Uniwersytet Łódzki

Uzupełniające Studia Magisterskie

Maria Anna Sośniak

Numer albumu 56734/P

KREDYTY INWESTYCYJNE

DLA PODMIOTÓW

PUBLICZNO - PRAWNYCH

Praca magisterska

napisana w Katedrze

Finansów i Bankowości

pod kierunkiem

dr Andrzeja Bogusa

Łódź czerwiec 2000 r.

Spis treści

Wstęp..................................................................................................................4

Rozdział I..........................................................................................6

Kredyty inwestycyjne w strategii banku.............……….....................6

1. Bank i jego produkty......................................................................................6

2. Pojęcie, funkcje i podział kredytów bankowych.............................................9

3. Formy zabezpieczeń kredytów ....................................................................21

4. Postępowanie kredytowe.............................................................................45

5. Ryzyko kredytowe........................................................................................47

Rozdział II.......................................................................................52

Analityka efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych…………..…52

1. Inwestycje i ich charakterystyka...................................................................52

2. Źródła informacji..........................................................................................54

3. Celowość i narzędzia badania zdolności kredytowej...................................57

4. Metody oceny efektywności inwestycji.........................................................63

4.1. Statystyczne (tradycyjne) metody oceny...............................................63

4.2. Dynamiczne metody oceny....................................................................66

4.2.1. Zaktualizowana wartość netto (NPV)............................................66

4.2.2. Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR)...................................................68

1. Wskaźnik rentowności (opłacalności) inwestycji..........................70

Rozdział III......................................................................................72

Kredytowanie działalności inwestycyjnej gmin..........................72

1. System finansowy gmin...............................................................................72

1. Gmina jako podmiot gospodarczy..........................................................72

2. Budżet gminy.........................................................................................74

2. Zadania inwestycyjne gminy........................................................................78

2.1. Znaczenie inwestycji.............................................................................79

2.2. Źródła finansowania inwestycji.............................................................79

3. Ocena wiarygodności (zdolności kredytowej)..............................................82

4. Procedura udzielania kredytów gminom na podstawie gminy Łask

w Banku Pekao S.A. Odział w „A”...............................................................86

1. Wymagania prawne..........................................................................86

2. Wymagania bankowe........................................................................87

1. Wniosek kredytowy......................................................................88

2. Ocena zdolności kredytowej gminy.............................................92

3. Analiza transakcji kredytowej.......................................................97

4. Monitorowanie...........................................................................103

5. Klasyfikacja należności banku z tytułu ryzyka bankowego.......105

4.3. Ocena wniosku kredytowego...........................................................106

Rozdział IV....................................................................................107

Analiza empiryczna portfela kredytowego banku..........................107

1. Ogólna charakterystyka banku..................................................................107

1. Historia banku.................................................................................107

2. Skonsolidowany raport roczny za rok obrotowy od 1.01.1999 r.

do 31.12.1999 r...............................................................................111

1. Działalność Banku Pekao S.A. jako podmiotu dominującego...112

2. Opis Grupy Kapitałowej.............................................................114

3. Dane finansowe na rok bieżący.................................................116

2. Analiza portfela kredytowego....................................................................121

1. Kredyty detaliczne...........................................................................122

2. Kredyty na działalność gospodarczą..............................................126

3. Kredyty nieregularne.......................................................................129

1. Kredyty detaliczne nieregularne.................................................130

2. Kredyty gospodarcze nieregularne.............................................131

4. Rezerwy...........................................................................................132

Podsumowanie..............................................................................134

Bibliografia.......................................................................................................136

Załączniki

Wstęp

Od 1989roku Polska przechodzi transformację polityczną i ekonomiczną. Przekształcenie gospodarki z centralnie planowanej na wolnorynkową wymaga również przekształceń sektora finansowego w taki sposób, aby gwarantował efektywną organizację przepływu i dystrybucji kapitałów. Obecnie finansowanie naszej gospodarki opiera się w głównej mierze na systemie depozytowo-kredytowym, który uzupełniany jest bezpośrednią alokacją kapitałów na rynku finansowym. Restrykcyjna polityka pieniężna ogranicza akcję kredytową na rzecz inwestycji w skarbowe papiery wartościowe i lokaty międzybankowe.

W toczącej się dyskusji - na temat tworzenia nowych instytucji i struktur koniecznych dla unowocześnienia i umocnienia dynamicznie rozwijającego się rynku kapitałowego - wielokrotnie pojawia się kwestia całkowitej niemal nieobecności na polskim rynku banków inwestycyjnych.

Zajmują się one organizacją przepływu kapitału pomiędzy jego użytkownikami a dostarczycielami. Bankowość inwestycyjna bowiem jest to działalność zapewniająca pozyskiwanie środków przez tych, którzy zgłaszają zapotrzebowanie na nie w celu określonego wykorzystania, od tych którzy nadwyżki kapitału posiadają.

Zatem znaczenie bankowości inwestycyjnej to budowa bogactwa, czyli tworzenie wartości firmy przez pomnażanie dobra akcjonariuszy, przy akceptowanym dla określonej stopy zwrotu z inwestycji poziomie ryzyka zarówno dla dostarczycieli, jak i użytkowników kapitału.

Reforma samorządowa z roku 1999 otworzyła nie tylko nowy rynek kredytowania inwestycyjnego, ale również stawia przed banka­mi i samorządem terytorialnym nowe wyzwania w za­kresie wzajemnej współpracy. Sprostanie oczekiwa­niom współczesnego samorządu (tj. samorządu teryto­rialnego), jako coraz bardziej świadomego i krytyczne­go klienta bankowego, stwarza bankom szansę na umocnienie własnej pozycji dochodowej.

Bank, myślący długofalowo o współpracy z lokalnymi podmiotami gospodarczymi, może czerpać niezbędne in­formacje od samorządu, wywierającego wpływ na sytuację ekonomiczną takich podmiotów, tworząc określone wa­runki gospodarczo-ekonomiczne dla różnych grup przed­siębiorstw. Ponadto bank może się starać, poprzez doradz­two aktywne dla samorządu, oddziaływać na kierunki roz­woju lokalnego i nastawiać się na obsługę bankową dzia­łalności gospodarczej preferowanej dla rozwoju lokalnego.

Celem pracy jest odpowiedź na pytanie - w jaki sposób powinna przebiegać współpraca między bankami a samorządami terytorialnymi, oraz jakie warunki musi spełniać bank by być partnerem dla gminy.

Praca ma charakter teoretyczno-empiryczny.

Składa się z czterech rozdziałów: rozdział I obejmuje ogólną charakterystykę banku i jego działalności kredytowej, rozdział II opisuje inwestycje oraz metodykę oceny ich efektywności, rozdział trzeci na podstawie gminy Łask prezentuje sposób kredytowania działalności inwestycyjnej gminy, zaś analizę portfela kredytowego na podstawie Banku Pekao S.A. Oddział w A przedstawia rozdział czwarty.

Rozdział I

Kredyty inwestycyjne w strategii banku.

Banki komercyjne pełnią w gospodarce rynkowej rolę wyspecjalizowanych pośredników finansowych. Działając bowiem w warunkach ryzyka gospodarczego potrafią one zapewnić bezpieczeństwo przyjmowanym wkładom i udzielanym kredytom. Banki nawiązują z klientami stosunki umowne, w których obie strony mają zagwarantowane prawa i sprecyzowane obowiązki.

1. Bank i jego produkty.

W literaturze możemy napotkać dwie grupy definicji określających bank. Jedna definiuje bank poprzez jego funkcje:

„Bank to instytucja transformacji ryzyka ( oddając pieniądze do banku nie ponosimy ryzyka inwestycji, to ryzyko podejmuje bank ) i transformacji terminów (bank dokonuje zamiany pieniądza krótkoterminowego - depozyty awista na kredyty długoterminowe)”

druga natomiast jest definicją prawną. Według ustawy „Prawo bankowe”, bank to jednostka gospodarcza, która:

1. posiada osobowość prawną

2. może samodzielnie podejmować decyzje dotyczące swojej działalności

3. finansuje swoje wydatki ze swoich dochodów

Bank to instytucja obracająca powierzonymi pieniędzmi, wykonująca jedną z trzech czynności zastrzeżonych wyłącznie dla banków :

1. przyjmowanie depozytów i na ich podstawie udzielanie kredytów ze środków podlegających zwrotowi

1. emisja bankowych papierów wartościowych - bony, certyfikaty depozytowe

2. wydawanie gwarancji bankowych.

Wszystkie rodzaje usług świadczonych przez banki możemy nazwać produktami lub czynnościami bankowymi. Tradycyjnie rozróżnia się :

• operacje bierne ( pasywne )

• operacje czynne ( aktywne )

• operacje pośredniczące

• inne usługi świadczone przez bank

Operacje bierne są operacjami polegającymi na gromadzeniu wkładów i lokat, emitowaniu własnych papierów wartościowych i wykonywaniu innych czynności zmierzających do powiększenia sumy środków znajdujących się w dyspozycji banku.

Operacje czynne polegają na wykorzystywaniu zgromadzonych środków do udzielania różnego rodzaju kredytów, lokując kapitały własne oraz kapitały klientów w korzystnych przedsięwzięciach.

Zarówno operacje czynne jak i bierne, banki przeprowadzają na własny rachunek i własne ryzyko.

Operacje pośredniczące to przede wszystkim rozliczenia pieniężne, wynikające ze zleceń płatniczych klientów, prowadzenie rachunków bankowych itp. Operacje te banki wykonują na rachunek, zlecenie i ryzyko klientów.

Inne usługi świadczone przez banki to przede wszystkim udzielanie swoim klientom porad lub informacji o zagranicznych przepisach finansowych itp.

Polskie prawo bankowe wymienia następujące operacje bankowe nazywane tam czynnościami bankowymi:

• prowadzenie rachunków bankowych;

• przyjmowanie wkładów oszczędnościowych i lokat terminowych;

• przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych;

• udzielanie i zaciąganie kredytów oraz pożyczek pieniężnych;

• wykonywanie operacji czekowych i wekslowych;

• przyjmowanie oraz dokonywanie lokat w bankach;

• udzielanie oraz przyjmowanie poręczeń i gwarancji bankowych;

• dokonywanie obrotu wartościami dewizowymi oraz prowadzenie obsługi finansowej obrotów z zagranicą;

• prowadzenie obsługi pożyczek państwowych;

• emitowanie papierów wartościowych oraz dokonywanie obrotu tymi papierami;

• dokonywanie zleconych czynności związanych z emisją papierów wartościowych;

• kupno zagranicznych papierów wartościowych;

• przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych;

• wykonywanie na zlecenie innych banków czynności należących do zakresu działania banków zlecających.

Banki mogą wykonywać powyższe czynności jeśli są one przewidziane w ustalonych dla nich statutach. Podobnie, do obrotu wartościami dewizowymi są uprawnione banki mające uprawnienia dewizowe ( zgoda na utworzenie banku, jego statut oraz program jego działania na okres co najmniej trzech lat musi zostać zatwierdzony przez prezesa NBP ).

Dla każdego banku sprawą priorytetową jest jego wiarygodność i bezpieczeństwo powierzonych depozytów. Przy usługach masowych decydujące znaczenie ma szybkość, natomiast przy udzielaniu kredytu indywidualizacja usługi. Dlatego produkty bankowe muszą być stale konfrontowane z potrzebami klientów i dostosowywane do nich.

Funkcje produktów bankowych kształtują strukturę asortymentową czyli:

szerokość asortymentu, która prowadzi do zwiększenia zakresu wyboru produktów dla klientów, wzrostu wielkości sprzedaży, podziału ryzyka sprzedaży na różne produkty, lepszego wykorzystania personelu;

głębokość asortymentu, polegającą na stosowaniu wielu odmian jednego produktu, zaspokajającego potrzeby różnych segmentów klientów, wyodrębnionych np. ze względu na zamożność, czy wymagania w stosunku do obsługi.

2. Pojęcie, funkcje i podzia³ kredytów.

Pojęcie kredytu jest tak stare jak proces wymiany. Dowodem na to są odkryte w czasie badań archeologicznych tabliczki klinowe Sumerów, Babilończyków, czy papirusy Egipcjan.

Tą działalnością zajmowali się nie tylko bogaci kupcy, była ona również źródłem olbrzymich dochodów dla świątyń.

Współcześnie udzielanie kredytów jednostkom gospodarczym i ludności jest podstawową, czynną operacją bankową. Zatem kredyt bankowy jest stosunkiem ekonomicznym między bankiem a kredytobiorcą. W naukach ekonomicznych definiuje się go w następujący sposób :

Operacja udzielenia kredytu polega na postawieniu przez bank do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, który zobowiązuje się zwrócić je z odsetkami w umownym terminie.

Ogólne zasady udzielania kredytów są zawarte w prawie bankowym, a szczegółowe zasady, obowiązujące w poszczególnych bankach, ujęte są ich regulaminami kredytowymi.

Banki udzielają kredytów przede wszystkim ze środków powierzonych im przez deponentów. Istotną cechą wyróżniającą kredyt jest określenie jego przeznaczenia, przy zapewnieniu bankowi prawa do kontroli wykorzystania kredytu, a także prawa wypowiedzenia umowy, gdy jego wykorzystanie odbiega od warunków umowy.

Kredytowi bankowemu jako kategorii ekonomicznej przypisuje się przede wszystkim funkcję kreatywną (kreacja bankowego pieniądza bezgotówkowego) oraz funkcję okresowego przesunięcia siły nabywczej pieniądza, skutkującą m.in. zwiększeniem popytu, możliwością zaspokojenia określonych potrzeb finansowych,

a w skali makroekonomicznej - efektywnym wykorzystaniem czasowo wolnych środków pieniężnych. Według A. Forstmanna w wyniku udzielenia kredytu „następuje, pośrednio, przekazanie przez kredytodawcę na kredytobiorcę prawa dyspozycji kapitałem rzeczowym”. W ten sposób kredyt prowadzi do lepszego wykorzystania istniejących zasobów pieniądza przez ich produkcyjne zastosowanie.

Kredyt może być użyty do sfinansowania urządzeń produkcyjnych, których rentowność przewyższa stopę oprocentowania kredytu, lub do sfinansowania transakcji towarowych. Oba zastosowania wywierają produktywny wpływ na popyt globalny, produkcję i zatrudnienie.

Kredyt jako stosunek prawny polega na zobowiązaniu się kredytodawcy do postawienia do dyspozycji kredytobiorcy określonej sumy środków pieniężnych, podczas gdy kredytobiorca zobowiązuje się do zwrotu wykorzystanych środków wraz z oprocentowaniem w ustalonym terminie.

Z prawnego punktu widzenia kredyt stanowi zatem stosunek zobowiązaniowy, którego podstawowymi cechami definicyjnymi pozostają zwrotność, terminowość i oprocentowanie.

Głównymi cechami prawnymi różniącymi kredyt od np. pożyczki są :

• na podstawie umowy kredytu bankowego określona kwota - z reguły w postaci bezgotówkowego pieniądza bankowego - stawiana jest do dyspozycji kredytobiorcy, lecz bank pozostaje właścicielem środków, jakimi klient - kredytobiorca dysponuje na zasadach i warunkach określonych w umowie;

• kredyt jest ex definitione odpłatny ( oprocentowanie );

• jedną ze stron umowy kredytowej musi być podmiot o prawnym statusie banku;

• przedmiotem kredytu bankowego mogą być wyłącznie środki pieniężne;

• umowa kredytu bankowego pod rygorem nieważności musi być zawarta w formie pisemnej.

Umowa o kredyt bankowy jest umową konsensualną, odpłatną oraz dwustronnie zobowiązującą. Elementy tej usługi mają charakter zarówno jakościowy ( kredytodawca, kredytobiorca, przedmiot kredytu, jego zabezpieczenie i waluta ), jak i ilościowy (wielkość i cena kredytu, termin i sposób spłaty ).

Kredytodawcą jest najczęściej jeden bank. Jednak w wielu przypadkach, ze względu na przepisy nadzoru bankowego, bank nie może sam udzielić kredytu. Nastąpić może wówczas porozumienie między bankami w celu udzielenia kredytu konsorcjalnego. Zazwyczaj w takim przypadku banki przewidują w umowie, że ryzyko od określonych kredytów udzielonych przez jeden z nich obarcza także pozostałe banki.

Kredytobiorcami mogą być gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, gospodarka komunalna, a także inne banki.

Przedmiot kredytu określony jest przez dwa zasadnicze cele kredytowania, którymi są konsumpcja i inwestycje. Trzecim celem jest finansowanie przejściowych potrzeb, wynikających z braku synchronizacji między dochodami i wydatkami podmiotów gospodarczych.

Kredyt może być nie zabezpieczony bądź też zabezpieczony za pomocą poręczenia, hipoteki, zastawu, cesji, należności lub ubezpieczenia.

Kredyt może być udzielany w walucie krajowej lub obcej ( kredyt dewizowy ). Spłaty tego kredytu oraz odsetek i prowizji od niego mogą być dokonywane, w zależności od umowy, w walucie krajowej lub obcej.

Usługa finansująca składa się z następujących elementów :

• wielkość kredytu ( mały, średni i wielki ). W niektórych krajach przy udzielaniu kredytu od określonej wysokości bank jest zobowiązany zawiadomić nadzór bankowy;

• cena kredytu, składają się na nią procent ( stały lub zmienny ), prowizje i opłaty;

• czas, na jaki udziela się kredytu - stanowi istotne kryterium podziału kredytów na krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe

• termin i sposób zwrotu kredytu określony jest w umowie, która ustala określoną datę zwrotu w całości bądź ratami, w okresie korzystania z kredytu. W wielu przypadkach kredyt jest odnawiany automatycznie ( revolvingcredit ).

Istnieją następujące formy spłaty kredytu :

• spłata jednorazowa - następuje w całości po upływie terminu przewidzianego w umowie, albo przy jej wypowiedzeniu. Dla dłużnika oznacza to duże obciążenie płynności w momencie spłaty;

• spłata ratalna - polega na uiszczaniu jednakowych sum do końca okresu umowy. Ta forma spłaty nie obciąża zbytnio płynności inwestora. Rozpoczęcie spłaty następuje na ogół po okresie karencji;

• spłata anuitetowa, dokonywana na ogół po roku, stanowi stałą wielkość. Składa się na nią spłata odsetek i kapitału w zmieniających się proporcjach. Udział oprocentowania maleje wraz ze spłatą kapitału. Ta forma spłaty jest szczególnie wygodna przy kredytowaniu budownictwa mieszkaniowego.

Prowadzona przez banki działalność kredytowa uzależniona jest w dużym stopniu od sytuacji w gospodarce i w otoczeniu banków. Dana sytuacja może sprzyjać powiększeniu portfela kredytowego, jego jakości i dochodowości lub stwarzać nawet duże zagrożenia zwrotności kredytu.

Kredytowanie podmiotów gospodarczych i osób fizycznych jest jedną z najważniejszych dziedzin działalności banku komercyjnego, gdyż jest ważnym źródłem dochodów i zysków. Zasoby pieniądza zgromadzone w formie depozytów bank odsprzedaje w formie kredytów i na tym zarabia. Zysk jest jednak uwarunkowany skutecznością działalności kredytowej.

Kredyty są zróżnicowane pod wieloma względami. Można je klasyfikować według różnych kryteriów podmiotowych i przedmiotowych, przy czym stopień szczegółowości podziału może być różny. Kredyty najczęściej klasyfikuje się według następujących pięciu kryteriów :

1. klasyfikacja ze względu na walutę kredytu

• kredyty złotówkowe

• kredyty dewizowe

1. klasyfikacja ze względu na okres wykorzystania i spłaty kredytu

• kredyty krótkoterminowe - do 1 roku

• kredyty średnioterminowe - od 1 roku do 3 lat

• kredyty długoterminowe - powyżej 3 lat

2. klasyfikacja ze względu na przeznaczenie kredytu

• kredyty na działalność gospodarczą ( obrotowe i inwestycyjne )

• kredyty dla ludności ( konsumpcyjne )

3. klasyfikacja ze względu na sposób zabezpieczenia

• kredyt lombardowy

• kredyt hipoteczny

4. klasyfikacja ze względu na formę kredytu

• kredyt w rachunku bieżącym

• kredyt w rachunku kredytowym

• kredyt dyskontowy

• kredyt akceptacyjny

• faktoring

• leasing

Kredyty na działalność gospodarczą

Kredyt obrotowy - może być związany umownie z określonym celem lub służyć finansowaniu różnych potrzeb. Banki udzielają go zazwyczaj w rachunku bieżącym. Umożliwia on pokrywanie potrzeb przedsiębiorstwa, które nie jest w stanie zrównoważyć w czasie swoich wpływów i wydatków. Dla banków są to kredyty o podwyższonym ryzyku, dlatego banki udzielają ich znanym sobie klientom, często przy odpowiednim zabezpieczeniu. Obok kredytów finansujących różne potrzeby przedsiębiorstwa, banki udzielają kredytów na cele określone w osobnych umowach kredytowych ; są to tzw. kredyty celowe tj. kredyty sezonowe czy eksportowe.

Kredyt inwestycyjny - finansuje określone zamierzenia inwestycyjne. Ta forma finansowania potrzeb gospodarczych pojawiła się w związku z podejmowaniem bardzo kosztownych inwestycji, które nie miały szans realizacji siłami jednej firmy, nawet przy pomocy kredytu bankowego. Charakterystyczną cechą takiego projektu jest długi okres zwrotny nakładów inwestycyjnych (nawet 20-letni), wysoki stopień niepewności co do zmian w otoczeniu i przyszłych warunków funkcjonowania wytworzonych obiektów oraz związane z tym duże ryzyko.

Kredyty dla ludności ( konsumpcyjne ) - cechą charakterystyczną tego kredytu jest jego charakter konsumpcyjny, a co za tym idzie osoba kredytobiorcy, którym jest konsument. Przedmiotem tego kredytu są towary konsumpcyjne jak np. samochody, telewizory, lodówki. Kredytobiorca nie dysponując odpowiednimi środkami własnymi, może dzięki uzyskaniu kredytu nabyć potrzebne mu towary. Producenci i sprzedawcy towarów konsumpcyjnych, zwłaszcza trwałego użytku, mogą dzięki temu kredytowi poszerzyć krąg odbiorców. Tak więc obustronne zainteresowanie kredytowaniem zakupów konsumpcyjnych przez banki wpływa na stosowanie różnych sposobów udzielania, spłaty i zabezpieczenia zwrotności kredytów konsumpcyjnych.

Są one udzielane w postaci :

• kredytów gotówkowych, gdy kredytobiorca otrzymuje gotówkę bezpośrednio lub za pośrednictwem swego rachunku bankowego,

• kredytów bezgotówkowych, które są przekazywane określonemu sprzedawcy na opłacenie zakupionych przez kredytobiorcę towarów.

Jeśli za kryterium podziału przyjmiemy warunki spłaty, to możemy rozróżnić :

• kredyty spłacane jednorazowo,

• kredyty spłacane ratami, czyli konsumpcyjne kredyty ratalne.

Kredyt lombardowy - jest kredytem krótkoterminowym, a jego charakterystyczną cechą jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu. Najczęściej zastawem są papiery wartościowe, których fizyczne przechowywanie nie nastręcza bankom trudności. Bank, przyjmując zastaw, nabywa prawo jego sprzedaży w przypadku niespłacenia kredytu. Ograniczeniu ryzyka służy udzielanie kredytu w niższym wymiarze niż aktualna wartość zastawu oraz stopień łatwości jego zbycia na rynku.

Kredyt lombardowy może być udzielany także pod zastaw towarów. Banki przeważnie nie dysponują magazynami do przechowywania towarów, ale w krajach rozwiniętych udzielają one kredytu lombardowego pod zastaw papierów wartościowych, zwanych warrantami. Są one szczególnym rodzajem dowodów składowych, reprezentujących tytuł własności składowanego towaru. Warrant, jako rodzaj papieru wartościowego, może więc służyć zabezpieczeniu kredytu lombardowego, ale bank przyjmujący zastaw w tej formie, musi się liczyć z ryzykiem w postaci spadku rynkowej ceny towaru, czy obniżenia jego jakości. Dlatego kwota udzielanego kredytu pod zastaw towarów jest relatywnie niższa niż pod zastaw papierów wartościowych.

Kredyt hipoteczny - zazwyczaj są to kredyty średnio- lub długoterminowe, udzielane na cele inwestycyjne. Ich charakterystyczną cechą jest zabezpieczenie hipoteczne.

Hipoteczne zabezpieczenie zwrotności kredytu wiąże gwarancję jego spłaty z określoną nieruchomością. Pozwala ona bankom na zaspokojenie roszczeń z tej nieruchomości także wówczas, gdy zmieni ona właściciela. Zapewnia im równocześnie pierwszeństwo przed wierzycielami kolejnych właścicieli nieruchomości. Z tych względów zabezpieczenie hipoteczne jest szczególnie przydatne do zapewnienia zwrotności kredytów długoterminowych chociaż może być także stosowane dla zapewnienia zwrotności kredytów udzielanych na krótsze okresy, zabezpieczenia różnych gwarancji itp.

Stosownie do norm polskiego prawa cywilnego, hipoteka powstaje przez wpis do księgi wieczystej nieruchomości, prowadzonej przez sądy rejonowe.

Przed ustanowieniem zabezpieczenia hipotecznego bank powinien zbadać w księgach wieczystych, czy przyszły kredytobiorca jest właścicielem danej nieruchomości, a jej hipoteka nie jest obciążona wcześniejszymi zapisami na rzecz innych wierzycieli.

Banki mogą żądać ustanowienia hipoteki :

• zwykłej,

• kaucyjnej,

• przymusowej.

Hipoteka zwykła znajduje zastosowanie do już udzielonych kredytów, a wniosek o wpis do tej hipoteki powinien udokumentować wysokość udzielonego kredytu i oprocentowania, a także warunków spłaty.

Hipoteka kaucyjna zabezpiecza spłatę kredytów o nie ustalonej wysokości, a także kredytów, które będą udzielone przez bank w przyszłości.

Hipoteki przymusowej bank może żądać od kredytobiorcy, będącego właścicielem danej nieruchomości, gdy ten nie spłacił kredytu w terminie.

Kredyt w rachunku bieżącym

Kredyty w rachunku bieżącym mogą mieć dwojaki charakter : kredytu płatniczego nazywanego inaczej kredytem kasowym lub kredytu otwartego. Podstawowym warunkiem ich uzyskania jest posiadanie przez kredytobiorcę rachunku bieżącego w kredytującym banku.

Kredyt płatniczy jest udzielany w związku z przejściowym brakiem na rachunku środków dla pokrycia bieżących płatności. Kredyt ten wywołuje powstawanie na rachunku bieżącym przejściowego salda debetowego, które powinno być zlikwidowane w ciągu najbliższych dni z bieżących wpływów. Umożliwia on utrzymanie płynności i terminowego regulowania zobowiązań przedsiębiorstwa. Łagodzi w ten sposób skutki nierównomiernego wpływu należności bez potrzeby ubiegania się każdorazowo o przyznanie kredytu niezbędnego dla uregulowania bieżących płatności. W umowie o ten kredyt zawieranej na czas nieokreślony, bank ustala limit zadłużenia, a także maksymalny okres ciągłego występowania zadłużenia powstałego w takiej formie. Bank udzielając kredytu kasowego jest narażony na wyższe ryzyko, gdyż może być on użyty na pokrycie strat, co zagraża jego zwrotowi.

Kredyt otwarty udzielany jest na podstawie oddzielnej umowy, zawieranej na okres od kilku miesięcy do roku. Upoważnia on klienta do wystawienia dyspozycji płatniczych i zobowiązuje bank do zapłaty dokumentów płatniczych, których płatnikiem jest kredytobiorca. Jest to kredyt krótkoterminowy odnawialny, wywołujący powstanie salda debetowego rachunku bieżącego. Oznacza to zadłużenie przedsiębiorstwa wobec banku. Spłata tego kredytu następuje automatycznie z wpływów na rachunek bieżący. Kredyt nie spłacony w umownym terminie jest wyżej oprocentowany, a bank ewidencjonuje go na odrębnym koncie.

Kredyt w rachunku kredytowym

Kredyt w rachunku kredytowym wymaga oddzielnych dyspozycji i przeksięgowań między rachunkiem bieżącym i rachunkiem kredytowym, dotyczących wykorzystania i spłat kredytu. Wykorzystanie tego kredytu może następować w transzach, czyli w kilku częściach przyznanej kwoty kredytu rozłożonych w czasie. Spłaty kredytu również mogą następować ratalnie w określonych umownie terminach. Dyspozycje przelania środków z rachunku kredytu wydaje klient, on ma też obowiązek jego spłaty w ustalonym terminie.

Kredyt dyskontowy

Kredyt dyskontowy jest to zakup weksli przed upływem ich płatności z potrąceniem procentu ( dyskonta ) przez bank. Sprzedawcą weksla i kredytobiorcą jest z reguły dostawca, który prolonguje zapłatę odbiorcy towaru czy usługi, ale swą należność każe sobie potwierdzić za pomocą weksla. Sprzedaż weksla bankowi oznacza zaliczkowanie jeszcze nie wymagalnych należności i otrzymanie przez dostawcę środków pieniężnych.

Do podstawowych funkcji weksla zalicza się funkcje : kredytową, płatniczą, gwarancyjną, a także pochodną od kredytowej funkcję refinansową.

Warunki, którym powinien odpowiadać dyskontowany weksel są pośrednio określane przez bank centralny, który ustala regulamin redyskonta weksla. Każdy bank bowiem dąży do dyskontowania tylko takich weksli, które potem będą mogły być redyskontowane w banku centralnym.

Do podstawowych warunków redyskonta należy zaliczyć:

• termin płatności do trzech miesięcy;

• podstawę wystawienia weksla - umowę handlową;

• dwa tzw. dobre podpisy, tzn. podpisy wystawcy i akceptanta mających zdolność kredytową.

Bank ustala dla kredytobiorcy linię dyskontową (limit kredytu dyskontowego), do wysokości której zakupuje weksle od danego klienta. Limit wyznacza się zazwyczaj na 1 rok, ale często jest on prolongowany. Koszt kredytu dyskontowego dla kredytobiorcy stanowi ustalona przez bank stopa dyskontowa od czasu liczonego od zakupu weksla do terminu jego płatności i ewentualnej prowizji. Wysokość stopy dyskontowej jest zależna od wysokości stopy redyskontowej banku centralnego.

Kredyt akceptacyjny

Udzielanie kredytu akceptacyjnego związane jest z operacjami wekslowymi. Banki odpłatnie akceptują ciągnione na nie traty i zobowiązują się do udzielenia kredytu na wykupienie tych trat. Tego rodzaju operacje wykonywane przez tzw. pierwszorzędny bank, gwarantują zapłatę każdemu kolejnemu posiadaczowi weksla. Chroni on uczestników rozliczeń przed skutkami występujących zatorów płatniczych, zapewniając obu stronom terminowość zapłaty.

Podstawę korzystania z kredytu akceptacyjnego stanowi umowa, w której klient zleca bankowi akceptowanie weksli, a bank przyjmuje zlecenie. Bank zobowiązuje się przy tym, że w przypadku niedostarczenia przez klienta środków na wykup weksla, udzieli mu kredytu akceptacyjnego.

Kredyt akceptacyjny występuje w doraźnych transakcjach lub w postaci linii kredytu akceptacyjnego. Linia kredytu akceptacyjnego jest limitem kredytowym przyznanym kredytobiorcy. Może on być udzielony jako kredyt odnawialny ( po każdym wykupieniu weksla kredyt odnawia się do pierwotnej wysokości ). Przy kredycie nieodnawialnym każdy wykupiony weksel zmniejsza wysokość przyznanego kredytu. Bank akceptując weksel jest zobowiązany do jego wykupienia w terminie płatności, niezależnie od tego, czy wystawca dostarczy na czas odpowiednie środki. W przypadku ich braku zostaje udzielony klientowi kredyt akceptacyjny w wysokości równej kwocie wystawionego weksla.

Faktoring

Faktoring jest czynną operacją bankową, która w pewnych przypadkach może zastępować dyskonto weksli. Może występować w różnych odmianach, w zależności od treści umowy zawieranej między bankiem ( faktorem ) a przedsiębiorstwem (faktorantem ) korzystającym z jego usług. W swojej klasycznej postaci faktoring jest formą krótkoterminowego finansowania działalności faktoranta przez nabycie jego wierzytelności, przy czym faktor zrzeka się prawa regresu do faktoranta, gdyby dłużnik nie uregulował zobowiązania.

Ryzyko niewypłacalności dłużnika ponosi w pierwszym przypadku faktor, a w drugim zleceniodawca. Szczegółowe zasady rozliczeń i podział ryzyka reguluje umowa faktoringu.

Bank będący faktorem wykonuje na rzecz klienta ( faktoranta ) trzy funkcje :

• funkcję finansowania - faktor nabywa wierzytelności faktoranta wobec dłużników przed terminem wymagalności roszczeń, płacąc kwotę pomniejszoną o 10% do 30% w stosunku do kwoty nominalnej zafakturowanych należności;

• funkcję przejęcia ryzyka - faktor zaliczkuje wierzytelność cedowaną na niego przez faktoranta, zachowując prawo regresu gdyby dłużnik nie wywiązał się ze zobowiązania;

• funkcję usługową - faktor przejmuje obowiązek prowadzenia ewidencji nabytych należności, a także przymusowego dochodzenia należności niewypłacalnych dłużników.

