1. Definicja ergonomii wg. W.B. Jastrzębskiego z 1857 r.

„Nazwiskiem Ergonomji, wziętem od wyrazu greckiego ergon- praca i nomos- prawa, oznacza Naukę o Pracy, czyli o używaniu nadanych człowiekowi od Stwórcy siły i zdolności”.

Definicja wg. Polskiego Towarzystwa Ergonomii,

Ergonomia- dziedzina nauki zmierzająca do optymalnego dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii, organizacji i materialnego środowiska pracy oraz przedmiotów powszechnego użytku do wymagań i potrzeb fizjologicznych, psychicznych i społecznych człowieka.

Z powyższej definicji wynika jednoznacznie, że przedmiotem w ergonomii jest człowiek- jego zdrowie i bezpieczeństwo nade wszystko, dopiero potem zwiększenie wydajności i efektywności pracy, zatem stworzenie mu optymalnych warunków pracy stanowi główne cele ergonomii.

2. Elementy składowe ergonomii.

Nauki o człowieku

• Fizjologia pracy,

• Psychologia pracy,

• Antropo

• Higiena pracy,

Nauki techniczno- organizacyjne

• Normowanie pracy,

• Nauki mechaniczne,

• Naukowe organizowanie pracy,

• Technika i technologia

3. Ergonomia dzieli się na dwa rodzaje:

Ergonomia koncepcyjna (projektowa), która zajmuje się optymalizacją układu człowiek- technika- środowisko na etapie projektowania

Bazę do ergonomii projektowej są wyniki podstawowych badań oraz metody takie jak:

• Diagnoza;

• Modelowanie.

Działalność koncepcyjna jest nieograniczona gdyż na wczesnej fazie opracowywania rozwiązań technicznych jest:

• wiele bardziej racjonalna;

• Bardziej skuteczna od ergonomii korekcyjnej i w przyszłości powinna być kierunkiem dominującym.

Ergonomia korekcyjna, która jest realizowana w miejscu pracy, Zajmuje się:

• Analizą istniejących warunków na stanowiskach pracy,

• Oceną tych warunków;

• Wymaganiami organizacyjnymi i społecznymi;

• Opracowywaniem projektu optymalizacji.

Ograniczona jest:

• Możliwościami technicznymi;

• Względami ekonomicznymi.

4. Podstawowe zasady ergonomii jako nauki stosowanej można sformułować następująco

Przysposabiaj ( dopasuj) każdorazowo narzędzia pracy i zdania do możliwości człowieka, jeśli kiedykolwiek ktoś projektuje czy planuje jakieś narzędzie, wyposażenie lub zadanie, to powinien zawsze dokładnie przeanalizować jak do niego przystaje ( pasuje) człowiek;

Pracuj mądrzej, nie ciężej, należy stosować skuteczne i ekonomiczne sposoby pracy i inne narzędzia działania, wykorzystanie czyni pracę bezpieczniejszą, lżejszą, przyjemniejszą i wydajniejszą. Dbaj o to, by wyposażenie i zadanie były przyjazne ludziom, narzędzia pracy i zadania należy tak projektować (planować) aby w opisie były proste do zrozumienia a następnie wykonania oraz sprawne w obsłudze, wady natomiast należy maksymalnie minimalizować.

Stosuj umiejętnie i z rozmysłem zasady pracy, a także zasady jej organizacji.

Wyżej przedstawione zasady są ze sobą ścisle powiązane,

5. Zasadnicze postulaty (rekomendacje) ergonomii dotyczące miejsca pracy można ująć następująco:

• Pracuj w naturalnej pozycji,

• Redukuj nadmierny wysiłek;

• Trzymaj wszystko w zasięgu ręki;

• Pracuj na dogodnej wysokości;

• Redukuj nadmierne i niepotrzebne ruchy;

• Minimalizuj zmęczenie;

• Unikaj statycznego obciążenia;

• Ruszaj się i wykonuj ćwiczenia;

• Zmniejszaj siłę i skracaj czas jej trwania;

• Minimalizuj nacisk punktowy na ciało;

• Zapewnij swobodę ruchów przy wykonywaniu pracy;

• Zadbaj o projekt dla wysokich pracowników;

• Zadbaj o zdrowie i komfortowe warunki pracy.

Układ człowiek- praca

Układ człowiek- praca- jest podstawowym pojęciem każdej analizy ergonomicznej.

Układ powyższy powstaje gdy:

• Człowiek obsługuje maszyny;

• Gdy posługuje się w pracy narzędziami;

• Gdy praca odbywa się bez narzędzi.

Pojęcie maszyna ma w ergonomii charakter symboliczny- wystarczy istnienie przedmiotów pracy.

Cybernetyczny układ człowiek- praca

Zadaniem układu przedstawionego na rysunku jest wykonywanie pracy.

Można wyróżnić 4 grupy zagadnień

• Odbiór informacji od maszyny przez człowieka

• Oddziaływanie człowieka na maszyny poprzez urządzenia sterujące

• Czynniki materialnego środowiska pracy,

• Czynnik antropotechniczny i organizatorski na stanowisku roboczym.

Bezpośrednio powiązania między maszyną a człowiekiem dotyczą jedynie dwóch pierwszych zagadnień.

Zagadnienia z grupy 3 i 4 (warunki pracy) funkcjonują na zasadzie „ oddziaływania zewnętrznego” tworząc układ człowiek- praca.

Zasadnicza część układu człowiek- maszyna w procesie pracy charakteryzuje się występowaniem 3 faz:

• Fazy percepcji, określonej również mianem „wejście do układu”. Polega ona na uzyskiwaniu przez operatora informacji ( bezpośrednie obserwacje procesu produkcyjnego, odbiór informacji z urządzeń pomiarowych, kontrolnych i syg). Uzyskane za pomocą receptorów informacje (od wyjścia na obiekcie technicznym do wejścia na receptor) przekazywane są do centralnego systemu nerwowego.

