CYD
Treść dramatu
Sewilla w Hiszpanii, XI wiek.
Elwira, powiernica i służąca hrabianki Chimeny, opowiada jej ojcu, Gomesowi, o pretendentach do ręki swojej pani. Najwytrwalszymi z nich są Sankty i Rodryg. Gomes sprzyja Rodrygowi i prosi Elwirę o wybadanie uczuć córki, a sam udaje się na posiedzenie rady, na którym król ma dokonać wyboru marszałka.
Chimena kocha Rodryga i cieszy się z przychylności dla niego swojego ojca. Rodryga kocha również Królewna, lecz walczy ze swoim uczuciem, gdyż zdaje sobie sprawę z tego, że może ją poślubić tylko ktoś równy jej urodzeniem, a Rodryg nie pochodzi z królewskiego rodu. Wyrzeczenie się miłości do niego kosztuje ją cierpienie i łzy. Liczy na to, że ukojenie przyniesie jej szybkie małżeństwo Rodryga z Chimeną.
Tymczasem stanowisko marszałka otrzymuje ojciec Rodryga, Diego. Gomes z zawiści policzkuje go.
Ponieważ Diego jest już za stary, aby pomścić zniewagę rzucającą niesławę na cały ród, powierza to zadanie synowi. Młodzieniec musi dokonać wyboru między miłością do Chimeny a koniecznością obrony honoru ojca:
Równo miłość i honor każą sobie płacić [...]
Muszę albo miłości wiernej chybić toru,
Albo żyć bez honoru,
Z obydwu stron ból znoszę niepojęty.
Rodryg wybiera honor.
Dworzanin Królewny namawia Gomesa, aby przeprosił Diega, zwłaszcza że król tego żąda, ale pyszny i próżny hrabia odmawia.
W imieniu ojca Rodryg wyzywa Gomesa na pojedynek.
Chimena jest załamana kłótnią ojców i obawia się, że zniszczy ona miłość jej i Rodryga, ale gdyby ten zrezygnował z zemsty na jej ojcu, musiałaby się za niego wstydzić, gdyż stałby się przedmiotem obmowy, że zawiódł ojcowskie oczekiwania. Królewna uspokaja ją, tłumacząc, że król, dworzanie i ona sama zrobią wszystko, by Diego i Gomes pogodzili się, i postanawia zamknąć Rodryga w swoim więzieniu do chwili, gdy Diego i Gomes pogodzą się. Posyła po młodzieńca, ale ten i ojciec Chimeny wyszli już z zamku mocno rozgorączkowani.
Król natomiast każe aresztować Gomesa, gdyż ten sprzeciwił się jego woli. Tymczasem hrabia Gomes ginie w pojedynku z Rodrygiem. Wówczas zemsta staje się obowiązkiem Chimeny, która mimo swej miłości do Rodryga występuje o ukaranie zabójcy swojego ojca. Diego natomiast prosi o karę dla siebie, twierdząc, że Rodryg bił się w jego imieniu. Król rozkazuje odszukać Rodryga.
Ten tymczasem przybywa do domu Gomesa, gdzie Elwira ukrywa go, gdyż nadchodzi Chimena w towarzystwie Sankty'ego, który wyznaje i ofiarowuje jej swą miłość. Sankty oświadcza, iż gotów jest walczyć w jej imieniu, gdy zajdzie potrzeba. Po jego odejściu Chimena zwierza się Elwirze, że cierpi bardzo, ponieważ nie tylko straciła ojca, ale wciąż kocha mocno Rodryga, a jednocześnie wie, że cześć rodu nakazuje jej żądać, aby został ukarany.
Wówczas Rodryg wychodzi z ukrycia i toczy się między nimi rozmowa, w której zakochani wypowiadają swoje racje. Rodryg tłumaczy, że musiał wypełnić swój synowski obowiązek, aby nie stracić szacunku Chimeny. Ona z kolei musi żądać zemsty na Rodrygu, aby być godną jego miłości. Oboje bardzo cierpią i rozstają się.
Diego dziękuje synowi za uratowanie honoru rodu, lecz Rodryg nie jest z siebie dumny, ponieważ cierpi z powodu straty ukochanej i woli śmierć niż rozstanie z nią, tę myśl jednak odrzuca. Ojciec proponuje synowi, aby ruszył do walki z Maurami, którzy właśnie zaatakowali przedmieścia Sewilli. Jest przekonany, że jeśli w tej walce Rodryg okryje się chwałą, odzyska Chimenę.