Faktoring może być jawny lub cichy. W faktoringu jawnym dłużnicy są powiadamiani o przejęciu należności faktoranta przez bank, a w cichym dłużnicy nie są powiadamiani o tej umowie. W formie faktoringu mogą być realizowane należności przedsiębiorstw produkcyjnych, handlowych i innych pochodzące od różnych dłużników, a więc gospodarczych podmiotów prywatnych i publicznych ( państwowych i komunalnych ), a także osób fizycznych.

Leasing

Transakcje leasingowe mogą przebiegać między podmiotami gospodarczymi bez udziału banku lub z jego udziałem. Jest to alternatywna wobec kredytu forma finansowania. Polega na dostarczaniu przez leasingodawcę leasingobiorcy ustalonego umownie wyposażenia, urządzeń, budynków itp. Leasingobiorca zobowiązuje się do płacenia określonej opłaty leasingowej rozłożonej na raty. Właścicielem przedmiotu umowy leasingowej jest leasingodawca. Strony mogą jednak przewidzieć w umowie przeniesienie własności na leasingobiorcę, wówczas raty leasingowe, obok opłaty leasingowej, mogą także obejmować część zapłaty za nabywany obiekt. Leasingodawcą może być wyspecjalizowana firma leasingowa, producent, którego wyroby będą przedmiotem leasingu, a także bank.

Transakcje leasingowe mogą występować w różnych formach, przy różnym zaangażowaniu banku. W leasingu bezpośrednim producent bezpośrednio oddaje swoje wyroby w użytkowanie przedsiębiorstwom. Leasing pośredni polega na tym, że między producentem a użytkownikiem pojawia się pośrednik w postaci przedsiębiorstwa leasingowego, który finansuje przekazanie użytkownikowi przedmiotu leasingu. Tym pośrednikiem może być również bank.

3. Formy zabezpieczeñ kredytów.

Udzielanie kredytów jest dla polskich banków komercyjnych głównym i najbardziej opłacalnym przeznaczeniem posiadanych do dyspozycji środków.

Marże kredytowe i prowizje są kalkulowane w powiązaniu z wysokością oprocentowania depozytów. Określa to poziom minimalnej stopy oprocentowania kredytów jeszcze dla banku opłacalnej. Inne przeznaczenie wolnych zasobów powinno więc dać dochód podobnej wielkości, bo inaczej przyjmowanie depozytów będzie nieopłacalne.

Każdy kredyt udzielony przez bank jest obciążony ryzykiem jego nie zwrócenia. Dlatego też, banki udzielając kredytu podejmują działania zmierzające do zminimalizowania tego ryzyka.

Podstawą udzielania kredytu, a jednocześnie gwarancją dla banku jest przede wszystkim sytuacja gospodarcza i finansowa kredytobiorcy. Określa ona jego zdolność do spłaty kredytu i terminowość wywiązywania się z zobowiązań wobec banku. Bank zatem opiera swoją decyzję o udzieleniu bądź nie kredytu na szczegółowej analizie wniosku o udzielenie kredytu oraz dołączonych do niego dokumentów, a zwłaszcza bilansu. Zapewnia sobie również określone gwarancje umożliwiające mu odzyskanie całości, a w najgorszym przypadku części nie spłaconego kredytu.

Zgodnie z art. 93 prawa bankowego w celu zabezpieczenia wierzytelności, które wynikają z czynności bankowych, bank może żądać zabezpieczenia przewidzianego w kodeksie cywilnym i prawie wekslowym oraz zwyczajami przyjętymi w obrocie krajowym i zagranicznym. Zabezpieczenie kredytu może być ustanowione przed udzieleniem kredytu oraz w czasie korzystania z kredytu przez kredytobiorcę. Ta druga możliwość powinna być wykorzystywana jeżeli spłata kredytu jest zagrożona z powodu złego stanu majątkowego kredytobiorcy. W takiej sytuacji bank może:

• żądać zabezpieczenia kredytu przewidzianego prawem cywilnym lub wekslowym (jeżeli umowa kredytowa nie przewidywała prawnego zabezpieczenia spłaty kredytu) lub

• żądać dodatkowego zabezpieczenia kredytu oprócz już ustanowionego w umowie.

Zabezpieczenia kredytów można klasyfikować na kilka różnych sposobów. Jednym z nich jest podział na:

• zabezpieczenia stałe i specyficzne,

• zabezpieczenia zmienne i ogólne.

• zabezpieczenia własne,

• zabezpieczenia zewnętrzne,

• zabezpieczenia zarejestrowane

• zabezpieczenia niezarejestrowane,

• zabezpieczenia rzeczowe,

• zabezpieczenia niematerialne,

• zabezpieczenia płynne,

• zabezpieczenia niepłynne.

Zabezpieczenia stałe i specyficzne są ściśle określone. Przedmiotem zabezpieczenia jest łatwy do zidentyfikowania środek trwały, zastawiony w celu wsparcia kredytu. Zwykle jest on rejestrowany. Zaleta tego zabezpieczenia jest wyraźna definicja tego, co zostało zastawione.

Zabezpieczenia zmienne i ogólne obejmują szeroką kategorię aktywów, których wielkość będzie się zmieniać w miarę przechodzenia przez etapy eksploatacji firmy. Jest ono oparte na portfelu aktywów, których udział w zabezpieczeniach ulega zmianom. Zabezpieczenie zmienne ma dwie zalety:

• obejmuje aktywa, które w innym przypadku są zbyt iluzoryczne by je stale obciążać,

• umożliwia dzięki połączeniu wszystkich aktywów utrzymanie ciągłości działania firmy i jej sprzedaży w całości.

Zabezpieczenie to ma również dwie wady:

• zabezpieczenia stałe mają pierwszeństwo w momencie realizacji,

• jeżeli następuje realizacja dwóch, konkurencyjnych względem siebie zabezpieczeń, pierwszeństwo ma to, które pierwsze się wykrystalizuje.

Zabezpieczenie własne (np. zastaw) polega na zastawieniu jakiegokolwiek aktywu, który należy do kredytobiorcy. Wadą tego zabezpieczenia jest to, że kłopoty związane ze spłata kredytu znajdują swe odbicie w zmniejszającej się wartości zabezpieczenia.

Zabezpieczenie zewnętrzne (np. gwarancje) jest niezależne od kredytobiorcy, co jest zaletą tego zabezpieczenia. Wadą jest pośrednie zainteresowanie gwaranta sprawą kredytobiorcy oraz konieczność honorowania czyichś zobowiązań.

Zabezpieczenie zarejestrowane (np. hipoteka). Fakt zarejestrowania informuje o prawach kredytobiorcy do danego zabezpieczenia. Pierwszeństwo realizacji ma ten, kto pierwszy zarejestrował zabezpieczenie. Istnieją dwa ograniczenia w stosowaniu tego rodzaju zabezpieczenia. Pierwszym jest publiczny system rejestracji, drugim precyzyjne określenie aktywu oraz koszty i czas procesu rejestracji.

Zabezpieczenie niezarejestrowane (np. gwarancja) jest to każde zabezpieczenie nie podane do publicznej wiadomości.

Zabezpieczenie rzeczowe (np. maszyny) maja tę zaletę, że można stwierdzić ich fizyczną obecność. Ułatwia to zweryfikowanie ich istnienia i wycenę wartości.

Zabezpieczenie niematerialne (np. należności) są jedynie kategoria prawną, nie istnieją fizycznie, ale o wyraźnie określonej wartości nominalnej, którą można potwierdzić w momencie realizacji zabezpieczenia.

Zabezpieczenie płynne (np. zastawione akcje) mogą zostać sprzedane na wolnym, aktywnym rynku, który zmienia się w zależności od popytu i podaży. Wejście w posiadanie, przekazanie własności i ściągnięcie wpływów jest względnie łatwe.

Zabezpieczenie niepłynne (np. skrypty dłużne) w tym przypadku trzeba wejść w posiadanie, zachować lub zwiększyć wartość aktywów, znaleźć kupca, wynegocjować cenę i ściągnąć przychody ze sprzedaży. Wszystkie te czynności pochłaniają dużo czasu i pieniędzy.

Biorąc pod uwagę przepis art. 93 ustawy prawo bankowe, zabezpieczenia można podzielić w oparciu o kryterium sposobu i miejsca ich prawnej regulacji. Podział ten jest następujący:

• zabezpieczenia przewidziane prawem cywilnym:

- poręczenie w rozumieniu art. 876 i następnych k.c.,

- przelew wierzytelności (cesja) w rozumieniu art. 519 i następnych k.c.,

- zastaw w rozumieniu art. 306 i następnych k.c.,

- hipotekę w rozumieniu art. 65 - 112 ustawy o księgach wieczystych i hipotece,

- zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej w rozumieniu art. 589 k.c.

• zabezpieczenia przewidziane prawem wekslowym:

- weksel własny in blanco w rozumieniu prawa wekslowego,

- poręczenie wekslowe (awal) w rozumieniu prawa wekslowego.

• zabezpieczenia przyjęte zwyczajowo lub na podstawie umowy stron:

- złożenie kaucji,

- blokada środków na rachunku,

- pełnomocnictwo do dysponowania saldem rachunku klienta.

Powszechnie akceptowaną klasyfikacją zabezpieczeń kredytów jest podział na osobiste i rzeczowe.

Zabezpieczenia osobiste charakteryzują się odpowiedzialnością osobistą kredytobiorcy, a więc całym jego majątkiem (rzeczowym i finansowym).

Wśród nich należy wyróżnić:

• weksel własny in blanko,

• poręczenie wekslowe,

• poręczenie według prawa cywilnego,

• gwarancję bankową,

• przelew wierzytelności,

• przystąpienie do długu kredytowego,

• pełnomocnictwo.

Zabezpieczenia rzeczowe ograniczają odpowiedzialność kredytobiorcy tylko do poszczególnych składników majątku.

Zabezpieczenia te to:

• zastaw ogólny,

• zastaw na prawach,

• przewłaszczenie na zabezpieczenie,

• kaucja,

• blokada środków na rachunku bankowym,

• hipoteka.

Bank ma możliwość zastosowania jednej lub kilku form zabezpieczenia jednocześnie. W przypadku spłaty części kredytu na zabezpieczenie, którego ustanowiono więcej niż jedną z form, bank może na wniosek kredytobiorcy zgodzić się na zwolnienie niektórych zabezpieczeń jeżeli:

• pozostałe formy w pełni zabezpieczają uzasadnione interesy banku,

• istnieją przesłanki, że pozostała do zwrotu część kredytu zostanie spłacona w sposób określony w umowie kredytowej.

Jeżeli jednak jednym z zabezpieczeń jest poręczenie, to bank który wyzbędzie się zabezpieczenia wierzytelności ustanowionego obok poręczenia, ponosi odpowiedzialność względem poręczyciela za wynikłą przez to szkodę. Zabezpieczenie przyjęte od kredytobiorcy powinno zapewnić bankowi maksimum ochrony możliwej do uzyskania. Wartość, własność i realizacja zabezpieczenia powinny być przedmiotem nadzoru ze strony banku.

Zabezpieczenia osobiste

WEKSEL WŁASNY IN BLANCO (art. 10 prawa wekslowego)

Jednym z najczęściej stosowanych prawnych zabezpieczeń kredytu jest weksel własny in blanco. Jest to dokument zawierający podpis wystawcy weksla. Dla ułatwienia dochodzenia roszczeń korzystne jest umieszczenie, obok podpisu, nazwiska i imienia wystawcy. Nie powinna być wpisana data wystawienia oraz klauzule ograniczające możliwości obrotu wekslem np. „nie na zlecenie”, „bez indosu” czy inne równoważne.

Bank jako zabezpieczenie kredytu powinien przyjmować jedynie takie weksle in blanco, które zostały wystawione na urzędowym blankiecie wekslowym lub na wzorze weksla sporządzonym przez bank. Podpis na blankiecie wekslowym może umieścić sam kredytobiorca lub jego pełnomocnik upoważniony do zaciągania w imieniu kredytobiorcy zobowiązań wekslowych.

Jeżeli kredytobiorcą jest osoba prawna, weksel mogą podpisać osoby wchodzące w skład organu osoby prawnej uprawnione do jej reprezentowania lub inne osoby upoważnione do zaciągania zobowiązań wekslowych. Zarówno osoby wchodzące w skład organu osoby prawnej, jak i pełnomocnicy kredytobiorcy mogą podpisać weksel jedynie w granicach swojego umocowania. Podpisy w imieniu osoby prawnej obejmują również jej stempel firmowy.

Przyjmowanie jako jedynego zabezpieczenia spłaty kredytu weksla własnego in blanco od podmiotów gospodarczych nie znanych bankowi jest bardzo ryzykowne. To samo dotyczy spółek z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjnych o niskim kapitale zakładowym. W ich przypadku bank powinien przyjmować weksle in blanco poręczone przez dobrze zaopatrzone majątkowo osoby trzecie. Należy również wykazać dużą ostrożność przy przyjmowaniu jako zabezpieczenia kredytu wyłącznie weksla in blanco od podmiotu gospodarczego będącego osobą zagraniczną, o ile z państwem, którego ta osoba jest obywatelem, Polska nie podpisała konwencji o pomocy prawnej. Prowadzenie bowiem egzekucji w stosunku do podmiotu będącego osobą zagraniczną jest ogromnie skomplikowane i kosztowne.

PORĘCZENIE WEKSLOWE - AWAL (art. 30-32 prawa wekslowego)

Jako zabezpieczenie spłaty udzielonego kredytu bank może przyjąć weksel in blanco albo weksel in blanco z poręczeniem, tzw. awalem. Awal jest poręczeniem udzielonym za osobę zobowiązaną wekslowo. Awal jest szczególnym rodzajem poręczenia nie tylko przez fakt umieszczenia go na wekslu, ale przede wszystkim ze względu na szczególną regulację prawną. Udzielane jest za zwyczaj przez umieszczenie słowa „poręczam” i podpisu na przedniej stronie weksla lub na tzw. przedłużku Jednak sam podpis, bez żadnej wzmianki uważa się za poręczenie. Poręczenie może dać osoba trzecia, fizyczna i prawna (współmałżonek lub członkowie zarządu spółek prawa handlowego) lub osoba już podpisana na wekslu, np. pełnomocnik może poręczyć za mocodawcę. Należy jednak pamiętać o wyrażeniu zgody na poręczenie wekslowe.

Przed przyjęciem poręczenia wekslowego jako zabezpieczenia spłaty kredytu bank sprawdza, czy sytuacja finansowa poręczyciela może dać gwarancję spłaty kredytu oraz sprawdza czy:

• wszystkie elementy weksla zostały wypełnione zgodnie z przepisami prawa wekslowego,

• osoby podpisane są upoważnione do zaciągania zobowiązań wekslowych,

• na wekslu został umieszczony stosunek pełnomocnictwa, gdy weksel podpisany został przez pełnomocnika,

• weksel został prawidłowo zaakceptowany w przypadku weksli trasowanych.

Nie przyjmuje się poręczenia za zobowiązania spółki cywilnej lub jawnej przez jej wspólników, bowiem z mocy prawa za zobowiązania spółki odpowiadają oni całym majątkiem.

Poręczenie wekslowe należy umieścić na wekslu lub na przedłużku

Może być ono udzielone poprzez:

• złożenie przez poręczyciela na przedniej stronie weksla samego podpisu; nie jest dopuszczalne złożenie poręczenia w tej formie na odwrocie weksla,

• umieszczenie na wekslu wyrażenia ,,ręczę”, ,,poręczam”, „gwarantuję” lub innego zwrotu wskazującego na poręczenie oraz podpisanie go przez poręczyciela; w tej formie poręczenie może być złożone zarówno na przedniej, jak i na odwrotnej stronie weksla.

Poręczenie nie może być warunkowane. Dodanie warunku unieważnia poręczenie. W przypadku poręczenia na wekslu in blanco poręczyciel oprócz złożenia podpisu, podpisuje również deklarację do weksla in blanco o podobnej treści jak deklaracja podpisywana przez wystawcę weksla. Ważność poręczenia nie jest uzależniona od istnienia deklaracji wekslowej. Poręczenie może być udzielone co do całości sumy wekslowej lub co do jej części.

Dopuszczalne jest udzielenie poręczenia wekslowego przez kilka osób, a każda z nich może odpowiadać do części kwoty weksla lub za zapłatę całej kwoty weksla.

Dla zmniejszenia ryzyka ponoszonego przy udzielaniu poręczenia wekslowego w interesie awalisty jest sporządzenie deklaracji wekslowej umożliwiającej powiązanie wystawionego weksla ze zobowiązaniem nim zabezpieczonym. Samo podpisanie deklaracji przez poręczyciela nie oznacza udzielenia poręczenia.

Zakres odpowiedzialności poręczyciela.

Odpowiedzialność poręczyciela wekslowego ma charakter:

• samoistny - bowiem jego zobowiązanie jest ważne chociażby nawet zobowiązanie, za które poręcza, było nieważne z jakiejkolwiek przyczyny z wyjątkiem wady formalnej weksla,

• akcesoryjny - bowiem poręczyciel odpowiada tak samo, jak ten za kogo poręczył,

• solidarny - bowiem odpowiada on za zapłatę weksla solidarnie z innymi dłużnikami wekslowymi.

Roszczenia przeciwko poręczycielowi ulęgają przedawnieniu w tym samym terminie, co przeciwko osobie, za którą poręczył.

PORĘCZENIE WEDŁUG PRAWA CYWILNEGO (art. 876 - 887 k.c.)

Poręczenie jako zabezpieczenie kredytu jest umową, która zobowiązuje poręczyciela do spłaty kredytu udzielonego przez bank, na wypadek gdyby kredytobiorca nie spłacił go w oznaczonym w umowie terminie.

Poręczenie może być udzielone zarówno przez osoby fizyczne, jak i prawne, również przez bank.

Ponieważ poręczenie jest umową, dojście jej do skutku uzależnione jest od złożenia oświadczenia przez obie strony, tj. przez bank i przez poręczyciela.

Dla ważności poręczenia kodeks cywilny wymaga, aby zobowiązanie poręczyciela zostało złożone na piśmie, natomiast oświadczenie banku nie musi być złożone na piśmie. Może być złożone w dowolny sposób. Samo przyjęcie przez bank dokumentu zawierającego zobowiązanie poręczyciela uznaje się za złożenie oświadczenia przez bank.

Zobowiązanie poręczyciela powinno zawierać:

• wskazanie osoby, za którą poręcza,

• jednoznaczne wskazanie kredytu, do spłaty którego zobowiązuje się poręczyciel, gdy nie spłaci go kredytobiorca.

Nieważne jest poręczenie ,,za wszelkie kredyty”, jakie kredytobiorca zaciągnął lub zaciągnie. Nie jest natomiast konieczne, aby w treści zobowiązania poręczyciela została określona górna granica odpowiedzialności poręczyciela, jeśli nie jest to poręczenie za spłatę kredytu przyszłego.

Przedmiotem poręczenia może być całość lub oznaczona część kredytu. Poręczenie za spłatę kredytu może być terminowe lub bezterminowe.

Poręczenie jest bezterminowe, gdy w oświadczeniu poręczyciel nie wskazał okresu, w ciągu którego będzie ponosił odpowiedzialność.

Poręczenie jest terminowe, gdy poręczyciel przyjmuje na siebie odpowiedzialność za spłatę kredytu na wypadek, gdyby kredytobiorca nie spłacił go w ciągu okresu oznaczonego w umowie poręczenia.

Dopuszczalne jest poręczenie za spłatę kredytu przyszłego do wysokości z góry oznaczonej. Brak określenia wysokości poręczenia za spłatę kredytu przyszłego czyni poręczenie nieważnym. Bezterminowe poręczenie za spłatę kredytu przyszłego może być przed jego udzieleniem odwołane w każdym czasie bez podania przyczyny. Poręczenie terminowe za spłatę kredytu przyszłego nie może być w ogóle odwołane.

Jeżeli poręczenie zostało złożone w banku już po udzieleniu kredytu, poręczyciel nie może w żadnym wypadku wypowiedzieć umowy poręczenia przed spłatą kredytu,

za który poręczył.

Odpowiedzialność poręczyciela charakteryzuje kilka cech, tj.:

• nieważność umowy kredytu powoduje nieważność poręczenia,

• umorzenie kredytu powoduje wygaśnięcie poręczenia,

• o zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdorazowo zakres zobowiązania.

Poręczyciel może podnieść przeciwko bankowi wszelkie zarzuty, które przysługują kredytobiorcy (np. zarzut umorzenia, przedawnienia spłaty kredytu i inne). Poręczycielowi służy również prawo potrącenia wierzytelności przysługującej kredytobiorcy względem banku. Poręczyciel nie traci tych zarzutów, chociażby kredytobiorca zrzekł się ich albo uznał roszczenia banku.

W razie śmierci kredytobiorcy poręczyciel nie może powoływać się na ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy wynikające z przepisów prawa spadkowego.

W razie braku odmiennego zastrzeżenia poręczyciel jest odpowiedzialny, jak współdłużnik solidarny

Prawo bankowe obowiązujące od dnia 01.01.1998. nie daje bankom uprawnienia do stosowania względem poręczycieli uproszczonego trybu egzekucji na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego. Wynika to z art. 5 ustawy, który to określa zamknięty katalog czynności bankowych, umożliwiających bankom prowadzenie uproszczonej egzekucji. Natomiast wobec poręczycieli banki nie mogą wystawiać bankowych tytułów egzekucyjnych, ponieważ udzielanie poręczeń nie znajduje się w katalogu wykonywanych czynności. Obecnie banki będą musiały prowadzić egzekucję z wykorzystaniem innych możliwości, jakie przewiduje prawo np. przyjęcie weksla

in blanco lub poddanie się poręczyciela egzekucji w formie aktu notarialnego. Bank musi wystąpić do sądu z pozwem o wydanie nakazu spłaty, co w przypadku wniesienia zarzutów przez poręczyciela spowoduje znaczny upływ czasu.

PRZELEW (CESJA) WIERZYTELNOŚCI (art. 509-518 k.c.)

Przelew wierzytelności jako zabezpieczenie kredytu jest umową między kredytobiorcą a bankiem udzielającym kredytu, na mocy której kredytobiorca przenosi na bank swoje prawo do otrzymania konkretnej sumy za sprzedane towary lub usługi.

W interesie banku leży:

• aby wierzytelności, które są cedowane na niego przez kredytobiorcę pochodziły od osób odpowiedzialnych majątkowo,

• dokładne stwierdzenie tytułu prawnego wierzytelności, która ma być przeniesiona na rzecz banku,

• aby wierzytelności te były realne do ściągnięcia,

• aby w przypadku, gdy termin płatności wierzytelności przypadał przed terminem spłaty kredytu w umowie cesji został zamieszczony warunek uprawniający bank do blokady na rachunku bankowym należności, które wpłyną przed terminem spłaty kredytu jako jego zabezpieczenie.

W praktyce bankowej stosuje się dwa rodzaje cesji:

• cesja konkretnie oznaczonej wierzytelności lub kilku wierzytelności,

• cesja globalna, na mocy której kredytobiorca dokonuje cesji wielu swoich wierzytelności już istniejących lub przyszłych.

Jeżeli zabezpieczenie kredytu ma stanowić cesja wierzytelności przyszłych, tj. nieistniejących jeszcze w dniu zawarcia umowy kredytowej, należy określić je w umowie w sposób jednoznaczny, np. wierzytelności pochodzące z określonej transakcji lub

wierzytelności pochodzące od konkretnego dłużnika lub kilku dłużników.

PRZYSTĄPIENIE DO DŁUGU

Jako swoistego rodzaju zabezpieczenie kredytu można uznać również przystąpienie do długu kredytowego. Następuje wówczas zmiana w stosunku kredytowym po stronie dłużnika - do dotychczasowego kredytobiorcy przystępuje osoba trzecia, tj. inna niż kredytobiorca, w charakterze dłużnika solidarnego. Dotychczasowy dłużnik nie zostaje zwolniony z obowiązku spłaty kredytu, a nowy odpowiada wobec banku nie za spłatę kredytu cudzego, jak poręczyciel, lecz jak za spłatę kredytu własnego, tj. jak kredytobiorca. Kredytobiorca i przystępujący do długu odpowiadają wobec banku solidarnie.

Przystąpienie do długu kredytowego może dojść do skutku:

• przez zawarcie umowy przez bank z nowym dłużnikiem za zgodą kredytobiorcy,

• przez zawarcie umowy przez kredytobiorcę z nowym dłużnikiem za zgodą banku.

Takie zabezpieczenie kredytu będzie miało z reguły zastosowanie, jeżeli pomiędzy kredytobiorcą a osobą przystępującą do długu istnieją więzy rodzinne lub gospodarcze.

Zabezpieczeniem kredytu może być również przejęcie długu. Polega ono na przyjęciu zobowiązania kredytobiorcy wobec banku z równoczesnym zwolnieniem dotychczasowego kredytobiorcy z długu wobec banku. Do przejęcia długu dochodzi najczęściej w momencie reorganizacji lub przekształceń własnościowych, na podstawie pisemnej umowy. Odpowiedzialność przystępującego do długu jest samoistna i solidarna.

Wygaśnięcie zobowiązania przystępującego do długu następuje w momencie:

• spłaty długu,

• wygaśnięcie zobowiązania z innej przyczyny niż spłata długu,

• spłaty długu przez przystępującego.

PEŁNOMOCNICTWO (art. 95 - 109 k.c.)

Jako zabezpieczenie kredytu często stosowane jest pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem bankowym. Pełnomocnictwo takie może być udzielone przez kredytobiorcę lub przez osobę trzecią, jak również przez osobę, która już zabezpiecza udzielony kredyt, np. przez poręczyciela.

Pełnomocnictwo może być udzielone do:

• dysponowania rachunkami oszczędnościowo-rozliczeniowymi, zarówno prowadzonymi w złotych, jak i w walucie obcej,

• dysponowania rachunkami otwartymi w związku z prowadzeniem przez posiadacza rachunku działalności gospodarczej.

Pełnomocnictwa może udzielić posiadacz rachunku lub pełnomocnik, jeżeli jest uprawniony do udzielania dalszych pełnomocnictw.

Pełnomocnictwo takie:

• powinno być udzielone jako nieodwołalne,

• może być udzielone jako terminowe, a okres jego obowiązywania powinien być powiązany z terminem spłaty kredytu,

• powinno uprawniać bank do pobrania z rachunku bankowego środków w wysokości odpowiadającej kwocie nie spłaconego kredytu wraz z odsetkami i prowizji

GWARANCJE BANKOWE

Gwarancja bankowa jest pisemnym oświadczeniem banku, udzielonym na wniosek swego klienta i skierowanym do beneficjanta gwarancji (os. trzeciej np. innego banku), w którym zobowiązuje się do wypłacenia na żądanie beneficjanta kwoty należnej jemu od klienta, jeśli ten nie uczyni tego we właściwym terminie.

Z tego wynika, że ustanowienie gwarancji wymaga współdziałania co najmniej trzech osób:

• podmiotu gospodarczego ubiegającego się o udzielenie gwarancji,

• banku udzielającego gwarancji,

• banku udzielającego kredytu i otrzymującego zabezpieczenie w postaci gwarancji.

Bank udziela gwarancji na podstawie zlecenia podmiotu gospodarczego.

Gwarancja bankowa jako zabezpieczenie spłaty kredytu jest pisemnym zobowiązaniem banku do spłaty kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami w przypadku, gdy kredytobiorca, na zlecenie którego została wystawiona, nie spłaci kredytu w terminie określonym w umowie.

Gwarancja, w odróżnieniu od poręczenia, jest zobowiązaniem abstrakcyjnym, niezależnym od umowy kredytowej. Postanowienia umowy kredytowej obowiązują podmioty stosunku gwarancji bankowej, jeśli zostały one ujęte w treści listu gwarancyjnego. Stronami w gwarancji bankowej są:

• zleceniodawca (kredytobiorca), na którego zlecenie bank gwarantujący wystawia gwarancję,

• beneficjant gwarancji, tj. bank udzielający kredytu, na którego rzecz gwarancja zostaje wystawiona i który jest uprawniony do podnoszenia roszczeń w ramach udzielonej gwarancji,

• bank udzielający gwarancji.

Treść gwarancji, ze względu na jej abstrakcyjny charakter, powinna zawierać istotne informacje dotyczące kredytu, w związku z którym gwarancja została udzielona. Obejmują one:

• część wstępną zawierającą:

• nazwy stron, które zawarły umowę kredytu,

• datę zawarcia umowy kredytowej,

• wysokość udzielonego kredytu,

• terminy spłaty kredytu,

• określenie przedmiotu gwarancji,

• określenie wysokości zobowiązania banku gwarancyjnego,

• określenie terminu ważności gwarancji; termin ten powinien być tak ustalony, aby umożliwił zgłoszenie roszczenia przez bank udzielający kredytu, gdyby kredytobiorca go nie spłacił,

• określenie terminu początkowego, od którego obowiązuje gwarancja; jeżeli termin ten nie zostanie określony przyjmuje się, że gwarancja wchodzi w życie z dniem podpisania.

Bank udzielając kredytu ma prawo odmówić przyjęcia gwarancji, jeżeli jej tekst jest nieprecyzyjny, niejasny lub nie zawiera niezbędnych elementów.

Jeżeli wykorzystanie i spłata kredytu następuje w tzw. transzach, możliwe jest udzielenie gwarancji odrębnie na każdą z transz.

Zobowiązanie wynikające z gwarancji może potwierdzić inny bank. Jest to tzw. regwarancja. W takim przypadku bank udzielający kredytu może zgłaszać roszczenia wynikające z gwarancji do banku, który jej udzielił lub do banku, który ją potwierdził albo do obu banków jednocześnie, aż do całkowitego zaspokojenia roszczeń banku - kredytodawcy.

Gwarancja może być bezwarunkowa lub uwarunkowana spełnieniem określonych w niej warunków.

Roszczenia z gwarancji bezwarunkowej płatne są na pierwsze żądanie beneficjanta bez możliwości sprawdzenia słuszności czy zasadności zgłoszonych roszczeń. Roszczenia z gwarancji uwarunkowanej stają się wymagalne po zgłoszeniu roszczenia oraz po udokumentowaniu bankowi przez beneficjanta, że zostały spełnione określone w niej warunki.

Gwarancje bankowe są nieodwołalne, co oznacza, że nie mogą być unieważnione przed upływem terminu ważności oraz zmienione bez pisemnej zgody beneficjanta.

Zabezpieczenia rzeczowe

ZASTAW NA RZECZACH RUCHOMYCH (art. 306 - 325 k.c.)

W celu zabezpieczenia udzielonego przez bank kredytu można ustanowić na rzecz banku zastaw na zbywalnych rzeczach ruchomych, na mocy którego bank będzie mógł dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń. Zastaw może być również ustanowiony w celu zabezpieczenia kredytu przyszłego.

Przedmiot zastawu może być własnością kredytobiorcy lub innej osoby. Nie można obciążyć zastawem rzeczy przyszłych, tj. takich, które zastawca dopiero nabędzie.

W przypadku ustanowienia zastawu na przedmiotach znajdujących się w drodze morskiej, bankowi powinien być wydany konosament morski czysty, który stanowi dowód przyjęcia na statek ładunku w nim oznaczonego oraz jest dokumentem uprawniającym do rozporządzenia tym ładunkiem i do jego odbioru.

Gdy zastaw jest ustanowiony na przedmiotach wartościowych np. biżuteria, obrazy itp., kredytobiorca powinien przedłożyć w banku aktualną ich wycenę sporządzoną przez uprawnioną do tego osobę lub urząd.

W przypadku, gdy rzecz obciążona zastawem, określona co do tożsamości będzie znajdowała się u osoby trzeciej należy zobowiązać zastawcę do jej oznaczenia w sposób trwały, jako przedmiotu zastawu na rzecz banku, w celu uniemożliwienia ustanowienia na tej rzeczy następnego zastawu. Jest to dla banku sprawa pierwszorzędnej wagi, bowiem zgodnie z art. 310 k.c., jeżeli w chwili ustanowienia zastawu rzecz jest obciążona innym prawem rzeczowym, zastaw powstały później ma pierwszeństwo przed prawem powstałym wcześniej, chyba że zastawnik działał w złej wierze, np. wiedział, że przedmiot jest obciążony.

Bank nie może natomiast zastrzec w umowie, że zastawca przed wygaśnięciem zastawu nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy. Zastrzeżenie taki jest bowiem w myśl art. 311 k.c. nieważne.

Jeżeli rzecz obciążona zastawem zostaje narażona na utratę lub uszkodzenie bank może żądać:

• złożenia rzeczy do depozytu sądowego

• zwrotu rzeczy z jednoczesnym ustanowieniem innego zabezpieczenia kredytu

• sprzedaży rzeczy (zastaw przechodzi wówczas na uzyskaną cenę, która powinna być złożona do depozytu sądowego).

Bank może zażądać ubezpieczenia przedmiotu zastawu, a następnie dokonać cesji polis ubezpieczeniowych.