• Fazy pracy układu, w której dokonuje się transformacja uzyskanych informacji w centralnym układzie nerwowym, przetwarzanie prowadzące do podjęcia decyzji. Należy tutaj dodać, że centralny system nerwowy jest układem o wielu wejściach zew, oraz wyjsciach wewnętrznych( pamięć, spostrzeżenie, odczucie, stres itp.).

• Fazy oddziaływania na urządzenie sterujące, czyli fazy sterowania, określanej mianem „wyjścia z układu).

Funkcjonowanie wszystkich trzech faz układu operator- obiekt techniczny uzależnione jest od warunków pracy. Oprócz czynników psychofizycznych na pracę układu rzutować będą warunki organizacyjno- techniczne takie jak:

• Oświetlenie;

• Czystość powietrza;

• Ustawienie obiektu technicznego i operatora itp.;

Układ operator- obiekt techniczny jest układem względnie zamkniętym, tzn, zachodzące w nim procesy mają charakter cykliczny i stale powracają do punktu początkowego, jakkolwiek nie wyklucza to „wejść i wyjść” poza układ.

Rys. obieg informacji w układzie człowiek- maszyna.

Rysunek jest ilustracją tego spostrzeżenia. W praktyce bowiem oprócz obwodu wewnętrznego każdy prawie element układu ma jeszcze swoje połączenie ze światem zewnętrznym, otrzymuje sygnały spoza obwodu i wysyła własne sygnały poza obwód.

Własności człowieka jako elementu biologicznego (cechy fizyczne i psychiczne) systemu działania.

Podstawowe własności człowieka jako elementu układu człowiek- maszyna są następujące:

• Jest przedmiotem lub elementem podmiotu systemu działania;

• Jest obiektem eksploatacji (użytku lub obsługi) w założonym działaniu systemu;

• Jest obiektem zdatnym lub niezdatnym do działania w systemie;

• Jest zbudowany z ożywionej materii systemu;

• Jest złożony z elementu fizycznego i psychicznego;

• Przechodzi w swojej historii podstawowe fazy:

• Uzyskiwanie zdolności produkcyjnej;

• Wykorzystanie zdolności produkcyjnej;

• Utrata zdolności produkcyjnej.

• Ma skończoną trwałość;

• Może być usprawniany (kształtowany, dokształcany)

• Może szkodzić człowiekowi;

• Nie może go całkowicie zastąpić obiekt techniczny.

Własności maszyny jako elementu układu:

• Jest celowym wytworem człowieka o określonym przeznaczeniu;

• Jest zbudowany z materii nieożywionej;

• Jest zdatny lub niezdatny;

• Jest obiektem eksploatacji ( obiektem użytku lub obiektem obsługi)

• Ma skończoną trwałość;

• Przechodzi w swojej historii przez cztery podstawowe fazy:

• Wartościowanie;

• Projektowanie;

• Wytwarzanie;

• Eksploatacja;

• Likwidacja.

• Może być usprawniany;

• Może szkodzić człowiekowi;

• Nie może działać bez człowieka;

• Nie może całkowicie wyeliminować człowieka z systemu działania.

Ergonomia stanowiska pracy.

Stanowisko pracy w pojęciu ogólnym to miejsce pracy człowieka, np.:

• Przy komputerze;

• Przy taśmie produkcyjnej;

• W kabinie samochodu.

W ujęciu systemowym stanowisko pracy to układ, gdzie człowiek za pomocą środków pracy (maszyny, narzędzia, przyrządy), w określonej przestrzeni i środowisku wykonuje zorganizowane czynności mające na celu wytworzenie określonego produktu.

Fizjologiczny aspekt procesu pracy:

• Fizjologię może zdefiniować jako naukę o funkcjach żywych organizmów, ich częściach strukturalnych oraz zachodzących w nich procesach fizjochemicznych.

• Fizjologia pracy wchodzi w skład fizjologii człowieka i zajmuje się badaniem wpływu pracy wykorzystanej przez człowieka na jego ustrój jako całość, a także na funkcjonowanie poszczególnych jego organów i układów oraz

Metody badawcze stosowanie w fizjologii pracy polegają na pomiarze dynamiki zmian różnych parametrów ustroju w trakcie wykonywania pracy.

Mierzy się najczęściej następujące parametry:

• Układ krążenia: częstotliwość tętna, elektrokardiogram (EKG)

• Układ oddechowy: pojemność pojedynczego oddechu, skład chemiczny, itd.;

• Układ mięśniowy: zapis prądów czynnościowych mięśnia, czyli elektromiogram (EMG) itd.;

• Mózg- zapis prądów czynnościowych, czyli elektroencefalogram (EFG) zdjęcia warstwowe mózgu czyli tzw. Tomografię komputerową itp.

Różne rodzaje pracy można klasyfikować z punktu widzenia fizjologii, posługując się następującymi kontinuami:

• Wielkość wysiłku mięśniowego dynamicznego- zawiązany jest z kurczeniem i rozkurczaniem się mięśni szkieletowych, co prowadzi do przemieszczania się ciała lub jego części w przestrzeni;

• Wielkość wysiłku mięśniowego statycznego- związany jest z długotrwałym skurczem (napięciem) niektórych mięśni szkieletowych;

• Stopień zaangażowania procesów poznawczych- określa złożoność mechanizmów przetwarzania informacji zachodzących w mózgu w trakcie wykonywania pracy.

Każdą pracę można więc scharakteryzować wyznaczając wartości na tych trzech kontinuach. Dwa pierwsze kontinua można określić jako.

Organizm człowieka funkcjonuje jako całość psychofizyczna i nie można pomijać sfery psychiki bez wyciągania fałszywych wniosków.

W języku potocznym stosowany jest podział pracy ludzkiej na:

• Pracę fizyczną;

• Pracę umysłową.

