Stopień degradacji bardzo duży i duży = 0,5% powierzchni Polski

Stopień degradacji średni i mały 2,2%

Strefy zagrożenia degradacją w pobliżu stref zdegradowanych -12%

Małe tereny zdegradowane nie ujęte na mapie od 17-20% powierzchni

Największe skupiska terenów zdegradowanych i zagrożonych degradacją- południowa i południowo- zachodnia część Polski

Mniejsze tereny zdegradowane- środkowa i północna część Polski

Oddziaływania przemysłu przetwórczego

1.Geotechniczna degradacja gleb- powodują zewnętrzne zmiany na powierzchni (zniekształcenia rzeźby terenu). Występują na całym obszarze kraju, najliczniej na terenach górniczych, budowlanych i miejskich. Zniekształcenia te powodowane są przez działalność górnictwa odkrywkowego i podziemnego, budownictwa wodnego, drogowego, kolejnictwa, zakładanie instalacji podziemnych.

2.Fizyczna degradacja gleb- polegająca na zagęszczeniu masy glebowej, pogorszeniu się struktury gleby; nadmiernym odwodnieniem gruntów spowodowanym lejem depresyjnym; wadliwej melioracji; zawodnieniu (na skutek osiadania gruntów na terenach górniczych); ciśnieniu zwałowisk nadpoziomowych; osuwisk; oddziaływaniu zbiorników wodnych; działaniu erozyjnym wodnym i powietrznym.

3.Biologiczna degradacja gleb- mająca charakter pośredni, bo wywołana przez niszczenie szaty roślinnej powodujące pogorszenie się warunków glebowych szczególnie gleb podatnych na degradację. Formą tej degradacji jest też tzw. zmęczenie gleb w wyniku. Którego następuje zatrzymanie procesów glebowych: amonifikacji, nitryfikacji, rozkładu substancji organicznej, a czasem koncentracja związków toksycznych wytworzonych przez grzyby i bakterie

4.Chemiczna degradacja gleb- zakwaszenie lub nadmierna alkalizacja gleby, naruszenie równowagi jonowej (składników pokarmowych roślin), wysoka koncentracja soli w roztworach glebowych (zasolenie), toksyczna koncentracja metali ciężkich, toksyczna koncentracja siarki, fluoru i związków biologicznie czynnych (węglowodorów, środków ochrony roślin itp.), degradacja w skutek nadmiernego stosowania gnojowicy, ścieków komunalnych, odpadów przemysłowych

Zewnętrznym przejawem degradacji gleby jest zmniejszenie lub całkowity zanik produkcji biomasy na zdegradowanych obszarach.

Gleba ma ogromne zdolności regeneracyjne (dzięki swoim właściwością fizycznym, biologicznym i chemicznym) i może opierać się przez długi czas czynnikom degradacyjnym. Najmniej odporne na degradację są gleby piaskowe i wszystkie słabo próchnicze, a odporność gleby wzrasta wraz ze wzrostem zawartości części koloidalnych i organicznych.

Zadania w zakresie ochrony, ulepszenia i rekultywacji gleb

Ochrona:

• maksymalne ograniczenie przeznaczenia gruntów biologicznie czynnych na cele nierolnicze i nieleśne

• ochrona gruntów o dużych walorach ekologicznych i produkcyjnych

• przeciwdziałanie chemicznej degradacji gleb przez przemysł i rolnictwo

• ograniczenie działania erozji wodnej i wietrznej

• przeciwdziałanie przesuszeniu, zawadnianiu i technicznej degradacji gleb

• zagospodarowanie ziemi próchniczej, torfu, gytii oraz innych wartościowych utworów organiczno- mineralnych zalegających na terenach przeznaczonych na cele nierolnicze i nieleśne

Ulepszenie (melioracja):

• stosowanie zabiegów melioracyjnych w celu polepszenia stosunków fizyczno- wodnych gleb uprawnych

• wzbogacenie gleb uprawowych w materię organiczną przez uprawę roślin i nawożenie substancją organiczną

• poprawienie odczynu i wzbogacenie gleb w makro- i mikroelementy

• zabiegi techniczne w celu zwiększenia retencji wody i odporności gleby na czynniki erozyjne

• regulacja stosunków wodnych i poprawa rzeźby terenu gleb uprawowych

• przebudowa gleby w celu poprawy właściwości sorpcyjnych; zwiększenia zawartości składników pokarmowych

Rekultywacja:

• ukształtowanie rzeźby terenów zdewastowanych u układzie gruntów najkorzystniejszym dla przyszłego zagospodarowania (wyrównanie powierzchni, ukształtowanie zboczy i skarp, tworzenie tarasów itp.)