Istota zastawu polega na tym, że w przypadku nie wywiązania się przez dłużnika z obowiązania wierzyciel może dochodzić swojej należności z przedmiotu zastawu, bez względu na to czyją własnością przedmiot ten stał się i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi. Ma on charakter akcesoryjny.

Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa pisemna pomiędzy bankiem a właścicielem rzeczy, na której ma być ustanowiony zastaw oraz wydanie rzeczy bankowi lub osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły.

Jeżeli przedmiot zastawu znajduje się w posiadaniu banku, kredyt tak zabezpieczony nazywa się kredytem lombardowym.

Jeżeli zastaw jest ustanowiony w celu zabezpieczenia kredytu przyszłego, w umowie zastawu powinien znaleźć się zapis stwierdzający, iż w przypadku nie udzielania kredytu zastaw wygasa.

Dopuszczalne jest ustanowienie w drodze jednej umowy zastawu na większej ilości rzeczy, jednakże w umowie zastawu bądź w załączniku do niej niezbędne jest wymienienie poszczególnych rzeczy obciążonych zastawem.

Przed ustanowieniem zastawu wartość przedmiotu zastawu powinna być ustalona na podstawie odpowiednich dokumentów. Jeżeli zabezpieczenie kredytu ma stanowić wyłącznie zastaw, wartość tych przedmiotów nie powinna przekraczać wartości kredytu wraz z odsetkami.

Wygaśnięcie zastawu następuje w przypadku:

• spłaty kredytu

• przeniesienia wierzytelności z wyłączeniem zastawu

• zwrotu rzeczy zastawcy

ZASTAW NA PRAWACH (art.327 i 335 k.c.)

W celu zabezpieczenia udzielonego przez bank kredytu można ustanowić na rzecz banku zastawu na prawach, jeśli są one zbywalne. Nie można ustanowić zastawu na prawie użytkowania, jest ono bowiem niezbywalne. Podmiotami stosunku prawnego zastawu na prawach są:

• zastawnik - bank udzielający kredytu

• zastawca zastawianej wierzytelności przysługującej mu względem osoby trzeciej będącej właścicielem dokumentu stwierdzającego prawo

• dłużnik wierzytelności obciążonej zastawem.

Do ustanowienia zastawu na prawach potrzebna jest umowa pomiędzy bankiem a właścicielem dokumentu stwierdzającego prawo, na którym ma być ustanowiony zastaw oraz wydanie tego dokumentu bankowi, o ile przepisy dotyczące obrotu papierami wartościowymi nie stanowią inaczej.

Termin ważności dokumentu nie może upłynąć przed datą spłaty kredytu.

Umowa o ustanowienie zastawu na prawach winna być zawsze zawarta na piśmie z datą pewną tj. urzędowo poświadczoną przez notariusza.

ZASTAW NA WKŁADACH NA KSIĄŻECZCE OSZCZĘDNOŚCIOWEJ

Wysokość wkładów na książeczce oszczędnościowej, na której ustanowiono zastaw powinna być wyższa od wysokości ustalonego zabezpieczenia kredytu o kwotę wolną od zajęcia sądowego i administracyjnego, określoną w art. 21 ustawy z dnia 31.01.1989r. Prawo bankowe.

Ustanowienie zastawu może nastąpić poprzez podpisanie przez bank i właściciela książeczki umowy. Nie może ustanowić zastawu osoba posiadająca nawet stałe pełnomocnictwo do rozporządzania wkładem oszczędnościowym stanowiącym własność innej osoby.

O ustanowieniu zastawu na wkładach na książeczce oszczędnościowej bank - zastawnik powinien niezwłocznie zawiadomić bank, który prowadzi rachunek wkładów.

ZASTAW NA WKŁADACH W ZAKRESIE WYNALAZCZOŚCI.

Zastaw można ustanowić na:

• patencie i prawie do patentu

• prawie ochronnym i prawie do prawa ochronnego

• prawach z umowy licencyjnej, jeżeli są przenaszalne

Przy ustanowieniu zastawu na prawach, w zakresie wynalazczości regułą powinno być, iż zastawca użytkuje przedmiot zastawu, bowiem leży to w interesie zarówno jego, jak i zastawnika. Natomiast zastawnik będzie mógł, w braku odmiennej umowy, pobierać pożytki; np. opłaty licencyjne i zaliczać je na poczet spłat kredytu. Ponadto w umowie zastawu można wyrazić zgodę na dalsze stosowanie wynalazku przez zastawcę, jeżeli leży to również w interesie zastawnika- banku.

Bank powinien zobowiązać zastawcę, bądź sam wystąpić do Urzędu Patentowego o dokonanie wpisu zastawu do odpowiedniego rejestru patentowego lub praw ochronnych. W sytuacji bowiem, gdy w rejestrze znajduje się wpis wydanie decyzji o wygaśnięciu patentu lub prawa ochronnego jest dopuszczalne jedynie za zgodą zastawnika.

ZASTAW NA UDZIALE W SPÓŁCE Z O.O. (art. 180, 181 k.h.)

Prawo handlowe przewiduje możliwość zastawienia całego udziału w spółce z o.o. Nie można więc zastawić części udziału.

Umowa spółki może uzależnić zbycie lub zastawienie udziału od zezwolenia spółki albo w inny sposób ograniczyć, dlatego bank przed podjęciem decyzji o przyjęciu jako zabezpieczenia kredytu zastawu udziału powinien zażądać przedłożenia w banku umowy spółki, odpisu z rejestru handlowego oraz oświadczenia spółki, iż udziały nie są zastawione.

O zastawie na udziale należy powiadomić spółkę niezależnie od tego czy na ustanowienie zastawu była wymagana zgoda spółki czy nie i przedstawić dowód zastawu. Powiadomienia może dokonać bank lub zastawca.

Oprócz zastawienia udziału możliwe jest również zastawienie poszczególnych praw płynących z udziału. Można np. zastawić samo prawo do odbioru zysków.

ZASTAW NA AKCJACH (art. 347, 348, 349 k.h.)

Kodeks handlowy dopuszcza możliwość ustanowienia zastawu na akcjach, wprowadza jednak pewne ograniczenia w tym zakresie.

W art. 347 § 1 k.h. stanowi, iż akcje wydane w zamian za wkłady niepieniężne powinny pozostać imiennymi, aż do chwili zatwierdzenia przez walne zgromadzenie sprawozdania i rachunków za drugi rok obrotowy i w ciągu tego czasu nie mogą być zbywalne ani zastawione.

Art. 348 § 2 k.h. stanowi iż przeniesienie akcji imiennych statut może uzależnić od zezwolenia spółki lub w inny sposób ograniczyć.

Art. 349 k.h. dopuszcza ograniczenie zbywalności akcji na pewien czas.

Wszelkie ograniczenia w zbywaniu akcji dotyczą tylko praw niemajątkowych akcjonariusza, nie dotyczą natomiast np. prawa do dywidendy.

ZASTAW NA INNYCH PAPIERACH WARTOŚCIOWYCH (art. 921- 921.16 k.c.)

Jeżeli przepisy dotyczące poszczególnych papierów wartościowych nie będą stanowiły inaczej lub w przypadku braku szczególnych przepisów, do ustanowienia zastawu na papierach wartościowych należy stosować przepisy k.c. dotyczące zastawu na prawach oraz przepisy k.c. dotyczące papierów wartościowych.

PRZEWŁASZCZENIE NA ZABEZPIECZENIE

Zabezpieczenie udzielonego kredytu może nastąpić w drodze przeniesienia na bank przez kredytobiorcę posiadanych przez niego rzeczy ruchomych. Przeniesienie własności następuje na mocy umowy zawartej przez bank z kredytobiorcą. W umowie powinien być zamieszczony warunek, iż w przypadku, gdy kredyt wraz z odsetkami i prowizją zostanie spłacony w określonym w umowie kredytowej terminie, przeniesienie własności straci moc i kredytobiorca stanie się z powrotem właścicielem rzeczy.

Wraz z umową przewłaszczenia powinna być dokonana cesja praw z odpowiednich polis ubezpieczeniowych. Rzecz przewłaszczona powinna być w umowie oznaczona w sposób umożliwiający jej jednoznaczną identyfikację, a w przypadku rzeczy oznaczonych co do gatunku należy określić ich rodzaj, jakość i wartość zgodnie z zasadami podanymi w zastawie.

Przewłaszczającym jest z reguły sam dłużnik, teoretycznie może być osoba trzecia.

Przedmiotem przewłaszczenia są przedmioty ruchome, przy czym dotyczy to zarówno rzeczy oznaczonych co do gatunku, jak i co do tożsamości

KAUCJA

Na zabezpieczenie spłaty udzielonego kredytu bank może przyjąć kaucję w postaci:

• środków pieniężnych w postaci gotówki,

• bonów oszczędnościowych na okaziciela:

• premiowych,

• oprocentowanych,

• lokacyjnych,

• depozytowych,

• rewaloryzacyjnych.

Do ustanowienia kaucji niezbędne jest zawarcie umowy pisemnej oraz złożenie w banku przedmiotu kaucji. Przedmiot kaucji powinien być w umowie oznaczony; w przypadku środków pieniężnych - ich wartość, w przypadku bonów - ich wartość, numery, seria lub inne znaki.

Środki pieniężne złożone w banku jako kaucja są przechowywane na odrębnym, nie oprocentowanym koncie. Przyjmowane są zarówno w złotych, jak i w walucie wymienialnej.

W przypadku składania jako kaucji bonów oszczędnościowych ich wartość powinna być wyższa od wysokości ustalonego zabezpieczenia kredytu o kwotę wolną od zajęcia sądowego i administracyjnego. Jednocześnie ze złożeniem bonów kredytobiorca składa w banku upoważnienie, w którym uprawnia bank do pokrycia nie spłaconego w terminie kredytu wraz z odsetkami i prowizją poprzez przedstawienie bonów do wykupu na ogólnych zasadach i potrącenia wierzytelności banku z tytułu nie spłaconego kredytu z wierzytelnością właściciela bonów oszczędnościowych z tytułu ich wykupu. Po spłacie kredytu bank zwraca kredytobiorcy przedmiot kaucji oraz upoważnienie

BLOKADA ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH ZGROMADZONYCH NA RACHUNKACH BANKOWYCH

Zabezpieczenie udzielonego kredytu może następować w drodze nieodwołalnej blokady środków pieniężnych zgromadzonych na bankowych rachunkach złotowych i walutowych:

• oszczędnościowych,

• oszczędnościowo - rozliczeniowych,

• związanych z prowadzoną działalnością,

• depozytu terminowego potwierdzonego certyfikatem,

• wszystkich, które bank prowadzi.

Blokada dokonywana jest na pisemne zlecenie posiadacza rachunku lub osób posiadających nieograniczone pełnomocnictwo do dysponowania tym rachunkiem, przez bank prowadzący dany rachunek. Bank ten powinien wydać kredytobiorcy potwierdzenie dokonania nieodwołalnej blokady Wydając to potwierdzenie bierze on tym samym obowiązek utrzymania tej blokady.

Kredytobiorca wnosząc o ustanowienie zabezpieczenia kredytu w postaci blokady składa w banku:

• zaświadczenie o dokonaniu nieodwołalnej blokady na rachunku bankowym

• upoważnienie uprawniające bank, w przypadku nie spłacenia kredytu, do:

- dokonania potrącenia wierzytelności banku,

- pobrania z zablokowanego rachunku wierzytelności banku z tytułu niespłaconego kredytu, gdy rachunek bankowy prowadzony jest w innym banku.

O dokonaniu potrącenia bank powiadamia pisemnie posiadacza rachunku. Po spłacie kredytu bank zwraca kredytobiorcy upoważnienie oraz wydaje pisemną zgodę na odblokowanie rachunku.

HIPOTEKA

W celu zabezpieczenia udzielonego przez bank kredytu można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego bank będzie mógł dochodzić zaspokojenia swojego roszczenia z nieruchomości, bez względu na to, czyją stała się własnością, z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.

Hipoteką można obciążyć:

• całą nieruchomość

• część ułamkową nieruchomości

• użytkowanie wieczyste

Nie można ustanowić hipoteki na nieruchomości przekazanej jedynie w użytkowanie.

Hipoteka obciąża wraz z nieruchomością:

• jej części składowe,

• jej przynależności,

• niektóre roszczenia okresowe należne właścicielowi obciążonej nieruchomości.

Ustanowienie hipoteki na rzecz banku nie pozbawia właściciela nieruchomości możności jej obciążania lub rozporządzania nią. Niedopuszczalne jest zastrzeżenie, przez które właściciel nieruchomości zobowiązuje się względem banku, że nie dokona zbycia lub obciążenia nieruchomości przed wygaśnięciem hipoteki.

Hipoteka może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej. Zabezpiecza ona także odsetki nieprzedawnione i przyznane koszty postępowania. Jest ona ograniczonym prawem rzeczowym.

Jeżeli kredytobiorca lub osoba trzecia jest właścicielem kilku nieruchomości, wówczas w celu zabezpieczenia jednego kredytu można ustanowić hipoteki na kilku nieruchomościach. Nie można przy tym obciążyć tych nieruchomości jedną hipoteką, lecz należy na każdej z nich ustanowić odrębną hipotekę. Bank zabezpieczający w ten sposób kredyt powinien obciążyć każdą z nich proporcjonalnie do jej wartości. Bank nie powinien obciążać każdej nieruchomości do pełnej wysokości udzielonego kredytu.

Właściciel kilku nieruchomości stanowiących całość gospodarczą lub graniczących ze sobą może jednak żądać połączenia ich w księdze wieczystej w jedną nieruchomość. Hipotekę ustanawia się wówczas na tej jednej połączonej nieruchomości.

Hipoteka na części ułamkowej nieruchomości

Hipoteka może być ustanowiona na ułamkowej części nieruchomości, jeżeli stanowi ona udział współwłaściciela, tj. jeżeli w księdze wieczystej znajduje się zapis typu:

„Nieruchomość stanowi współwłasność ..................... w 1/4, ...................w 1/2 ....................w 1/4”. Wówczas hipoteką można obciążyć każdą z ułamkowych części nieruchomości należących do poszczególnych właścicieli, tzn. można ustanowić hipotekę tylko na jednej części, na dwóch lub na wszystkich trzech częściach własności.

Hipoteka na użytkowaniu wieczystym

Hipoteką można obciążyć również użytkowanie wieczyste. Wówczas hipoteka obejmuje również budynki i urządzenia na użytkowanym terenie stanowiące własność wieczystego użytkownika.

Wartość nieruchomości, na której jest ustanowiona hipoteka, powinna być o tyle wyższa od kwoty udzielonego kredytu i odsetek, aby stwarzała realną możliwość pełnego zaspokojenia roszczeń banku w przypadku sprzedaży nieruchomości. Jeżeli nieruchomość jest obciążona hipoteką, bank dokonując wyżej wymienionych kalkulacji powinien uwzględnić wysokość kredytu i odsetek zabezpieczonych tą hipoteką.

Obciążenie nieruchomości stanowiącej wspólność majątkową małżonków może nastąpić w momencie wyrażenia zgody przez małżonka kredytobiorcy.

Hipoteka może być wyrażona jedynie w sumie pieniężnej i musi być wpisana w złotych. Nie można dokonać wpisu hipotecznego w walucie zagranicznej. (art. 358 i 3581 k.c.)

SĄDOWY REJESTR ZASTAWÓW.

Zastaw rejestrowy umożliwia dłużnikowi korzystanie z przedmiotu obciążonego zastawem, a osobom trzecim szybką informację o ustanowieniu takiego zabezpieczenia na rzeczy ruchomej dłużnika. Zastaw ten będzie mógł zabezpieczać następujące wierzytelności:

• Skarbu Państwa i państwowej osoby prawnej,

• gminy i innej komunalnej osoby prawnej,

• banku krajowego,

• osoby prawnej, której celem określonym w ustawie jest udzielanie pożyczek i kredytów,

• międzynarodowej organizacji finansowej, której członkiem jest nasz kraj,

• podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą na terytorium Rzeczpospolitej.

Zastaw może zabezpieczać wierzytelność przyszłą, warunkową, ale jedynie do wartości zabezpieczenia.

Umowa zastawu musi być zawarta na piśmie i wpisana do rejestru. Ten sam podmiot może być obciążony kilkoma zastawami tego rodzaju.

Prowadzenie rejestrów zastawów powierzono sądom gospodarczym mającym siedzibę w miastach wojewódzkich i obejmują właściwością pewien obszar regionalny. Dla Łodzi odpowiedni sąd znajduje się w Krakowie.

Wpisy w rejestrze zastawów dokonywane są na wniosek (złożony na oficjalnym formularzu), do którego musi być dołączona umowa.

PODDANIE SIĘ EGZEKUCJI W AKCIE NOTARIALNYM.

Akt ten na mocy art. 777 pkt. 4 k.p.c. jest tytułem egzekucyjnym różniącym się od innych tym, że jego wydanie nie poprzedza rozpoznanie sądu.

Poddanie się dłużnika musi być wyraźne. Może ono być ograniczone tylko do niektórych składników majątku.

Postanowienia aktu muszą obejmować:

• obowiązek zapłaty ściśle określonej kwoty pieniężnej lub innych rzeczy dokładnie określonych ilościowo i oznaczonych lub też zawierać obowiązek wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej,

• dokładnie określony termin świadczenia,

• wyraźne określenie kto jest dłużnikiem i wierzycielem.

Akt notarialny z klauzulą poddania się egzekucji może być wykorzystany przez wierzyciela po nadaniu mu klauzuli wykonalności przez sad rejonowy.

Wybór formy zabezpieczenia

Bank ustala formę zabezpieczenia kredytu w porozumieniu z kredytobiorcą, biorąc pod uwagę:

1. rodzaj i wysokość kredytu oraz okres kredytowania,

2. status prawny kredytobiorcy,

3. standing finansowy kredytobiorcy,

4. typowe oraz indywidualne ryzyko związane z udzieleniem kredytu,

5. cechy danego zabezpieczenia wynikające z dotyczących go przepisów prawnych oraz umowy o ustanowienie zabezpieczenia (np.: sposób ustanowienia zabezpieczenia, zakres odpowiedzialności wynikającej z zabezpieczenia, sposób realizacji uprawnień banku itp.),

6) przewidywany nakład pracy banku oraz koszt zabezpieczenia dla banku i osób zainteresowanych,

7) możliwość zaspokojenia roszczeń banku, w możliwie najkrótszym czasie.

4. Postępowanie kredytowe.

Zawarcie umowy kredytowej musi poprzedzać złożenie przez kredytobiorcę wniosku o przyznanie kredytu. Wniosek taki powinien zawierać ekonomiczne uzasadnienie rodzaju i kwoty potrzebnego kredytu oraz okresu jego trwania, ewentualnych rat spłaty itp. Stanowi on przedmiot negocjacji pomiędzy kredytobiorcą a bankiem. Mają one na celu uzgodnienie szczegółowych warunków przyszłej umowy kredytowej. Do wniosku powinny być również załączone plany kredytowanego przedsięwzięcia ( bussines plan ), ostatnie bilanse, informacje o dotychczas prowadzonej działalności i dokumenty uprawniające do jej prowadzenia, zaświadczenie o opłaceniu podatków, propozycje prawnego zabezpieczenia kredytu itp.

Wniosek o udzielenie kredytu jest analizowany przez inspektora kredytowego. Zakres podejmowanych badań, rodzaj gromadzonych informacji oraz stopień ich szczegółowości zależy od tego czy wnioskodawcą, jest znany, stały klient banku, czy też klient ubiega się o kredyt po raz pierwszy. Także rodzaj kredytu i jego wysokość wpływa na zakres i szczegółowość analizy.

Schemat postępowania przy udzielaniu kredytu:

1.) Inspektor kredytowy ocenia czy zapotrzebowanie nie przekracza faktycznych i formalnych możliwości udzielenia kredytu przez bank. Przy wstępnej ocenie wniosku kredytowego bierze się także pod uwagę cel przyszłego kredytu. Ocena może dotyczyć przewidywanej koniunktury gospodarczej ( np. przy inwestowaniu w określoną produkcję ), a także preferencji wynikających z polityki kredytowej banku.

2.) Gdy wniosek kredytowy sprosta powyższym wymaganiom, inspektor kredytowy, przystępuje do wstępnej oceny kredytobiorcy. Ma to szczególne znaczenie wobec nieznanych bliżej bankowi, kredytobiorców. Zasięga on opinii w innych bankach, wywiadowniach handlowych i innych dostępnych źródłach informacji. Analizowane są również dołączone do wniosku dokumenty. Pozytywna opinia warunkuje przejście do bardziej szczegółowych badań, dotyczących efektywności proponowanego przedsięwzięcia.

3.) Na podstawie dostarczonych przez kredytobiorcę bilansów, rachunków wyników oraz innych sprawozdań finansowych inspektor kredytowy analizuje bieżącą sytuację finansową i strukturę majątkową przyszłego kredytobiorcy i ustala, czy posiada on zdolność kredytową.

4.) Wniosek kredytowy może zawierać propozycje zabezpieczenia zwrotności kredytu i wówczas załączone są odpowiednie dokumenty, tj. wyciągi z ksiąg wieczystych, kopie polis ubezpieczeniowych itp.

5.) Pozytywna decyzja zapada, gdy proponowane przedsięwzięcie rokuje uzyskanie zakładanych efektów, a bieżąca i przyszła sytuacja majątkowa kredytobiorcy zapewnia mu bieżącą i przyszłą zdolność kredytową. Równocześnie negocjowane są szczegółowe warunki umowy.

6.) Przedstawiony tok postępowania kończy podpisanie umowy przez kredytobiorcę i osoby reprezentujące bank, które mają prawo zaciąganiu w jego imieniu zobowiązań (tzw. prokurenci). Treść i forma umowy jest odpowiednio przystosowana do rodzaju kredytu.

5. Ryzyko kredytowe.

Ryzyko bankowe to możliwość powstawania zysków lub strat w wyniku niepewności ( rozbieżności między przewidywaniami a rzeczywistością ) co do przebiegu zjawisk związanych z działalnością banku.

W węższym rozumieniu ryzyko stanowi wyłącznie zagrożenie dla banku, nie obejmuje ono szans osiągnięcia korzyści, jakie daje bankom bardziej pomyślny od przewidywanego przebieg zjawisk gospodarczych.

Ograniczenie wielkości ryzyka i zapobieganie jego skutkom stanowią dwa rodzaje działań prowadzących do zwalczania ryzyka powstawania niespodziewanych strat. Te dwa rodzaje działań różnią się od siebie, gdyż ich treści i metody są zupełnie odmienne.

Ograniczenie wielkości ryzyka opiera się na podejmowaniu różnych działań profilaktycznych, które w efekcie mają zmniejszyć możliwość powstawania niekorzystnych odchyleń między rzeczywistym a spodziewanym przebiegiem zjawisk gospodarczych.

Zapobieganie następstwom ryzyka polega na podejmowaniu działań prowadzących do zrekompensowania niespodziewanych strat, które mogą powstać w wyniku niekorzystnych odchyleń między rzeczywistym a spodziewanym przebiegiem zjawisk gospodarczych.

Ryzyko kredytowe banku definiowane jest jako zagrożenie, że odsetki lub kapitał, lub jedno i drugie, kredytu lub papieru wartościowego nie zostaną spłacone zgodnie z umową.

Ryzyko podejmowane przez bank przy udzielaniu kredytów dzielimy na:

1. Ryzyko aktywne :

• straty

• utraty płynności

• utraty zabezpieczenia

1. Ryzyko pasywne :

• zmiany procentu

• zmiany kursu walutowego

• zmiany wartości pieniądza.

Ryzyko aktywne wynika z niepewności , czy przyszły kredytobiorca jest potencjalnie zdolny do spłaty kredytu wraz z odsetkami.

Ryzyko straty powstaje przy złej ocenie zdolności kredytowej kredytobiorcy , w związku z czym kredyt nie zostanie spłacony , albo zostanie spłacony w terminie późniejszym , bądź zostanie spłacony w mniejszej kwocie niż uzgodniona w umowie . Bank ponosi stratę .

Ryzyko utraty płynności może wystąpić, gdy klienci odbierają środki z banku wcześniej niż zostało to uzgodnione w umowie. Wówczas może się okazać, że bank nie dysponuje dostateczną ilością środków dla tej wypłaty. Odmówienie takiej wypłaty, jako niezgodnej z umową jest praktycznie niemożliwe, gdyż podważyłoby jego dobre imię i mogło wywrzeć wpływ na przekonanie społeczeństwa o zdolności płatniczej banku.

Ryzyko utraty zabezpieczenia zachodzi wtedy, gdy zabezpieczenie kredytu wyznaczone przez bank w umowie kredytowej jest niewystarczające do jego spłaty, w przypadku niewypłacalności dłużnika.

Ryzyko pasywne jest w dużym stopniu niezależne od banku i w większości przypadków może być przez bank kompensowane.

Ryzyko zmiany procentu zachodzi w przypadku zmian ( spadku lub wzrostu ) wartości rynkowych papierów wartościowych na wtórnych rynkach. Wzrostowi stóp procentowych towarzyszy spadek wartości papierów wartościowych, a spadek stóp procentowych powoduje wzrost wartości tych papierów. Ryzyko to powstaje również wówczas gdy w operacjach aktywnych i pasywnych zmiany w oprocentowaniu nie są zsynchronizowane tak pod względem wysokości procentu, jak i terminu. Zależy to także od tego, czy operacje bankowe są związane ze stałą czy zmienną stopą procentową.

Ryzyko zmiany kursu walutowego powstaje, gdy bank jest zobowiązany umową, zawartą z klientem do wykonania zlecenia po innym kursie, niż to było w momencie powstania umowy. Konsekwencje takiej zmiany kursu walutowego zależą w dużym stopniu od różnicy kwotowej między płatnościami a wpływami w tej walucie.

Ryzyko zmiany wartości pieniądza powstaje w wyniku procesów inflacyjnych. Deprecjacja siły nabywczej pieniądza powoduje ubytek realnej wartości aktywów bankowych ( lokat, kredytów i in. ) spłacanych przez dłużników w wysokości nominalnej nie podlegającej waloryzacji oraz ubytek realnej wartości dochodów pieniężnych banków, zwłaszcza tych, które są pobierane w stałych stawkach kwotowych, niezależnych od siły nabywczej pieniądza, jak np. niektóre prowizje.

Do podstawowych czynników wpływających na poziom ryzyka kredytowego należą :

• dywersyfikacja rodzajów kredytów;

• dywersyfikacja rodzajów kredytów między różne branże;

• rodzaje i wysokość zabezpieczeń;

• stosowane standardy kredytowe.

Generalnie, zarządzanie ryzykiem kredytowym wymaga przede wszystkim ustalenia celów w zakresie wzrostu i dywersyfikacji portfela kredytowego oraz ustalenia zakresów tolerancji dla wykorzystywanych wskaźników kredytowych ( w tym norm dopuszczalnych strat na kredytach ).

Z tego krótkiego omówienia wynika, że ryzyko bankowe jako kategoria obiektywna jest elementem, który można i trzeba ograniczać, ale którego nie da się całkowicie wyeliminować.

Należy więc skutecznie zarządzać ryzykiem bankowym, uwzględniając, że:

• w działalności bankowej mamy do czynienia z różnymi rodzajami ryzyka;

• poszczególne rodzaje ryzyka, niezależnie od formalnego wyodrębnienia, są wzajemnie ze sobą powiązane;

• nie można analizować ryzyka tylko w odniesieniu do banku jako całości, ale również w odniesieniu do poszczególnych działów i do produktów bankowych, pamiętając przy tym, że ryzyko w skali banku nie stanowi prostej sumy zagrożeń cząstkowych.

Wśród instrumentów minimalizacji ryzyka kredytowego miejsce szczególne zajmuje ocena zdolności kredytowej i to zarówno przed podpisaniem umowy kredytowej, jak i na etapie wykorzystania kredytu przez kredytobiorcę. Najważniejszym obszarem oceny zdolności kredytowej jest ocena kondycji finansowej kredytobiorcy na podstawie zestawu wskaźników, których dobór, liczba i formuła wyliczania zależą od samego banku.

Ocena zdolności kredytowej pozwala na ocenę skali ryzyka kredytowego, a tym samym na zaliczenie go do odpowiedniej klasy ryzyka kredytowego. Wprowadzenie klas ryzyka kredytowego - czyli znaczenie segmentacji portfela kredytowego jest istotne z następujących względów:

• segmentacja jest instrumentem zarządzania pojedynczym i łącznym ryzykiem kredytowym

• każdej klasie ryzyka przypisane są inne warunki kredytowania (dotyczące oprocentowania i zabezpieczenia kredytu) i inna strategia postępowania w stosunku do klienta (np. częstotliwość i zakres kontroli kondycji finansowej klienta)

• segmentacja kredytobiorców według klas ryzyka umożliwia usystematyzowanie ryzyka i kontrolę jego poziomu.

W literaturze, metody segmentacji dzieli się na dwie grupy, a mianowicie:

• metody logiczno-dedukcyjne,

• metody empiryczno-indukcyjne.

Metody logiczno-dedukcyjne, do których zalicza się metody opisowe, punktowe (raitingowe) i mieszane, opierają się na kondycji ekonomiczno-finansowej kredytobiorcy. Ocena ta jest dokonywana na podstawie kryteriów ilościowych i jakościowych. Istotną sprawą jest dobór kryteriów oceny i skala przypisywanych im punktów. Wybór kryteriów oraz ich waga stanowi element strategii kredytowej banku.

Metody statystyczno-empiryczne opierają się na ocenie przyszłej wypłacalności klienta dokonywanej na podstawie materiału statystycznego dotyczącego innych branż.

Wielu zwolenników znalazło połączenie tradycyjnej analizy wskaźnikowej z analizą wielowymiarową, w tym najbardziej znaną funkcją dyskryminacji. Analiza dyskryminacyjna jako technika statystyczna wykorzystana została do w miarę wczesnego oddzielania firm solidnych od firm zagrożonych utratą płynności. Zaletą wielowymiarowej analizy dyskryminacyjnej jest wysoka zdolność prognostyczna.

Rozdział II

Metodyka oceny efektywności inwestycji.

Potrzeba profesjonalnego przygotowania procesu inwestycyjnego i stosowania właściwych kryteriów oceny efektywności inwestycji determinowana jest dużym ryzykiem, jakim obarczona jest każda decyzja dotycząca kredytowania projektów inwestycyjnych. Rolą banku, wchodzącego z kredytem w finansowanie inwestycji, jest sprawdzenie wiarygodności założeń inwestycyjnych.

Ocena efektywności projektu inwestycyjnego polega na porównaniu dwóch elementów: wielkości zainwestowanego kapitału z wielkością przyszłych dochodów uzyskanych z zainwestowanego kapitału, a zatem tylko z ocenianej inwestycji.

1. Inwestycje i ich charakterystyka.

Warunkiem utrzymania się przedsiębiorstwa na rynku jest dostosowywanie produktu do zmieniających się wymagań rynku. Ponadto w procesie produkcji następuje stopniowe zużywanie się środków trwałych. Pojawiają się nowi konkurenci. Dlatego też, aby nie dać się wyprzedzić konkurentom, przedsiębiorstwo musi inwestować. Inwestowanie - to poniesiony z góry nakład, który powinien zabezpieczać osiąganie dochodów w przyszłości.

Wyróżnia się dwa rodzaje inwestowania:

1. w finansowy majątek trwały - w akcje, obligacje, w udziały kapitałowe w innych przedsiębiorstwach, w lokaty długoterminowe, udzielanie długoterminowych pożyczek innym przedsiębiorstwom;

2. w rzeczowy i związany z nim niematerialny majątek trwały, tj. w grunty, budynki i budowle, urządzenia techniczne, maszyny, licencje na technologie, programy komputerowe itp.

Z punktu widzenia wpływu inwestycji na potencjał produkcyjny, inwestycje w środki trwałe możemy podzielić na:

• odtworzeniowe, polegające na zastąpieniu zużytego lub przestarzałego środka trwałego nowym środkiem; inwestycje te nie wpływają na zwiększenie zdolności produkcyjnych

• modernizacyjne, polegające na wprowadzeniu do produkcji ulepszonych środków trwałych. Najczęściej są to inwestycje modernizacyjno-odtworzeniowe, które przynoszą efekt w postaci obniżki kosztów produkcji lub unowocześnienia produktu przedsiębiorstwa. Inwestycje te generalnie nie zwiększają zdolności produkcyjnej.

• rozwojowe, których głównym celem jest zwiększenie zdolności produkcyjno-handlowej przedsiębiorstwa, zarówno w zakresie dotychczas wytwarzanych produktów, jak i wprowadzania nowych produktów dotychczas nie wytwarzanych.

W przedsiębiorstwie mogą być również realizowane inwestycje, które bezpośrednio nie przynoszą przedsiębiorstwu dochodu. Są to inwestycje służące ochronie środowiska, zwiększające bezpieczeństwo i higienę pracy, czy inwestycje zwiększające prestiż firmy.

Z punktu widzenia rodzaju nakładów inwestycje mogą polegać na:

• zakupach gotowych dóbr inwestycyjnych,

• robotach budowlano-montażowych.