Wkrótce Rodryg odnosi zwycięstwo nad Maurami. Lud zwie go aniołem stróżem i swoim zbawieniem, a król w podzięce za zasługi dla ojczyzny nadaje mu imię Cyd (Pan).
Ten dziękuje za okazaną łaskę, a swoje czyny uważa jedynie za powinność należną ojczyźnie i władcy. Królowi podoba się skromność Cyda i obiecuje darować mu karę i skłonić hrabiankę Chimenę do przebaczenia. Na prośbę króla Cyd opowiada szczegółowo o przebiegu bitwy z Maurami.
Ponieważ nadchodzi Chimena, król nakazuje mu się ukryć. Chcąc zbadać uczucia dziewczyny, władca mówi jej, że syn Diega zginął od ran. Chimena mdleje. To utwierdza monarchę w przekonaniu, że hrabianka kocha Rodryga. Po odzyskaniu przez nią przytomności król wyjawia jej, iż wiadomość ta jest nieprawdziwa, że Rodryg żyje. Ona jednak jeszcze raz prosi władcę o sprawiedliwość. Oburza ją możliwość ułaskawienia Cyda. Żąda pojedynku, który rozstrzygnie konflikt.
Król godzi się na pojedynek Cyda z rycerzem wybranym przez pannę. Do pojedynku w imieniu Chimeny zgłasza się Sankty. Chimena musi obiecać, że poślubi zwycięzcę. Przed pojedynkiem Rodryg żegna się z Chimeną, która mówi mu:
Wygraj ten bój, którego Chimena nagrodą!
Tymczasem królewna rozmyśla o Rodrygu i jego zasługach. Zajmuje on obecnie jako Cyd taką pozycję, że nawet mógłby zostać jej mężem, ale ona nie ośmieliłaby się teraz przeszkodzić miłości jego i Chimeny.
Z kolei Chimena denerwuje się, bo ważą się jej losy. Wraca wreszcie Sankty i składa szpadę pod jej nogi. Zrozpaczona panna, nie dając mu dojść do słowa, sądząc, że zabił jej ukochanego, oznajmia, że nie zostanie jego żoną, gdyż śmierć Rodryga jest też końcem jej życia. Wyznaje królowi, że kochała Rodryga nade wszystko, a zemsty żądała tylko dlatego, by sprostać obowiązkom córki. Prosi króla, by wolno jej było wstąpić do klasztoru.
Okazuje się jednak, że Cyd żyje. Sankty wyjaśnia, że Cyd, wytrąciwszy mu szpadę z dłoni, przerwał pojedynek. Nie chciał zabijać przeciwnika i wysłał go w swym imieniu do ukochanej.
Król poleca Chimenie poślubić Cyda. Ten, klęcząc przed nią, ofiarowuje jej swoje życie, którym chce zapłacić za popełnione winy. Chimena chętnie godzi się na małżeństwo, prosząc jedynie o zwłokę ze względu na żałobę po ojcu.
Król wyraża zgodę i wyznacza termin ślubu za rok. Cyd w tym czasie położy kolejne zasługi dla króla i państwa, pokonując ostatecznie Maurów i tym zasłuży sobie jeszcze bardziej na miłość dumnej hrabianki Chimeny.
Problematyka
Cyda P. Corneille'a
1. Biografia
Pierre Corneille (1606-1684), dramaturg francuski, twórca klasycyzmu francuskiego.
Urodził się w Rouen w rodzinie prawniczej. Ukończył humanistyczne kolegium jezuickie, w którym zdobył gruntowną wiedzę o starożytnym świecie. Następnie odbył dwuletnią praktykę kancelaryjną, został adwokatem królewskim i pełnił funkcje urzędnicze w swoim rodzinnym mieście jako reprezentant interesów króla (miał kłopoty z wymową).
Początkowo pisał komedie obyczajowe, później tragedie. Jego mecenasem był kardynał Richelieu, a następnie kardynał Mazarin.
Rozgłos i sławę przyniósł mu Cyd (heroiczna tragikomedia), uznany za arcydzieło gatunku, w którym autor przedstawił konflikt między obowiązkiem a miłością.
Po premierze Cyda (1637 r.) otrzymał tytuł szlachecki i wszedł do grona szlachty urzędniczej. Publiczność przyjęła utwór z wielkim entuzjazmem; Skrytykował go kardynał Richelieu za ukazaną w nim porywczość jako niewłaściwy wzór dla młodzieży.