Praca fizyczna charakteryzuje się stosunkowo dużymi wartościami na dwóch pierwszych kontinuach a mniejszymi wartościami na trzecim. Dla pracy umysłowej jest odwrotnie.

W organizmie ludzkim zachodzi ciągły proces przemiany materii. Podstawowa przemiana materii,, jest to najmniejsza ilość energii zużywana przez człowieka w stanie spoczynku.

U osób dorosłych norma w zakresie podstawowej przemiany materii zawiera się w granicach 1400- 1700 kcal/dobę i jest wyższa u mężczyzn niż u kobiet.

Składnikami dobowego wydatku energetycznego są:

• Podstawowa przemiana materii;

• Wydatek na pracę zawodową- w ciągu 8 godzin;

• Wydatek energetyczny związany ze swoiście dynamicznym działaniem pożywienia;

• Wydatek na czynności poza pracą.

Klasyfikacja rodzajów pracy fizycznej według całkowitego dobowego wydatku energetycznego (przy 8 godzinnym dniu pracy)

Stopień cieżkości	Wydatek energetyczny (kcal/dobę)
Lekka	2300- 2800
Umiarkowana	2801- 3300
Średnia	3301- 3800
Ciężka	3801- 4300
Bardzo ciężka	4301- 4800

Metody oceny obciążenia fizycznego na pracę.

Do oceny obciążenia fizycznego najczęściej stosowaną metodą (ze względu na jej praktyczność) jest metoda metrażowo- tabelaryczna. Jest to metoda szacunkowa (punktowo- słowna) często wykorzystywana do określenia uciążliwości pracy na stanowisku roboczym.

Po wykonaniu oceny obciążenia fizycznego na projektowanym stanowisku przy wykorzystaniu tej metody analizowane są następujące elementy obciążenia:

• Wielkość wydatku energetycznego poszczególnych czynności;

• Pozycja przy pracy, stopień zorganizowania grup mięśniowych;

• Stopień monotoniczności ruchów;

• Ilość i sposób przenoszenia i dźwigania ciężarów.

Metoda chronometrażowo- tabelaryczna polega na obliczeniu wydatku energetycznego pracownika zatrudnionego na stanowisku pracy na podstawie dwóch grup danych wyjściowych:

• Czasu wykonania poszczególnych czynności w ciągu pracy

• Jednostkowego wydatku energetycznego a wykonanie różnych czynności

Metoda obliczania:

Czas trwania poszczególnych czynności (w minutach) mnoży się przez jednostkowy wydatek energetyczny w (kJ/min) w wyniku czego otrzymuje się łączny wydatek energetyczny dla danej czynności.

Po zsumowaniu wydatków energii poszczególnych czynności otrzymuje się sumaryczny wydatek przypadający na zmianę roboczą;

Wynik porównuje się z normatywami higienicznymi (normatywy określają dopuszczalny wydatek przypadający na zmianę roboczą- tabela)

Na tej podstawie dokonuje się oceny słownej i punktowej.

Psychiczne obciążenia organizmu pracą.

Aktywny udział centralnego układu nerwowego w procesie działania człowieka powoduje określone skutki w postaci narastającego zmęczenia, Ogranicza ona możliwośći czynnego uczestniczenia w procesach pracy i pociąga za sobą zmniejszenie uzyskiwanego poziomu wydajności.

Ocena wielkości obciążenia psychicznego pracą jest trudne gdyż w grę wchodzi trudny do pomiaru wpływ takich czynników jak:

• Stan zdrowia,

• Wiek;

• Uzdolnienia;

• Zmęczenie;

• Stan emocjonalny itp.

Ponieważ obiektywne pomiary są skomplikowane (np. testy psychiczne, elektroencefalografia, pomiar jednostek informacji) dokonuje się oceny szacunkowej.

W celu określenia wysiłku psychicznego każdy proces dzieli się na trzy etapy:

Uzyskiwanie informacji (percepcja), czyi procesy na wejściu polegające na odbiorze i odczytywaniu sygnałow zawierających określone informacje.

Podejmowanie decyzji, czyli procesy centralne, polegające na przetwarzaniu otrzymanych informacji na odpowiednie decyzje.

Wykonywanie czynności (realizacja podjętej decyzji) czyli procesy a wyjściu.

We wszystkich trzech etapach procesu pracy istotnymi parametrami wysiłku psychicznego w odniesieniu do informacji, decyzji i czynności są:

• Złożoność;

• Zmienność;

• Powtarzalność;

• Ważność;

• Dokładność;

• Szybkość przebiegu danego zjawiska

Oceniając wysiłek psychiczny należy każdy z trzech etapów analizować z punktu wudzenia wymienionych właściwości, należy wziąć pod uwagę, że wysiłek psychiczny:

• Zwiększa się przy wzroście złożoności, zmienności i ważności odbieranej informacji oraz dokładności i szybkości odbioru.

• Zmiejsza się przy informacjach powtarzających się.

Ocenę wysiłku opiera się w oparciu o następujące przesłanki:

• Uzyskiwanie informacji - etap A

• Czas trwania, sygnał prosty 0,16s, złożony 1s

• Złożoność

• Informacja do odbioru jednym rzutem nie może się składać z wiecej niż 5 elementów.

• Wyróżnienie z tła poszczególnych sygnałów;

• Wieloznaczność (możliwość fałszywej interpretacji)

• Pojawiawienie się sygnału w chili zaabsorbowania;

• Napięte czuwanie (nierytmiczne i nieregularne sygnały);

• Utrudniony odbiór informacji np. przeszkody w polu widzenia.

• Podejmowanie decyzji - etap B:

• Charakter decyzji, proste, złożone, wyboru, konfliktowe, odpowiedzialne;

• Częstotliwość występowania poszczególnych informacji;

• Presja czasu;

• Istnienie jednoczesne znaczącej ilości sygnałów ich zmienność oraz zmienność miejsca i procesów produkcyjnych;

• Konieczność zachowania precyzji.