Jednym z najtrudniejszych problemów zarządzania finansami przedsiębiorstw jest podejmowanie decyzji dotyczących inwestycji rzeczowych. Polegają one na powiększaniu majątku trwałego, czyli ze swej natury są decyzjami o charakterze długoterminowym. Środki pieniężne lokowane są w majątku trwałym na kilka lat w przypadku dość szybko zużywającego się lub starzejącego się w skutek postępu technologicznego ( maszyny, urządzenia, środki transportu itp. ), a nawet na kilkadziesiąt - w przypadku budynków czy pewnych obiektów infrastruktury technicznej ( linie energetyczne, wodociągi, oczyszczalnie ścieków itp. ).

Podejmowanie decyzji o zamrożeniu funduszów pieniężnych na tak długie okresy wymaga właściwego przewidywania przyszłego kształtowania się koniunktury w gospodarce, warunków technicznych i ekonomicznych w działalności gospodarczej w danej gałęzi, wielkości i struktury popytu na określone produkty, warunków na rynku pracy, działania konkurencji, a także sytuacji na rynkach finansowych. Problematyka inwestycji rzeczowych jest bardzo złożona, gdy jest związana z analizą tendencji na wielu rynkach.

Projekty poszczególnych przedsięwzięć inwestycyjnych muszą być skorelowane ze strategicznym planem przedsiębiorstwa, w którym - na podstawie analizy perspektywicznego kształtowania się popytu na produkty przedsiębiorstwa, analizy kosztów i zysków - powinny być wskazane możliwości spłacenia kredytu oraz osiągnięcia satysfakcjonującego zysku.

2. Źródła informacji.

Bilans

Bilans jednostki gospodarczej spełnia dwa zadania. Jest on dokumentem księgowym oraz sprawozdaniem finansowym. Podstawą do jego sporządzenia są dane ewidencji księgowej, ujmujące wszystkie operacje gospodarcze dotyczące okresu sprawozdawczego. Składniki aktywów i pasywów wykazuje się w bilansie według rzeczywistego stanu z ostatniego dnia roku obrotowego, wynikającego z ewidencji księgowej, uzgodnionej z wynikami inwentaryzacji. W Polsce w obowiązującym wzorze bilansu przyjęto, w odniesieniu do aktywów zasadę wzrastającej płynności, zaś w odniesieniu do pasywów - zasadę rosnącego stopnia wymagalności. W ramach przyjętego układu porządkowego aktywa i pasywa łączone są w grupy, które ułatwiają jego analizę.

Prawidłowy bilans powinien charakteryzować się zupełnością, rzetelnością, sprawdzalnością, przejrzystością i ciągłością. Wymienione cechy prawidłowego bilansu to zasady bilansowe, obowiązujące przy jego sporządzaniu.

Analiza bilansu rocznego kredytobiorcy

Analizę bilansu rocznego należy uznać za podstawę wszystkich informacji gromadzonych przez bank. Bank ma prawo i obowiązek uzależnić udzielenie kredytu od przedstawienia przez kredytobiorcę rocznego bilansu. Powinna się ona koncentrować na trzech następujących dziedzinach:

• wynik finansowy,

• struktura bilansu,

• trend rozwojowy.

Przedmiotem zainteresowań analizy wyniku finansowego powinno być uzyskanie następujących informacji:

- jak został osiągnięty wynik finansowy przedsiębiorstwa, co było źródłem tych osiągnięć, jak duże były podatki, jak ten wynik się kształtuje w stosunku do roku poprzedniego i do wyników osiągniętych przez podobne przedsiębiorstwa;

- jak wykorzystano osiągnięty zysk, jaka część pozostała w przedsiębiorstwie, a jaka została przejęta na prywatne potrzeby przedsiębiorcy, jak ten podział wyglądał w roku poprzednim i jak kształtuje się w podobnych przedsiębiorstwach.

Struktura bilansu koncentruje się na trzech dziedzinach:

- strukturze majątku, który posiada kredytobiorca (czy jego kapitał odbiega od struktury w przedsiębiorstwie tej branży);

- strukturze kapitału, a przede wszystkim wielkości udziału kapitału własnego w całości kapitału (bilansu);

- wzajemnym stosunku między pojedynczymi elementami strony aktywnej, a pojedynczymi elementami strony pasywnej.

Ocena składników majątkowych ujętych w bilansie ma wyjaśnić, czy istnieją kwotowo znaczące pozycje, które nie mają przypisanej im wartości księgowej. W prostym ujęciu chodzi o ustalenie, czy ich wartość ewidencyjna nie odbiega wyraźnie od wartości rynkowej po jakiej mogą być sprzedane. Dotyczy to składników majątku rzeczowego. Pozycje finansowe ocenia się w kontekście możliwości ich windykacji.

Analiza trendu rozwoju przedsiębiorstwa ma podstawowe znaczenie dla oceny przedsiębiorstwa i banku. Często bowiem określa się, że rozwój banku jest pochodną rozwoju przedsiębiorstwa. Analiza ta obejmuje trzy dziedziny:

• wielkość i struktura wzrostu majątku przedsiębiorstwa;

• struktura wzrostu kapitału posiadanego przez przedsiębiorstwo;

• zestrojenie zmian majątkowych i kapitałowych w przedsiębiorstwie.

Rachunek zysków i strat

Rachunek zysków i strat to sprawozdanie ukazujące analityczny obraz wykazanego w bilansie, w jednej pozycji, wyniku działalności jednostki gospodarczej. Zawiera ono zestawienie wartości operacji gospodarczych roku obrotowego, kształtujących wynik finansowy przedsiębiorstwa. Jest sprawozdaniem dynamicznym, sporządzanym w rachunku narastającym za okres sprawozdawczy. Rachunek zysków i strat dostarcza informacji pozwalających na bieżącą, jak i roczną ocenę efektywności gospodarowania.

Może być on przedstawiony w postaci porównawczej (wersja I i II) lub kalkulacyjnej (wersja I i II). Przedsiębiorstwa przyjmujące wersję kalkulacyjną mają obowiązek w „informacji dodatkowej” przedstawić dane o kosztach w układzie rodzajowym.

W Polsce przy sporządzaniu rachunku zysków i strat obowiązuje metoda brutto.

Przepływy środków pieniężnych

Przepływy środków pieniężnych (cash flow) za okresy minione i ich projekcje są badane na podstawie sporządzanych w tym celu zestawień. Przepisy o rachunkowości wprowadziły wzory sprawozdań z przepływu środków pieniężnych. Ujmują one szczegółowo ruch środków pieniężnych według ich rodzajów, są więc mocno rozbudowane. Ze względów praktycznych agreguje się dla potrzeb analizy bankowej pokrewne pozycje takich sprawozdań. Zestawienie ujmuje głównie przewidywane przepływy pieniężne w okresie kredytowania. Przepływy faktyczne w minionym okresie przyjmuje się, na podstawie sprawozdań, tylko w celu porównania przewidywanych wielkości z faktycznie zaistniałymi. Porównanie może ujawnić ewentualne zawyżanie przewidywanych wielkości, w celu uzyskania pożądanego obrazu sytuacji finansowej podmiotu wnioskującego o przyznanie kredytu.

Zestawienie to wskazuje, czy dana firma będzie mieć środki na spłatę kredytu, zatem może być ono ważną przesłanką oceny zdolności kredytowej firmy i podejmowanej decyzji o przyznaniu kredytu oraz jego wysokości.

3.Celowość i narzędzia badania zdolności kredytowej.

Działalność kredytowa wiąże się zawsze z pewnym ryzykiem, że udzielone kredyty nie zostaną spłacone. W gospodarce rynkowej normalną rzeczą jest, że niezależnie od formy własności pewna liczba podmiotów gospodarczych bankrutuje, a jednocześnie powstają nowe. Bankruci są z reguły niewypłacalni, a wtedy bank nie odzyskuje swoich zainwestowanych pieniędzy.

Przypadki nieściągalności kredytu występujące sporadycznie nie podważają sytuacji finansowej banku, gorsza natomiast jest sytuacja, gdy te zjawiska się nasilają. Banki starają się temu zapobiegać ustalając pewne zasady i procedury postępowania. Analizie podlega całokształt dotychczasowej i przyszłej działalności gospodarczej jednostki ubiegającej się o kredyt.

Jednym z najważniejszych tego rodzaju działań jest badanie zdolności kredytowej wnioskodawców zarówno aktualnej jak i przyszłej.

„Zdolność kredytowa podmiotu wnioskującego o udzielenie mu kredytu jest rozumiana jako zdolność do spłaty zaciągniętego zobowiązania wraz z odsetkami, w ustalonym terminie”.

Kierując się rozumieniem istoty zdolności kredytowej możemy powiedzieć, że poprawnie wykonana analiza zdolności do spłaty zobowiązań i poziomu ryzyka w jednostkach gospodarczych powinna objąć co najmniej następujące zagadnienia:

• pozycję firmy na rynku oraz jej dalsze perspektywy;

• wyniki i wskaźniki finansowe w ujęciu dynamicznym;

• strukturę bilansu i jakość znaczących pozycji;

• przepływy środków pieniężnych za okresy minione i ich projekcję na przewidywany okres kredytowania (cash flow);

• indeks ryzyka kredytowego.

Analiza sytuacji finansowej kredytobiorcy dokonywana jest na ogół przy pomocy odpowiednich zestawów wskaźników, odnoszących się w szczególności do:

• płynności

• rentowności

• wypłacalności

• efektywności zarządzania.

Wskaźniki płynności

W tej kategorii wskaźników najczęściej wykorzystuje się dwa, tj. wskaźnik płynności bieżącej i wskaźnik płynności szybkiej. Pierwszy ocenia ogólną płynność finansową, wskazując na zdolność do obsługi zobowiązań bieżących (o terminach płatności do jednego roku) przy wykorzystaniu wszystkich płynnych środków obrotowych.

płynne środki obrotowe

wskaźnik płynności bieżącej =

zobowiązania bieżące

Do środków obrotowych płynnych zalicza się gotówkę i krótkoterminowe papiery wartościowe oraz należności i zapasy. W warunkach polskich przyjmuje się, że prawidłowy poziom tego wskaźnika nie powinien być niższy od 1 - 1,2 i nie powinien przekraczać 2 - 2,2. Jednakże ze względu na specyfikę branży progi te mogą być definiowane odmiennie.

Drugi wskaźnik płynności, nazywany wskaźnikiem płynności szybkiej, wskazuje na stopień pokrycia zobowiązań bieżących aktywami najbardziej płynnymi.

płynne środki obrotowe -

- (zapasy + rozliczenia międzyokresowe)

wskaźnik płynności szybkiej =

zobowiązania bieżące

Jeżeli wskaźnik ten oscyluje wokół 1 - 1,3 wówczas przyjmuje się, że przedsiębiorstwo posiada płynność na bezpiecznym poziomie.

Wskaźniki rentowności

W tej kategorii podstawowe znaczenie ma wskaźnik rentowności aktywów (ROA), wskaźnik rentowności kapitału własnego (ROE) oraz wskaźnik marży zysku netto (ROI). Wskaźniki te mierzą efektywność przedsiębiorstwa w generowaniu zysku.

Wskaźnik zwrotu na aktywach (ROA) definiowany jest jako zysk netto podzielony przez aktywa razem (lub ich wartość średnią):

zysk netto

ROA =

aktywa razem

Jest to syntetyczny wskaźnik, którego użyteczność jest widoczna podczas dokonywania porównań z wynikami innych przedsiębiorstw tej samej branży oraz w trakcie analizy trendów rozwojowych badanej firmy.

Wskaźnik zwrotu na kapitale własnym (ROE) definiowany jest jako zysk netto podzielony przez kapitał firmy:

zysk netto

ROE =

kapitał własny

Z punktu widzenia właściciela firmy jest to wskaźnik najważniejszy, gdyż odnosi on bezpośrednio zysk do zaangażowanego w przedsiębiorstwo kapitału własnego.

Wysokość ROE wynika bezpośrednio z iloczynu ROA i mnożnika dźwigni finansowej (określającej stosunek kapitału obcego do własnego).

Marża zysku netto pokazuje zysk netto po opodatkowaniu przypadający na jedną złotówkę dochodów brutto, i wyrażana jest wzorem:

zysk netto

ROI =

przychody (lub zysk operacyjny)

Wskaźniki wypłacalności

Wskaźniki wypłacalności umożliwiają ustalenie wiarygodności kredytowej podmiotu ubiegającego się o kredyt. Ocenie poddawana jest struktura finansowania majątku. Pod tym względem na uwagę zasługuje:

po pierwsze relacja zobowiązań (obejmuje zobowiązania wobec wszystkich wierzycieli, w tym i banków) do kapitału własnego (obejmuje fundusze własne wraz z zyskiem niepodzielonym i rezerwami)

zobowiązania razem

kapitał własny

po drugie, relacje kapitału obrotowego do aktywów i kapitałów własnych do aktywów, wskazujące odpowiednio na strukturę aktywów i poziom samofinansowania majątku potencjalnego kredytobiorcy

kapitał obrotowy

aktywa razem

oraz

kapitał własny (plus rezerwy)

aktywa razem

W analizie wypłacalności kredytowej kluczowe znaczenie zawsze mieć będzie ocena jego zdolności do obsługi zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu. Zarówno w skali cząstkowej jak i w wymiarze łącznym, stosunek zysku netto (osiąganego przez kredytobiorcę w okresie kredytowania) do kwoty kredytu powiększonej o należne bankowi odsetki powinien przewyższać wartość 1. Ocena taka wymaga jednak uzupełnienia w postaci analizy prognozowanych przepływów gotówkowych w okresie kredytowania, w celu stwierdzenia realnej wypłacalności kredytobiorcy w ramach ustalonego harmonogramu spłat rat kapitałowych i należnych odsetek.

Wskaźniki efektywności zarządzania

Wskaźniki te umożliwiają ocenę efektywności zarządzania zasobami przedsiębiorstwa potencjalnego kredytobiorcy. Należą do nich:

• wskaźnik rotacji zapasów, wskazujący ile przedsiębiorstwo potrzebuje czasu na zużycie posiadanych zapasów (dla danego poziomu obrotów).

średni stan zapasów * ilość dni w badanym okresie

koszty rodzajowe - amortyzacja

• wskaźnik zdolność do ściągania należności, wskazujący na stopień w jakim potencjalny kredytobiorca kredytuje swych dłużników.

przychody ze sprzedaży

średni stan należności w badanym okresie

• wskaźnik rotacji zobowiązań ujawniający przeciętną długość czasu niezbędnego dla regulowania przez kredytobiorcę swych zobowiązań wobec dostawców.

średni stan zobowiązań * ilość dni w badanym okresie

koszty według rodzaju - amortyzacja

• wskaźnik wykorzystania aktywów, który wraz ze wskaźnikiem marży zysku determinuje osiągany poziom rentowności aktywów firmy.

przychody (lub zysk operacyjny)

aktywa razem

Analiza sytuacji finansowej kredytobiorcy stanowi ważny element zarządzania ryzykiem kredytowym. Umożliwia ona w szczególności stwierdzenie zdolności potencjalnego kredytobiorcy do generowania zysku na wystarczającym poziomie i regularnej obsługi bieżących zobowiązań, jak również stanowi podstawę dla oceny wypłacalności i wiarygodności klienta oraz jego zdolności do efektywnego wykorzystani posiadanego majątku.

4. Metody oceny efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych.

Analiza efektywności inwestycji dokonywana jest w ścisłym związku z oceną całokształtu działalności gospodarczej potencjalnego kredytobiorcy, w szczególności zaś z analizą jego sytuacji finansowej. Pozytywne wyniki tej ostatniej powinny być warunkiem koniecznym dla angażowania się banku w analizowanie przedsięwzięć inwestycyjnych, które mają być finansowane z kredytów.

Wyróżnia się dwa rodzaje metod oceny efektywności inwestycji:

• metody tradycyjne (statystyczne),

• metody dynamiczne.

4.1 Tradycyjne (statystyczne ) metody oceny

W tradycyjnych metodach oceny efektywności inwestycji najczęściej stosowanymi miernikami są:

• okres zwrotu nakładów,

• prosta stopa zwrotu.

Okres zwrotu nakładów

Okres zwrotu nakładów to czas, po upływie którego nastąpi zrównanie poniesionych nakładów inwestycyjnych z sumą wypracowanych nadwyżek finansowych.

Nadwyżkę finansową stanowi:

- zysk netto

- amortyzacja

- odsetki od kredytów i pożyczek w okresie eksploatacji (odsetki stanowiące koszty uzyskania przychodów)

Okres zwrotu nakładów w formule podstawowej ustala się następująco:

nakłady inwestycyjne

okres zwrotu w latach =

średnioroczna nadwyżka finansowa

Do tak obliczonego okresu dodaje się czas realizacji inwestycji, aby otrzymać pełny okres zwrotu nakładów.

Okres zwrotu nakładów w formule podstawowej może mieć zastosowanie, gdy coroczna nadwyżka finansowa wypracowana jest w jednakowej wysokości, co w praktyce zdarza się wyjątkowo. Dlatego bardziej poprawnym wyliczeniem okresu zwrotu nakładów jest rachunek kompensacyjny.

Zaletą tego wskaźnika jest jego prostota i łatwość praktycznego stosowania. Wadą jest brak informacji o pełnym okresie funkcjonowania projektu inwestycyjnego i nie uwzględnianie zmian wartości pieniądza w czasie.

Może być stosowany:

• do wstępnego wyboru konkurujących ze sobą projektów inwestycyjnych na etapie studiów przedrealizacyjnych;

• gdy przedsiębiorstwo dysponuje małymi środkami i w krótkim czasie oczekuje zwrotu nakładów;

• gdy nakłady mają krótki cykl inwestycyjny i są stosunkowo niewysokie.

Prosta stopa zwrotu

Prosta (księgowa) stopa zwrotu jest miernikiem rentowności projektu inwestycyjnego. Jest to stosunek rocznego zysku wypracowanego przez projekt inwestycyjny do nakładów na jego realizację. Informuje ile jednostek zysku przypada na jednostkę zainwestowanego kapitału.

W zależności od pochodzenia zainwestowanego kapitału mogą być stosowane następujące wskaźniki:

roczny wynik netto * 100

stopa zwrotu z kapitału własnego =

w % kapitał własny wydany na inwestycje

lub:

(roczny wynik netto + odsetki roczne

prosta stopa zwrotu z zaangażowanego od pożyczonego kapitału) * 100

w inwestycję kapitału (własnego =

i obcego) ; w % kapitał zaangażowany

(nakłady inwestycyjne)

Formuły prostej stopy zwrotu bazują na wielkościach rocznych zysku, które w poszczególnych latach eksploatacji majątku pozostałego z inwestycji mogą być różne. Dlatego do oceny często przyjmuje się przeciętną roczną stopę zwrotu, którą oblicza się następująco:

przeciętny wynik netto * 100

stopa zwrotu w % =

nakłady inwestycyjne

Średnioroczny zysk może być ustalony w sposób następujący:

suma zysku za okres eksploatacji

ilość lat przewidywanej eksploatacji projektu

Przy tym podejściu zakłada się, że zainwestowany kapitał zostanie wycofany do końca życia projektu inwestycyjnego.

Mierniki prostej stopy zwrotu pozwalają w sposób uproszczony ocenić opłacalność inwestycji i porównać do dotychczas osiągniętej rentowności kapitału własnego, do wartości rynkowej. Pozwalają one także dokonać wyboru między konkurującymi projektami inwestycyjnymi.

Zaletą ich jest prostota, wadą natomiast „uśrednienie” zysku, który może być różnie rozłożony w czasie. Podobnie jak w poprzednim wskaźniku, posługiwanie się wartościami nominalnymi nie uwzględnia wartości pieniądza w czasie.

Tradycyjne metody oceny powinny mieć ograniczone zastosowanie do niewielkich projektów inwestycyjnych.

4.2 Dynamiczne metody oceny inwestycji.

Podstawą dynamicznej metody oceny efektywności inwestycji jest mierzenie wartości pieniądza w czasie. Do tego celu wykorzystuje się stopę dyskontową.

Poprzez dyskontowanie, przyszłą wartość pieniądza sprowadza się do wartości aktualnej, co pozwala na ocenę wydatków i wpływów rozłożonych w czasie do wartości porównywalnych. Daje to możliwość oceny całego okresu funkcjonowania projektu inwestycyjnego, czyli okresu realizacji inwestycji i okresu eksploatacji majątku powstałego z inwestycji.

W metodzie tej istotne jest:

• prawidłowe wyszacowanie przewidywanych corocznych nadwyżek finansowych (cash flows);

• przyjęcie właściwej stopy dyskontowej;

• ustalenie ekonomicznego okresu eksploatacji majątku trwałego powstałego w wyniku inwestycji.

Wykorzystywane są trzy główne kryteria dynamicznej oceny efektywności inwestycji:

• zaktualizowana wartość netto (NPV),

• wskaźnik rentowności (opłacalności) inwestycji,

• wewnętrzna stopa zwrotu (IRR).

4.2.1. Zaktualizowana wartość netto (NPV).

Zaktualizowana wartość netto jest to różnica między sumą zdyskontowanych nadwyżek finansowych (Cf) i sumą zdyskontowanego zainwestowanego kapitału (I).

NPV oblicza się według wzoru:

gdzie:

Cf - nadwyżka finansowa w kolejnym roku objętym projekcją;

I - nakłady inwestycyjne;

t - kolejny rok objęty projekcją (t=0,1,2,....,n lat);

i - stopa dyskontowa.

Zasadą obliczania NPV jest stosowanie stałych cen i stałej stopy dyskontowej. Inwestycja jest opłacalna, jeżeli NPV jest co najmniej równa lub większa od zera.

Nadwyżka finansowa składa się z:

• zysku netto,

• amortyzacji,

• odsetek od kredytów i pożyczek w kolejnym roku eksploatacji inwestycji, jeżeli w stopie dyskontowej i w nakładach inwestycyjnych jest udział kapitału obcego (pożyczonego).

Stopa dyskontowa w analizie NPV

Uważa się, że stopa dyskontowa, odpowiednia do wykorzystania podczas oceny projektów inwestycyjnych (posiadających przeciętne ryzyko) jest kosztem kapitału firmy. Ów koszt jest kosztem alternatywnym. Alternatywny koszt kapitału wykorzystanego na inwestycję jest dochodem jaki można było uzyskać inwestując kapitał gdzie indziej w projekt o porównywalnym stopniu ryzyka. Termin koszt kapitału oznacza więc minimalną wymaganą stopę zwrotu uzasadniającą wykorzystanie danego aktywu. Gdy zatem stopa dyskontowa jest alternatywnym kosztem kapitału podmiotu gospodarczego, wówczas decyzje akceptujące projekty posiadające pozytywną aktualną wartość netto zwiększają wartość tego podmiotu. Niekiedy koszt kapitału mierzy się za pomocą obliczenia kosztu wszystkich zobowiązań oraz kapitału akcyjnego uwidocznionych w bilansie.

Jak wiadomo, wszystkie zasoby finansowe firmy zgromadzone z różnych źródeł finansują wszystkie aktywa. Mierzenie kosztu kapitału jako średniej ważonej źródeł pochodzenia zasobów finansowych jest użyteczne, ale nie oznacza to, że średni koszt zobowiązań i kapitału akcyjnego jest kosztem kapitału.

Kosztem kapitału jest wymagana stopa zwrotu na samych aktywach.

Z punktu widzenia banku kredytującego projekt inwestycyjny stopę dyskontową można ustalić w oparciu o średnioważony oczekiwany zwrot z kapitału.

Nakłady inwestycyjne są dyskontowane tylko dla projektów, których okres realizacji inwestycji jest co najmniej równy lub dłuższy niż jeden rok.

Z powyższego opisu wynika, że wartość NPV zależy od wielkości stopy dyskontowej przyjętej do jej obliczania. Wyznaczenie prawidłowej wielkości stopy dyskontowej jest najtrudniejszym zadaniem dla analityków. Zależy ona bowiem od sytuacji politycznej na świecie, koniunktury na rynku gospodarczym nie tylko w kraju, ale i za granicą, trendów rozwojowych na rynkach finansowych i kapitałowych oraz polityki gospodarczej władz finansowych państwa. Również powiązanie podmiotu gospodarczego z innymi przedsiębiorstwami w kraju i za granicą nie pozostaje bez wpływu na wartość NPV.

Zbyt mała wartość stopy dyskontowej obniża wartość NPV firmy, a zbyt duża nadmiernie ją podwyższa. Zatem prawidłowe prognozowanie jej wartości ma podstawowe znaczenie dla dokładnej oceny zaktualizowanej wartości netto firmy ubiegającej się o kredyt w banku.

4.2.2. Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR)

Wewnętrzna stopa zwrotu jest to taka stopa dyskontowa, przy której suma zaktualizowanych nadwyżek finansowych jest równa sumie zaktualizowanych nakładów inwestycyjnych danego projektu - czyli jest to taka stopa dyskontowa (i), przy której NPV równa się zero.

Można to wyrazić wzorem:

gdzie:

x - poszukiwana stopa dyskontowa (IRR)

Aby inwestycja mogła być realizowana, konieczne jest, aby wewnętrzna stopa zwrotu (IRR) była wyższa od wymaganego (oczekiwanego) wskaźnika rentowności kapitału.

Wewnętrzna stopa zwrotu stanowi jednocześnie maksymalny koszt pozyskania kapitału, który może sfinansować tę inwestycję. Wyższa kwota nakładów inwestycyjnych, przy określonych Cf, jest już nieopłacalna.

W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że wartość graniczna dla stopy zwrotu jest równa rentowności bonów skarbowych. Przy takiej jej wielkości zysk z zainwestowanego kapitału w inwestycję jest równy zyskowi z zainwestowanego kapitału w bony skarbowe. Jednakże inwestycja w bony skarbowe jest pozbawiona ryzyka (ryzyko minimalne) i dlatego jest korzystniejsza dla potencjalnego inwestora.

IRR jest jednocześnie wskaźnikiem wewnętrznej rentowności projektu, tj. rentowności zainwestowanego kapitału (w stosunku rocznym). Im wyższa jest wewnętrzna stopa zwrotu (IRR) od stopy dyskontowej przyjętej do ustalania NPV, tym projekt jest bardziej opłacalny i bezpieczny - posiada rezerwę ponad oczekiwaną stopę rentowności (stopę dyskontową). Jeżeli wewnętrzna stopa zwrotu jest niższa, oznacza to, że NPV jest ujemna - a zatem projekt z punktu widzenia oczekiwań inwestora jest nieopłacalny.

Wewnętrzną stopę zwrotu ustala się metodą kolejnych podstawień do wzoru „NPV” stopy „i”.

Obszar poszukiwań stopy „i” wyznacza stopa dyskontowa przyjęta do obliczeń NPV.

Istnieją odpowiednie programy komputerowe, które pozwalają dokładnie ustalić IRR, ponieważ metoda kolejnych podstawień różnych stóp dyskontowych, dopóki nie uzyska się NPV = 0, jest bardzo pracochłonna.

Zwolennicy wewnętrznej stopy zwrotu argumentują, że metoda ta nie wymaga znajomości kosztu kapitału firmy, dzięki czemu jest łatwiejsza w stosowaniu od metody aktualnej wartości netto. Oponenci wszakże uważają, że aby - w rozważaniach nad projektem - wewnętrzna stopa zwrotu dała wiarygodną odpowiedź, stopa dyskontowa (ów minimalny wskaźnik efektywności inwestycji) musi być na poziomie kosztu kapitału. W przeciwnym razie metoda ta mogłaby z jednej strony dopuszczać do realizacji projekty, które obniżałyby wartość firmy, a z drugiej mogłaby odrzucać te, które ją podnoszą.

Zatem tylko stosowanie wszystkich wyżej wymienionych wskaźników łącznie, pozwala na podjęcie prawidłowej decyzji co do kredytowania projektów inwestycyjnych.

Inwestycja będzie opłacalna, jeżeli:

• NPV będzie dodatnia,

• IRR będzie co najmniej na poziomie minimalnej stopy określonej przez podmiot gospodarczy,

• wskaźnik rentowności będzie wynosił co najmniej 1.

4.2.3. Wskaźnik rentowności (opłacalności) inwestycji.

Wskaźnik rentowności inwestycji mierzy korzyści, jakie uzyskuje inwestor z jednostki zainwestowanego kapitału (ponad oczekiwaną roczną stopę dyskontową).

Wskaźnik rentowności inwestycji oblicza się według wzoru:

suma zdyskontowanych Cf

r =

suma zdyskontowanych I

lub:

NPV

r = 1 +

suma zdyskontowanych I

Inwestycja jest opłacalna gdy: r = 1 lub r > 1.

Rozdział III

Kredytowanie działalności inwestycyjnej gmin.

Jeszcze do niedawna banki postrzega³y gminy jako dostarczycieli tanich œrodków finansowych, które inwestowane na rynku miêdzybankowym dawa³y bankom stosunkowo wysok¹ mar¿ê zysku. Gminy zaœ uto¿samia³y banki z instytucjami s³u¿¹cymi do przechowywania œrodków oraz z dostarczycielami bardzo drogich kredytów. W zwi¹zku z licznymi zmianami w gospodarce finansowej gmin oraz pojawiaj¹cymi siê potrzebami korzystania z nowoczesnych produktów bankowych gminy zaczê³y szukaæ takich banków, które mog³yby sprostaæ tym wymaganiom.

Reforma samorządowa z roku 1999 stawia przed bankami i samorządami terytorialnymi nowe wyzwania w zakresie wzajemnej współpracy. Sprostanie oczekiwaniom współczesnego samorządu, jako coraz bardziej świadomego i krytycznego klienta bankowego, stwarza bankom szansę na umocnienie własnej pozycji dochodowej. Ponadto, banki obsługujące gminy powinny, w związku z istotnymi zmianami prawnymi w zakresie kształtowania rozwoju lokalnego i gospodarki finansowej podmiotów samorządowych, zweryfikować swoje postępowanie i procedury obsługi finansowej gmin. Dostosowanie form i zakresu współpracy wymaga dobrej znajomości specyfiki, potrzeb i oczekiwań samorządu.

1. System finansowy gmin.

1.1 Gmina jako podmiot gospodarczy.

Przez gminę należy rozumieć tworzoną przez jej mieszkańców wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium. Gmina posiada osobowość prawną.

Gmina jako podmiot gospodarczy może prowadzić działalność gospodarczą bezpośrednio bądź poprzez komunalne jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, bądź uczestniczyć (na różnych zasadach) w podmiotach prowadzących działalność gospodarczą.

Gminy posiadają szeroki wybór form organizacyjno-prawnych dla prowadzenia zadań publicznych gminy. W szczególności podmiotem komunalnym może być:

• gmina (gdy wykonywanie usług odbywa się bezpośrednio),

• jednostka budżetowa,

• środki specjalne jednostki budżetowej,

• gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej,

• zakład budżetowy,

• związek międzygminny,

• spółka jednoosobowa z udziałem gminy (kapitałowa spółka handlowa),

• spółka jednoosobowa z udziałem innego, komunalnego podmiotu wyposażonego w osobowość prawną (kapitałowa spółka handlowa),

• spółki z większościowym udziałem gminy oraz mniejszościowym udziałem niekomunalnych podmiotów gospodarczych, wyposażonych w osobowość prawną (kapitałowa spółka handlowa),

• spółki z większościowym udziałem innych komunalnych podmiotów gospodarczych, wyposażonych w osobowość prawną (kapitałowa spółka handlowa),

• spółka cywilna,

• spółka jawna,

• spółka komandytowa,

• inne możliwości (prawo spółdzielcze, fundacje).

Pojęcie działalność gospodarcza w odniesieniu do gmin nie jest jednoznaczne. W chwili obecnej przeważa pogląd, który każe rozumieć działalność gospodarczą gmin jako wszelką aktywność, nie będącą działalnością władczą, której celem i efektem jest materialna (rzeczowa) realizacja zadań publicznych (wytwarzanie dóbr lub świadczenia usług publicznych), lub też zdobywanie na nią środków. Przyjęcie takiej definicji powoduje że, działalnością gospodarczą jest zarówno:

• działalność nastawiona na zyski, jak i działalność typu non-profit,

• przynosząca dochód jak i deficytowa,

• obejmująca zadania ustawowe gminy, jak również wykraczające poza zadania o charakterze użyteczności publicznej.

1.2 Budżet gminy.

Gminy jako jednostki terytorialnego podzia³u kraju oraz organ samorz¹du terytorialnego od 1990 r. posiadaj¹: osobowoœæ prawn¹, gwarancje konstytucyjne, ochronê s¹dow¹, prawa maj¹tkowe i znaczn¹ niezale¿noœæ finansow¹. W myœl zapisów ustawowych podstawê gospodarki finansowej gminy stanowi jej bud¿et. W praktyce oznacza to nadanie gminom samodzielnoœci w zakresie nie tylko pozyskiwania dochodów, ale tak¿e - co wydaje siê bardzo istotne - wydatkowania œrodków.

System zasilania wewnêtrznego oraz zewnêtrznego bud¿etów gmin zosta³ uregulowany przez wydanie nastêpuj¹cych aktów prawnych: prawo bud¿etowe, ustawa o gospodarce finansowej gmin, oraz wiele inny ustaw i przepisów wykonawczych.