Przez następne sześć lat Corneille nic nie pisał. Później przeniósł się do Paryża, powrócił do teatru i zaczął tworzyć, ale jego nowe sztuki nie cieszyły się już popularnością (przyćmiła je sława młodego Racine'a).
Zmarł niemal w zapomnieniu i został pochowany w podziemiach kościoła św. Rocha w Paryżu.
Jego ważniejsze utwory: Cyd, Medea, Śmierć Pompejusza, Melite, Wdowa, Komedia złudzeń, Przedziwny kochanek, Horacjusze, Cynna, Polieuktos, Othon, Attila, Kłamca, Herakliusz.
2. Informacja o utworze
Akcja Cyda toczy się w XI w. w Hiszpanii.
Bohaterem utworu jest Rodryg (Rodrigo Diaz de Bivar, nazywany przez Arabów Cydem), narodowy bohater hiszpański żyjący w XI wieku, słynny wódz w walkach z Maurami.
Jego biografia obrosła w legendy. Corneille wykorzystał jedną z nich, ukazującą dramatyczne okoliczności małżeństwa bohatera.
3. Pojęcie honoru w świetle utworu
a) Honor jako godność osobista człowieka
honor to najwyższa wartość, nadająca sens życiu człowieka, wartość bezcenna, której podporządkowane są zarówno działania, jak i uczucia; dążenie do doskonałości wynika z głębokiej miłości kierowanej rozumem i nieugiętą wolą,
honor wiąże się z uczciwością, szlachetnością i prawdomównością.
b) Różne pojmowanie honoru przez poszczególne osoby dramatu
honor pojmowany jest przez Rodryga jako obowiązek wobec rodu, obrona swej czci, dobrego imienia, godności osobistej oraz walka o sławę, a przede wszystkim w obronie ojczyzny, rozumiana jako spłata długu wobec niej,
przez królewnę - jako obowiązek wobec państwa związany z jej pozycją społeczną,
przez Chimenę - jako obowiązek wynikający z reprezentowania przez nią wysokiego rodu arystokratycznego,
przez Diego - jako dobra sława rodu za wszelką cenę (gotowość poświęcenia nawet życia syna i traktowanie walki z wrogiem jako okazji do podniesienia honoru rodu),
przez Gomesa - jako obowiązek źle rozumiany i utożsamiany z pychą oraz z niewłaściwym, własnym poglądem odnośnie do zasług dla państwa.
4. Konflikt między uczuciem a obowiązkiem
a) Heroiczna walka wewnętrzna bohaterów między miłością a wolą spełnienia obowiązku
Rodryg
musi wybierać między miłością a nakazem honoru,
ceni honor rodu; przeżywa wielką gorycz, cierpienie i ból (obrona honoru wymaga od niego niezwykłego poświęcenia, gdyż jego przeciwnikiem jest ojciec jego ukochanej),
wybierając między miłością a honorem, wybiera honor, który jest dla niego wartością najwyższą; jego czynami kieruje obowiązek względem swego ojca; musi pomścić zniewagę ojca, aby nie utracić szacunku ukochanej, nie przestać być godnym jej uczucia; chcąc uratować honor swojego ojca, zabija ojca Chimeny, czym naraża się na jej gniew i wygnanie z dworu przez króla,
wyrusza na wojnę jako rycerz, aby szukać śmierci, a zdobywa sławę i miłość; odzyskuje przychylność władcy i miłość ukochanej; w pojedynku zwycięża Sankty'ega i daruje mu życie, ponieważ symbolizuje on Chimenę,
jako bohater jest: silny, zdecydowany, mężny, dumny, odważny, stanowczy, nieugięty w decyzjach, posłuszny w działaniu rozumowi; wierny swoim zasadom, miłości, ukochanej, królowi, ojczyźnie; wierność jedną z głównych cech jego charakteru; postać dynamiczna.
Chimena
oczekuje od Rodryga, że okaże się godny jej miłości; musiałaby się za niego wstydzić, gdyby zrezygnował z zemsty na jej ojcu,
musi wybierać między miłością a nakazem zemsty, która staje się jej obowiązkiem po zabiciu jej ojca; stąd jej głębokie, wewnętrzne przeżycia; walczy między uczuciem a powinnością wobec ojca i honoru,
pozostaje wierna nakazom honoru, chociaż te zmuszają ją do szukania zguby Rodryga; cechuje ją poczucie rodowej godności, zwraca uwagę na opinię publiczną,
honor podpowiada jej inne działanie, niż dyktuje serce; żąda zemsty na Rodrygu, aby być godną jego uczucia,
kochając Rodryga, żąda konsekwentnie jego śmierci i wbrew sobie domaga się o nią z uporem; chce dorównać Rodrygowi dumą, odwagą, stanowczością, siłą woli i okazać się godną jego uczucia,
jej cechy: upór, zdecydowanie w dążeniu do celu (prawie męskie), stałość w uczuciach; jest wyniosła, niezależna i nieposkromiona.
