4. Litosfera
Wietrzenie- polega na połączonym niszczącym działaniu fizycznych i chemicznych czynników na skały. Czynnikami powodującymi takie zmiany są: promieniowanie słoneczne, woda, gazy, świat organiczny.
Łączne działanie powoduje utworzenie zwietrzeliny.
Wietrzenie mechaniczne- polega na zmianach spoistości które powstają wskutek pękania, kruszenia, rozsypywania się i rozdrabniania materiału skalnego.
Wietrzenie chemiczne- polega na oddziaływaniu chemicznym na skały co powoduje zmiany w samym składzie chemicznym skał.
Czynniki:
Fizyczne:
Zmiany temperatury
Mechaniczne działanie organizmów
Działanie wiatru
Działanie lodowców
Działanie innych czynników
Chemiczne
Woda
Gazowe składniki atmosfery np. CO2
Związki chemiczne wytwarzane przez rośliny i będące produktami rozkładu mniej trwałych minerałów.
Gleba- jest to biologicznie czynna powierzchnia Ziemi powstała z utworu geologicznego zwanego skałą macierzystą, w wyniku wietrzenia fizycznego, chemicznego, biologicznego.
Poziomy glebowe- są warstwami składającymi się na pionowy profil glebowy. Wyróżnia je oddzielny skład chemiczny i struktura.
Poziomy glebowe:
ściółki(powstały z obumarłych roślin)
próchniczy(akumulacyjny)- jest bogaty w substancje organiczną przez co tworzy się humus
ługowania(wymycia) mało wodorotlenków żelaza i substancji organicznej
osadzani(wmycia)nagromadzenie wodorotlenków
Skład mechaniczny (uziarnienie)- procentowy udział w glebie cząstek o wielkości piasku, iłu, pyłu - piasek -2.0 -0.005 mm średnicy; pył 0.05-0.002 mm średnicy. Ił- poniżej 0.002 mm średnicy.
Glina- mieszanina w której występują te 3 frakcje.
Uziarnienie wpływa w znacznym stopniu na retencję lub przepływ wody:
Czyste iły zatrzymują wodę w stopniu najwyższym
Czyste piaski zatrzymują ją najsłabiej
Gleby piaszczyste wymagają intensywniejszego nawadniania
Barwa- może być uwarunkowana bezpośrednio przez macierzyste skały podłoża, np. czarna barwa obecność substancji organicznych, czerwona barwa świadczy o obecności tlenków żelaza.
Skład mechaniczny(uziarnienie) określony przez procentowy udział w glebie cząstek o wielkości piasku, pyłu, iłu.
Struktura gleby- obecność, charakter (kształt, rozmiary, trwałość) agregatów składających się z poszczególnych ziaren. Od struktury zależy: łatwość uprawy, podatność na erozje, łatwość przesączania wody. Główne typy struktur to : bryłkowa, płytkowa, pryzmatyczna, sferyczna(ziarnista)
Degradacja gleby- pomniejszenie lub zniszczenie ekologicznej i produkcyjnej wartości gleby, np. zakwaszenie, zasolenie
Dewastacja gleby- techniczne zniszczenie gleby i szaty roślinnej.
Rekultywacja gleby- nadanie gruntowi walorów użyteczności- nie oznacza to przywrócenie glebie stanu wyjściowego.
Degradacja gleby, to ogół procesów i zjawisk, które poprzez pogorszenie właściwości fizycznych (zniszczenie struktury), biologicznych (zmniejszenie ilości i jakości próchnicy) i/lub chemicznych (np. zakwaszenie przez wymywania kationów zasadowych wapnia, magnezu, potasu) gleby istotnych dla roślin, wpływają ujemnie na jej żyzność, a więc i zasobność. Degradacja gleby obejmuje te zmiany zachodzące w glebie, które znacznie obniżają jej możliwości produkcyjne, uniemożliwiając uzyskanie maksymalnych, stabilnych i pełnowartościowych plonów nie tylko w rolnictwie, ale także np. w leśnictwie. Najbardziej narażone na degradację są lekkie gleby piaszczyste, o cienkiej warstwie próchnicznej.
Dewastacja - której skutki najczęściej są nieodwracalne. Dewastacja ma miejsce na obszarach całkowicie przemodelowanych przez człowieka (obszary silnie zurbanizowane, zajęte przez infrastrukturę transportową, obszary górnicze i przemysłowe). Może ona polegać na zdarciu pokrywy glebowej, tak jak ma to miejsce w przypadku kopalń odkrywkowych, bądź też na pokryciu warstwy glebowej
Rekultywacja - przywracanie wartości użytkowych i przyrodniczych terenom (przede wszystkim leśnym i rolniczym) zdewastowanym i zdegradowanym przez działalność człowieka.