Ustawa o dochodach JST wskazuje na nastêpuj¹cy rejestr dochodów gmin, które mog¹ byæ traktowane jako ich dochody w³asne:

• wp³ywy z podatku od nieruchomoœci,

• wp³ywy z podatku rolnego,

• wp³ywy z podatku leśnego,

• wp³ywy z podatku od środków transportowych,

• wp³ywy z podatku dochodowego od osób fizycznych prowadz¹cych dzia³alnoœæ gospodarcz¹, op³acanych w formie karty podatkowej,

• wp³ywy z podatku od spadków i darowizn,

• wp³ywy z op³aty skarbowej,

• wp³ywy z op³at lokalnych,

• wp³ywy z op³aty esploatacyjnej w czêœci okreœlonej w ustawie z 4.02 1999 r. Prawo geologiczne i górnicze,

• udzia³ we wp³ywach z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszka³ych na terenie gminy, w wysokoœci 27,6% wp³ywów,

• udzia³ we wp³ywach z podatku dochodowego od osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie maj¹cych osobowoœci prawnej, posiadaj¹cych siedzib na terenie gminy,

• dochody z maj¹tku gminy (z wy³¹czeniem wp³ywów z prywatyzacji maj¹tku),

• dochody uzyskiwane przez jadnostki bud¿etowe gminy oraz wp³aty od zak³adów bud¿etowych i gospodarstw pomocniczych jednostek bud¿etu gminy,

• odsetki od œrodków finansowych gminy na rachunkach bankowych gminy,

• odsetki od po¿yczek udzielanych przez gminê,

• odsetki i dywidendy od wniesionego kapita³u,

• spadki, zapisy i darowizny,

• op³aty prolongacyjne oraz odsetki od nieterminowo regulowanych nale¿noœci stanowi¹cych dochody gminy,

• dochody z kar pieniê¿nych i grzywien okreœlonych odrêbnymi przepisami,

• inne dochody nale¿ne gminie na podstawie odrêbnych przepisów.

• wp³ywy z zaci¹gniêtych przez gminy po¿yczek i kredytów,

• subwencje ogólne przekazywane z bud¿etu pañstwa,

• dotacje celowe.

Gminom wykonującym zadania zlecone z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone przyznawane są z budżetu państwa dotacje celowe na realizację tych zadań. Dotacje te podlegają zwrotowi do budżetu państwa w części, w jakiej to zadanie nie zostało zrealizowane.

Gmina może otrzymać dotację z budżetu państwa na dofinansowanie następujących zadań własnych:

• inwestycji realizowanych przez gminę,

• zadań z zakresu pomocy społecznej,

• wypłaty dodatków mieszkaniowych.

Dotacje na dofinansowanie ww. zadań własnych gminy nie wykorzystane w danym roku zgodnie z przeznaczeniem, podlegają zwrotowi do budżetu państwa.

Obok podatków i op³at lokalnych wa¿nym Ÿród³em œrodków finansowych dla gminy jest posiadany przez ni¹ maj¹tek. Do maj¹tku organów lokalnych zaliczamy: sk³adniki rzeczowe tj. budynki, budowle, grunty, maj¹tek tych podmiotów, dla których gmina jest organem za³o¿ycielskim, oraz kapita³y pieniê¿ne.

Zró¿nicowane formy maj¹tku znajduj¹cego siê w posiadaniu gminy stwarzaj¹ szerok¹ gamê mo¿liwoœci w zakresie pozyskiwania dochodów. Dochody z maj¹tku, którego prawnym w³aœcicielem jest gmina, mog¹ przybieraæ m.in. postaæ czynszu z dzier¿awy lub wynajmu. Innym sposobem pozyskiwania wp³ywów z posiadanego przez gminê maj¹tku jest jego sprzeda¿.

Równie wa¿nym sk³adnikiem dochodów gmin s¹ subwencje. Ustawa o dochodach JST wprowadza stosunkowo skomplikowany system subwencjonowania. Ka¿da gmina otrzymuje subwencjê drogową (przekazywana jest gminom w dwóch równych ratach) i ogóln¹, w sk³ad której mog¹ wchodziæ trzy niezale¿nie obliczane czêœci - podstawowa, oœwiatowa i rekompensuj¹ca:

• podstawowa - jest ustalana na poziomie co najmniej 1% planowanych w ustawie bud¿etowej dochodów bud¿etu pañstwa,

• oœwiatowa - kwotê przeznaczon¹ na czêœæ oœwiatow¹ subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorz¹du terytorialnego „ustala siê” w ³¹cznej kwocie nie mniej ni¿ 12,8% planowanych dochodów bud¿etu pañstwa, przekazywana jest w ratach miesięcznych,

• rekompensuj¹ca - sk³ada siê z kwoty rekompensuj¹cej utracone dochody z tytu³u ustawowych ulg i zwolnieñ.

Gminy mogą zaciągać kredyty i pożyczki oraz emitować papiery wartościowe. Kwoty uzyskane z powyższych tytułów stanowią przychody gminy i są wykazywane w budżecie gminy w pozycji: „źródła pokrycia niedoboru budżetowego”.

Kredyty i pożyczki mogą być zaciągane z przeznaczeniem na:

• pokrycie występującego w ciągu roku niedoboru budżetu gminy; kredyty te powinny być spłacone w tym samym roku, w którym zostały zaciągnięte,

• finansowanie wydatków nie znajdujących pokrycia w planowanych dochodach gminy; kredyty te mogą być zaciągnięte do wysokości określonej w budżecie gminy.

Ograniczonoœæ œrodków finansowych pozostawionych gminom do dyspozycji oraz rosn¹cy zakres zadañ gmin wymaga poszukiwania nowych rozwi¹zañ w zakresie gromadzenia dochodów i ich rozdysponowania. Konieczna jest wiêc zmiana koncepcji gospodarowania ró¿norodnymi zasobami gminy, k³ad¹ca nacisk na zarz¹dzanie nimi, nie administrowanie.

Zarz¹dzanie finansami gminy ma na celu: realizacjê za³o¿eñ polityki finansowej gminy, koordynacjê realizacji tej polityki oraz monitorowanie i weryfikowanie wykorzystania zasobów finansowych, jak równie¿ efektów podjêtych dzia³añ.

Je¿eli gmina posiada nadwy¿ki finansowe, to mo¿e je inwestowaæ na rynku zarówno pieniê¿nym, jak i kapita³owym, staj¹c siê tym samym podmiotem na rynku finansowym. Kasowej obs³ugi bud¿etu gminydokonuje bank wybrany przez radê gminy (oprócz oddzia³ów NBP). D¹¿¹c do efektywnego wykorzystania œrodków pieniê¿nych gmina powinna osi¹gn¹æ maksymalny dochód (stopê oprocentowania) ze œrodków z³o¿onych na rachunkach bankowych oraz redukowaæ do minimum kosz po¿yczek i kredytów bankowych. Celem zarz¹dzania gotówk¹ jest równie¿ zapewnienie dostêpu do œrodków pieniê¿nych niezbêdnych do przeprowadzania bie¿¹cych i przysz³ych rozliczeñ, a tak¿e zabezpieczenie œrodków finansowych przed utrat¹ lub sprzeniewierzeniem.

Zarz¹dzanie gotówk¹ skada siê z trzech g³ównych procesów:

• Zarz¹dzanie i kontrolowanie œrodków pieniê¿nych na rachunkach bankowych,

• Zarz¹dzanie i kontrolowanie pieniêdzy w kasie,

• Zarz¹dzanie przep³ywem gotówki.

W systemie zarz¹dzania finansami gminy istatn¹ rolê spe³nia system zarz¹dzania ich p³ynnoœci¹. Tym zajmuje siê specjalny zespó³, którego zadanie bêdzie monitorowanie p³ynnoœci finansowej gminy, okreœlanie warunków organizacyjno-technicznych sprawnego zarz¹dzania oraz koordynacja i nadzór nad pracami podleg³ych jednostek.

Wa¿nym procesem zarz¹dzania finansami gminy, obok zarz¹dzania gotówk¹, zarz¹dzania programem inwestycyjnym czy zarz¹dzania zakupami, zapasami i ryzykiem, jest zarz¹dzania d³ugiem.

Nadzór nad działalnością gminy sprawowany jest na podstawie kryterium zgodności z prawem. Natomiast w sprawach zleconych gminie nadzór rozszerzony jest o kryterium celowości, rzetelności i gospodarności.

Organami nadzoru nad gminą są prezes Rady Ministrów, Wojewoda, a w zakresie spraw budżetowych Regionalna Izba Obrachunkowa (RIO).

2. Zadania inwestycyjne gminy.

Planowanie i realizowanie przedsięwzięć inwestycyjnych jest podstawowym sposobem wprowadzania w życie nowych systemów, wyrobów, procesów, zmian wykraczających poza codzienne działania każdej organizacji.

Gmina oprócz wielu zadań i działań, które podejmuje na co dzień, od czasu do czasu spotyka się z nowymi problemami, które musi skutecznie rozwiązać. Budowa drogi, szkoły, instalacja systemu komputerowego w urzędzie, napisanie i wydanie folderów promocyjnych, program doskonalenia organizacji urzędu - wszystko to są lub były przedsięwzięcia inwestycyjne.

2.1 Znaczenie inwestycji.

Wydatki ponoszone przez gminy w procesie realizacji zadań własnych i zleconych można podzielić na bieżące (przeciętnie stanowią około 75% wydatków ogółem gmin) i inwestycyjne. Inwestycje powinny służyć całej społeczności gminy. Dotyczyć mogą np. infrastruktury, budowy dróg i mostów, ochrony środowiska, wyrównywania poziomu techniczno-technologicznego pomiędzy różnymi regionami kraju itp.

Inwestycje gminy charakteryzuj¹ siê nastêpuj¹cymi cechami podstawowymi:

• realizuj¹ niezbêdne cele publiczne na szczeblu lokalnym,

• s³u¿¹ przez d³ugi okres czasu

• zwi¹zane s¹ z nieczêstymi, ale znacz¹cymim kwotowo wydatkami,

• przypisywane s¹ do konkretnego miejsca, a wiêc nie mog¹ byæ przemieszczane

• zwi¹zane s¹ z realizacj¹ zadañ gminy i tak jak dzia³alnoœæ gminy w zakresie u¿ytecznoœci publicznej maj¹ niedochodowy charakter.

Decyzje dotyczące inwestycji stanowią zazwyczaj przedmiot zainteresowania obywateli, gdyż wywierają wpływ na rozwój społeczności lokalnych, życie gospodarcze, oraz stawkę opodatkowania. Władze powinny tworzyć okazje do uczestnictwa obywateli w procesie opracowywania wieloletniego planu inwestycyjnego, aby umożliwić im bezpośredni wkład w rozwój społeczności lokalnej. Zaangażowanie obywateli może pomóc w uzyskaniu poparcia społecznego dla planu i budżetu inwestycji oraz dla wybranej opcji finansowania. Dzięki poparciu obywateli większość pożądanych przedsięwzięć może otrzymać najwyższy priorytet, a konsultacje społeczne pomogą uniknąć protestów i manifestacji po rozpoczęciu realizacji inwestycji.

2.2 Źródła finansowania inwestycji.

Wa¿nym Ÿród³em finansowania inwestycji s¹ dotacje celowe z bud¿etu pañstwa. Dotacje na wydatki inwestycyjne z zakresu zadañ w³asnych gminy mog¹ wynosiæ do 50% wartoœci kosztorysowej inwestycji, z wyj¹tkiem inwestycji dotycz¹cych szkó³ i placówek oœwiatowych, gdzie dofinansowanie nie mo¿e przekroczyæ 80%kwoty œrodków planowanych w bud¿ecie gminy, oraz z wyj¹tkiem gmin o wysokim poziomie bezrobocia, gdzie ³¹czna wysokoœæ dotacji nie mo¿e przekroczyæ 75% wartoœci kosztorysowej inwestycji. Do źródeł zewnętrznych finansowania inwestycji należy również zaliczyć:

• Fundację Rolną - działa od 1991 r., realizuje Program Pomocy dla Wsi wykorzystując środki z Funduszu Rozwoju Infrastruktury na Wsi. Przyznaje gminom nisko oprocentowane kredyty w ramach programu „małej retencji”, który ma służyć budowie przelewów i tam, odbudowie małych elektrowni wodnych i budowie niekonwencjonalnych, nieszkodliwych dla środowiska źródeł energii (np. wiatraków),

• Fundację Zaopatrzenia Wsi w Wodę - działa od 5-ciu lat, jej srodki finansowe przeznaczone są na budowę sieci wodociągowych i kanalizacyjnych na wsi,

• Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej - działa od stycznia 1990 r., przyznaje nisko oprocentowane kredyty na budowę gazociągów na wsi,

• Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska - udzielają gminom nisko oprocentowanych, długoterminowych kredytów na inwestycje związane z ochroną środowiska, a w szczególnych przypadkach także dotacji na te cele,

• Bank Ochrony Środowiska S.A. - od 1 lutego 1994 r. Udziela nisko oprocentowanych kredytów na inwestycje związane z ochroną środowiska,

• Agencję Rozwoju Komunalnego ARKA - jest fundacją założoną przez skarb państwa, reprezentowany przez ministra finansów, funkcjonującą od marca 1995 r. Jej zadania obejmują m.in. pomoc finansową w opracowywaniu programów rozwoju komunalnego (mających na celu ożywienie lokalnej gospodarki i podniesienie jakości usług publicznych), organizowanie pomocy doradczej dla gmin i banków, prowadzenie analiz stanu majątkowego, finansów i zdolności kredytowej gmin.

Ponadto ważnym źródłem finansów pomocniczych w rozwoju gospodarki stają się zagraniczne programy pomocy gospodarczej finansowane przez Unię Europejską funkcjonujące pod ogólną nazwą PHARE, czy też program pożyczkowy Banku Światowego.

Poszukiwane środki uzupełniające finansowanie inwestycji gmina może zdobyć za pomocą kredytu, pożyczki czy emisji obligacji gminnych.

G³ównymi instrumentami zaci¹gania d³ugu na inwestycje przez gminy s¹ kredyty i obligacje gminne. Do cech wspólnych obligacji i kredytu zaliczyæ nale¿y cechy charakterystyczne dla instrumentów d³u¿nych, a wiêc:

• œwiadczeniami kredytobiorcy, emitenta obligacji na rzecz kredytodawców, obligatariuszy s¹ œrodki finansowe,

• d³ug musi byæ zwrócony w okreœlonym czasie wraz z ustalonymi odsetkami,

• wielkoœæ i terminy sp³at s¹ wczeœniej ustalane,

• wielkoœæ i warunki zaci¹ganych zobowi¹zañ zale¿¹ od kondycji kredytobiorcy.

Obligacja ró¿ni siê od kredytu nastêpuj¹cymi cechami:

• obligacja jest papierem wartoœciowym,

• odmienne s¹ uregulowania prawne,

• w przypadku obligacji wystêpuje wielu wierzycieli, a w przypadku kredytu - z regu³y jeden,

• w przypadku emisji obligacji rola banku jest ograniczona, a w przypadku kredytu warunki umowy kredytowej zale¿ne s¹ od banku,

• zwrot d³ugu z obligacji najczêœciej nastêpuje jednorazowo na koniec emisji, natomiast kredytu - raczej w kilku ratach,

• emitent obligacji samodzialnie kszta³tuje warunki emisji, podczas gdy warunki kredytu nie zale¿¹ od kredytobiorcy.

O wyborze miêdzy kredytem a obligacj¹ decyduj¹ ostatecznie warunki ustalone w negocjacjach z agentem emisji i z bankiem kredytodawc¹, tj. koszt uzyskania œrodków, terminy sp³at i sposób wykupu d³ugu oraz dostosowanie instrumentu d³u¿nego do potrzeb gminy.

W zale¿noœci od charakteru inwestycji i poziomu œrodków finansowych niezbêdnych na jej realizacjê, zróznicowane bêd¹ instrumenty d³u¿ne zastosowane w celu pozyskania kapita³u na ten cel. Gmina mo¿e zaci¹gaæ kredyty (krótkoterminowe, œrednioterminowe, d³ugoterminowe) jak i obligacje (o ró¿nych terminach wykupu, oprocentowaniu, krêgu nabywców, sposobu wykupu, zabezpieczenia).

Rozk³ad terminów sp³at zwi¹zanych z wykorzystaniem instrumentów d³u¿nych do pozyskania niezbêdnego kapita³u powinien byæ zsynchronizowany z terminami wp³ywów dochodów do bud¿etu gminy. W tym te¿ celu szczególnie istotne jest monitorowanie poboru dochodów i realizacji wydatków na zadania gminy oraz przeprowadzenie analizy przep³ywu œrodków pieniê¿nych, a tak¿e prognozowanie przysz³ej kondycji finansowej gminy.

3. Ocena wiarygodności (zdolności kredytowej).

Jednym z przejawów samodzielnoœci gmin jest mo¿liwoœæ zaci¹gania kredytów i po¿yczek oraz emitowanie papierów wartoœciowych. Cechy te stanowi¹ o atrakcyjnoœci gminy jako podmiotu dzia³aj¹cego na rynku finansowym. Jednak¿e oprócz wy¿ej wymienionych s¹ jeszcze inne, które powoduj¹, ¿e gminy staj¹ siê coraz czêœciej obiektem zainteresowania ze strony banków.

Do parametrów tych nale¿¹:

• gmina nie mo¿e zbankrutowaæ, ale mo¿e znaleŸæ siê w trudnej sytuacji finansowej, z ró¿nych przyczyn natury obiektywnej lub z³ego zarz¹dzania (np. marnotrawstwa, korupcji) i w efekcie bêdzie niewyp³acalna,

• du¿a wartoœæ maj¹tku trwa³ego, umo¿liwia ustanowienie zabezpieczenia dla wierzycieli w formie zastawu czy hipoteki, ale maj¹tek komunalny charakteryzuje siê nisk¹ p³ynnoœci¹,

• niezale¿noœæ ekonomiczna gminy, wynika z szerokiej bazy dochodowej, któr¹ gmina dysponuje, a ró¿norodnoœæ tych dochodów wp³ywa na mniejsz¹ ich podatnoœæ na wahania koniunktury gospodarczej,

• uzale¿nienie dochodów gminy od decyzji zewnêtrznych, zwi¹zane jest z ustawowymi uregulowaniami i decyzjami administracji centralnej, kszta³tuj¹cymi poziom i strukturê tych dochodów,

• ograniczona mo¿liwoœæ manewrowania wydatkami, wynika ze z³o¿onoœci zadañ gminy,

• zarz¹dzanie ma charakter publiczny i biurokratyczny, co wp³ywa na przejrzystoœæ mechanizmów decyzyjnych, ale równie¿ powoduje, ¿e procedury decyzyjne s¹ czasoch³onne i uzale¿nione od czynników politycznych,

• zró¿nicowanie gmin oznacza, ¿e poszczególne z nich mog¹ siê ró¿niæ w istotny sposób dla potencjalnych inwestorów.

Bior¹c pod uwagê dotychczasowe doœwiadczenia zrówno w zarz¹dzaniu finansami gminy (konstruowanie bud¿etu oraz wieloletniego planu inwestycyjnego) jak i wymagania stawiane przez banki mo¿na okreœliæ dzia³ania jakie nale¿y podj¹æ, aby prawid³owo oceniæ zdolnoœæ kredytow¹ gminy.

Do tych dzia³añ nale¿¹:

1. Projekcja dochodów bud¿etowych:

• ujêcie dochodów wed³ug spodziewanych, nominalnych kwot z uwzglêdnieniem procesów inflacyjnych,

• wskazanie, które dochody s¹ zale¿ne, czêœciowo zale¿ne i niezale¿ne od w³adz gminy,

• dla okresu po 2000 r. dopuszcza siê szacowanie na globalnych wielkoœciach i ocenie trendów z lat ubieg³ych (nie dotyczy to dochodów maj¹tkowych).

2. Projekcja bie¿¹cych wydatków bud¿etowych:

• ujmuje spodziewane wydatki bie¿¹ce wed³ug nominalnych kwot z uwzglêdnieniem procesów inflacyjnych,

• specyfikuje oddzielnie ka¿dy z kierunków wydatkowania,

• wskazuje rodzaj wydatków, tj. na zadania w³asne, zlecone, dofinansowanie zadañ zleconych, zadania niekomunalne zwyczajowo finansowane przez gminê,

• dla okresu po 2000 r. dopuszcza siê szacowanie na globalnych wielkoœciach i ocenie trendów z lat ubieg³ych.

3. Projekcja wolnych œrodków bud¿etowych:

• ujmuje nadwy¿kê dochodów bud¿etowych w poszczególnych latach ponad bie¿¹ce wydatki (z wy³¹czeniem tych na obs³ugê niedoboru),

• stanowi o potencjale kapita³owymgminy s³u¿¹cym finansowaniu nak³adówinwestycyjnych i obs³udze niedoboru bud¿etowego.

5. Projekcja zak³adanego poziomu nak³adów inwestycyjnych:

• ujmuje wstêpnie zak³adany poziom nak³adów inwestycyjnych w poszczególnych latach wed³ug nominalnych kwot z uwzglêdnieniem procesów inflacyjnych, specyfikuje oddzielnie ka¿dy z tytu³ów inwestycyjnych,

• wskazuje sposób finansowania nak³adów inwestycyjnych (dotacje, kredyty preferencyjne, pozosta³e),

• stanowi o potrzebach inwestycyjnych gminy.

6. Projekcja niedoborów:

• ujmuje ró¿nicê miêdzy wolnymi œrodkami bud¿etowymi a zak³adanym poziomem nak³adów inwestycyjnych,

• stanowi o niezbêdnym poziomie kredytowania gminy,

• ujmuje niedobór wed³ug Ÿróde³ finansowania: komercyjnego i preferencyjnego.

7. Projekcja kwot obs³ugi zad³u¿enia finansuj¹cego niedobór:

• ujmuje wydatki zwi¹zane z obs³ug¹ niedoboru z roku bie¿¹cego i lat ubieg³ych,

• sporz¹dzana jest z podzia³em na wydatki dotycz¹ce: odsetek, sp³at rat, prowizji.

8. Projekcja maksymalnych wydatków inwestycyjnych:

• ujmuje ró¿nicê miêdzy zak³adanym poziomem nak³adów inwestycyjnych a kwot¹obs³ugi zad³u¿enia finansuj¹cego niedobór,

• stanowi o maksymalnym w danym okresienak³adach na inwestycje.

9. Projekcja ustawowego limitu zad³u¿enia:

• ujmuje 15% kwot okreœlonych w projekcji dochodów bud¿etowych w poszczególnych latach,

• stanowi o nieprzekraczalnym limicie zad³u¿enia.

10. Projekcja wykorzystania limitu zad³u¿enia:

• ujmuje kwoty przewidziane na obs³ugê zad³u¿enia powiêkszone o potencjalne sp³aty kwot porêczonych przez gminê, a pomniejszone o sp³aty rat i odsetek od kredytów i po¿yczek, dla których ustanowiono zabezpieczenie na mieniu gminy - w rozliczeniu na poszczególne lata - sporz¹dzona jest w wymiarze kwotowym i odniesiona do limitu 15% dochodów w poszczególnych latach.

11. Warianty korygowania modelu:

• koryguje zak³adany poziom nak³adów inwestycyjnych w celu optymalizacji relacji miêdzy niedoborem œrodków a maksymalnymi wydatkami inwestycyjnymi, przy wykorzystaniu limitu zad³u¿enia na poziomie nie wy¿szym ni¿ 15% dochodów w danym roku bud¿etowym,

• koryguje okres kredytowania finansuj¹cego niedobór z uwagi na wysokoœæ kwot sp³at rat i ³¹czne kwoty obs³ugi zad³u¿enia.

Wnioski jakie mo¿na wyci¹gn¹æ z wy¿ej wymienionych warunków s¹ nasêpuj¹ce:

• gminy, które nie s¹ w stanie wygenerowaæ wolnych œrodków bud¿etowych, nale¿y uznaæ za nie maj¹ce zdolnoœci kredytowej.

• Im wy¿szy odsetek stanowi¹ wolne œrodki w dochodach bud¿etowych, tym wy¿sza zdolnoœæ kredytowa gminy.

• redukcja nak³adów inwestycyjnych - w zwi¹zku z obs³ug¹ zad³u¿enia - nie mo¿e ograniczyæ œrodków na inwestycje kontynuowane.

• ustawowy limit zad³u¿enia mo¿e pe³niæ rolê pomocnicz¹ w analizie zdolnoœci kredytowej, stanowi¹c jedynie wymóg formalnoprawny.

Nale¿y opracowaæ w³asne, wewnêtrzne limity zad³¿enia odniesione do konkretnej sytuacji ekonomiczno-finansowej gminy. Stanowi¹ one zabezpieczenie przed nieoczekiwan¹ zmian¹ uwarunkowañ zewnêtrznych, chroni¹c gminê przed popadniêciem w pu³apkê zad³u¿enia.

4. Procedury udzielania kredytów inwestycyjnych gminom (na podstawie gminy Łask) w Banku Pekao S.A. Oddział w A.

4.1 Wymagania prawne.

Gmina Łask jest położona w dolinie rzeki Grabi. Obszar ten ze względu na swoje położenie (blisko Łodzi), walory turystyczno-krajoznawcze oraz czystość ekologiczną stał się atrakcyjny dla inwestorów prowadzących działalność turystyczno-wypoczynkową. Wychodząc naprzeciw ich oczekiwaniom i dbając o zachowanie czystości ekosystemu Rada Gminy podjęła decyzję o modernizacji i rozbudowie Miejskiej Oczyszczalni Ścieków w Łasku (Uchwała Nr IX/124/99 z dnia 21 września 1999 roku). Inwestycja ta ma być sfinansowana ze środków własnych, dopłaty z WFOŚiGW (Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) oraz kredytem preferencyjnym udzielonym przez Bank Pekao S.A. Oddział w A.

Wraz z wnioskiem składanym do WFOŚiGW o przyznanie dopłaty, w którym określa się: zadanie, harmonogram rzeczowo-finansowy na zadanie (kwotę kredytu, wartość kosztorysową zadania, wysokość posiadanych środków własnych, cykl realizacji zadania, termin rozpoczęcia i zakończenia zadania), proponowane terminy spłaty, planowany efekt ekologiczny zadania i sposób jego potwierdzenia, termin uzyskania efektu ekologicznego, wymagane są również następujące załączniki:

• karta informacyjna zadania

• opinia organu d/s ochrony środowiska

• dokument określający status

• sprawozdanie finansowe

• zabezpieczenie środków własnych

• dokumentacja techniczna

• pozwolenie na budowę

• dokumenty przetargowe

• harmonogram rzeczowo-finansowy

• wykaz zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska

• dokument upoważniający do podpisywania umowy

• opinia banku

• audyt energetyczny

• zezwolenie wodno-prawne

• oświadczenie o VAT

• dopuszczalnej emisji

• umowa z wykonawcą

• inne

Ponadto Urząd Miejski w Łasku zwrócił się do Regionalnej Izby Obrachunkowej z prośbą o wydanie opinii o możliwości spłaty kredytu komercyjnego, który Gmina zamierza zaciągnąć w Banku Pekao S.A. Oddział w A zgodnie z Uchwałą Rady Miejskiej w Łasku Nr IX/124/99 z dnia 21 września 1999 r.

4.2. Wymagania bankowe.

Pozytywna ocena Funduszu oraz Regionalnej Izby Rozrachunkowej pozwala Bankowi przystąpić do oceny wniosku kredytowego (wraz z wymaganymi dokumentami) wg procedur bankowych.

4.2.1 Wniosek kredytowy.

Stroną uprawnioną do zawarcia transakcji kredytowej jest pojedyncza gmina lub związek międzygminny. W przypadku finansowania przedsięwzięcia inwestycyjnego realizowanego przez porozumienie gmin zawarcie umowy jest sygnowane przez wszystkich uczestników Porozumienia Gmin. Strona uprawniona do zawarcia transakcji kredytowej będzie poniżej określana jako gmina - Wnioskodawca.

Gmina ubiegając się o przyznanie kredytu składa wniosek kredytowy w formie pisemnej na wzorze obowiązującym w Banku dla właściwego rodzaju transakcji kredytowej.

Wniosek winien być podpisany przez dwóch członków zarządu gminy lub jednego członka zarządu i osobę upoważnioną przez zarząd, o ile statut nie stanowi inaczej. Wniosek musi być kontrasygnowany przez skarbnika gminy.

Załączniki do wniosku.

Do wniosku kredytowego klient wypełnia następujące załączniki:

• „Informacja o Wnioskodawcy" - Załącznik nr B l,

• „Informacja o projekcie inwestycyjnym" - Załącznik nr B2 wypełniany tylko przy wniosku o kredyt inwestycyjny,

Dane finansowe umieszczone przez Klienta w załącznikach powinny dotyczyć stanu aktualnego, tj. przynajmniej na ostatni dzień przedostatniego miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku kredytowego oraz prognozy na cały okres kredytowania. Ilość okresów na jakie powinna być podzielona prognoza uzależniona jest od charakteru transakcji, jej rodzaju oraz okresu kredytowania.

Dokumenty wymagane od klienta.

Zakres dokumentacji załączanej przez gminę ustalany jest każdorazowo przez inspektora w zależności od rodzaju kredytu, o który się ubiega.

Do wniosku kredytowego gmina dołącza niżej wymienione dokumenty:

• Statut gminy lub wyciąg ze statutu,

• Sprawozdanie zarządu gminy z wykonania budżetu - ostatnie sporządzone (za I półrocze lub za ostatni rok),

• Sprawozdanie z wykonania budżetu gminy za okres od ł stycznia do końca IV kwartału za ostatnie dwa lata,

• Opinie RIO w sprawie wykonania budżetów gminy za ostatnie dwa lata,

• Uchwałę budżetową wraz z załącznikami (ewentualnie projekt budżetu do czasu uchwalenia budżetu lub decyzja Regionalnej Izby Obrachunkowej w przypadku nieuchwalenia budżetu do 31 marca roku budżetowego),

• Opinia RIO w sprawie projektu budżetu gminy,

• Opinia RIO w sprawie informacji złożonej przez zarząd gminy o przebiegu wykonania budżetu za I półrocze,

• Uchwały Rady gminy podjęte w następujących sprawach:

- wybór burmistrza, wybór zarządu oraz powołanie skarbnika gminy - do wglądu,

- ustalenie maksymalnej wysokości pożyczek i kredytów krótkoterminowych zaciąganych przez zarząd w roku budżetowym,

- określenie kwoty, do której zarząd gminy może samodzielnie zaciągać zobowiązania,

- zaciąganie długoterminowych kredytów i pożyczek,

• Dokumenty dotyczące zabezpieczenia zwrotności kredytu, określone w odrębnych uregulowaniach,

• Kopie umów o kredyt/pożyczkę zaciągniętych w innych bankach - o ile klient udostępni;

dopuszcza się możliwość przyjęcia kopii umów bez ujawnienia nazwy kredytodawcy,

• Opinia RIO o możliwości spłaty kredytu - wydawana w przypadku, gdy Bank Pekao SA nie prowadzi bankowej obsługi budżetu gminy,

• Dokumenty wymagane dodatkowo przy kredytach inwestycyjnych:

- Specyfikacja istotnych warunków zamówienia, w przypadku wyboru oferenta w trybie ustawy o zamówieniach publicznych,

- Uchwały dotyczące:

==> wyboru oferenta, tj. wykonawcy inwestycji i kredytodawcy,

==> podjęcia inwestycji,

==> zawarcia umowy z wykonawcą, jeżeli inwestycja jest w toku,

- Sprawozdanie z realizacji inwestycji lub protokoły odbioru już zrealizowanych zadań oraz protokoły robót w toku,

- Biznes plan dotyczący inwestycji, który w szczególności powinien zawierać:

==> założenia techniczno - ekonomiczne,

==> zbiorcze zestawienie kosztów

==> harmonogram rzeczowo - finansowy przedsięwzięcia inwestycyjnego,

- Plan wieloletni rozwoju gminy w ujęciu rzeczowym i finansowym.

Klient powinien otrzymać „Wykaz dokumentów wymaganych przy składaniu wniosku kredytowego" - Załącznik nr B 8 z zaznaczonymi dokumentami, które go dotyczą. Klient zobowiązany jest okazać do wglądu oryginały wszystkich dokumentów, które stanowią uzupełnienie wniosku kredytowego. Potwierdzeniem otrzymania wymaganych dokumentów jest wykaz zamieszczony w Załączniku nr B9, w którym inspektor wpisuje daty otrzymania poszczególnych dokumentów. Dostarczone przez klienta dokumenty winny zostać zweryfikowane przez inspektora pod względem formalnym.

Oprócz pozyskiwania od gminy informacji zawartych w dokumentach i załącznikach do wniosku kredytowego, inspektor kredytowy obowiązany jest do samodzielnego zbierania różnego rodzaju informacji mogących służyć pogłębieniu analizy ekonomicznej gminy. W szczególności wskazane jest pozyskanie informacji stanowiących charakterystykę gminy, których zakres ramowy zamieszczony został w części I Raportu o gminie - Załącznik nr B3. Pozyskiwanie tych informacji powinno być w miarę możliwości jak najszersze, przy czym zakres szczegółowości powinien wynikać z rodzaju kredytu, jego przeznaczenia oraz okresu kredytowania.

Wniosek kredytowy wraz z załącznikami oraz dokumentami uzupełniającymi stanowi podstawę do dokonania przez inspektora oceny zdolności kredytowej klienta oraz oceny ryzyka zamierzonej transakcji.