• Wykonywanie czynności - etap C:

• Położenie urządzeń sterowniczych w zasięgu rąk, nóg pracownika;

• Jednoczesność ruchów;

• Możliwość wyłączenia udziału wzroku;

• Uwzględnienie prawidłowych zasad rozmieszczenia urządzeń sterowniczych.

Korzystając z tych informacji dokonuje się szacunkowej oceny każdego z etapów z punktu widzenia obciążenia psychicznego pracą. Każdy z etapów ocenia się punktowo w skali od 0-20 oraz słownie. Wykorzystuje się do tego celu specjalne formularze.

Czynność	Uzyskane inf A	Podejmowanie decyzji B	Wykonywanie czynności C
1 2 3 4 5	Podać źródła informacji	Określić rodzaj decyzji	Podać miejsce oddziaływania
Oceny cząstkowe trudności wykonania (słowne i punktowe)	Zgodnie z tab.1	Zgodnie z tab.1	Zgodnie z tab.1
Uzasadnienei oceny	p
Całkowita ocena	punktowa	Sigma(A+B+C)

Wyniki oceny pierwszego etapu pozwalają ustalić czy pracownik na analizowanym stanowisku będzie obciążony informacjami i w jakim stopniu.

Określenie stopnia obciążenia informacjami jest podstawą do opracowania wymagań dotyczących kwalifikacji i doświadczenia ludzi zatrudnionych na danym stanowisku oraz ewentualnego modyfikowania zadań powierzonych tym pracownikom. Na tej podstawie można także przewidywać możliwość pojawienia się błędów i wynikające z nich skutki.

Oceny cząstkowe (A,B,C) wysiłku psychicznego (uzyskiwane inf. Podejmowanie decyzji i wyk czynności)

Ocena słowna	Ocena punktowa
Obciążenie minimalne	0
Obciążenie małe	1-5
Obciążenie średnie	6-10
Obciążenie duże	11-15
Obciążenie bardzo duże	16-20

Całkowita ocena wysiłku psychicznego

Suma punktów	Ocena słowna
0	Wysiłek minimalny
1-15	Wysiłek mały
16-30	Wysiłek średni
31-45	Wysiłek duży
46-60	Wysiłek bardzo duży

Przy ocenie wysiłku psychicznego należy zastanowić się, który etap w sposób dominujący wpływa na zaistniałą ocenę.

Pełna ocena obciążenia psychicznego powinna uwzględniać monotonię pracy.

Monotonia pracy wynika z następujących czterech cech procesu pracy:

Niezmienności (jednostajności) procesu pracy;

Niezmienności otaczających warunków;

Konieczności stałego zachowania uwagi bez możliwości myślenia o sprawach nie związanych z pracą lub ewentualnie porozumiewania się z sasiadami;

Łatwość pracy znacznei zmniejszająca potrzebę procesów intelektualnych (myślenia, rozumowania)

Oceny monotonii dokonuje się zdognie z tablicą:

Ocena monotonii pracy

Liczba zidentyfikowanych elementów	Ocena słowna
4	Duże
3	Średnie
2 i mniej	małe

Przy ocenie stopnia monotoniczności posługujemy się skalą 3-stopniowa. Za monotonię dużą uważa się taką, która powstaje w wyniku występowania wszystkich czterech elementów (patrz wyżej), monotonia średnia jest wówczas gdy tych elementów jest rzy a małe dgy mniej niż 3.

Całkowite obciążenie psychiczne ocenia się uwzględniając słowną ocenę sumaryczną wysiłku psychicznego z oceną monotonii pracy.

Uznaje się go za równe ocenie sumarycznej, jeśli ocena monotonii będzie od niej wyższa. Jeżeli równa lub wyższa, to należy całkowite obciążenie psychiczne określić na podstawie wysiłku psychicznego, podwyższając ocenę o jeden stopień.

Zmęczenie i odpoczynek.

Zmęczenie i odpoczynek są cyklicznymi procesami w każdym żywym organizmie. Zmęczenie pracą obejmuje wszystkie stwierdzone natychmiast lub występujące z opóźnieniem zmiany aktywności. Zmeczenie jest stanem szkodliwym dla organizmu.

Zmęczenie pracą fizyczną może być usytuowane w:

Mięśniu na skutek intensywnej pray (traci on zdolność)

Systemie nerwowym co objawia się ograniczeniem przewodzenia przez zakończenia nerwowo-mięśniowe lub obniżeniem pobudliwości neuronów ośrodkowych.

Człowiek pracując fizycznie w normowanych warunkach, nie wykorzystuje wiecej niż 30-35% maksymalnych możliwości. Praca w wymiarze 35-50% wydajności wymaga dodatkowej motywacji i taki wysyłek prowadzi zarówno do zmęczenia psychicznego jak i fizycznego. Praca powyżej 65% możliwości powoduje przekroczenie tzw. Progu mobilizacji i do jej wykonania muszą być użyte rezerwy energetyczne ustroju.

Zmęczenie pracą umysłową ustala się w wyniku rejestracji zjawisk wtórnych, które mogą towarzyszyć takiej pracy:

• Zakłócenia w postrzeganiu (niepełne, opóźnione lub błędne rozpoznawanie sygnałów, osłabienie krytycyzmu)

• Zakłócenia w procesach koordynacji (błedne ruchy, wydłużone w czasie ruchy korektycjne)

• Zakłócenia koncentracji uwagi (wydłużenie czasu reakcji blokada uwagi)

• Zakłócenia w myśleniu (wydłużenie procesów myślenia, zakł. Wyobraźni i odtwarzania wspomnień)

• Zakłocenia struktury bodźcowej (spadek zainteresowania pojawia się zniechęcenie i znudzenie, obojętność na własne błędy itp0).