Przyczyny zanieczyszczania gleb: Największe ilości zanieczyszczeń przedostają się do gleb i gruntów wraz ze ściekami, pyłami oraz stałymi i ciekłymi odpadami wytwarzanymi przez przemysł. Zawierają one najczęściej metale ciężkie oraz sole. Przemysł wydobywczy wytwarza olbrzymie ilości silnie zasolonych wód kopalnianych. Wiele zakładów przemysłowych (np. huty, cementownie, elektrownie, ośrodki przemysłu chemicznego) emituje do atmosfery szkodliwe gazy i pyły, które następnie, na skutek depozycji z powietrza zanieczyszczają gleby. W wyniku niewłaściwej działalności rolniczej do gleb i gruntów przedostają się zanieczyszczenia pochodzące z użytych w nadmiarze nawozów mineralnych i organicznych. Szczególnie niebezpieczne związki pochodzące z tej gałęzi gospodarki to pestycydy i inne środki ochrony roślin. Bardzo szkodliwe działanie dla środowiska mają wszelkie zanieczyszczenia nawozów sztucznych. Przykładem może tu być kadm, występujący w nawozach fosforowych. Najbardziej zanieczyszczone gleby występują w pobliżu dróg i autostrad. Zawierają zwiększone ilości niebezpiecznych związków ołowiu i tlenków azotu. Na skutek posypywania powierzchni dróg solami, gleby i grunty w pobliżu szlaków komunikacyjnych są silnie zasolone. Znaczne ilości szkodliwych zanieczyszczeń przedostają się do gleb wraz ze ściekami komunalnymi. Zawierają one m.in. detergenty oraz drobnoustroje chorobotwórcze.
Substancje toksyczne w glebie: Związki zanieczyszczające glebę można podzielić na :
azotany
metale ciężkie, do których zaliczyć można rtęć i ołów
Erozja- proces rozmywania lub rozwiewania powierzchniowej warstwy gleby.
Naturalną erozję gleb nasilają(przyczyny):
niewłaściwy wypas bydła i wadliwy dobór roślin uprawnych
nieprawidłowe melioracje wodne i niszczenie maturalnej szaty roślinnej
Przeciwdziałanie zapobieganie erozji:
tarasowanie stromych stoków
prowadzenie dróg małymi spadami
prawidłowy kierunek upraw
zaprzestanie nadmiernego wyrębu drzew
zakładanie ochronnych pasów zieleni
eliminacja ciężkich maszyn rolniczych
unikanie monokultur
2. Atmosfera
Podział atmosfery ziemskiej- według rozkładu temperatury w zależności od wysokości na:
troposferę(temp. maleje niemal jednostajnie ze wzrostem wysokości)
stratosferę(w dolnej jej części temp. prawie nie zmienia się z wysokością, w górnej- rośnie)
mezosferę(temp. maleje ze wzrostem wysokości)
termosferę(temp. rośnie ze wzrostem wysokości)
Powierzchnie rozgraniczające te warstwy to tropopauza, stratopauza, mezopauza.
Naturalne źródła zanieczyszczeń powietrza- wulkany, pożary lasów, sawann, stepów; bagna, powierzchnie mórz i oceanów (parowanie soli), gleby i skały ulegające erozji, burze piaskowe, tereny zielone z których pochodzą pyłki roślinne
Źródła antropogeniczne (sztuczne w wyniku działalności człowieka) - energetyka (spalanie paliw), przemysł, komunikacja głównie transport samochodowy, źródła komunalne.
Podstawowe zanieczyszczenia atmosfery - dwutlenek siarki SO2 (spalanie paliw stałych), tlenki azotu NO, NO2 (procesy spalania, ruch samochodowy), tlenek węgla CO (czad - procesy spalania), węglowodory (ruch samochodowy), metan (na plantacjach ryżu i w obszarach intensywnych hodowli zwierząt),
Metody oczyszczania gazów - absorpcja (polega na pochłanianiu zanieczyszczeń gazowych przez ciesz-absorbent, są to np.: woda, roztwory kwasów, zasad), adsorpcja (polega na wydzielaniu i zatrzymywaniu składników gazu na powierzchni zew i wew. ciała stałego), kondensacja (usuwa z gazów odlotowych substancje o niskim ciśnieniu par w umiarkowanie podwyższonych temp), proc spalania bezpośrednio, metody katalityczne
Efekt Cieplarniany - wzrost temperatury planety spowodowany zwiększoną koncentracją dwutlenku węgla (lub innych gazów nieprzezroczystych dla podczerwonego promieniowania - tzw. gazów cieplarnianych), jeden z negatywnych skutków skażenia środowiska naturalnego.
Gazy cieplarniane - Ozon, Dwutlenek węgla, freony, metan, podtlenek azotu, para wodna, halony