Wniosek kredytowy podlega rozpatrzeniu w przypadku gdy:

1) wnioskowana transakcja nie spowoduje przekroczenia łącznej kwoty kredytów i pożyczek określonej w planie budżetu gminy na rok bieżący,

2) suma rat wraz z należnymi odsetkami od zaciągniętych pożyczek, kredytów, potencjalnych kwot wynikających z udzielonych przez gminę poręczeń oraz przypadających do wykupu na dany rok obligacji i innych papierów dłużnych wyemitowanych przez gminę pomniejszona o kwotę zaciągniętych kredytów i pożyczek, dla których ustanowiono zabezpieczenie na mieniu gminy, nie przekracza 15 % planowanych dochodów budżetu gminy,

3) suma planowanych i zaciągniętych pożyczek lub kredytów krótkoterminowych na pokrycie występującego w ciągu roku deficytu budżetowego nie przekracza kwoty 10 % wydatków planowanych na dany rok i zobowiązania te zostaną spłacone w tym samym roku w którym zostały zaciągnięte,

4) została przedłożona uchwała rady gminy ustalająca maksymalną wysokość pożyczek i kredytów krótkoterminowych oraz uchwała zarządu gminy o zaciągnięciu przez gminę pożyczki / kredytu krótkoterminowego lub odpowiednio uchwała rady gminy o zaciągnięciu pożyczki / kredytu długoterminowego.

Analiza wniosku kredytowego gminy dokonywana jest w następujących etapach:

1. Analiza podstawowych informacji o gminie zawarta w Raporcie o gminie - Załącznik nr B3

2. Ocena zdolności kredytowej zawarta w Arkuszu analitycznym dla gmin -

Załącznik nr B4

3. Analiza transakcji kredytowej zawarta w Arkuszu analizy transakcji kredytowej -Załącznik nr B 5.

4. Klasyfikacja do grupy ryzyka bankowego zawarta w Arkuszu klasyfikacji należności z tytułu ryzyka bankowego dla gmin - Załącznik nr B7.

4.2.2. Ocena zdolności kredytowej gminy.

Ocena zdolności kredytowej dokonywana jest w oparciu o wszystkie przedłożone przez klienta dokumenty, a w szczególności w oparciu o informacje dotyczące wielkości: budżetu gminy, jej zobowiązań, dotychczasowej działalności oraz prognozowanej w okresie objętym wnioskiem.

Zakres analizy zdolności kredytowej.

Analiza zdolności kredytowej gminy powinna zawierać charakterystykę i ocenę następujących obszarów problemowych:

1) budżetu za ostatnie dwa lata, tj. wykonanie dochodów i wydatków, ocena wyniku budżetu gminy, przyczyny wystąpienia nadwyżki bądź niedoboru budżetowego i struktury jego finansowania.

2) budżetu gminy za rok bieżący, tj.

- omówienie poziomu planowanych dochodów i wydatków gminy, ich struktury, wyniku budżetu oraz źródeł pokrycia ewentualnego niedoboru,

- ocena stopnia realizacji budżetu gminy,

3) stopnia obciążeń gminy, w szczególności w rozumieniu art. 24 ustawy o finansowaniu gmin,

4) wskaźników analitycznych,

5) ocena współpracy klienta z Bankiem i innymi bankami.

Przy analizowaniu sprawozdań budżetu gminy należy pamiętać, że są one sporządzane przy zastosowaniu zasady kasowej. W sprawozdaniach z wykonania budżetu gminy dochody i wydatki oraz rozchody i przychody wykazywane są w kwotach faktycznie zrealizowanych.

Ważnym elementem oceny zasobności gminy jest analiza tendencji kształtowania się wyniku budżetu gminy na przestrzeni ostatnich kilku lat. Uzupełnieniem oceny poziomu wyniku budżetu każdorazowo powinna być analiza jego struktury, tj. zbadania przyczyn występowania niedoboru lub nadwyżki. Nadwyżka bowiem nie zawsze oznacza nadmiar otrzymywanych dochodów nad potrzebami gminy, ale może być konsekwencją niezrealizowania planowanych w budżecie wydatków. Niedobór natomiast może powstać na skutek opóźnień w realizacji założonych dochodów.

Wskaźniki analityczne.

Wykaz podstawowych wskaźników finansowych wykorzystywanych w analizie kondycji gmin wraz z ich definicjami i interpretacją zamieszczono w tabeli nr l.

Tabela nr 1. Zestawienie wyników finansowych dla gmin.

Lp.	Nazwa wskaźnika	Definicja	Interpretacja
1.	Wskaźnik dochodowości	(dochody ogółem -dotacje) na jednego mieszkańca	Jest miernikiem zamożności gminy. Im wyższy poziom wskaźnika tym z większą łatwością gmina wykonuje zadania na rzecz swoich mieszkańców. Należy jednak pamiętać, iż wysoki wskaźnik dochodowości może wynikać z niewielkiej gęstości zaludnienia.
2.	Udział podatku od nieruchomości w dochodach ogółem (bez dotacji)	podatek od nieruchomości *100 /dochody ogółem -dotacje	Jest to jeden z najistotniejszych składników dochodów własnych gminy, najwyższą wartość osiąga w gminach przemysłowych.
3.	Poziom wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem	wydatki inwestycyjne *100/ wydatki ogółem	Rozmiary inwestycji są związane z poziomem zamożności gminy. Trzeba jednak pamiętać, że im mniej ludności zamieszkuje daną gminę tym mniejszy jest zakres zadań realizowanych przez gminę, a tym samym większa część dochodów może być przeznaczona na inwestycje. Jednocześnie w wydatkach inwestycyjnych znajdują pokrycie środki otrzymane przez gminę w formie dotacji. Gminy o najwyższym wskaźniku dochodowości osiągają najniższe poziomy wydatków inwestycyjnych z powodu dużej ilości realizowanych zadań własnych.
4.	Wskaźnik zadłużenia	obsługa zobowiązań w bieżącym roku * 100 / dochody budżetu ogółem zrealizowane w roku poprzednim	Jest to wskaźnik oparty o wymóg ustawy o finansowaniu gmin przy zastosowaniu następującego założenia: gmina będzie zmuszona do prowadzenia obsługi bieżących zobowiązań na poziomie dochodów wykonanych w roku ubiegłym.
5.	Struktura 1	dochody ogółem zrealizowane w roku bieżącym *100 / dochody ogółem budżetu + przychody zrealizowane w roku bieżącym	Wskaźnik określa poziom środków własnych gminy. Dopełnienie do jedności tego wskaźnika określa udział uzyskanych środków obcych w środkach finansowych gminy.
6.	Struktura 2	Wydatki ogółem zrealizowane w roku bieżącym * 100 / wydatki ogółem + rozchody zrealizowane w roku bieżącym	Wskaźnik określa poziom wydatków poniesionych na realizację zadań własnych gminy. Dopełnienie do jedności tego wskaźnika określa udział spłat pozyskanych środków obcych w środkach finansowych gminy.
7.	Poziom wydatków finansowych	Wydatki finansowe zrealizowane w roku bieżącym * 100 / wydatki ogółem zrealizowane w roku bieżącym	Wskaźnik ten określa udział wydatków związanych z pozyskiwaniem środków obcych w wydatkach gminy.

Klasyfikacja gmin wg ich kondycji finansowej.

Biorąc za kryterium sytuację ekonomiczno - finansową gminy wyróżnia się 4 podstawowe profile:

A1 - gminy o bardzo dobrej kondycji finansowej. Wartości wskaźników finansowych

kształtują się na poziomie osiąganym przez najlepsze gminy danej kategorii w kraju,wg ratingów sporządzanych przez Agencję Rozwoju Komunalnego,

A2 - gminy o dobrej i przeciętnej kondycji finansowej. Wartości wskaźników finansowych kształtują się powyżej i na poziomie średnich dla gmin danej kategorii w kraju,

B - gminy o kondycji słabszej niż przeciętna. Wartości wskaźników finansowych kształtują się poniżej średnich dla gmin danej kategorii w kraju,

C - gminy o niezadowalającej kondycji finansowej. Wartości wskaźników finansowych kształtują się znacznie poniżej średnich dla gmin danej kategorii w kraju.

Klasyfikacja gminy do odpowiedniego profilu dokonywana jest na podstawie punktowej oceny kondycji. Punktacja odpowiadająca poszczególnym wskaźnikom zawarta jest w poniższej matrycy.

Matryca punktacji dla analizy wskaźnikowej gmin

1. Wskaźnik dochodowości

kategorie gmin:

gmina miejska - miasta powyżej 50 tyś mieszkańców

Wskaźnik [zł]	>1.040	<1.040-850)	<850-710)	<=710
Punkty	40	20	10	0

pozostałe gminy

Wskaźnik [zł]	>745	<745-675)	<675-625)	<=625
Punkty	40	20	10	0

2. Udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem

kategorie gmin:

gmina miejska - miasta powyżej 50 tyś mieszkańców

Wskaźnik [%]	>25,5	<25,5-20,5)	<20,5-14,0)	<=14,0
Punkty	20	10	5	0

pozostałe gminy

Wskaźnik [%]	>31,5	<31,5-23,5)	<23,5-17,0)	<=17,0
punkty	20	10	5	0

3. Wskaźnik zadłużenia

Wskaźnik [%]	<=10	(10-15>	(15-20>	>20
punkty	25	15	5	0

4. Udział podatku od nieruchomości w dochodach ogółem (bez dotacji)

gmina miejska

Wskaźnik [%]	>18	<18-15)	<15-13)	<=13
Punkty	15	10	5	0

gmina miejsko-wiejska

Wskaźnik [%]	>16	<16-11,5)	<11,5-8)	<=8
Punkty	15	10	5	0

gmina wiejska

Wskaźnik [%]	>10	<10-6)	<6-4)	<=4
Punkty	15	10	5	0

Ocena kondycji gminy stanowi sumę punktów z analizy wskaźnikowej. Otrzymana ilość punktów stanowi podstawę do dokonania klasyfikacji gminy do określonego profilu.

Przedziały punktowe klasyfikacji zawiera poniższa tabela:

Profil	A1	A2	AB BA	B	C
punkty	>=75	(75-55>	(55-40>	(40-25>	<25

4.2.3 Analiza transakcji kredytowej.

Analiza transakcji kredytowej dokonywana jest według schematu zawartego w załączniku nr B 5 - Analiza transakcji kredytowej. Na analizę tę składa się;

1) opis wnioskowanej transakcji

2) ocena ryzyk specyficznych

3) ocena prawnych zabezpieczeń

4) ocena przedsięwzięcia inwestycyjnego - w przypadku kredytu inwestycyjnego.

Analizując transakcję kredytową należy brać pod uwagę ograniczenia wynikające z ustawy o finansowaniu gmin, opisane szerzej w rozdziale III.

W trakcie analizy należy ustalić czy wnioskowana transakcja odpowiada potrzebom finansowym gminy oraz wskazać główne czynniki ryzyka z nią związane.

Ocena ryzyk specyficznych

Ważnym elementem analizy transakcji kredytowej jest identyfikacja i ocena ryzyk specyficznych z nią związanych. Z transakcjami zawieranymi z gminami mogą wiązać się następujące rodzaje ryzyk, właściwych dla jednostek samorządu terytorialnego lub związanych z sytuacją gospodarczą i polityczną państwa:

1) ryzyko pogorszenia sytuacji finansowej gminy na skutek zwiększenia jej zadań

Przekazanie gminie nowych zadań wymaga zapewnienia środków finansowych na ich realizację (art. 7 ust. 3 ustawy o samorządzie). W praktyce bardzo często wydatki na przekazywane gminom zadania są niedoszacowane przez państwo. W efekcie, gmina chcąc sprostać potrzebom mieszkańców podejmuje się dofinansowania nowych zadań, ograniczając przez to wydatki na inne dziedziny działalności lub też powodując konieczność zaciągania dodatkowych kredytów.

2) ryzyko instytucjonalne

Jest ryzyko związane z kształtowaniem poziomu dochodów jednostek samorządu terytorialnego, wynikające z możliwości wprowadzenia zmian regulacji prawnych i podatkowych.

3) ryzyko wzrostu inflacji

Ryzyko to wystąpi w sytuacji, gdy spowodowany inflacją wzrost wydatków będzie wyższy aniżeli dochodów, co może nastąpić w wyniku pogorszenia ogólnej sytuacji gospodarczej kraju lub regionu, spadku koniunktury gospodarczej, wzrostu bezrobocia, czy też spełniania populistycznych obietnic przedwyborczych itp.

4) ryzyko opóźnienia w realizacji inwestycji

Konsekwencją tego ryzyka może być wzrost wydatków gminy, a co za tym idzie konieczność zapewnienia źródeł ich pokrycia.

5) ryzyko niestabilności gospodarczej i politycznej

Z ryzykiem tym wiąże się niebezpieczeństwo recesji, wzrostu inflacji oraz bezrobocia. Na te zmiany mogą mieć wpływ czynniki zewnętrzne, w niewielkim stopniu zależne od państwa oraz wewnętrzne np. zmiana układu sil w parlamencie. Wydarzenia te wpłyną na dochody gminy, czerpane z podatków i opłat. Występuje przy transakcjach długoterminowych.

6) ryzyko braku zakładanych źródeł finansowania

Występuje zawsze przy długookresowych inwestycjach finansowanych środkami obcymi.

7) ryzyko przeszacowania dochodów budżetu

Przy przygotowywaniu budżetu w zakresie dochodów możliwe jest zbyt optymistyczne oszacowanie wpływów budżetu, przez co plan może zakładać również wyższe wydatki. Przy nie sprzyjających warunkach taka sytuacja jest powodem tworzenia deficytu budżetowego, co może prowadzić do zaburzeń

płynności.

8) ryzyko nie przewidzianego zwiększenia wydatków budżetu

Możliwy jest nagły, nie przewidziany w planie wzrost wydatków budżetowych, przekraczający poziom rezerwy budżetowej (np. związanych z klęską żywiołową). Źródłem pokrycia tych wydatków może być zmniejszenie innych wydatków lub też lub zwiększenie zadłużenia.

9) ryzyko społeczne

Jest związane z brakiem akceptacji mieszkańców gminy dla zamierzonych działań (głównie inwestycyjnych np. budowa wysypiska śmieci, autostrady).

10) ryzyko kursowe

Wystąpi w przypadku kredytów dewizowych.

11) ryzyko związane z zastosowaniem nowych nie sprawdzonych technologii

Może wystąpić wówczas, gdy gmina w celu zaspokojenia potrzeb publicznych zastosuje nowe nie sprawdzone technologie, których zamierzony efekt nie zostanie osiągnięty. W wyniku takiej inwestycji gmina poniesie wydatek bez efektu, a w konsekwencji konieczne będą kolejne nakłady finansowe.

12) inne ryzyka

Mogą też wystąpić inne nie opisane wyżej ryzyka wynikające zarówno ze specyfiki gminy jak i samej transakcji.

Ocena prawnych zabezpieczeń

Po zbadaniu zgodności wnioskowanego kredytu z faktycznymi potrzebami gminy następnym etapem analizy jest ocena prawnych zabezpieczeń. Przy wyborze formy zabezpieczenia kredytu należy postępować z zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oraz obowiązującym w Banku zarządzeniem dotyczącym prawnych zabezpieczeń wierzytelności Banku. Ustanawiając zabezpieczenie na majątku gminy należy zwrócić szczególną uwagę na wydźwięk społeczny przy ewentualnej egzekucji wierzytelności Banku przy wykorzystaniu przyjętych zabezpieczeń.

W przypadku gminy nie stosuje się następujących zabezpieczeń:

a) przelewu wierzytelności z tytułu dotacji celowych, subwencji oraz udziału gminy w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa,

b) zastawu na prawach i rzeczach ruchomych oraz przewłaszczenia rzeczy ruchomych będących własnością gminy a związanych z wykonywaniem zadań własnych gminy oraz zadań zleconych z zakresu administracji rządowej,

c) zastawu na obligacjach i innych papierach dłużnych emitowanych przez gminę będących w obrocie pierwotnym bądź wtórnym,

d) hipoteki na nieruchomościach służących wykonywaniu zadań własnych gminy oraz zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, a także hipoteki na nieruchomościach nie będących wyłączną własnością gminy.

Ustanowienie hipoteki na nieruchomości gruntowej oraz ustanowienie zastawu na udziałach i akcjach posiadanych przez gminę może być dokonane po udzieleniu zgody przez radę gminy w formie uchwały bądź zgodnie z zasadami uchwalonymi przez radę gminy.

Jako zabezpieczenie płynne należy traktować:

a) poręczenie Skarbu Państwa,

b) gwarancje, awale i poręczenia banków krajowych oraz banków krajów należących do OECD lub,

c) zastaw na prawach z papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa lub NBP,

d) zastaw na prawach z papierów wartościowych emitowanych bądź poręczanych przez banki krajowe lub, (z wyłączeniem praw z akcji oraz papierów wartościowych, których emitentem jest gmina - wnioskodawca),

e) zastaw na prawach z papierów wartościowych, których emitentem jest rząd lub bank centralny kraju należącego do OECD,

f) zastaw na prawach z akcji spółek notowanych na giełdzie papierów wartościowych,

g) hipotekę na nieruchomościach będących wyłączną własnością gminy,

h) kaucję w postaci środków pieniężnych lub papierów wartościowych wymienionych w punktach: c, d, e, f,

i) udzielenie przez gminę pełnomocnictwa dla Banku do dysponowania środkami zgromadzonymi na wydzielonym subkoncie rachunku bankowego gminy w wypadku nie spłacenia przez gminę wymagalnej raty odsetkowej i/lub kapitałowej. Warunkiem zapewniającym uznanie tego zabezpieczenia za płynne jest zobowiązanie gminy do gromadzenia na ww. subkoncie środków stanowiących dochody własne z tytułu:

• podatku od nieruchomości,

• podatku rolnego,

• podatku opłacanego w formie karty podatkowej,

• podatku od spadku i darowizn,

• opłat skarbowych,

• opłat eksploatacyjnych,

• innych bezpośrednich dochodów gminy np. z tytułu sprzedaży składników majątku.

Inspektor powinen obliczyć skorygowaną wartość zabezpieczeń zgodnie z Załącznikiem nr A20. W Raporcie należy podać wszystkie proponowane zabezpieczenia, osobę zabezpieczającego, wartość zabezpieczeń przed skorygowaniem oraz wartość skorygowaną.

Inspektor powinien odnieść się do relacji pomiędzy skorygowaną wartością zabezpieczeń a kwotą transakcji powiększoną o planowane dochody banku z tytułu odsetek oraz prowizji za pierwsze trzy miesiące.

Dla obliczenia skorygowanej wartości zabezpieczenia w formie pełnomocnictwa dla Banku do dysponowania środkami zgromadzonymi na wydzielonym subkoncie przyjmuje się wartość wskaźnika korygującego równą

100 %, pod warunkiem wystawienia przez gminę weksla własnego.

W przypadku zabezpieczeń majątkowych jako wartość zabezpieczenia przed skorygowaniem należy przyjąć wycenę dokonaną według cen rynkowych przez upoważnioną osobę lub wartość z polisy ubezpieczeniowej. Jeżeli przedmiot zabezpieczenia zakupiono w okresie ostatnich 6 miesięcy przed złożeniem wniosku kredytowego można przyjąć wartość z rachunku lub faktury potwierdzającej jego zakup.

Dopuszcza się zawarcie transakcji zabezpieczonej wyłącznie wekslem własnym in blanco wystawionym przez gminę, w przypadku gdy spełniony jest jeden z niżej określonych wymogów:

• kondycja gminy została oceniona jako dobra,

• Bank prowadzi podstawowy rachunek budżetu gminy,

• na terenie gminy została ustanowiona specjalna strefa ekonomiczna,

• gmina wygrała przetarg na realizację inwestycji podlegającej przepisom ustawy o zamówieniach publicznych,

Warunkiem natomiast zawarcia transakcji z gminą o słabej kondycji finansowej jest przyjęcie pełnego płynnego zabezpieczenia.

W przypadku transakcji zawieranych ze związkami komunalnymi i porozumieniami komunalnymi transakcja musi być zabezpieczona przez gminy - członków związku komunalnego lub porozumienia komunalnego.

Ocena przedsięwzięcia inwestycyjnego

W przypadku wnioskowania przez gminę o kredyt inwestycyjny inspektor załącza do Raportu notatkę zawierającą opis i ocenę przedsięwzięcia inwestycyjnego.

W szczególności notatka powinna zawierać:

1. ogólną charakterystykę projektu:

- cel, przedmiot i zakres oraz podmiot realizujący przedsięwzięcie,

- lokalizacja inwestycji,

- warunki techniczne realizacji projektu,

- zakres prac budowlano - montażowych,

- okres realizacji projektu

2. ocenę dokumentacji technicznej i prawnej projektowanej inwestycji,

3. ocenę sposobu finansowania inwestycji

4. ocenę ekonomiczno-finansową przedsięwzięcia - w przypadku inwestycji przynoszących dochody:

- nakładów inwestycyjnych,

- planowanych efektów,

- prognozy bilansu, rachunku wyników i przepływów gotówkowych odnoszących się do inwestycji,

• podstawowych wskaźników finansowych (bieżąca wartość netto, wewnętrzna stopa zwrotu, okres zwrotu, analiza rentowności, analiza wrażliwości).

5. ocenę wykonalności projektu.

Notatka powinna być sporządzona w oparciu o informacje zawarte w biznes planie i innych dokumentach przedłożonych przez gminę.

Konsekwencją dokonania analizy zdolności kredytowej gminy oraz analizy transakcji kredytowej jest sformułowanie przez inspektora propozycji decyzji kredytowej. Podsumowanie analizy wniosku kredytowego gminy wraz z propozycją decyzji kredytowej stanowi sporządzany przez inspektora arkusz „Rekomendacja transakcji kredytowej" (Załącznik nr A 21).

4.2.4. Monitorowanie.

Monitorowanie gminy obejmuje następujące czynności:

1. bieżącą kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu w zakresie:

- zgodności wykorzystania kredytu z celem na jaki został udzielony,

- terminowości spłat rat kapitałowych, należnych odsetek i prowizji wynikających z zawartych z Bankiem umów oraz realizacji dodatkowych warunków kredytowania,

2. bieżącą analizę informacji składanych przez kredytobiorcę oraz aktualizację zbioru danych o kredytobiorcy,

3. bieżącą obserwację działalności gminy na podstawie wszelkich dostępnych informacji z innych źródeł (np. prasa),

4. miesięczną klasyfikację należności z tytułu ryzyka bankowego,

5. tworzenie rezerw celowych na należności kredytowe, gwarancje i poręczenia spłaty kredytów i pożyczek.

Gmina jako kredytobiorca winna informować Bank o podejmowanych działaniach mających istotny wpływ na jej bieżącą i przyszłą sytuację finansową.

Bieżąca analiza informacji dokonywana jest w oparciu o dokumenty, do składania których gmina została zobowiązana w umowie kredytowej.

Podstawowym źródłem informacji o sytuacji finansowej gminy jest kwartalne sprawozdanie o zbiorczym wykonaniu budżetu gminy. Przedstawione w nim informacje wykazywane są w układzie według^ źródeł dochodów, tj. dochody własne, dochody będące udziałami w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, dotacje celowe, subwencje. Z wydatków ogółem zaś wyodrębnione są, przydatne do analizy, wydatki bieżące oraz inwestycyjne. W końcowej części sprawozdania zawarta jest informacja dotycząca źródeł finansowania deficytu budżetowego. Przy analizie kondycji gminy należy pamiętać, iż w sprawozdawczości gmin kredyty bankowe traktowane są jako przychody (a nie dochody), a ich spłata jako rozchody (a nie wydatki). Do wydatków natomiast należą odsetki bankowe od zaciągniętych kredytów i pożyczek. Uzupełnieniem informacji zawartych w sprawozdaniu kwartalnym są półroczne i roczne sprawozdania o dochodach - Rb 27 i wydatkach - Rb 28, sporządzane w układzie klasyfikacji budżetowej. Informacje zawarte w tych sprawozdaniach pozwalają na bieżącą analizę i kontrolę wykonania założonych w planie wydatków.

Gmina sporządza również wewnętrzne sprawozdanie Rb 25 o dochodach i wydatkach budżetowych w układzie klasyfikacji budżetowej, które może stanowić uzupełniające źródło informacji w przypadku zaistnienia okoliczności świadczących o pogorszeniu się kondycji gminy.

Wyniki monitorowania odnotowywane są w „Arkuszu monitorowania gminy" stanowiącym Załącznik nr B6.

4.2.5 Klasyfikacja należności Banku z tytułu ryzyka bankowego.

Klasyfikacja należności Banku względem gminy z tytułu ryzyka bankowego dokonywana jest w oparciu o dwa niezależne kryteria:

• terminowość spłaty kapitału i odsetek

• ocenę sytuacji ekonomiczno - finansowej gminy.

Klasyfikacja dokonywana jest co miesiąc według zasad określonych w zarządzeniu nr 13/94 Prezesa NBP z dnia 10 grudnia 1994 r. Fakt dokonania klasyfikacji powinien zostać odnotowany w Arkuszu klasyfikacji dla gmin z tytułu ryzyka bankowego.

W celu dokonania klasyfikacji należności wobec gminy należy porównać terminowość obsługi zadłużenia oraz profil kondycji gminy. O klasyfikacji do określonej grupy ryzyka bankowego decyduje gorszy wynik. Obrazuje to poniższa tabela:

Ocena sytuacji ekonomiczno- finansowej	Terminowość spłaty kapitału i odsetek
		Regularna obsługa	Okres przeterminowania
Profile			I-3mc-y	3-6 m-cy	powyżej 6 m-cy
A1, A2, AB*	I gr.	II gr.	III gr.	IV gr.
BA*, B	II gr.	II gr.	III gr.	IV gr.
C, E, F, G	III gr.	III gr.	III gr.	IV gr.
E, F, G, H, K	IV gr.	IV gr.	IV gr.	IV gr.

* Transakcje zawierane z gminą, która w analizie wskaźnikowej otrzymała ocenę zawierającą się w przedziale punktowym <55; 40) mogą być klasyfikowane do profilu AB oraz do I grupy ryzyka bankowego o ile analiza ta oraz analiza ryzyka transakcji nie wskazują na istnienie zagrożenia terminowej ich obsługi. Uzasadnienie takiego wniosku powinno mieć formę pisemną.

Profile od E do K odpowiednio oznaczają:

E - przewidziana restrukturyzacja zadłużenia,

F - przewidywana windykacja; a w przypadku IV grupy ryzyka przewidziana lub trwająca windykacja,

G - po restrukturyzacji, posiada zdolność kredytową,

H - po restrukturyzacji, brak zdolności kredytowej,

K - przewidziane spisane należności w straty Banku.

Wyniki klasyfikacji gminy winny być udokumentowane w postaci „Arkusza klasyfikacji należności z tytułu ryzyka bankowego dla gmin” stanowiącego Załącznik nr B7.

4.3 Ocena wniosku kredytowego.

Po dopełnieniu warunków procedury bankowej Bank Pekao S.A. Oddział w A podjął decyzję o udzieleniu kredytu preferencyjnego Gminie Łask na „Modernizację i Rozbudowę Oczyszczalni Ścieków” w Łasku.

Za podjęciem takiej decyzji przemawiały następujące fakty:

• dobra sytuacja finansowa gminy (profil A1),

• udział w przedsięwzięciu WFOŚiGW,

• wysoko oceniony, przedstawiony przez Gminę Biznes Plan inwestycji,

• niewielkie ryzyko bankowe,

• znany bankowi i uznany za wiarygodnego wykonawca inwestycji.

Rozdział IV

Analiza empiryczna portfela kredytowego banku Pekao SA Oddział w “A”.

1. Ogólna charakterystyka Banku.

1.1. Historia Banku.

LATA 1929 -1945

Decyzję o założeniu Banku Polska Kasa Opieki S.A. podjęło Ministerstwo Skarbu dnia 17 marca 1929 r. Założycielami Banku byli: Pocztowa Kasa Oszczędności, Bank Gospodarstwa Krajowego i Państwowy Bank Rolny. Pierwszym Prezesem Rady Nadzorczej Banku był pomysłodawca powołania Banku, Prezes Pocztowej Kasy Oszczędności - Henryk Gruber.

W dniu 29 października 1929 roku Bank został wpisany do rejestru handlowego, pod nazwą Bank Polska Kasa Opieki S.A. Kapitał akcyjny Banku wynosił 2.500.000 złotych i podzielony był na 500 akcji o wartości 5.000 złotych każda. Jedynym akcjonariuszem była Pocztowa Kasa Oszczędności. W 1937 r. kapitał akcyjny podwyższono do kwoty 5.000.000 złotych i wszystkie akcje nowej emisji przejęła Pocztowa Kasa Oszczędności.

Bank został powołany do życia przede wszystkim w celu finansowej obsługi Polonii, której liczebność w okresie międzywojennym określano na około 8 milionów ludzi. Chodziło przede wszystkim o gromadzenie oszczędności polskich emigrantów oraz o pośredniczenie w przekazywaniu pieniędzy do ich rodzin

Pierwszy oddział Banku powstał w Paryżu i rozpoczął on swoją działalność 3 lutego 1930 roku, zdobył w krótkim czasie dużą popularność i zaufanie środowisk emigracyjnych.

W ciągu pierwszych 10 lat istnienia Bank zorganizował placówki w czterech krajach, które łącznie dysponowały 25 oddziałami i agencjami. Tworzenie i funkcjonowanie oddziałów zagranicznych miało zasadnicze znaczenie dla wykonywania zadań Banku, gdyż tylko one mogły zapewnić obsługę emigracji. Stanowiły też warunek konieczny włączenia Banku do obsługi obrotów polskiego handlu zagranicznego. W 1930 roku Rada Banku podjęła decyzję o utworzeniu oddziału w Argentynie - ze względu na przeszkody natury formalnej utworzono odrębną formalnie spółkę akcyjną pod nazwą Banco Polaca Polska Kasa. Kolejny oddział Banku został otwarty 15 maja 1933 roku w Izraelu (Tel-Awiw), a w 1938 roku w Stanach Zjednoczonych (Nowy Jork).

Wybuch II wojny światowej spowodował ustanie działalności centrali Banku w Warszawie i zerwanie kontaktów z oddziałami. Pod koniec września 1939 roku utworzono wojenną centralę Banku w Paryżu, której głównym zadaniem było zabezpieczenie środków Banku znajdujących się w zagranicznych instytucjach finansowych. Po klęsce Francji centrala została przeniesiona do Londynu. Głównym efektem działania placówki było przejęcie przez nią wszystkich zagranicznych rachunków Banku. Równolegle z Centralą działającą na emigracji, istniała w formie również centrala warszawska. Podobnie jak inne polskie banki otrzymała ona powiernika oraz niemiecki zarząd powierniczy, jednak jej działalność ograniczała się do konserwacji i administracji pozostałego w kraju mienia Banku.

LATA 1945 -1989

W wyniku reformy systemu bankowego, która została wprowadzona w życie dekretem z 25 października 1948 roku, obsługę obrotów z krajami kapitalistycznymi powierzono Bankowi Handlowemu w Warszawie; w związku z tym sfera działalności Banku Pekao S.A. uległa ograniczeniu do pośredniczenia w przekazywaniu pieniędzy od emigrantów dla ich rodzin w kraju oraz organizacji przesyłek z darami dla mieszkańców.

W 1948 roku za pomocą emisji nowych akcji o łącznej wartości 45.000.000 złotych, które w całości przejęte przez Pocztową Kasę Oszczędności, kapitał akcyjny Banku został podwyższony do kwoty 50 000 000. W 1950 roku prawną następczynią Pocztowej Kasy Oszczędności stała się Powszechna Kasa Oszczędności. Po zmianie systemu pieniężnego w 1950 roku kapitał akcyjny wynosił 1.500.000 złotych.

W 1967 roku pakiet akcji wartości 150.000 PLZ przejął Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra Finansów. W 1969 roku przeprowadzono konwersję starych akcji oraz podwyższono kapitał akcyjny do kwoty 50.000.000 PLZ. Kapitał podzielono na 5.000 sztuk akcji po 10.000 PLZ każda akcja. Skarb Państwa przejął 4.865 sztuk akcji, Powszechna Kasa Oszczędności 135 sztuk. W 1976 roku kapitał akcyjny podwyższono do kwoty 1 mld PLZ i podzielono na 50.000 sztuk po 20.000 PLZ każda. Skarb Państwa posiadał 48 650 sztuk akcji, Narodowy Bank Polski (który wchłonął Powszechną Kasę Oszczędności) 1350 sztuk akcji.

W 1980 roku kapitał akcyjny podwyższono do kwoty 2 mld PLZ poprzez wyemitowanie 50.000 sztuk nowej emisji, w całości przejętych przez Skarb Państwa, który od tego momentu posiadał 98.650 sztuk akcji.

W związku z wyodrębnieniem ze struktur Narodowego Banku Polskiego, Powszechnej Kasy Oszczędności i przekształceniem jej w Powszechną Kasę Oszczędności Bank Państwowy, NBP przekazał PKO BP w dwóch transzach posiadane akcje Banku Pekao S.A.

