Społeczna doktryna Kościoła katolickiego, wyodrębniona z całokształtu doktryny i teologii katolickiej w XIX w. i wyrażana publicznie w poświęconych zagadnieniom społeczno-politycznym encyklikach papieskich.

Pierwsza z nich, Rerum novarum (Rzeczy nowe) ogłoszona przez Leona XIII w 1891, świadczy o dostrzeżeniu przez Kościół katolicki kapitalizmu i jego społecznej konsekwencji, sytuacji burżuazji i położenia robotników. Następne, szczególnie od pontyfikatu Jana XXIII, wskazywały na ewolucję doktryny społeczno-politycznej. Kościoła i na zwiększające się zainteresowanie sytuacją w świecie, zjawiskami i procesami, w których uczestniczą też wierni.

Do najbardziej znanych, wprowadzających rewolucyjne zmiany w wykładni społeczno-politycznej należały encykliki Jana XXIII - Mater et Magistra (Matka i Mistrzyni) z 1961, Pacem in terris (Pokój na Ziemi) z 1963, wyrażające ducha Soboru Watykańskiego II. Papież adresował je do wszystkich ludzi dobrej woli, co oznaczało podjęcie dialogu z ludźmi innych wyznań a także niewierzącymi. Kościół nie tylko wyrażał zainteresowanie problemami biedy, niesprawiedliwości w świecie, ale też deklarował swoje poparcie dla działań mogących polepszyć sytuację, sprzyjać rozwiązywaniu konfliktów i zachęcał wiernych do takiej aktywności. Kwestia niezgody na ucisk i niesprawiedliwość społ. pojawiła się jeszcze silniej w encyklice Pawła VI Populorum progressio (Rozwój ludów) z 1967. Również otwierające pontyfikat Jana Pawła II Redemptor hominis (Odkupiciel człowieka) z 1979 i Laborem exercens (O pracy ludzkiej) z 1981 skupiały uwagę na egzystencjalnych problemach człowieka, wskazując rolę Kościoła w zmienianiu tej sytuacji.

Cały pontyfikat tego ostatniego papieża jest wyraźnie podporządkowany rozwojowi aktywności społecznej i politycznej Kościoła, co wyraża się nie tylko w kształtowaniu myśli, ale i inicjowaniu przedsięwzięć popularyzujących doktrynę poprzez wizyty papieża we wszystkich krajach świata.

Od lat 80. rozwinął się też bardziej radykalny kierunek w myśli społecznej Kościoła zwany teologią wyzwolenia. Oficjalna doktryna społeczna kształtowała się więc w opozycji i konkurencji do niego, co częściowo sprzyjało jej radykalizacji w głoszeniu poglądów sprawiedliwości społecznej i wolności.

Charakterystyczne dla współczesnej społecznej doktryny Kościoła katolickiego jest jej wiązanie z elementarnymi wartościami chrześcijańskimi i niezbędnością ponownej ewangelizacji jako najlepszej drogi do uzyskania pokoju i rozwoju w świecie.

Najbardziej tradycyjnie odnosi się społeczna dodtryna Kościoła katolickiego do modelu życia społecznego, do roli kobiet i sfer życia prywatnego, akcentując pierwszeństwo rodziny przed aktywnością zawodową.

Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999.

Doktryna Kościoła Katolickiego


- wynika z światopoglądu katolickiego
- doktryna wątpliwa zawiera jednak pogląd na władze, państwo, prawo, człowieka
- poglądy te mają odzwierciedlenie w szerszym kontekście filozoficznym (metafizyki)
- wynikają z tradycji KK mające 2000 lat
- kościół dostosowuje się do sytuacji w jakiej przyszło mu deklarować swe poglądy
- doktryna ta to wypowiedzi papieży odnoszące się dop państwa, władzy, życia od początku XX. w
- wiek XIX to wiek socjalizmu, liberalizmu, do których KK musiał się ustosunkować
- jedną z pierwszych encyklik (1864) wydał Pius IX „Quanta Uara”
- do owej encykliki został wydany spis błędów jakie popełniono w kulturze owego czasu
- liberalizm (59) to kult oparty o fakt materialny (wszystkie fakty ludzkie mają ludzkie prawa)
- dobre sprawiedliwe prawa mają charakter transcedentalny