Gomes
pragnie zaszczytów; nie zważa na uczucia córki,
jest zawistny, pyszny, nieustępliwy, popędliwy.
Diego
jest pyszny, wyrachowany, despotyczny,
nie liczy się z uczuciem syna.
b) Podporządkowanie miłości honorowi jako dobru wyższemu
Rodryg i Chimena wybierają honor, kierując się rozumem i nieugiętą wolą; nie mogą dokonać innego wyboru, chociaż rozpaczają nad utraconym szczęściem,
staliby się niegodni siebie, gdyby przedłożyli miłość nad obowiązek; oboje umieją wyrzec się wielkich uczuć i poświęcić się spełnieniu obowiązku.
c) Pogłębienie się uczucia miłości i wzajemnego szacunku Chimeny i Rodryga
ich uczucie rośnie, kiedy okazuje się, że nie cofają się przed poświęceniem w imię obowiązku,
stają się godni siebie, tym bardziej że potrafią podporządkować miłość honorowi.
d) Wspólne cechy Rodryga i Chimeny
szlachetnie urodzeni (pochodzenie arystokratyczne),
duma z nazwiska i świetnego rodu,
kierowanie się rozumem, silną wolą, niezłomnymi zasadami i dyscypliną wewnętrzną,
szlachetność serca, upór, odwaga, stanowczość, siła i zdecydowanie,
cenienie honoru, wzniosłości i doskonałości moralnej.
e) Walka wewnętrzna między cierpieniem a obowiązkiem wynikającym z pozycji społecznej, Królewna
Królewna walczy z miłością do Rodryga, gdyż ten nie pochodzi z królewskiego rodu; jej walka wewnętrzna jest ciężka, heroiczna, skryta, samotna, samej z sobą (zwierza się tylko swej powiernicy), jej miłość skazana na niepowodzenie, wielkoduszna,
wybiera obowiązek, bo honor ceni najwyżej; chce postępować zgodnie ze swoją pozycją; powinność bierze górę nad porywem serca,
sama rezygnuje z Rodryga na rzecz Chimeny i nigdy tego postanowienia nie zmieni, czyni wysiłki, aby przyspieszyć małżeństwo Rodryga i Chimeny; stara się im pomóc w kłopotach,
potrafi cierpieć w milczeniu, dumnie, z podniesioną głową, panuje nad uczuciem; czyni ogromny wysiłek woli i wykazuje konsekwencję w działaniu,
wierność sobie, podporządkowanie się nakazowi obowiązku, rozumu i woli jest warunkiem jej wewnętrznego spokoju.
f) Bogactwo przeżyć wewnętrznych bohaterów
utwór przedstawia dramat serc bohaterów, ich głębokie konflikty psychologiczne i moralne (akcja utworu rozgrywa się głównie w ich duszach) oraz analizowanie przez nich swoich zachowań i czynów, badanie swych uczuć, wyciąganie wniosków i nieustanne ich doskonalenie się wewnętrzne,
ukazuje też świadome kierowanie się bohaterów wolą, a nie uleganie fatum (jak postaci w utworach antycznych) czy niedoskonałościom swojej natury (jak postaci Szekspira).
5. Pojęcie miłości w dramacie
poeta ukazuje miłość jako uczucie:
gwałtowne, namiętne (przyczyna konfliktów wewnętrznych bohaterów),
oparte na szacunku (obowiązek okazania się godnym ukochanej osoby i podziw dla jej zalet),
podporządkowane honorowi jako dobru wyższemu,
kierowane rozumem i nieugiętą wolą.
6. Państwo i obywatel w utworze
zabicie Gomesa przez Rodryga w prywatnym pojedynku jest naruszeniem ładu państwowego, dlatego ściga go prawo; walka z Maurami - zadośćuczynieniem dla ojczyzny i przekreśleniem jego winy; służba krajowi - obowiązkiem, a nie zasługą,
Królewna uważa interes państwa dobrem wyższym niż interes prywatny,
sprzeciw Gomesa wobec decyzji władcy jest naruszeniem porządku państwowego i przedkładaniem własnej ambicji nad dobro publiczne.