Od zmęczenia należy odróżnić stany odobne do zmęczenia jak monotonię i przesyt. W stanach zmęczeniowych przez monotonię rozumie się powoli narastający stan obniżonej aktywności, który powstaje w wyniku powtarzania czynności w prawie nieznanej sytuacji.

Pojęcie monotonii określa zarówno sytuację w pracy, jak i stan psychiczny.

Stanowi monotonii sprzyja:

• Ogólny brak pobudliwości;

• Mały zakres obserwacji;

• Tylko okazyjne potrzebne zmiany pozycji;

• Obecność jednostajnego, rytmicznego bodźca;

• Brak możliwości ruchu ciała;

• Ciepłe pomieszczenie robocze

Obok monotonii na szczególną uwagę zasługuje całokształt przedsięwzięć, których celem jest humanizacja i optymalizacja warunków pracy.

Materialne warunki pracy (środowisk).

Materialne warunki (środowisko) pracy zdeterminowane są przez łączne oddziaływanie czterech grup czynników:

• Rzeczowych;

Elementami rzeczowych warunków są maszyny i urządzenia, wyposażenie pomocnicze, pomieszczenia pracy oraz stanowiska pracy oddziałujące bezpośrednio na człowieka, a także na warunki fizyczne miejsca pracy.

• Fizycznych:

Zalicza się czynniki meteorologiczne (mikroklimatyczne) energię szkodliwą, oświetlenie, drgania oraz zapylenie powietrza

• Chemicznych:

Zalicza się m.in. takie substancje jak rozpuszczalniki przemysłowe, tlenek węgla, gazy i pary nieorganiczne, materiały pędne.

• Biologicznych;

Zalicza się mikroorganizmy (bakterie, wirusy, grzyby) oraz mikro…

Mikroklimat.

Do podstawowych czynników kształtujących mikroklimat środowiska należy zaliczyć:

• Temperaturę powietrza;

• Wilgotność;

• Ruch powietrza;

• Promieniowanie cieplne;

• Ciśnienie atmosferyczne.

Temperatura:

Każdy człowiek posiada wrodzone możliwośći oceny stanu warunków mikroklimatycznych. Dlatego też jako miarę komfortu cieplnego coraz częściej przyjmuje się subiektywne odczucie temperatury przez człowieka.

Tabela - wpływ temperatury na człowieka (przy 50% wilgotności)

Ujemne skutki dla organizmu i wyniku pracy człowieka wywołuje także obniżenie temperatury otoczenia,

Wykonywanie prac w niskich temperaturach powoduje spadek precyzji ruchów pracownika, ograniczenie wrażliwości zmysłu dotyku oraz możliwości wystąpienia przeziębień i schorzeń dróg oddechowych.

Wilgotność.

Jest istotnym czynnikiem meteorologicznym. Wpływa w dużym stopniu na odczuwanie temperatury przez organizm człowieka. Za normy graniczne wilgotności względnej powietrz przyjmuje się 30-70%. Odczuwanie wilgotności jako komfortowej uzależnione jest od temperatury otoczenia.

• 40-50% wilgotności w okresie ogrzewania pomieszczeń jest odczuwalna jako komfortowa.

• W okresie letnim…

Ruch powietrza jest czynnikiem, który może wpływać na odczuwanie temperatury. W przypadku gdy temperatura jest niższa od temperatury ciała człowieka to nawet niewielki ruch powietrza, wywołuje uczucie chłodu. W temperaturze 25-30 stopni C najbardziej odpowiednia prędkość ruchu powietrza to 0,1-0,2 m/s. Większa prędkość jest niepożądana, wywołuje…

Tabela. Ilość powietrza potrzebna człowiekowi w oresie 1 h w zamkniętym pomieszczeniu i pożądana krotność wymiany powietrz.

Projektując wentylacje pomieszczeń należy mieć na uwadze zalecenia higieniczne o nieprzekraczaniu stężenia CO₂ w powietrzu ponad 0,1%. Przekroczenie tej wartości powoduje wyraźny zzrost duszności, zwłaszcza przy podwyższonej wilgotności powietrza (ponad 70%) przy czym to uczucie doszności nie jest spowodowane brakiem tlenu.

Emisja energii szkodliwej.

Przez pojęcie energia szkodliwa należy rozumieć energię związaną z:

• Polami elektromagnetycznymi o dużym natężeniu;

• Promieniowaniem elektromagnetycznym wysokiej częstotliwości;

• Promieniowaniem laserowym;

• Promieniowaniem jonizującym;

• Elektrycznością statyczną.

Pole elektryczne i magnetyczne o dużym natężeniu pochodzą od linni elektromagnetycznych (domowych, przesyłowych i telekomunikacyjnych). Dla pracowników narażonych podczas 8h pracy ustalono następujące dopuszczalne wartości pół elektromagnetycznych: 10kV/m oraz 0,5 μT. Wartości te jednak nie zapewniają poprawnego działania rozruszników serca.

W wyniku ostatnich badań dotyczących związku między słabymi polami magnetycznymi a występowaniem nowotworów zarysowuje się tendencja do radykalnego obniżenia dopuszczalnych natężeń tych pól do wartości 0,1- 0,2 μT.

Pola magnetyczne pojawiają się przy przepływie prądu.

Promieniowanie elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości występuje w szerokim zakresie długości fal od 10⁵ m do 10⁶ m (300 Hz- 300 GHz). Są to fale wykorzystywane w radiofonii, telekomunikacji, telewizji oraz tzw mikrofale. Źródłem fal elektromagnetycznych wysokich częstotliwości są przede wszystkim wszystkie radiowe i telewizyjne urządzenia nadawcze. Stacje telewizyjne i radiowe, technologiczne urządzenia… urządzenia mikrofalowe.

Ludzie narażeni na działanie tych dużym natężeniu pola elektrycznego lub dużej gęstości mocy odczuwają efekty cieplne oraz jonizujące, które wywolują zmiany przeze wszystkim w układzie nerwowym i układzie krążenia krwi.