• odtworzenie gleb metodami technicznymi (zwałowanie, dekoncentracja, izolacja, zapiaszczanie, przemywanie)

• neutralizacja (wapnowanie, stosowanie popiołu) gruntów toksycznych i użyźnianie gruntów jałowych

• odtwarzanie gleb metodami biologicznymi (zadrzewianie, zadarnianie, wprowadzenie roślinności pionierskiej, roślinności glebotwórczej, użyźnienie)

• ukształtowanie warunków wodnych, umożliwiających należytą gospodarkę wodną na terenach zdegradowanych i przyległych

• izolacja lub usunięcie warstwy toksycznej gruntu i wprowadzenie na jej miejsce żyznej ziemi

Erozja gleb

Erozja powodowana i sterowana przez czynniki naturalne to erozja naturalna (geologiczna)

Przyczyny erozji antropogenicznej

• zniszczenie naturalnej szaty roślinnej

• nadmierne wylesianie

• nadmierny wypas

• gospodarka rolna

Gleba łąkowa eroduje 5 razy szybciej niż gleba leśna, pod pastwiskiem 10 razy, pod zbożami 50 razy, pod okopowymi 100 razy (Dubos 1970)

Podstawowe czynniki determinujące nasilenie erozji:

• rzeźba terenu (spadek terenu)

• pokrywa glebowa (skład mechaniczny, przepuszczalność, zawartość różnych mineralnych i organicznych)

• klimat

• sposób użytkowania i organizacja przestrzenna danego obszaru

Erozja gleb

Erozja wietrzna - siła sprawcza: wiatr, wyróżnia się:

• Deflację - wywiewanie ziaren i cząstek glebowych, ziemnych i skalnych. Powoduje tworzenie się rynien, mis, niecek i wydmuszysk w obrębie obszarów piaszczystych oraz ostańców i bruku deflacyjnego na obszarach piaszczysto - żwirowych i pyłowych. Podczas okresów intensywnego wywiewania powstają burze pyłowe i piaskowe (Sahara).

• Korazję - żłobienie i szlifowanie powierzchni skał przez piasek niesiony wiatrem, najintensywniejsze na pustyniach i w górach. Charakterystyczne formy rzeźby korozyjnej to wygłady, żłobki, bruzdy, nisze, graniaki wiatrowe i skałki (słupy skalne).

• Akumulację eoliczną - osadzanie się niesionych przez wiatr cząstek glebowych (deflatów) na powierzchni gleby powodujące stopniowe zasypanie górnych, żyznych poziomów profilu glebowego, jałowymi deflatami.

Występowanie i nasilenie erozji w Polsce

Zagrożenie erozją wietrzną w Polsce nie jest zbyt duże ze względu na klimat, występuje głównie w okresach susz

Najbardziej zagrożone tereny w strefie klimatu suchego i półsuchego: Północna Afryka, Bliski Wschód, Południowo- Wschodnia Azja, Australia, Południowa Ameryka

Stopień degradowania gleby i upraw, jaki występuje przy różnym nasileniu erozji wietrznej, przedstawia się następująco:

ˇ erozja słaba powoduje tylko wywiewanie niewielkiej ilości cząstek glebowych i minimalnie degraduje glebę;
ˇ erozja umiarkowana zapoczątkowuje już proces redukowania miąższości poziomu orno - próchniczego wskutek wywiewania cząstek mineralnych i organicznych. Powoduje też zapylenie atmosfery materiałem glebowym.
ˇ erozja średnia powoduje wyraźne zmniejszenie miąższości poziomu orno - próchniczego. Oprócz zapylania atmosfery może też powodować szkody w uprawach - odsłaniać system korzeniowy, uszkadzać mechanicznie lub zasypywać rośliny;
ˇ erozja silna prowadząca do trwałych zmian morfologicznych gleb, tzn. do ubytku profilu wskutek deflacji (gleby zwiewane) lub do jego narastania w wyniku akumulacji eolicznej (gleby nawiewane). Powoduje duże zanieczyszczenie atmosfery, zdzieranie lub zasypywanie upraw polowych, występowanie burz pyłowych i piaskowych oraz "czarnych zim" (nawiewanie ziemi na śnieg). Na większych obszarach piasków sandrowych lub starych tarasów rzecznych mogą tworzyć się wydmy;
ˇ erozja bardzo silna dotyczy terenów rozwydmianych (wydmy nadmorskie i śródlądowe).
Występowanie deflacji na hałdach i zwałowiskach jest bardzo uciążliwe i często niebezpieczne (wywiewanie substancji szkodliwych) dla otaczającego środowiska.

Podatność gleb na erozję wietrzną.

Gleby Polski, biorąc pod uwagę ich cechy rodzajowe i związane z nimi gatunkowe, można pod względem podatności na procesy eoliczne uszeregować następująco (Józefaciukowie,1975):
ˇ bardzo silnie podatne - piaski luźne drobnoziarniste (w tym wydmowe), mursze na torfach, mursze na podłożu mineralnym, gleby murszowate;
ˇ silnie podatne - piaski luźne gruboziarniste, piaski gliniaste lekko i silnie pylaste, piaski słabogliniaste (różne), lessy i utwory lessowate;
ˇ średnio podatne - piaski gliniaste lekkie (z wyjątkiem silnie pylastych), gleby pylaste, piaski słabogliniaste (różne), lessy i utwory lessowate;
ˇ umiarkowanie podatne - piaski gliniaste lekkie (z wyjątkiem silnie pylastych), gleby pylaste zwykłe (z wyjątkiem wymienionych w grupie 2).
ˇ słabo podatne - gliny i iły.

Ochrona gleb przed erozją wietrzną:

• utrzymywanie możliwie stałej i dobrej osłony roślinnej i właściwego uwilgotnienia gleby

• zalesianie, zalesianie wydm

• zadarnianie

• zakładanie pasów zadrzewień

• utrzymywanie odpowiedniej wilgotności gleb

• wprowadzenie roślinności znoszącej trudne warunki rozwoju