1. Encykliki społeczne

- zapoczątkowanie przez Leona XIII „Rerum Nowarum” (rzeczy nowych) i Aeterni Patris (O znaczeniu filozofii)
- Aeterni Patris (neotomizm) myśl św. Tomasza uznana za oficjalną wykładnie KK, uznanie że najwyższą wartością dla człowieka we wszystkich sferach życia jest Bóg, a organizacja życia społecznego, władzy, prawa ma mieć na uwadze dobro każdego z nas
- Rerum Nowarum
- własność to nie tylko wniosek wydedukowany z prawa natury, ale prawo własności jest (jako naturalne) niezaprzeczalne
- wszystkie doktryny próbujące przeciwstawiać się własności prywatnej sprzeciwiają się Bogu, który ją stworzył przez działalność człowieka
- w organizacji społecznej tkwi racjonalizm
- nierówność i hierarchia jest zgodna z naturą
- władza pochodzi od Boga
- jakimkolwiek zmianom uległa by forma rządu zawsze znajdą się różnice stanu, bez których nie może istnieć społeczeństwo
- własność prywatna jest prawem naturalnym, ale jej podział między ludzi nie może być niesprawiedliwy
- nawołuje do powstrzymania chciwości i wyzysku
- państwo ma wypracować mechanizmy rozdziału własności w sposób sprawiedliwy
- właściciela ma szanować robotnika i jego godność
- państwo ma chronić przez normy prawne przed wyzyskiem, za pomocą zapewnienia najbiedniejszym bytu
- ma wprowadzić osłony socjalne, umożliwić robotnikom nabycie własności, rozpowszechnić ją
- robotnicy mieli kupować warsztaty pracy, domy, ziemie



2. Pius XI

- Ludrogino anorano
- własność środków produkcji prawem naturalnym
- dobra stworzone przez Boga dla wszystkich ludzi zesłane im w postaci prywatnej własności
- przy rozdziale władności miano wziąć pod uwagę dobro wszystkich ludzi przez ich prace
- proletaryzm nie może być usunięty na drodze rewolucji
- biedę i niesprawiedliwy podział dóbr należy usunąć przez działanie państwa
- istnieje potrzeba stworzenia płacy sprawiedliwej
- płaca wypłacana robotnikom miała uwzględniać 3 elementy
- 1. utrzymanie robotnika i jego rodziny
- 2. żywotność przedsiębiorstwa
- 3. konieczność dobra ogólnego
- państwo winno interweniować gdy owa zapłata nie daje możliwości utrzymania
- współpraca między grupą pracodawców- pracobiorców mającą zapewnić kompromis za pomocą korporacji
- państwo pełni role regulatora

3. Jan XXIII

- personalizm nadrzędną wartość osoby ludzkiej, jej godność i wolności wynikała z faktu, że człowiek stworzony został i obdarzony duszą , wolność winna go zawsze doprowadzić do Boga.
- był protestem przeciw poświęcaniu osoby ludzkiej takim filozofiom i wartościom jak filozofia narodowa czy też klasowa
- świat winien być tak zorganizowany aby pozwolić jednostkom rozwinąć ich własną oryginalną osobowość, co jednak jest niemożliwe bez zwrócenia się ku Bogu
- wszelkie współżycie ludzi, jeżeli chcemy, aby było dobrze zorganizowane i rozwijało się pomyślnie, musi się opierać na podstawowej zasadzie, że człowiek jest istotą obdarzoną rozumem i wolną wolą, wskutek czego ma prawa i obowiązki,
- zadaniem państwa jest zapewnienie ogólnego dobra
- dla celów społecznych możliwe jest wywłaszczenie za odpowiednim odszkodowaniem
- prymat dobra wspólnego i zasady osobowości
- kościół może być drogowskazem dla demokracji
- Radość i Nadzieja II Sobór Watykański 1962-65 Gaudium et spes
- Konstytucja o Kościele w Świecie Współczesnym
- podsumowanie tego co zostało powiedzie przed i w trakcie soboru
- wszyscy ludzie bez względu na podziały mają ze sobą współpracować
- najważniejszym dokumentem encyklika MATER ET MAGISTRA- Matka i Nauczycielka Nasza Kościół Katolicki
- potwierdzenie idei personalizmu
- upowszechnienie własności jako prawo naturalne, poprzez możliwość nabycia udziałów w przedsiębiorstwie
- własność stanowi gwarancję wolności i bodziec do korzystania z niej
- wskutek rozwoju więzi społecznych pojawia się także własność społeczna, zarówno spółdzielcza jak i państwowa i nie uznawali jakoby ta ostatnia mogła by być w jakikolwiek sposób sprzeczna z prawami naturalnymi.
- potrzebę solidaryzmu społecznego , mówił o wzajemnej współzależności pracy i kapitału
- uwłaszczenie proletariatu możliwość dysponowania przezeń jakąś własnością
- władza pochodzi od Boga, rozumiane w takim sensie, że Bóg stworzył człowieka jako istotę społeczną , a już samo istnienie społeczności wymusza istnienie władzy publiczne
- określaniu ustroju państwa, określaniu zasad i zakresu sprawowania władzy oraz wybory ludzi, którzy mają władzę sprawować zależne od ludzi
- władza musi działać dla dobra wspólnego
- nieformalne potępienie komunizmu, jako ateizmu
- zmiany jakie zaszły za jego sprawą w kościele katolickim określane są terminem uwspółcześnienie
- gotowość kościoła do dialogu w sprawach dotyczących urządzania doczesnego świata ze wszystkimi ludźmi dobrej woli, także tymi z poza religii katolickiej