Obserwuje się objawy zanurzenia regulacji cieplnej, bóle głowy, bezsenność, niepokoj, depresję, osłabienie pamięci. Na podstawie badan określono dopuszczalne wartości natężenia pola oraz gęstości mocy (tab).

Promieniowanie laserowe- występuję w obszarze promieniowania elektromagnetycznego świetlego i podczerwonego. Lasery SA to optyczne źródła światla, które znajdują szerokie zastosowani w holografii, medycynie, astronomii, radiologii, chemii, telekomunikacji i wielu innych dziedzinach.

Duże moce i gęstość energii promieniowania laserowego stanowią źródła zagrożenia dla ludzi. Wielkość zagrożenia zależy od….

Promieniowanie jonizujące występuje w zakresie długości fal od 10⁷ do 10¹³ m i obejmuje promieniowanie nadfioletowe (UV) i rentgenowskie (X), oraz gamma (γ). Źródła promienowania jonizującego stosuję się w medycynie, energetyce jądrowej oraz badaniach naukowych.

Pochłonięcie przez ciało pewnej ilości promieniowania jonizującego może doprowadzic do poważnych zaburzeń w procesach życiowych, a nawet śmierci.

Tab. Zmiany wyw. Napromieniowania o róznych dawkach.

Współczesna ochrona radiologiczna oparta jest na dwóch czynnikach;

• Licencjonowania i nadzoru

• Ograniczania dawek

Elektryczność statyczna- jest to zespół zjawisk związanych z powstawaniem i zanikaniem ładunków elektrostatycznych. Można wyróżnić trzy rodzaje skutków działania:

• Pożarowo- wybuchowe;

• Niekorzystne oddziaływanie na człowieka;

• Zakłócenie procesów technologicznych.

Środki ochrony to:

• Uziemienie;

• Antystatyzacja;

• Nawilżenie powietrza (min. 70%);

• Neutralizatory ładunku;

• Zmiana parametrów procesów technologicznych.

hałas

hałas oznacza dzwieki ktore przeszkadzaja lub utrudniaja wykonywanie pracy bardz tez w danym miejscu i czasie sa niepożadanie i szkodliwe dla zdrowial

najwiekszy zwiazek z fizjoloicznym oraz psychologiczny działaniem halasu maja:

• czestotliwosc dzwieku mierzonego w hercach(hz

• natezenie dwieku mierzone w decybelach

• poziom glosnosci wyrazony w fonach

Czestotliwosc- czlowiek slyszy dzwieki w granicach 16-20000 hz. dzwieki o czestotliwosci nizszej niz 16 hz sa odczuwane jako drgania- infradzwieki, a zakres powyzej 20000 ultradzwieki.

Zakres pelnej slyszalnosci zwiera sie pomiedzy naterzeniem dzwieku rownym 0 dB, progiem bolu- 130 dB.

tabela- przykladowe natezenie dzwiekow spotykanych w zyciu codziennym slyszanych z neiwielkiej odleglosci.

intensywnosc wrazenia odbieranego dzwieku zalezy nie tylko od natezenia dzwoeku lecz rowniez od jego czestotliwosci.

Hałas:

• zmiejsza zdolnosc skupienia uwagi, oznacza to ze halas przeszkadza w wykonywaniu prac zwiazanych z obserwacja, percepcja i analiza informacji,

• wplywa na uklad krazenia; czestosc tetna, przyspieszenie akcji serca,

• obniza wydajnosc pracy; pracownicy poddani oddzialywaniu halasu uskarzaja sie na bole i zwroty glowy, bezsennosc i rak apetytu. Stwierdza sie takze zaburzenia wzroku, wechu oraz stan pobudzenia

najnowsze badania wykazaly,ze halas powoduje ujemne skutkki gospodarcze, zwieksza on bowiem bezposrendie koszty produjkcji takie jak:

• koniecznosc zwiekszenia rezerw magazynowych,

• zmniejszenie szybkosci rotacji srodkow finansowych,

• zmiekszona absencje chorobowa,

• niewykoszystanie stanowsika roboczego,

• zwiekszona liczbe godzin nadliczbowych,

zwiekszona liczne bledow i brakow.

najskuteczniejszym sposobem unikania nadmiernego halasu jest odpowiednie projektowanie procesow technologicznych oraz maszyn, urzadzen i ich elementow.
Nalezy przy tym kierowac sie nastepujacymi zasadami:

• Wyłaczaj z ruchu zbedne maszyny.

• Stosuj w projekcie mniej halasliwe technologie.

• Ogranicz sfere halasu do malego obszaru wogol zrodla.

• Zmien rozklad zrodel halasu ( stosuj izolację źródeł za pomoca ekranow)

• Zmiejsz efektywnosc promieniowania zrodel halasu.

• Zmiejsz zagrozenie osobiste (stosuj oslony i kabiny, stosuj konsekwetnie ochronniki sluchu itp.)

4. Oswietlenie

Nazwa oswietlenie oznacza padanie swiatla na dany obiekt.

Jakosc i ilosc swiatla wplywa na:

• szybkosc i sprawnosc widzenia,

• warunki widzenia forim, faktrury i barwy przedmiotow,

• higiene i bezpieczenstwo pracy.

Oswietlenie dzielimy na:

• Naturalne, pochodzace od naturalnego zrodla (Slonce, Ksiezyc, Gwiazdy)

• sztuczne, zwiazane ze sztucznymi zrodlami swiatla.