Na początku lat 70. rozwój eksportu wewnętrznego, rozbudowa sieci sklepów i rozszerzenie asortymentu oferowanych klientom towarów powodowały, że operacje bankowe były w coraz większej mierze zdominowane przez operacje handlowe. Bank oprócz instytucji finansowej o zróżnicowanym zakres działalności, stał się wielkim przedsiębiorstwem handlowym. W związku z tym w latach 1972-73 przeprowadzono reorganizację działalności Banku, w wyniku której wydzielono z Banku operacje handlowe i powierzono je wyspecjalizowanym przedsiębiorstwom.

W latach 80-tych Bank znacznie rozszerzył zakres swych zadań, a także ilość operacji. Rosła liczba obsługiwanych podmiotów gospodarczych, głównie tak zwanych przedsiębiorstw eksportu wewnętrznego i firm polonijnych, zwiększyły się sumy udzielanych im kredytów, rozwijały rozliczenia transakcji handlu zagranicznego. Rozpoczęto dokonywanie operacji na rynkach pieniężno-walutowych na własny rachunek.

LATA 1989 -1999

W okres dynamicznych przemian politycznych i gospodarczych, Bank Pekao S.A. wkroczył z dużym doświadczeniem, zarówno w operacjach krajowych, jak i zagranicznych, oraz z zamiarem przekształcenia się w bank uniwersalny, to jest pełniący funkcję banku oszczędnościowego, komercyjnego i inwestycyjnego.

W 1990 roku Bank opracował i przyjął nową strategię rozwoju. Wprowadzono marketingową koncepcję kierowania zorientowaną na potrzeby klienta. W wyniku przemodelowania struktury organizacyjnej Banku powstały trzy piony: obsługi klienta indywidualnego, obsługi podmiotów gospodarczych oraz pion inwestycyjny.

Bank zaangażował się również między innymi w obsługę i finansowanie dużych przedsiębiorstw, finansowanie handlu zagranicznego, obsługę kart płatniczych, zarządzanie funduszami powierniczymi, doradztwo i pośrednictwo finansowe oraz bankowość hipoteczną, świadczenie usług powierniczych

W dniu 16 września 1996 roku została zawarta Umowa o zawiązaniu Grupy Pekao S.A. i wszystkie Banki Zależne (Banki Zależne zostały utworzone 1 lutego 1989 roku poprzez wyłonienie banków państwowych ze struktur Narodowego Banku Polskiego i przekształcone w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa) zostały wniesione do Banku Pekao S.A. Miała ona na celu zwiększenie możliwości rozwoju członków poprzez podniesienie jakości i rozszerzenie zakresu usług świadczonych klientom oraz zwiększenie bezpieczeństwa jej członków poprzez wzajemne gwarantowanie płynności płatniczej.

W dniu 25 listopada 1996 roku zarejestrowano podwyższenie kapitału akcyjnego Banku o kwotę 97 mln PLN. Wszystkie akcje wyemitowane na podwyższenie kapitału akcyjnego zostały objęte przez Skarb Państwa i opłacone wkładem niepieniężnym w postaci akcji Banku Depozytowo - Kredytowego S.A. Lublinie, Pomorskiego Banku Kredytowego S.A. w Szczecinie oraz Powszechnego Banku Gospodarczego w Łodzi.

W l kwartale 1998 roku Zarząd Banku dokonał przeglądu struktur organizacyjnych i strategii Grupy Pekao S.A. po czym przyjął plan jej głębokiej reorganizacji i nową strategię rozwoju. Filarami tej strategii je prywatyzacja Banku Pekao S.A. oraz szybkie połączenie banków Grupy.

W ramach realizacji nowej strategii w dniu 24 kwietnia 1998 roku Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy podjęło uchwałę w sprawie zatwierdzenia połączenia czterech banków Grupy Pekao w jeden, największy w Polsce bank uniwersalny.

14 maja 1998 roku Komisja Papierów Wartościowych i Giełd dopuściła do publicznego obrotu akcje Pekao S.A. - Grupa Pekao S.A. Decyzja ta rozpoczęła proces prywatyzacji Banku.

W wyniku przeprowadzonej w dniach od 15 do 19 czerwca oferty publicznej, 20 czerwca dokonano sprzedaży 15 proc. akcji Banku Pekao S.A. Oferta cieszyła się ogromnym powodzeniem, którego efektem była wysoka nadsubskrybcja (88,2% w transzy dla małych inwestorów i 95,4% w transzy dla dużych inwestorów).

W dniu 30 czerwca 1998 roku akcje Banku Pekao S.A. były po raz pierwszy notowane na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych.

Zgodnie z wymogami polskiego prawa rozpoczęto również procedurę przekazania 15 proc. akcji pracownikom Grupy Pekao S.A.

W dniu 19 czerwca 1998 roku podniesiono kapitał akcyjny Banku poprzez emisję 7.690.000 nowych akcji, a dniu 29 czerwca podpisano umowę z Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju, w ramach której zobowiązał się on kupić wszystkie wyemitowane akcje.

W 1991 roku utworzono Centralne Biuro Maklerskie, a w 1996 roku Kasę Mieszkaniową. W październiku 1998 roku w Banku uruchomiono pierwszy w Europie Środkowej Oddział Elektroniczny.

W dniu 1 stycznia 1999 roku rozpoczął działalność nowy Bank Pekao S.A. powstały z połączenia czterech banków Grupy Pekao S.A.

Obecnie Bank dysponuje siecią ponad 700 placówek na terenie całego kraju, prowadzi również działania za granicą poprzez swoje oddziały, spółki zależne oraz przedstawicielstwa.

W dniu 23 czerwca 1999 roku w siedzibie Ministerstwa Skarbu Państwa została zawarta umowa sprzedaży pakietu 75.707.500 akcji Banku Pekao SA na rzecz konsorcjum UniCredito Italiano SpA i Allianz Aktiengesellschaft. Akcje będące przedmiotem umowy, stanowią 52,09% kapitału akcyjnego Banku S.A.

W dniu 3 sierpnia 1999 roku została zrealizowana transakcja sprzedaży.

1.2. Skonsolidowany raport roczny za rok obrotowy od 1.01.1999 r. do 31.12.1999 r.

Bank Polska Kasa Opieki Spółka Akcyjna ("Bank") - jeden z najstarszych polskich banków jest bankiem zorganizowanym w formie spółki akcyjnej działającej na podstawie obowiązujących przepisów prawa, w szczególności ustawy Prawo bankowe oraz przepisów kodeksu handlowego i postanowień statutu Banku.

Do rejestru handlowego został wpisany w dniu 29 października 1929 r. na mocy postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie i funkcjonuje nieprzerwanie do dnia dzisiejszego. Obecnie Bank wpisany jest do rejestru handlowego prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy, Sąd Gospodarczy XVI Gospodarczo-Rejestrowy, pod numerem RHB 13482.

1.2.1. Działalność Banku Pekao SA -jako podmiotu dominującego.

Bank Pekao SA jest uniwersalnym bankiem komercyjnym oferującym szeroki zakres usług bankowych, świadczonych na rzecz osób prawnych i osób fizycznych, prowadzących operacje zarówno w złotych, jak i walutach obcych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej i za granicą. Ponadto, Bank aktywnie uczestniczy w obrocie na krajowym i zagranicznych rynkach finansowych. Zgodnie z Europejską Klasyfikacją Działalności podstawowym przedmiotem działalności Banku jest "pozostałe pośrednictwo walutowe" (6512).

Przedmiotem działalności Banku jest wykonywanie następujących czynności w obrocie krajowym i zagranicznym:

1) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,

2) prowadzenie innych rachunków bankowych,

3) udzielanie kredytów i pożyczek pieniężnych,

4) przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych we wszystkich formach przyjętych w krajowych i międzynarodowych stosunkach bankowych,

5) wykonywanie operacji wekslowych i czekowych,

6) przyjmowanie i dokonywanie lokat w bankach krajowych i zagranicznych,

7) udzielanie poręczeń i gwarancji bankowych,

8) wykonywanie określonych czynności obrotu dewizowego, zgodnie z upoważnieniami Prezesa Narodowego Banku Polskiego,

9) prowadzenie obsługi pożyczek państwowych i zarządzanie funduszami na zlecenie,

10) emitowanie własnych papierów wartościowych i dokonywanie obrotu tymi papierami oraz prowadzenie depozytowych papierów wartościowych,

11) dokonywanie czynności zleconych związanych z emisją oraz obsługą finansową papierów wartościowych,

12) przechowywanie przedmiotów, dokumentów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,

13) organizowanie i uczestniczenie w konsorcjach bankowych,

14) dokonywanie obrotu i pośrednictwo w obrocie wierzytelnościami pieniężnymi,

15) wykonywanie terminowych operacji finansowych,

16) wykonywanie czynności powierniczych,

17) wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,

18) prowadzenie kasy mieszkaniowej,

19) świadczenie usług konsultacyjno-doradczych w sprawach finansowych,

20) obejmowanie lub nabywanie akcji i praw z akcji, udziałów innej osoby prawnej nie będącej bankiem oraz jednostek uczestnictwa funduszy powierniczych,

21) zaciąganie zobowiązań związanych z emisją papierów wartościowych,

22) dokonywanie obrotu i pośrednictwo w obrocie papierami wartościowymi,

23) dokonywanie na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem zamiany wierzytelności na składniki majątkowe dłużnika,

24) nabywanie i zbywanie nieruchomości oraz wierzytelności zabezpieczonych hipoteką,

25) dokonywanie obrotu instrumentami pochodnymi na rachunek własny i na zlecenie,

26) prowadzenie działalności akwizycyjnej i wykonywanie funkcji depozytariusza na podstawie przepisów ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych,

27) organizowanie i świadczenie usług finansowych w zakresie leasingu i faktoringu,

28) pośrednictwo w zbywaniu jednostek uczestnictwa lub certyfikatów inwestycyjnych w rozumieniu ustawy o funduszach inwestycyjnych,

29) wykonywanie czynności z zakresu pośrednictwa ubezpieczeniowego,

30) świadczenie usług w zakresie transportu wartości.

1.2.2. Opis Grupy Kapitałowej.

Na koniec 1999 r. Grupa Kapitałowa Banku Pekao SA składała się z podmiotu dominującego oraz 53 jednostek zależnych i stowarzyszonych wg układu prezentowanego w poniższej tabeli.

Tabela nr 2. Struktura Grupy (bez podmiotu dominującego) przedstawia się następująco:

	31.12.1999	31.12.1998
	Liczba	Liczba
Jednostki zależne
objęte konsolidacją	15	6
nie objęte konsolidacją	12	29
Razem	27	35
Jednostki stowarzyszone
objęte konsolidacją	7	3
nie objęte konsolidacją	19	17
Razem	26	20
Ogółem	53	55

Źródło: Opracowanie własne

W 1999 r. uległa zmianie liczba spółek wchodzących w skład Grupy Kapitałowej Banku w stosunku do 1998 w związku z:

1. połączeniem czterech banków Pekao SA, BDK S.A., PBKS S.A. i PBG S.A. tworzących Grupę Pekao SA w jedną spółkę Bank Pekao SA,

2. sprzedażą udziałów 8 spółek (Chłodni Olsztyn Sp. z o.o., Elektrociepłowni PZL Mielec Sp. z o.o., Elektrociepłowni Giga Sp. z o.o., Grupy Zarządzającej Łódź Sp. z o.o., Centrum Rozwoju Przedsiębiorczości Sp. z o.o., Zakładów Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych PZL Mielec Sp. z o.o., Zakładów Włókienniczych Biawena SA, Polcastu Sp. z o.o.),

3. likwidacją4 spółek (Pekao Luksembourg lnvestment Fund Management Company Sp. z o.o., l Sp. z o.o., ESBEL-u Sp. z o.o., ILS Sp. z o.o.) i połączeniem 2 spółek (PBG Fundusz Inwestycyjny Sp. z o.o. i Pomorski Fundusz Kapitałowy Sp. z o.o.) w spółkę Pekao Fundusz Kapitałowy Sp. z o.o.,

4. zakupem udziałów 4 spółek (Grupy Inwestycyjnej Vratislavia Sp. z o.o., Odlewni Żeliwa Śrem SP. z o.o., Pekao Ochrona Sp. z o.o., Pekao/Aliance PTE S.A., Pracowniczego Towarzystwa Emerytalnego,

5. powiększeniem Grupy o spółki wchodzące w aktywa spółek objętych po raz pierwszy konsolidacyjną metodą pełną - 8 spółek, z tego: 1 spółka zależna (LKK Lubelska Korporacja Komunikacyjna) i stowarzyszonych (Agencja Inwestycyjna CORP S.A., Fabryka Sprzętu Okrętowego Meblomor S.A., Lannen Polska Sp. z o.o., Tomtex S.A., Włóknina Sp. z o.o., Zwoltex S.A., ZPC Świdnik Sp. Z o.o.,

6. zwiększeniem związanym z przeniesieniem z portfela lokacyjnego udziałów dwóch spółek (3 NI XI NFI S.A.) i zmniejszeniem z tytułu przeniesienia udziałów spółki do portfela lokacyjnego (FK Ewa S.A.).

1.2.3. Dane finansowe na rok bieżący.

Bank sporządza skonsolidowane sprawozdanie finansowe zgodnie z polskimi zasadami rachunkowości oraz również według Międzynarodowych Standardów Rachunkowości.

Sprawozdanie prezentowane jest za rok obrotowy rozpoczynający się 1 stycznia 1999 roku i zamykane jest 31 grudnia 1999 roku.

Tabela nr 3. Skonsolidowany raport roczny za rok obrotowy od 1.01.1999 r. do 31.12.1999 r.

WYBRANE DANE FINANSOWE (rok bieżący)	tys. zł	tys. euro
I. Przychody z tytułu odsetek	5.354.692	1.263.704
II. Przychody z tytułu prowizji	934.038	220.432
III. Wynik na działalności bankowej	3.228.664	761.963
IV. Wynik na działalności operacyjnej	404.812	95.535
V. Zysk (strata) brutto	413.681	97.628
VI. Zysk (strata) netto	171.515	40.477
VII. Aktywa razem (stan na 31.12.1999 r.)	60.075.102	14.410.301
VIII. Zobowiązania wobec banku centralnego (stan na 31.12.1999 r.)	4.651.811	1.115.837
IX. Zobowiązania wobec sektora finansowego (stan na 31.12.1999 r.)	1.650.089	395.809
X. Zobowiązania wobec sektora niefinansowego i sektora budżetowego (stan na 31.12.1999 r.)	44.978.278	10.789.004
XI. Kapitał własny (stan na 31.12.1999 r. łącznie z rezerwą kapitałową z konsolidacji)	3.909.975	937.891
XII. Liczba akcji (stan na 31.12.1999 r.)	145.340.000
XIII. Wartość księgowa na jedną akcję - w zł/euro (stan na 31.12.1999 r.)	26,90	6,45
XIV. Współczynnik wypłacalności (stan na 31.12.1999 r.)	12,36
XV. Zysk (strata) na jedną akcję zwykłą (w zł/euro)	1,18	0,28

SKONSOLIDOWANY BILANS (tys. zł)
stan na dzień	31.12.1999	31.12.1998
A K T Y W A
I. Kasa, operacje z bankiem centralnym	1.792.652	5.479.284
II. Dłużne papiery wartościowe uprawnione do redyskontowania w banku centralnym	48.558	10.502
III. Należności od sektora finansowego	4.488.001	4.307.932
1. W rachunku bieżącym	278.216	223.171
2. Terminowe	4.209.785	4.084.761
IV. Należności od sektora niefinansowego i sektora budżetowego	26.678.147	21.532.669
1. W rachunku bieżącym	2.948.744	1.919.190
2. Terminowe	23.729.403	19.613.479
V. Należności od jednostek zależnych i stowarzyszonych nie objętych konsolidacją	157.786	525.904
VI. Należności od jednostek zależnych i stowarzyszonych objętych konsolidacją metodą praw własności	534.246	823.356
VII. Należności z tytułu zakupionych papierów wartościowych z otrzymanym przyrzeczeniem odkupu	10.094	44.830
VIII. Dłużne papiery wartościowe	20.668.777	16.233.686
IX. Akcje i udziały w jednostkach zależnych i stowarzyszonych nie objętych konsolidacją	70.477	203.021
X. Akcje i udziały w jednostkach zależnych i stowarzyszonych objętych konsolidacją metodą praw własności	333.532	177.851
XI. Akcje i udziały w pozostałych jednostkach	245.338	351.693
XII. Pozostałe papiery wartościowe i inne prawa majątkowe	15.500	14.302
XIII. Wartości niematerialne i prawne	142.438	127.303
XIV. Wartość firmy z konsolidacji	-	-
XV. Rzeczowy majątek trwały	2.116.641	1.582.590
XVI. Akcje własne do zbycia	-	-
XVII. Inne aktywa	492.513	784.239
1. Przejęte aktywa - do zbycia	44.349	44.963
2. Pozostałe	448.164	739.276
XVIII. Rozliczenia międzyokresowe	2.280.402	2.403.257
1. Z tytułu odroczonego podatku dochodowego	-	-
2. Pozostałe rozliczenia międzyokresowe	2.280.402	2.403.257
AKTYWA RAZEM	60.075.102	54.602.419
P A S Y W A
I. Zobowiązania wobec banku centralnego	4.651.811	4.926.744
II. Zobowiązania wobec sektora finansowego	1.476.476	1.678.559
1. Bieżące	215.136	272.452
2. Terminowe	1.261.340	1.406.107
III. Zobowiązania wobec sektora niefinansowego i sektora budżetowego	44.959.102	38.921.947
1. Lokaty oszczędnościowe, w tym:	3.345	4.361
a) bieżące	687	697
b) terminowe	2.658	3.664
2. Pozostałe, w tym:	44.955.757	38.917.586
a) bieżące	14.122.523	12.424.383
b) terminowe	30.833.234	26.493.203
IV. Zobowiązania wobec jednostek zależnych i stowarzyszonych nie objętych konsolidacją	13.953	30.098
V. Zobowiązania wobec jednostek zależnych i stowarzyszonych objętych konsolidacją metodą praw własności	178.836	82.009
VI. Zobowiązania z tytułu sprzedanych papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu	92.551	-
VII. Zobowiązania z tytułu emisji własnych papierów wartościowych	51.339	17.073
VIII. Fundusze specjalne i inne pasywa	431.054	1.153.970
IX. Koszty i przychody rozliczane w czasie oraz zastrzeżone	3.961.114	3.870.153
X. Rezerwy	348.891	208.095
1. Rezerwy na podatek dochodowy	45.453	58.611
2. Pozostałe rezerwy	303.438	149.484
XI. Zobowiązania podporządkowane	-	-
XII. Kapitał własny akcjonariuszy (udziałowców) mniejszościowych	-	-
XIII. Rezerwa kapitałowa z konsolidacji	46.118	646.067
XIV. Kapitał akcyjny	145.340	145.340
XV. Należne wpłaty na poczet kapitału akcyjnego (wielkość ujemna)	-	-
XVI. Kapitał zapasowy	506.965	415.275
XVII. Kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny	158.651	92.180
XVIII. Pozostałe kapitały rezerwowe	2.584.522	1.895.626
XIX. Różnice kursowe z przeliczenia oddziałów zagranicznych	(964)	(1.015)
XX. Różnice kursowe z konsolidacji		-
XXI. Niepodzielony zysk lub niepokryta strata z lat ubiegłych	297.828	-
XXII. Zysk (strata) netto	171.515	520.298
PASYWA RAZEM	60.075.102	54.602.419

POZYCJE POZABILANSOWE (tys. zł)
I. Pozabilansowe zobowiązania warunkowe	12.300.803	11.700.517
1. Zobowiązania udzielone:	6.425.984	5.185.674
a) dotyczące finansowania	5.631.592	4.476.002
b) gwarancyjne	794.392	709.672
2. Zobowiązania otrzymane:	5.874.819	6.514.843
a) dotyczące finansowania	6.776	5.373
b) gwarancyjne	5.868.043	6.509.470
II. Zobowiązania związane z realizacją operacji kupna/sprzedaży	1.733.523	2.282.305
III. Pozostałe, w tym:	5.896.158	5.917.255
- operacje papierami wartościowymi	232.182	72.682
- operacje instrumentami finansowymi	401.221	170.512
- operacje depozytowe	407.719	1.733.450
- inne	4.855.036	3.940.611
POZYCJE POZABILANSOWE RAZEM	19.930.484	19.900.077

SKONSOLIDOWANY RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT (tys. zł)
za okres	od 01.01.99 do 31.12.99 rok bieżący	od 01.01.98 do 31.12.98 rok poprzedni
I. Przychody z tytułu odsetek	5.354.692	5.909.093
II. Koszty odsetek	(3.311.095)	(3.975.596)
III. Wynik z tytułu odsetek (I-II)	2.043.597	1.933.497
IV. Przychody z tytułu prowizji	934.038	763.644
V. Koszty z tytułu prowizji	(100.531)	(96.313)
VI. Wynik z tytułu prowizji (IV-V)	833.507	667.331
VII. Przychody z akcji i udziałów, pozostałych papierów wartościowych i innych praw majątkowych	5.270	32.969
VIII. Wynik na operacjach finansowych	20.919	43.158
IX. Wynik z pozycji wymiany	325.371	268.468
X. Wynik na działalności bankowej	3.228.664	2.945.423
XI. Pozostałe przychody operacyjne	305.323	100.963
XII. Pozostałe koszty operacyjne	(78.431)	(81.763)
XIII. Koszty działania banku	(2.052.807)	(1.761.926)
XIV. Amortyzacja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych	(347.677)	(187.457)
XV. Odpisy na rezerwy i aktualizacja wartości	(1.208.497)	(805.246)
XVI. Rozwiązanie rezerw i zmniejszenia dotyczące aktualizacji wartości	558.237	519.098
XVII. Różnica wartości rezerw i aktualizacji (XV- XVI)	(650.260)	(286.148)
XVIII. Wynik na działalności operacyjnej	404.812	729.092
XIX. Wynik na operacjach nadzwyczajnych	415	678
1. Zyski nadzwyczajne	3.196	1.683
2. Straty nadzwyczajne	(2.781)	(1.005)
XX. Odpis wartości firmy z konsolidacji	-	-
XXI. Odpis rezerwy kapitałowej z konsolidacji	8.454	235.452
XXII. Zysk (strata) brutto	413.681	965.222
XXIII. Podatek dochodowy	(188.287)	(442.051)
XXIV. Pozostałe obowiązkowe zmniejszenie zysku (zwiększenie straty)	-	-
XXV. Udział w zyskach (stratach) jednostek objętych konsolidacją metodą praw własności	(53.879)	(2.873)
XXVI. (Zysk) strata akcjonariuszy (udziałowców) mniejszościowych	-	-
XXVII. Zysk (strata) netto	171.515	520.298
Zysk (strata) netto	171.515	520.298
Średnia ważona liczba akcji zwykłych	145.340.000	141.495.000
Zysk (strata) na jedną akcję zwykłą (w zł)	1,18	3,68

.

Skonsolidowane sprawozdanie finansowe za rok 1999 oraz dla porównania dane finansowe za 1998 rok zostało sporządzone na podstawie danych finansowych wszystkich jednostek organizacyjnych wchodzących w skład Banku, za których pośrednictwem Bank prowadzi działalność.

Skonsolidowane sprawozdania finansowe Grupy Kapitałowej Banku Pekao S.A. za rok 1999 i 1998 zostały zbadane przez firmę audytorską PrincewaterhouseCoopers sp. z o.o. Sprawozdania uzyskały opinię bez zastrzeżeń.

2. Analiza portfela kredytowego.

Oddział w A rozpoczął działalność w marcu 1996 r. Z uwagi na nową placówkę w mieście oddział poczynił starania o pozyskiwanie Klientów. W 1996 r. akcja kredytowa ograniczała się głównie do klientów detalicznych, których zaangażowanie kredytowe stanowiło prawie 80 % całej akcji kredytowej. Rok 1997 przyniósł diametralną różnicę. Oddział w A pozyskał największe podmioty gospodarcze działające na obszarze Główna i okolic, w tym. m.in. 2 największe przedsiębiorstwa: „POLBAF" SA i „A-Centrum" Sp. z o.o. W I półroczu 1998 r. Oddział utrzymał na podobnym poziomie, co w roku 1997 poziom akcji kredytowej.

Zaangażowanie kredytowe Oddziału w A na koniec 1997 r. wynosiło 14.206.260,91 zł podczas gdy na koniec I półrocza 1998 r. wynosiło 13.116.035,78 zł.

Tabela nr 4. Kredyty ogółem wg wiarygodności na dzień 30.06.98

Grupa	Ilość	Kredyt Prawidł.	Kredyt Zapadły	Razem kapitał	Odsetki	Razem	Niewykorz. Limit
I	1127	7337634.08	67811,72	7405445,80	42421,06	7447866,86	598375,52
II	70	1114759,87	19422,83	1134182,78	3754,02	1137936,72
III	29	4389962,12	10258,78	4400220.90	2270,38	4402491,28
IV	27	34882,09	141304,29	176186,38	87415,07	263601,45
Razem	1253	12877238,16	238797,62	13116035,78	135860,53	13251896,31	598375,52

Wykres nr 1. Zaangażowanie kredytowe Oddziału w A.

2.1. Kredyty detaliczne.

Strukturę kredytów detalicznych wg stanu na dzień 30.06.1998 r. Przedstawia poniższe zestawienie:

Tabela nr 5. Kredyty dla osób fizycznych wg wiarygodności

Grupa	Ilość	Kredyt prawidł.	Kredyt zapadły	Razem kapitał	Odsetki	Razem
I	1059	2631280.07	14239,01	2645519,08	7356,09	2652875,17
II	69	100894,86	19422,83	120317,69	3754,02	124071,71
III	27	26453,86	10258,78	36712,64	2270,38	38983,02
IV	20	4882,39	25539,85	30422,24	3613,86	34036,10
Razem	1175	2763511,18	69460,47	2832971,65	16994,35	2849966,00

Tabela nr 6. Kredyty dla osób fizycznych w podziale na produkty

Kredyty	ilość	Kredyt prawidł.	Kredyt zapadły	Razem kapitał
konsumpcyjny	557	1250745,01	36839,45	1287584,46
śr. transportu	58	666783,41	7037,93	673821,34
art. przemysłowe	303	128899,46	9482,09	138381,55
lombardowy				0,00
na akcje				0,00
dla pracowników				0,00
energooszcz.				0,00
mieszkaniowy	17	337151,83	73,28	337225,11
kredyt w KO	193	373490,13		373490,13
debety	47	6441,34	16027,72	22469,06
inne				0,00
Razem	1175	2763511,18	69460,47	2832971,65

Tabela nr 7. Kredyty detaliczne w podziale na produkty wg wiarygodności

Stan na dzień 30.06.1998 r.

Kredyty	ilość	Kredyt prawidł.	Kredyt zapadły	Kapitał razem	Odsetki	Razem
konsumpc.	557	1250745,01	36839,45	1287584,46	10696,61	1298281,07
grupa I	497	1162920,98	8878,58	1171799,56	4063,03	1175862,59
grupa II	37	68084,51	8352,90	76437,41	2526,96	78964,37
grupa III	13	17427,40	4229,65	21657,05	1170,38	22827,43
grupa IV	10	2312,12	15378,32	17690,44	2936,24	20626,68
śr. transp.	58	666783,41	7037,93	673821,34	4072,37	677893,71
grupa I	54	633910,91	2499,45	636410,36	2289,66	638700,02
grupa II	3	26472,97	1801,38	28274,35	913,32	29187,67
grupa III	1	6399,53	2737,10	9136,63	869,39	10006,02
grupa IV	0	0,00	0,00	0,00	0,00	0,00
Art. przem.	303	128899,46	9482,09	138381,55	1558,66	139940,21
grupa I	267	117364,88	2787,70	120152,58	336,69	120489,27
grupa II	24	6337,38	3514,41	9851,79	313,74	10165,53
grupa III	9	2626,93	1750,64	3277,57	230,61	4608,18
grupa IV	3	2570,27	1429,34	3999,61	677,62	4677,23
kr. miesz.	17	337151,83	73,28	337225,11	666,71	337891,82
grupa I	17	337151,83	73,28	337225,11	666,71	337891,82
grupa II	0	0,00	0,00	0,00	0,00	0,00
grupa III	0	0,00	0,00	0,00	0,00	0,00
grupa IV	0	0,00	0,00	0,00	0,00	0,00
kr. w KO	193	373490,13	0,00	373490,13	0,00	373490,13
grupa I	193	373490,13	0,00	373490,13	0,00	373490,13
grupa II	0	0,00	0,00	0,00	0,00	0,00
grupa III	0	0,00	0,00	0,00	0,00	0,00
grupa IV	0	0,00	0,00	0,00	0,00	0,00
Debety	47	6441,34	16027,72	22469,06	0,00	22469,06
grupa I	31	6441,34	0,00	6441,34	0,00	6441,34
grupa II	5	0,00	5754,14	5754,14	0,00	5754,14
grupa III	4	0,00	1541,39	1541,39	0,00	1541,39
grupa IV	7	0,00	8732,19	8732,19	0,00	8732,19
lombard.	O	0,00	0,00	0,00	0,00	0,00
Na akcje	O	0,00	0,00	0,00	0,00	0,00
Dla prac.	O	0,00	0,00	0,00	0,00	0,00
Energoosz	O	0,00	0,00	0,00	0,00	0,00
Inne	O	0,00	0,00	0,00	0,00	0,00
Razem	1175	2763511,18	69460,47	2832971,65	16994,35	2849966,00

Wykres nr 2. Struktura kredytów detalicznych pod względem zadłużenia

na dzień 30.06.1998 r.

Analizując strukturę kredytów detalicznych należy stwierdzić wysoki udział kredytów konsumpcyjnych, które stanowią ponad 45 % ogółu kredytów detalicznych. Blisko ¼ kredytów detalicznych stanowią kredyty na zakup środka transportu. Z uwagi jednak na brak w A i w okolicach punktów sprzedaży samochodów, udział tych kredytów pod względem ilościowym był niski.

Tabela nr 8. Informacja o udzielonych kredytach detalicznych

W okresie 01.01.98 - 30.06.98 (narastająco w zł)

Produkt	Ilość kredytów	Wartość kredytów
Kr. konsumpcyjne	113	419700,00
Kr. samochodowe	10	203120,00
Kr. ratalne	21	20065,00
Kr. hipoteczne	0	0,00
Kr. w Koncie Osobistym	98	262360,00
Razem	242	905245,00

Tabela nr 9. Kształtowanie się kredytów detalicznych w przedziale czasu

od stycznia do czerwca 1998 r.

Produkt	styczeń	luty	Marzec	kwiecień	Maj	Czerwiec
Kr. konsump.	1264,78	1264,91	1242,80	1355,00	1345,00	1287,60
Kr. samoch.	675,79	674,59	676,50	679,30	670,30	673,80
Kr. ratalne	330,61	293,59	248,30	206,10	177,10	138,40
Kr. w KO	448,43	394,27	397,70	380,00	398,10	396,00
Kr. mieszk.	376,92	372,87	356,50	350,50	341,00	337,20

Analizując strukturę kredytów detalicznych w I półroczu możemy zauważyć gwałtowny spadek kredytów ratalnych, których udział na koniec ubiegłego roku wynosił ponad 11%, a na dzień 30.06.98 r. Spadł do poziomu 5 %. Dominującą pozycję wśród kredytów detalicznych zajmują kredyty konsumpcyjne. Stanowią one 45 % ogółu kredytów detalicznych. Porównując udział kredytów detalicznych na koniec I półrocza w kredytach ogółem - 21,6 % możemy stwierdzić niewielki spadek ich ilości - 24,2 % na koniec 1997 r.

2.2. Kredyty na działalność gospodarczą.

Analizując kredyty na działalność gospodarczą należy zauważyć ich spadek do poziomu 10,3 mln zł (w roku 1997 10,7 mln zł). Zostało to spowodowane spłatą zadłużenia przez firmę „POLBAF” S.A. w wysokości850 tyś. Zł miesięcznie. Jednocześnie możemy stwierdzić, że nastąpił wzrost udziału kredytów gospodarczych w akcji kredytowej ogółem do poziomu 78,4 % (w 1997 r. 75,8 %). Jest to skutek spadku akcji kredytowej kredytów detalicznych.

Strukturę kredytów na działalność gospodarczą przedstawia poniższa tabela:

Tabela nr 10. Kredyty gospodarcze wg wiarygodności na dzień 30.06.1998 r.

Grupa	Ilość	Kredyt prawidł.	Kredyt Zapadły	Razem Kredyty	Odsetki	Razem
I	68	4706354,01	53572,71	4759926,72	35064,97	4794991,69
II	1	1013865,01	0,00	1013865,01	0,00	1013865,01
III	2	4363508,26	0,00	4363508,26	0,00	4363508,26
IV	7	29999,70	115764,44	145764,14	83801,21	229565,35
Razem	78	10113726,98	169337,15	10283064,13	118866,18	10401930,31

w tym:

Tabela nr 11. Kredyty gospodarcze wg wiarygodności dla podmiotów

gospodarczych.