4. Paweł VI

- ludzkość jest ciężko chora, przyczyną tej choroby jest nie tylko zmniejszanie zasobów naturalnych i ich chciwe gromadzenie przez niewielu, ile raczej rozkład braterskiej więzi między ludźmi, jak i między narodami
- Populorum progresio O rozwoju ludzkości
- pomoc dla narodów proletariackich
- ostrzegał przed zjawiskami nacjonalizmu, rasizmu neokolonializmu w krajach pokolonialnych
- postęp jest procesem nieprzypadkowym gdyż skierowany jest ku Bogu
- dokonując działa postępu człowieka wkracza na drogę doskonałości szczęścia wiecznego
- możliwość użycia przemocy w obronie sprawiedliwości społecznej
- do 1968 roku optymistyczna wizja na świat po pesymizm
- przeludnienie aglomeracji wielkomiejskich, bandytyzm, bezrobocie doprowadzają do zaniku więzi między ludzkich na czym najbardziej cierpią najsłabsi
- młodzież reaguje agresją wyobcowaniem i odwróceniem się do KK
- postulował współprace Katolików z niekatolikami
- twierdził iż demokracja zachodnia nie ma monopolu naprawdę
- mieści się ona nawet w przekonaniach komunizmu
- własność prywatna nie stanowi dla nikogo absolutnego prawa
- nikt nie jest upoważniony do otrzymania na własny użytek tego co jest mu zbędna a co innym jest niezbędne do życia
- krytyka marksizmu i liberalizmu
- prawdziwy katolik nie może zostać liberałem

5. Jan Paweł II

- krytyczna ocena współczesności
- okres dopuszczalnej tolerancji i akceptowania zmian społecznych
- ostrzeżenie aby mieć nie wygrało z być
- hierarchia problemów człowiek- rodzina - praca



a. O pracy ludzkiej

- własność służebna wobec pracy
- praca dominuje nad kapitałem jak człowiek nad rzeczą
- uspołecznienie i współwłasność środków
- porusza kwestie pracy dla osób dyskryminowanych na rynku pracy
- postuluje aby umożliwić pracownikom możliwość tworzenia rodziny
- duchowy wymiar pracy praca jako podstawa i warunki istnienia rodziny
- praca jako źródło solidarności i samorealizacji
- ukształtowana historycznie i kulturowo

b. O zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym

- rodzina wspólnota, włączająca człowieka w organizm społeczny
- określona jako kościół domowy
- krytyka państw prowadzących politykę anty rodzinna ,które podejmują wysiłki na likwidację skutków niedostatku życia a nie przyczyn

c. Społeczna troska

- postęp zapowiadany przez Pawła VI nie nastąpił
- pogorszyły się warunki życia, podziały na świecie, materialistyczna postawa mieć oraz laicyzacja świata

d. W stulecie encykliki Leona XIII Rerum Novarum

- skierowana do społeczeństw postkomunistycznych
- kościół oferował ochronę robotnikom przed wartościami neokapitalistycznymi
- upadek komunizmu będzie spotkaniem kościoła a ruchu robotniczego
- proces odbudowy gospodarek powinien powiązany być z procesem odnowy moralnej
- odnalazł w komunizmie pewne pozytywy wskazując na jego walkę z bezrobociem troskę o ubogich

---