• Zadaniem techniki oswietleniowej jest dostosowanie natezenia, kierunku i rozkladu oswietlenia do wymogow fizjologii wzroku ( ostrosci widzenia, stopnia adaptacji i akomodadcj, szbykosci rozrozniania itp)

Podczas wykonywania zadan wymagajacych precyzji, niewystarczajace oswietlenie powoduje nastepujace negatywne skutki:

• spadek zdolnosci akomodacji:
  jest to zdolnosc narzadu wzroku do zmieniania ogniskowej soczewki ocznej. Dzeki czemu czlowiek jest wstanie ostro widziec przedmioty znajdujace sie w roznej odleglosci od oka.

• opozniona adaptacje:
  jest to biologiczna sprawosc oka, umozliwiajaca dostosowanie sie go do roznych jasnosci - dostosowanei sie do siwatla i cienosci

• obnizona zdolnosc rozdzielcza oka:
  ostrosc wydzenia- okresla sie na podstawie mozliwosci widzenia odzelnego dwoch punktow blisko siebie polozoncyh (1mm) z odleglosci 100mm.

• zmiejszona zdolnosc rozrozniania figury (pierwszy plan) i tla (drugi plan)

• mniejza zdolnosc rozrozniania kolorow

Wyroznia sie trzy podstawowe podzaje oswietlenia:

• oswietlenie ogolne,

• oswietlenie miejscowe,

• oswietlenie zlozone.

Podstawowe parametry oswietlenia

• natezenie oswietlenia (lx) - stosunek strumienia swietlenego do powierzchni ktora ten strumien oswietla.
  (luks [lx] jest to jednosctka natezenia oswietlenia, czyli natezenie oswitlenia na powierzchni 1m^2, na ktora pada rownomiernie strumien swietlny 1 lm (1 lx= lm/m^2)

• Luminancja [nt] (jaskrawosc) - bezwzgledna ilosc swiatla odbijana prezz powierzchnie.

• strumien swietlny [lm]- calkowita ilosc swiatla emitowanego z danego zrodla.

• Swiatlosc [cd]- wiellkosc okreslajaca ilosc swiatla wychodzacego ze zrodla lub orawy w scisle okreslonym kierunku.

Charakterystyka zrodel swiatla

Skutecznosc swietlna (eta -zstapic symbolem) - miara efektywnsci zrodel swiatla. Jest to stosuek wysylanego strumienia swietlenego do pobieranej mocy [lm/W]. wartosc tego parametru decyduej o zuzyciu energii elektrycznej.

Barwa swiatla - jest to pojecie subiektywne, ktore okresla indywidualne wrazenie barwy swiatla. Pojeciem obiektywnym okreslajacym to samo zjawisko jest temperatura barwy siwatla. Barwy światla mozna podzielic na grupy:

• ekstra cieplobiala - 2 700 K,

• ciepla -powyzej - 3 000 K,

• neutralna od 3 300 do 5 000 K,

• zimna - powyzej 5 000 K.

ksztaltowanie warunkow swietlnych

• ksztaltowanie warunkow swietlnych na stanowsku roboczym nalezy rozpatrywac w dwoch aspektach:

• ksztaltowania oswietlenia ogolnego,

• ksztaltowania oswietlenia miejscowego

Szczegolowe zawsaday, ktorymi nalezy sie kierowac przy projektowaniu warunkow swietlcych i barwncyh, podano w dwoch normach:

PN -71 /B-02380. Oswetlenie wnetrz swiatlem dziennym. Warunki ogolne.

PN-E020

W drugiej z norm podano m.in. najmnijsze dopuszczalen srednie wartosci przy roznych rodzajach czynnosci lub poieszczeniach o rozncyh prznaczeniach.

tabela- wartosci natezenia oswietlenia w zaleznosci od rodzaju pomieszczenia i wykonywania pracy.

Z oswietleniem wiaze sie problem stosowania barw w poieszczeniach pracy. Nie nalzey sie tutaj kierowac wylacznie efektami estetycznymi, ale takze dzialamniem psychologicznym i fizjologicznym barw na pracownika.

Tabela- dzialanie psychologiczne barw

Przy projektowaniu warunkow swietlncy, barwncy, i estetycznych nalezy sie keirowacm. in. nastepujacymi zasadami:

• Rodzaj, moc oraz barwe swiatla dobrac w zaleznosi od wykonywanej pracy

• zrodla siwatla powinny byc tak rozmieszczone aby zapewnialy rownomierne oswietlenie calej powierzchin roboczej,

• zrodla swiatla powinny byc tak rozmiszcone, aby nie powodowaly olsnienia (zdolnosci rozpoznawania przedniotow)

• zrodla swiatla nie powinny byc zrodlami uciazliwyc zjawisk( tetnienie swiatla ,halas)

• w przypadku korzystania z oswietlenia dziennego nie ustawiac stanowsic przodem do okna (powinno padac naljepiej z lewej strony)

• struktura przestrzenna stanowsk pracy powinna charakteryzowac sie rownowaga optyczna.

• kolorystyka stanowsika rocboczego powinna stwarzac poczucie komfortu, piekna i czystosci oraz sprzyjac redukcji zmeczenia,

• elementy decydujace o bezpieczenstwie powinny byc wyroznione barwa kontrastujaca z tlem a znaki informacyjne powinny byc czytelne, komunikatywne
  Klasyfikacje kontrastow barwnych wedlug malejacej czytelnosci sygnaulu przedstawiono w tabl. ponizej.

5. Zanieczyszczenia toksyczne i zapylenie powietrza (dot. czynnikow fizycznych jak i chemicznych)

Stopien zagrozenia zawodowego, wynikajacy z bezposredniego dzialania na organizm roznych czynnikow mierzy sie stopniem lub stezeniem tych czynnkikow.

W Polsce lista nawyzszychj dopuszczalncyh stezen substancji szkodliwych w powietrzu (NDS) okreslona jest:
Rozporzadzeniem ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 29.11.2002 r.