Grupa	Ilość	Kredyt prawidł.	Kredyt zapadły	Razem
I	39	3392862,78	43672,71	3436535,49
II	1	1013865,01	0,00	1013865,01
III	2	4363508,26	0,00	4363508,26
IV	1	0,00	7350,00	7350,00
Razem	43	8770236,05	51022,71	8821258,76

Tabela nr 12. Kredyty rolnicze wg wiarygodności.

Grupa	Ilość	Kredyt prawidł.	Kredyt zapadły	Razem
I	29	1313491,23	9900,00	1323391,23
II	0	0,00	0,00	0,00
III	0	0,00	0,00	0,00
IV	6	29999,70	108414,44	138414,14
Razem	35	1343490,93	118314,44	1461805,37

Wykres nr 3. Struktura kredytów gospodarczych ogółem wg wiarygodności

na dzień 30.06.1998 r.

W strukturze kredytów gospodarczych ponad 50 % stanowią należności w II i III grupie ryzyka bankowego. Jest to związane z zakwalifikowaniem firmy „POLFAB” S.A. do II grupy ryzyka bankowego, której zadłużenie wynosi na dzień 30.06.98 r. 1.013.860 zł tj. 10 % ogółu należności oraz firmy „A - Centrum” Sp. z o.o. do III grupy ryzyka bankowego - zadłużenie jej wynosi 4.363.510 zł, co stanowi ponad 42 % ogółu kredytów gospodarczych. Na w/w należności nie zostały utworzone rezerwy celowe z uwagi na przyjęte zabezpieczenia w postaci poręczeń podmiotów o dobrej sytuacji finansowej i hipoteki (w przypadku firmy „A - Centrum” Sp. z o.o.) oraz gwarancji banku zagranicznego w przypadku firmy „POLFAB” S.A.

Tabela nr 13. Kredyty na działalność gospodarczą według stanu na dzień

30.06.98 r. w podziale na branże (w tys. zł).

Lp.	Nazwa branży	Suma zadłużenia	Udział w ogółem
1.	Ogółem w tym:	10.283,06	100,00 %
2.	Przemysł: - lekki - spożywczy	2.138,76 288,55 1.850,21	20,80 % 2,81 % 17,99 %
3.	Budownictwo	205,92	2,00 %
4.	Rolnictwo	1.461,81	14,22 %
5.	Transport	727,89	7,08 %
6.	Handel	5.608,03	54,54 %
7.	Pozostałe	137,65	1,36 %

Wykres nr 4. Kredyty na działalność gospodarczą w podziale na branże.

Większościowy udział w kredytach gospodarczych stanowią kredyty udzielone w handlu (ponad 54 %) oraz w przemyśle i rolnictwie. Wśród kredytów dla branży przemysłowej dominujące miejsce zajmuje branża spożywcza - 18 %, a pozostałą część stanowią kredyty dla firm z branży odzieżowej, która w A i okolicach stanowi największy odsetek funkcjonujących podmiotów gospodarczych. Są to jednak firmy małe zatrudniające kilka, bądź kilkanaście osób. Z uwagi na specyfikę regionu, w którym funkcjonuje Oddział, znaczny udział kredytów rolniczych jest uzasadniony.

2.3. Kredyty nieregularne.

Na dzień 30.06.98 r. Udział kredytów nieregularnych w kredytach ogółem wyniósł 5,7 mln zł, co stanowiło 43,5 %.

Struktura kredytów nieregularnych:

• detal - 187.452,57 co stanowi 1,4 % ogółu kredytów

• gospodarcze - 5.523.137,41 co stanowi 98,6 % ogółu kredytów

2.3.1. Kredyty detaliczne nieregularne.

Tabela nr 14. Kredyty detaliczne w latach 1997 - 1998 (w tys. zł):

Kredyty ogółem kredyty nieregularne

produkt	1997	II kw.1998	przyrost	1997	II w.1998	przyrost
Kr. konsump.	1298,2	1287,6	99%	50,37	115,8	230%
Kr. na zakup śr.transportu	893,0	673,8	75%	27,79	37,4	134%
Pożyczki na zakup towarów i usług	383,4	138,4	36%	23,01	18,2	79%
Kr. odnawialny	438,6	396,0	90%	8,24	16,0	195%
Kr. budowlany	33,0	-	-	0,0	-	-
Kr. hipoteczny	349,9	337,2	96	0,0	-	-
Razem	3396,1	2833,0	83%	109,4	187,4	171%

Nastąpił wyraźny wzrost nieregularnych kredytów konsumpcyjnych (ponad 2-krotny) oraz kredytów samochodowych. Wśród kredytów nieregularnych największy udział mają pożyczki na zakup towarów i usług - ponad 13 % ogółu kredytów detalicznych (w 1997 r. - 6 %). Jest to wynikiem zmniejszenia udziału tych kredytów w akcji kredytowej ogółem. Udział kredytów konsumpcyjnych w kredytach detalicznych ogółem wyniósł blisko 9%, a kredytów samochodowych 5,5 %. W ostatnim przypadku warto podkreślić, że na tak wysoki wskaźnik kredytów nieregularnych na zakup środków transportu miały wpływ tylko 4 kredyty, co w porównaniu do ich niewielkiej ilości i wartości udzielonych kredytów miało istotne znaczenie.

Podsumowując, na pogorszenie portfela kredytów detalicznych miał wpływ w głównej mierze spadek akcji kredytów detalicznych.

2.3.2. Kredyty gospodarcze nieregularne.

Oddział w A prowadził w 1997 r. dynamiczną politykę kredytową, która przyniosła bardzo wymierne wyniki finansowe. W I półroczu 1998 r. nastąpiło lekkie zahamowanie tego wzrostu kredytów gospodarczych, których udział w akcji kredytowej ogółem mimo wszystko wzrósł do poziomu przeszło 78 %.

Tabela nr 15. Kredyty gospodarcze wg stanu na dzień 30.06.98 r. w tys. zł.

Kredyty ogółem

	ilość	Wartość	Wsk. niereg.	Kredyty przeterm.	Wsk. przeterm
Grupa I	68	4.759,9	-	53,6	0,5 %
Grupa II	1	1.013,8	10 %	0,00	-
Grupa III	2	4.363,5	42 %	0,00	-
Grupa IV	7	145,8	1 %	115,8	1 %

Wśród kredytów gospodarczych nieregularnych funkcjonujących w Oddziale według stanu na dzień 30.06.98 r. 7 kredytów zakwalifikowanych zostało jako stracone, 2 kredyty w sytuacji wątpliwej oraz 1 kredyt w sytuacji poniżej standardu. Wszystkie kredyty zakwalifikowane do straconych stanowią kredyty przejęte z SBL O/A.

W gronie kredytów bezpośrednio udzielonych przez Oddział są tylko 3 kredyty w sytuacji nieregularnej dla firmy „POLBAF" SA i „A-Centrum" Sp. z o.o., na które z uwagi na przedstawione zabezpieczenie nie zostały utworzone rezerwy celowe. Wszystkie kredyty spłacane są terminowo, wyjątek stanowią kredyty z przejęcia po SBL, w stosunku do których prowadzona jest windykacja.

2.4. Rezerwy.

Rezerwy na dzień 30.06.98 r. wynosiły 218,6 tyś. zł w tym:

- na należności od osób prywatnych - 72,8 tyś. zł ( 33 % ogółu rezerw)

- na należności od podmiotów gospod. - 145,8 tyś. zł (67 % ogółu rezerw)

W porównaniu ze stanem rezerw na koniec ubiegłego roku nastąpił gwałtowny spadek rezerw utworzonych na kredyty gospodarcze. Wynika to z rozwiązania rezerw na należności od firmy „POLBAF" SA i „A-Centrum" Sp. z o.o. z uwagi na przedstawione zabezpieczenie w postaci poręczenia podmiotów o dobrej sytuacji finansowej, gwarancji bankowej i hipoteki na nieruchomości. Wyżej wymienione podmioty są strategicznymi klientami Oddziału, a kredyty regulowane są terminowo.

Pozostałe utworzone rezerwy na należności od podmiotów gospodarczych stanowią rezerwy od kredytów udzielonych przez SBL 0/A.

Nastąpił wzrost o 38 % rezerw na należności od osób prywatnych w porównaniu do roku ubiegłego, co jest związane ze spadkiem akcji kredytów detalicznych, a tym samym pogorszeniem się portfela kredytowego.

Tabela nr 16. Wysokość rezerw (w tys. zł)

Grupa ryzyka	1997 r.	II kw. 1998 r.
II	1.160,9	24,0
III	734,7	18,4
IV	142,8	176,2
Razem	2.038,4	218,6

Analizując portfel kredytowy Oddziału w A Banku Pekao S.A. przez ostatnie dwa lata możemy powiedzieć, że jego struktura jest dobra. Udział kredytów detalicznych w sytuacji nieregularnej jest na dopuszczalnym poziomie. Odział dzięki szeroko zakrojonej akcji kredytowej pozyskał do współpracy największe firmy na terenie gminy, co znalazło swoje odbicie w wielkości akcji kredytowej. Jednym z największych sukcesów komercyjnych było przejęcie firmy „POLBAF” S.A. z Citibanku w Warszawie.

Pozyskanie do współpracy w 1999 roku Gminy Łask stawia Bank Pekao S.A. na pierwszym miejscu na tym terenie. Dzięki finansowaniu samorządu bank może jeszcze po­prawić swoje wyniki finansowe i utrzymać na wymaganym poziomie współczynnik wypłacalności.

Według prawa, finanso­wanie samorządu, jako podmiotu należącego do tzw. II klasy ryzyka, jest działalnością mniej ryzykowną, choćby w porównaniu z finansowaniem podmiotów gospodarczych, i dlatego jest obarczone mniejszą wa­gą ryzyka przyjmowaną do wyliczenia mianownika współczynnika wypłacalności (aktywów ważonych ryzykiem).

Dla gminy bank może stać się inwestorem strategicznym, motorem postępu i animatorem zmian, jakie władze chcą wprowadzić; będzie współgospodarzem regionu, od którego również zależy jego pomyślny rozwój.

Podsumowanie

Analizując przedstawione zasady współpracy Gminy Łask z Oddziałem Banku Pekao S.A. moim zdaniem nie można jednoznacznie stwierdzić, że każdy bank deklarujący stałą współpracę z Samorządem jako klientem strategicznym (bank spółdzielczy czy każdy inny bank uniwersalny) może faktycznie spełnić oczekiwania samorządowe i stać się współgospodarzem gminy. Uważam, iż potencjalnie takim partnerem mógłby być bank, który spełni niżej wskazane warunki:

1. jest on gotów do współpracy z samorządem (głównie z gminą) w zakresie wypracowywania sposobów i kierunków rozwoju lokalnego; musi zatem żyć problemami danej gminy i na nie reagować, a nie pozostawać obojętnym; w praktyce może to wymusić potrzebę powoływania ośrodków czy też nawiązania stałej współpracy banku z ośrodkami, które zajmują się analizą i monitorowaniem otoczenia gospodarczego, społecznego i politycznego danego regionu, opracowywaniem sposobów racjonalnego rozwiązywania problemów gmin w danym regionie, określaniem - zależnie od istniejących czy przewidywanych zmian w polskich warunkach gospodarczych i na świecie (a przynajmniej w Unii Europejskiej) - możliwości rozwoju jednostek samorządowych; konieczna może być także współpraca z ośrodkami powołanymi do pozyskiwania środków pomocowych z zewnątrz na cele rozwoju lokalnego (samorządności terytorialnej, małych i średnich firm, rolnictwa itd.).

2. jest skłonny do ciągłego rozwoju, głównie w kierunku poprawy jakości świadczonych usług; jest nastawiony na modyfikowanie dotychczasowych sposobów myślenia i postępowania, poszukiwanie nowych możliwości rozwiązywania problemów swoich klientów, wywodzących się ze środowiska lokalnego, w tym samorządu; oznacza to konieczność współpracy banku z różnymi ośrodkami szkolącymi bankowców w zakresie sprzedaży produktów i usług bankowych oraz zarządzania bankiem (niestety, obecnie wiedza bankowa szybko się starzeje).

3. jego polityka jest nastawiona bardziej na ujedno­licenie i udoskonalanie technologii informatycznej i elektronicznej (co w istotnym stopniu determinuje ja­kość oferty bankowej), a mniej na powiększanie sieci placówek terenowych; ma dobry dostęp do dodatkowych źródeł finansowania operacji, tj. może korzystać przejściowo z zasobów innych banków - głównie banku regionalne­go, jest to bowiem niezbędne dla banków słabiej wyposażonych kapitałowo; powinien mieć dostęp do tych banków, za po­średnictwem swego banku regionalnego, które mogą go wspomagać w tworzeniu pewnych rodzajów usług, któ­rych nie byłby w stanie samodzielnie świadczyć (np. wykorzystanie na szeroką skalę kart płatniczych, insta­lacja licznych i łatwo dostępnych bankomatów); w na­stępstwie ma on możność oferowania również nowo­czesnych usług bankowych, a nie tylko tradycyjnych.

Bez względu na rodzaj banku, który deklaruje go­towość współpracy z samorządem jako klientem strate­gicznym, rzeczywista współpraca może przynosić ko­rzyści obydwu stronom, jeśli bank rozumie i potrafi wykorzystać specyfikę funkcjonowania i gospodarki fi­nansowej samorządu w zreformowanych warunkach.

Bibliografia

1. Bank i Kredyt 01-02/1995

2. Bank i kredyt 1997 nr 1, 2

3. Bank i kredyt 1998 nr 10

4. Bankowa ocena efektywności, Zielona Góra 1987

5. Białek G., Podstawy zarządzania pieniądzem w banku komercyjnym, TWIGGER, Warszawa 1994

6. Bień w. , Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Difin, Warszawa 1999

7. Bitz M., Produkty bankowe - rynek usług finansowych, POLTEXT, Warszawa 1997

8. Bogacka-Kisiel E., Karbowski J., Bankowość - wybrane zagadnienia, Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego, Wrocław 1998

9. Buschgen H., Przedsiębiorstwo bankowe, POLTEXT, Warszawa 1997

10. Ceram C.W., Bogowie groby i uczeni, PIW, Warszawa 1963

11. Chojna-Duch E., Dochody gmin z podatków i opłat., ECOSTAR, Warszawa 1998

12. Dębski W., Kozera K., Leasing czy kredyt, POLTEXT, Warszawa 1995

13. Dębski w., Wasilewsk., Kredytowanie przedsięwzięć inwestycyjnych, analiza i ocena biznes planu., EDITEX, Warszawa 1995

14. Dobosiewicz Z., Wszystko o kredytach - przewodnik jak uzyskać i jak spłacić, PWE, Warszawa 1998

15. Dobosiewicz Z., Kredyt bankowy dla firm i osób fizycznych., INFOR, Warszawa 1997

16. Drabowski W., Jaworski W.L., Krzyżkiewicz Z., Bankowość, PWE, Warszawa 1988

17. Dygas-Ostrowska E., Kredytowanie działalności gospodarczej

18. Fedorowicz Z., Ryzyko bankowe, POLTEXT, Warszawa 1996

19. Gazeta bankowa 1995 nr 40

20. Głogowski E., Munch M., Nowe usługi finansowe, PWN, Warszawa 1996

21. Grabczan W., Zarządzanie ryzykiem bankowym, Fundacja Rozwoju Rachunkowości, Warszawa 1996

22. Heropolitańska I., Zabezpieczenia wierzytelności banku, TWIGGER, Warszawa 1996

23. Heropolitańska I., Borowska E., Kredyty i gwarancje bankowe, TWIGGER, Warszawa 1999

24. Jakubecki A., Mojak J., Niezbecka E., Prawne zabezpieczenia kredytów, Lubelskie Wydawnictwo Prawnicze, Lublin 1996

25. Jaworski W.L., Bankowość - podstawowe założenia, POLTEXT, Warszawa 1996

26. Jaworski W.L., Banki polskie u progu xxi wieku., POLTEX, Warszawa 1999

27. Jaworski W.L., Krzyżkiewicz Z., Kosiński B., Banki, rynek, operacje, polityka, POLTEXT, Warszawa 1998

28. Konieczny J., Bankowość inwestycyjna na świecie i w Polsce, OLYMPUS, Warszawa 1996

29. Kopczyńska L., Szychta A., Walińska E., Poradnik bankowy - kredytowanie małych firm, RAFIB, Łódź 1994

30. Koperkiewicz-Mordel K., Góral L., Prawo bankowe, OLYMPUS, Warszawa 2000

31. Kosiński B., Ekonomika banku komercyjnego - wybrane zagadnienia, POLTEXT, Warszawa 1997

32. Kosiński B., Zarządzanie przedsiębiorstwem bankowym, POLTEXT, Warszawa1997

33. Kowalczyk L., Biznes plan, czyli jak poznać kredytobiorcę, Warszawa 1996

34. Krzysztofek M., Bankowy tytuł wykonawczy, Profesjonalna Szkoła Menedżera, Kraków 1996

35. Krzyżkiewicz Z., Innowacje bankowe, LAM, Warszawa 1996

36. Krzyżkiewicz Z., Operacje i innowacje bankowe, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1993

37. Krzyżkiewicz Z., Podręcznik do nauki bankowości, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1997

38. Kukiełka J., Ubezpieczenia kredytu, OLYMPUS, Warszawa 1994

39. Lewandowski D., Bezpieczne zarządzanie ryzykiem kredytowym w banku komercyjnym, OLYMPUS, Warszawa 1994

40. Lewandowski D., Nowe ryzyka bankowe , a nadzór bankowy, TUTOR, Warszawa 1995

41. Miesięcznik Bank 03/1998

42. Miesięcznik Bank 07/1996

43. Miesięcznik Bank 10/1995

44. Osada Z., Wędrychowski M., Zabezpieczenie spłaty pożyczek, kredytów i gwarancji bankowych, ABC, Warszawa 1996

45. Owsiak S., Finanse publiczne. Teoria i praktyka., PWN, Warszawa 1997

46. Patrzałek L., Finanse lokalne., AE, Wrocław 1998

47. Patterson R., Poradnik kredytowy dla bankowców, TWIGGER, Warszawa 1995

48. Piotrowska- Marczak K., Bogus A., Kietlińska K., Marczak J., Bariery samodzielności finansowej samorządów lokalnych., Łódź 1992

49. Prawo bakowe, Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r., Dz.U. z 1998 nr. 10

50. Rajczyk M., Podstawy bankowości komercyjnej, Fundacja Edukacji Ekonomicznej, Bielsko Biała 1997

51. Rajczyk M., Banki komercyjne : produkty finansowe, organizacja, Fundacja Banku Śląskiego, Katowice 1992

52. Rymek A. (pod redakcją), Kredyty, poradnik dla praktyków, TWIGGER, Warszawa 1993

53. Ryżewska S., Bankowa analiza przedsiębiorstwa dla potrzeb oceny ryzyka kredytowego, TWIGGER, Warszawa 1999

54. Rzetelska A., Zdolność kredytowa w prawie polskim, Warszawa 1995

55. Samorząd Terytorialny 1992 nr 2, 6

56. Samorząd Terytorialny 1993 nr 7,8

57. Samorząd Terytorialny 1995 nr 3

58. Samorząd Terytorialny 1997 nr 4, 10, 19

59. Samorząd Terytorialny 1998 nr 4, 9

60. Samorząd Terytorialny 1999 nr 1, 2, 3, 4

61. Schaal P., Pieniądz i polityka pieniężna, PWE, Warszawa 1996

62. Smaga E., Ryzyko i zwrot w inwestycjach, Warszawa 1995

63. Solarz J., Rozwój systemów bankowych, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1996

64. Troicka-Sosińska r., Zabezpieczenie należności pieniężnych., C.H. Beck, Warszawa 1997

65. Ustawa z dnia 31 stycznia 1989r. o Narodowym Banku Polskim.

66. Ustawa z dnia 31 stycznia 1989r. Prawo bankowe.

67. Wspólnota 1997 nr 15, 19

68. Wspólnota 1998 nr 7, 8

69. Wyszomirski T., Kredyty bankowe : praktyczny poradnik klienta, Centrum Informacji Menedżera, Warszawa 1996

70. Wyszomirski T., Bank dla przedsiębiorcy i nie tylko., Kwantum, Warszawa 1998

71. Zawadzka Z., Ryzyko bankowe, ryzyko stopy procentowej, ryzyko walutowe, POLTEXT, Warszawa 1995

72. Zawadzka Z., Zarządzanie ryzykiem w banku komercyjnym, POLTEXT, Warszawa 1996

Z. Krzyżkiewicz , Podręcznik do nauki bankowości, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1997, s.37

K. Koperkiewicz-Mordel, L.Góral, Prawo bankowe, OLYMPUS , Warszawa 2000, s.51

W.L. Jaworski, Z. Krzyżkiewicz, B. Kosiński , Banki, rynek, operacje, polityka, POLTEXT, Warszawa 1999, s.63

Z. Krzyżkiewicz , Podręcznik do nauki bankowości, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1997, s.52

Ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r. Prawo bankowe oraz Ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r. o Narodowym Banku Polskim, Dz. U. 1989, nr 4, poz. 21 i 22 z późniejszymi uzupełnieniami

C. W. Ceram, Bogowie, groby i uczeni, PIW, Warszawa 1963, s. 158, 263

Z. Krzyżkiewicz, Podręcznik do nauki bankowości, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1997, s.64

P. Schaal, Pieniądz i polityka pieniężna, PWE, Warszawa 1996, s.67

K. Koperkiewicz-Mordel, L. Góral, Prawo bankowe, OLYMPUS, Warszawa 2000, s.102

W.L.Jaworski, Bankowość - podstawowe założenia, POLTEXT, Warszawa 1996, s.74

jak wyżej

jak wyżej

jak wyżej

K. Koperkiewicz-Mordel, L. Góral, Prawo bankowe, OLYMPUS, Warszawa 2000, s.103

Podane okresy kredytowe są najczęściej spotykane w polskich bankach. Jednakże są one tylko okresami umownymi. W gospodarkach stabilnych kredyty średnioterminowe mają czasokres od 1 roku do 4 lub 5 lat, a kredyty długoterminowe powyżej 4 lub 5 lat

M. Rajczyk, Podstawy bankowości komercyjnej, Fundacja Edukacji Ekonomicznej, Bielsko Biała 1997, T. II s.126

W literaturze przedmiotu pod nazwą konsument coraz częściej pojawia się nie tylko gospodarstwo domowe, ale również podmiot gospodarczy, czy podmiot publiczno-prawny. Jedynym kryterium charakteryzującym ten kredyt jest wykorzystanie jego przedmiotu w celach konsumpcyjnych.

Z. Krzyżkiewicz, Podręcznik do nauki bankowości, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1997, s.92

W. L. Jaworski, Z. Krzyżkiewicz, B. Kosiński, Banki, rynek, operacje, polityka, POLTEXT, Warszawa 1999, s.83

jak wyżej

Hipotekę można ustanowić również na statku morskim, dokonując wpisu do rejestru okrętowego, prowadzonego przez izbę morską w macierzystym porcie statku.

W. L. Jaworski, Z. Krzyżkiewicz, B. Kosiński, Banki, rynek, operacje, polityka, POLTEXT, Warszawa 1993, s.70

W. L. Jaworski, Bankowość - podstawowe założenia, POLTEXT, Warszawa 1996, s.79

Weksel ciągniony (trasowany) jest poleceniem ciągnionym przez wystawcę weksla (trasanta) na płatnika ( trasata ), który ma zapłacić remitentowi (beneficjentowi) kwotę wymienioną na wekslu.

W. L. Jaworski, Z. Krzyżkiewicz, B. Kosiński, Banki, rynek, operacje, polityka, POLTEXT, Warszawa 1998, s.80

W. Dębski, K. Kozera, Leasing czy kredyt, POLTEXT, Warszawa 1995, s.78

W. L. Jaworski, Z. Krzyżkiewicz, B. Kosiński, Banki, rynek, operacje, polityka, POLTEXT, Warszawa 1998, s.85

Ustawa, Prawo bankowe z dnia 27 sierpnia 1997 r., Rzeczpospolita z dnia 28 listopada 1997

R. Petterson, Poradnik kredytowy dla bankowców, Biblioteka Bankowca, Warszawa 1995, s. 227 - 229.

K. Koperkiewicz - Mordel, L. Góral, Prawo bankowe - zarys wykładu, OLYMPUS, Warszawa 2000, s. 111.

Z. Osada, M.P. Wędrychowski, Zabezpieczenie spłaty pożyczek, kredytów i gwarancji bankowych, ABC 1996, s. 41 - 51.

Z. Osada, M.P. Wędrychowski, Z..., op. cit., s. 48 - 49.

R. Troicka - Sosińska (red.), Zabezpieczenie należności pieniężnych, C.H. Beck, Warszawa 1997, s. 86 - 87.

R. Troicka-Sosińska (red.), Z..., op. cit., s. 90 - 92.

I. Heropolitańska, Z...,op. cit., s. 98 - 99

Miesięcznik Bank, luty 1998, s. 52.

Z. Krzyżkiewicz, Podręcznik do nauki bankowości, POLTEXT, Warszawa 1997, s. 98 - 105.

R. Troicka - Sosińska, Z..., op. cit., s. 115..

K. Koperkiewicz-Mordel, L. Góral, P..., op. cit.., s.111

Z. Osada, M. Wędrychowski, Z...,op. cit., s. 33 - 40.

Z. Zawadzka, Zarządzanie ryzykiem kredytowym w banku komercyjnym, POLTEXT, Warszawa 1996, s. 71.

A. Rymek (red.), Kredyty - poradnik dla praktyków, TWIGGER, Warszawa 1993, s. 28 - 29.

T. Wyszomirski, Kredyty bankowe - praktyczny poradnik klienta, Centrum Informacji Menadżera, Warszawa 1997, s. 61 - 62.

R. Troicka - Sosińska, Z..., op. cit., s. 58 - 60.

T. Wyszomirski, K..., op. cit., s. 59 - 61.

A. Rymek, K..., op. cit., s. 17 - 18.

R. Troicka - Sosińska, Z..., op. cit., s. 25.

M. Rajczyk, Podstawy bankowości komercyjnej, Fundacja Edukacji Ekonomicznej, Bielsko Biała 1997, T. II s.99-102

Z. Fedorowicz, Ryzyko bankowe, POLTEXT, Warszawa 1996, s.6-7

W. L. Jaworski, Z. Krzyżkiewicz, B. Kosiński, Banki, rynek, operacje, polityka, POLTEXT, Warszawa 1998, s.204

W.L. Jaworski, Bankowość - podstawowe założenia, POLTEXT, Warszawa 1996, s.170

jak wyżej, s.171

W. Grabczan, Zarządzanie ryzykiem bankowym, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996, s. 220

M. Capiga, Ryzyko kredytowe, zastosowanie metody punktowej, Bank, marzec 1998,

s. 53-57

jak wyżej

A. Rymek, Kredyty-poradnik dla praktyków, TWIGGER, Warszawa 1993, s.213-214

J. Matuszewicz, P. Matuszewicz, Rachunkowość od podstaw, Finans-Serwis, Warszawa 1996, s. 358-363

Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. obowiązująca od dnia 1 stycznia 1995 r.

W. L. Jaworski, Bankowość - podstawowe założenia, POLTEXT, Warszawa 1996, s. 135-136

M. Rajczyk , Podstawy bankowości komercyjnej, Fundacja Edukacji Ekonomicznej, Bielsko Biała 1997, T. II s. 104-105

W. L. Jaworski, Bankowość - podstawowe założenia, POLTEXT, Warszawa 1996, s. 136

J. Matuszewicz, P. Matuszewicz, Rachunkowość od podstaw, Finans - Servis, Warszawa 1996, s. 374-379

A. Rymek, Kredyty - poradnik dla praktyków, TWIGGER, Warszawa 1993, s.107

Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. obowiązująca od dnia 1 stycznia 1995 r.

M. Rajczyk , Podstawy bankowości komercyjnej, Fundacja Edukacji Ekonomicznej, Bielsko Biała 1997, T. II s. 105-106

Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. obowiązująca od dnia 1 stycznia 1995 r.

M. Rajczyk, Podstawy bankowości komercyjnej, Fundacja Edukacji Ekonomicznej, Bielsko Biała 1997, T.II s. 103

W. Grabczan , Zarządzanie ryzykiem bankowym, Fundacja rozwoju rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996, s.227-228

E. F. Brigham, Podstawy zarządzania finansami, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1996, s. 77-78

W. Grabczan, Zarządzanie ryzykiem bankowym, Fundacja Rozwoju Rachunkowości, Warszawa 1996, s. 229-230

J. Lichtarski, Podstawy nauki o przedsiębiorstwie, Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego, Wrocław 1995, s. 167-168

E. F. Brigham, Podstawy zarządzania finansami, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1996, s. 74-76

E. Bogacka-Kisiel, J. Karbowski, Bankowość - wybrane zagadnienia, Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego, Wrocław 1998, s. 52-55

A. Rymek, Kredyty - poradnik dla praktyków, TWIGGER, Warszawa 1993, s. 220-223

A. Rymek, Kredyty - poradnik dla praktyków, TWIGGER, Warszawa 1993, s. 221-222

A. Rymek, Kredyty - poradnik dla praktyków, TWIGGER, Warszawa 1993, s. 227-228

W. Grabczan, Zarządzanie ryzykiem bankowym, Fundacja rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996, s. 237-238

A. Rymek, Kredyty - poradnik dla praktyków, TWIGGER, Warszawa 1993, s. 233-234

J. Konieczny, Bankowość inwestycyjna na świecie i w Polsce, OLYMPUS, Warszawa 1996, s. 40-60

B. Filipiak-Dylewska, Kryteria wyboru banku-partnera przez gminê, Samorz¹d Terytorialny 1997 r. nr 4 s.46-51

J. Baehr, T. Kwiecińska, E. Sławicki, Działalność w sferze usług komunalnych a prawo antymonopolowe , Fundusz Współpracy, Warszawa 1996

Ustawa z dnia 8 III 1990 r. o samorz¹dzie terytorialnym (Dz. U. 1990, nr 16, poz. 95).

Ustawa z dnia 5 I 1991 r. Prawo bud¿etowe (Dz. U. 1991, nr 5, poz. 18).

Ustawa z dnia 26 XI 1998 r. o dochodach jednostek samorz¹du terytorialnego w latach 1999 i 2000.

Ustawa o finansach publicznych art. 3 ust 1 pkt 4.

Kasowa obs³uga bud¿etu przez bank oznacza, ¿e wszystkie dochody s¹ przekazywane do banku, a wydatki dokonywane za jego poœrednictwem.

St. Owsiak, System finansów publicznych w procesie transformacji gospodarki polskiej, PWN Warszawa 1995.

Mała Konstytucja art. 74.

Ustawa o Samorządzie Terytorialnym art. 35 i art. 37.

Ustawa z dnia 26 XI 1998 r. o dochodach jednostek samorz¹du terytorialnego w latach 1999 i 2000.

Zarządzanie finansami, poradnik dla menedżerów miast w samorządach terytorialnych Wydawnictwo Samorządowe FDRL, Warszawa 1997 s.124.

M. Jastrzêbska, Zarz¹dzanie d³ugiem gminy - aspekty teoretyczne i praktyczne, Bank i kredyt, 1998 r. nr 10 s. 58-63.

P. Łukowski, Polskie obligacje komunalne, Bank i kredyt, 1997 r. nr 7

Warunki wykupu obligacji sk³adaj¹ siê z nastnastuj¹cych elementów: miejsca i podmiotów dokonuj¹cych wykupu, terminu zapadalnoœci obligacji, sposobu dobierania obligacji przeznaczonych do wykupu, sposobu wyp³aty nale¿noœci za wykupione obligacje, okres przedawnienia. Warunki wykupu obligacji maj¹ wp³yw na rozk³ad terminów sp³at. Podobnie w przypadku kredytu taki wp³yw bêd¹ mia³y: terminy sp³aty, iloœæ rat sp³aty, wysokoœæ rat sp³aty wraz z oprocentowaniem.

Z. Majewski, Czy gmina mo¿e zbankrutowaæ, Wspólnota 1997, nr 15

M. Czekaj, A. Strzelecka Ocena zdolnoœci kredytowej gminy, Wspólnota 1997, nr 9

Wolne œrodki s¹ rozumiane jako nadwy¿ka dochodów ponad wydatki bie¿¹ce.

Załącznik nr 1

Załącznik nr 2

Załącznik nr 3

Załącznik nr 4

Załącznik nr 5

Załącznik nr 6

Załącznik nr 5

Załącznik nr 3

Załącznik nr 7

Obsługa zobowiązań w roku bieżącym - przypadające do spłaty w roku budżetowym raty kapitałowe i odsetkowe z tytułu zaciągniętych kredytów, pożyczek oraz wykupu dłużnych papierów wartościowych wyemitowanych przez gminę.

Załącznik nr 8

Źródło: http://www.pekao.com.pl/html/akcje/wynroczne1999wstep.html

Źródło: http://www.pekao.com.pl/html/akcje/wynroczne1999wstep.html

Źródło: http://www.pekao.com.pl/html/akcje/wynroczne1999wstep.html

Zarządzenie Komisji Nadzoru Bankowego nr 5/98 z dnia 2 grudnia 1998 r. w sprawie sposobu wyliczenia współczynnika wypłacalności banku oraz procentowych wag ryzyka przypisanych poszczególnym kategoriom aktywów i zobowiązań pozabilansowych.

106

139

---