Ergonomiczne przeslanki ksztaltowania srodowiska pracy czlowieka

Wazne znaczenie dla prawidlowego funkcjonowania stanowsik pracy ma prawidlowe rozmiezczenie w prezstrzeni wszytkich punktow, ktore czlowiek musi dostrzec (urzadzenia wskaznikowe) i na ktore musi oddzialywac (urzadzenia sterownicze oraz bezposrednia interwencja w procesie)

W ocenie przestrzennych rozwiazan stanowsk pracy nalezy uwzglednic kinematyke ruchow czlowieka w odniesieniu do:

• Struktury przestrzennej w oparciu od dane antropometryczne (uklad: powierzchnia - przetrzen robocza- przestrzen odpoczynkowa)

• uksztaltowanie pola widzenia,

• usytuowanie srodkow i przedmiotow pracy,

• pozycji czlowieka przy pracy.

Jakość przekazu informacji naukowej.

Obecnie mamy do czynienia z “eksplozja informacji” lub tez czeto okreslane jako szum informacyjny.

Istotne jest wiec jak przekazac informacje, aby osiągnąć zamierzony cel w sposoob najbardziej efektywny, w pelni satysfakcjonujący dla prelegenta jak i słuchaczy.

Podstawowym elementem wyboru informacji jest okreslenie:

1. Co musi być przekazane,

2. Co może być przekazane ze wzlgedu na zainteresowanie uczestnikoow przekazu

3. Co jest szczególnym ossiagnieciem przekzujacego informacje,

4. Co należy wykluczyc jako zbędne.

Jakosc przekazu informacji zalezy od wielu czynnikow m.in. od:

1. Osobowość wykładowcy (prelegenta)-znaczenie wygladu, zachowania i sposobu mowienia dla swiadomego sterowania zainteresowaniem i koncentracja uwagi sluchacza:

2. Konstrukcji tresci przekazu:

• Wyboru punktow kluczowych, stanowiących glowna mysl przekazu,

• Doboru tresci poszczególnych, adekwatnych do odbiorcow przekazu,

• Ustalenie jezyka przekazu w zależności od charakteru informacji (informacja specjalistyczna, popularyzacja)

• Zasady poglądowości w przekazie

• Roli i znaczenia informacji,

• Ergonomicznych zasad w projektowaniu pomocy naukowych,

• Techniki wykorzystania materiałów wizualnych.
  

Osobowość wykładowcy

• W literaturze psychologiczno-pedagogicznej wymienai się trzy cechy postawy sugestywnej prelegenta:

• Pewność siebie prelegenta zwłaszcza w sytuacjach trudnych,

• Wiara w swoje możliwości,

• Bezkompromisowa i konsekwentna realizacja własnych planow życiowych.

(wpływ osobisty prelegenta nie wydaje się być uzaleznioncy od jego wiedzy- jest wiele przykładów, ze ludzie o malej wiedzy maja wielka sile oddziaływania na innych)

W literaturze przedmiotu przeważa pogląd, że trzema najważniejszymi sprawai, o których należy pamiętać w kolejności ich znaczenia są:

• Kim jesteś (osobowość, wiedza i doświadczenie).

• Jak mówisz( najlepszy sposób wykorzystania glosu i możliwe najlepsze przestawienie siebie i przygotowanego przez sibie materiału.

• Co mówisz (staranny wybór i uporządkowanie przekazywanych informacji i ich powiązanie z tematem)

Nawet przy najlepszym przygotowaniu się do prelekcji prezentacja osobista wypadnie marnie, jeżeli nerwy i napięcie emocjonalne uniemożliwiają prawidłowy przekaz.

Sposób na dobrą prelekcje

• Sucho w gardle-przygryśc język

• Ślinotok- oddech przez usta

• Zapomnienie- pauza,notatki

• Brak powietrza-głeboki oddech

• Napiecie twarzy- uśmiech

• Miękkie kolana- spacer

• Drżenie rąk- rekwizyt

Kostrukcja treści przekazu .

Prezentacja sklada się z:

• Wprowadzenia,

• Części głownej,

• Zakończenia.

Przygotowanie wystąpienia wymaga innej metodyki niż jego wygłoszenie.

• Szkieletem głownej części wystapienia SA nagłownki (problemy)
  Zabiegiem metodycznym jest uporządkowanie tych nagłokow w koljnosci ich znaczenia.
  Tzn, że punkt najciekawszy (kluczowy) znajduje się na końcu głownej czesci wytapienia.

• W zakończeniu następuje powtórzenie głównych zagadnien wystapienia.

• Wprowadzenie powinno składać się z dwóch elementow ogólnego i nawiązania do tematu.

Każda prezentacja powinna zawierać następujące elementy:

• Zdanie na rozruszanie audytorium,

• Wstęp - 40% całego czasu,

• Zdanie zamykające wystąpienie w formie prostego streszczenia,

• Materiały pomocnicze - folia lub prezentacja multimedialna,

• Dowcip wskazany, ale niekonieczny,

• Prelekcja prowadzona w pierszej i drugiej osobie,

• Prosty i potoczny styl,

• Jak najmniej odnośników literaturowych,

• Jak najmniej podziękowan

Badania krzywej uwagi wykazały, że po prezentacji trwającej 15 minut zostaje zapamiętanych 40% informacji, a po wykładzie 40-minutowym -20% informacji.

Zasady poglądowości w przekazie.

Poglądowość jako metoda przekazu informacji pozwala przez odpowiednie skojarzenia na lepsze przyswajanie przkazywacych informacji.

Można przyjąć, że ergonomiczna informacja, to taka informacja, która

• Stwarza Dobry nastrój,

• Rozprasza monotonię i nudę,

• Czyni obserwacje przyjemniejsza,

• Wywołuje poczucie komfortu.

Na całokształt przekazywanej informacji mają wpływ takie zagadnienia, jak:

• Wielkość i kształt znaku,

• Kontrast z tłem,

• Barwa,

• Kompozycja,

• Wzajemne relacje,

• Ilość przekazywanej informacji,

• Skojarzenia itp.

---