ĆW 6

Zwierzęta potokowe

• turbulencja natlenianie wody

• woda miesza się z powietrzem

• larwy chruścików domki z muszli, patyków, trzciny

• różne dno

• larwy jętek 2-3 wyrostki na odwłoku; skrzelotchawki; 3 cerci na boki

• formy grzebiące tułów i odwłok; larwa żyje rok w wodzie; jętki żyją kilka dni (1,2)- masowe wyloty

• Chironomide - larwy ochotkowatych

• Piasek, kamienie porośnięte peryfitonem

• Larwy jętek - twarde lub ruchliwe

• Widelnice - skrzelotchawki pod pachami, 2 cerci wychodzą równoległe

• Chruścik bezdomkowy; schrony do przepoczwarzania

• Larwy meszek (Simmulide) - głowa z wieńcem filtrujących wyrostków; filtrują wodę, lepkie nici chronią przed oderwaniem; dorosłe są drapieżne

• Larwy muchówek - przyssawki

• Larwy ważek - Zygoptera; w potoku są fragmenty wody stojącej; 3 skrzelotchawki--. Larwa i odobnik dorosły to drapieżcy

Wody płynące - cieki

• strumienie, strugi, potoki

• jezioro- ekosystem zamknięty

• w rzece długie, wąskie, płytkie (100 m max)- zwykle kilka m

Rzeka - to ekosystem, ale razem ze zlewnią

• dopływ słoneczny nie tak ważny jak w jeziorze

• dopływ materii ze zlewni

• oparta o materię allochtoniczną (z zewnątrz) w jeziorze oparcie o materię autochtoniczną

• znaczenie producentów pierwotnych jest mniejsze niż w jeziorze

• ważny jest łańcuch detrytusowy

• bieg górny, środkowy i dolny

Przepływ;

-w górnym turbulencyjny - natlenione wody; laminarny- cząstki wody płyną równolegle

Dno

• skaliste, kamieniste im dalej w górę następuje rozdrobnienie; na końcu muliste

Mętność

• wzrasta wraz z biegiem

Stężenie tlenu

• bardzo duże na początku; później maleje

Temperatura wody

• 7 C

• latem wzrasta

• zmienna - duża powierzchnia styku (reakcja na zmiany); osłonięcie drzewami lub nie

Czystość --. Im dalej tym mniejsza

Krainy rybne: brzany, lipienia, leszcza, pstrąga, jazgarza

Podłoże

• duże kamienie

• małe prędkości

• podział oparty o występowanie widelnic

Rhitron, ritron - zbiorowisko organizmów zasiedlających rhitral, strefę strumienia i potoku. Glony reprezentowane są przez formy epilityczne o płaskich i skorupiastych plechach: okrzemki, sinice, zielenice, krasnorosty (Hildebrandtia rivularis). W zoobentosie liczni są rozdrabniacze, zdrapywacze, mniej liczni filtratorzy i drapieżcy.

Rhitron odnosi się głównie do bezkręgowców, wśród których liczne są jętki, widelnice, chruściki (z rodziny Goeridae, Limnephilidae, Rhyacophilidae, Philopotamidae), muchówki, mniej liczne chrząszcze wodne, mięczaki, wypławki, skorupiaki.

Wśród ryb obecne są łososiowate (pstrąg potokowy, lipień), a z ptaków charakterystyczny jest pluszcz (Cinclus cinclus) i brodziec piskliwy (Actitis hypoleucus).

Potamon - zgrupowanie, zbiorowisko gatunków rzecznych, cenoza (biocenoza) związana z potamalem (strefą rzeki). W skład potamonu wchodzą potamobionty i potamofile, w mniejszym stopniu potamokseny. Wśród roślin dominują makrofity, liczny jest fitoplankton. W zoobentosie liczne są: zbieracze, filtratorzy. Wśród bezkręgowców liczne sa muchówki, ważki, chruściki (m.in. Lepidostoma hirtum, Notodobia ciliaris, Hydropsychidae, Halesus, Anabolia, Potamophylax latipennis), chrząszcze wodne, pluskwiaki wodne, skorupiaki, mięczaki.

Wśród ryb przeważaja ryby karpiowate.

Strefowość cieków - hydrobiologiczny podział wód płynących na strefy od źródeł aż do ujścia, wprowadzony przez Botosaneanu i Illiesa na podstawie rozmieszczenia widelnic, jętek i chruścików. W odróżnieniu od systemu krainy rybnych system daje się zastosować na wszystkich kontynentach.

Wyróżnia się:

* kryal - wysokogórskie, okresowe cieki, zasilane z lodowca lub pokrywy śniegu (eukryal - wody płynace po podowcu, metakryal - wypływające z lodowców, hypokryal)

* krenal strefę źródła z podziałem na eukrenal i hypokrenal,

* rhitral strefę strumienia, potoku, z podziałem na odcinek górny epirhitral, środkowy metarhitral i odcinek dolny hypotrhitral,

* potamal strefę rzeki, z podziałem na odcinek górny epipotamal, środkowy metapotamal i ujściowy hypopotamal,

* limnal strefa jeziorna - jeziora przepływowe oraz zbiorniki zaporowe.

Klasyfikacja dość dobrze oddaje zmiany siedliskowe w rzekach górskich, lecz słabiej w mozaikowatych rzekach nizinnych i w krajobrazie polodowcowym z jeziorami przepływowymi oraz zmiennym spadkiem nachylenia terenu.

Prowadzono próby rozbudowania tej klasyfikacji z uwzględnieniem charakteru krajobrazu, np. sylvanopotamal strefa rzeki śródleśnej (Botosaneanu).

Odrębnym problemem jest strefowość cieków w profilu poprzecznym, odnosząca się do zróżnicowania siedliskowego w obrębie koryta rzecznego (psammal, lital, akal, litoral, hyporeal), jak i całej doliny rzecznej, zwłaszcza cieków nizinnych (rzek, zbiorników okresowych terasy zalewowej, starorzecza, dopływów, źródeł przyzboczowych).

Zlewnia - jest to całość obszaru, z którego wody spływają do danej rzeki (jeziora, bagna itp.) lub jej fragmentu. Zlewnia dotyczy zarówno wód powierzchniowych, jak i podziemnych. Zlewnia jest (może być) częścią dorzecza danej rzeki.

Rzędowość rzeki (rzędowość cieku) - forma hierarchicznego przedstawienia systemu sieci rzecznej dorzecza. Znajomość rzędowości rzeki na poszczególnych odcinkach jest podstawą analizy funkcjonowania ekosystemów rzecznych, szczególnie ważnej przy renaturyzacji dolin i koryt rzecznych.

Z biegiem rzeki zmienny udział pokarmu

• w górnym biegu - detrytus

• peryfiton

• makrofity

• drobny detrytus z lądu

• Seston - zawiesina w wodzie, unoszące się w toni wodnej cząstki stałe. Wyróżniamy:

• * bioseston - część ożywioną sestonu (plankton)

• * abioseston czyli trypton.

• Seston zmniejsza przezroczystość wody, wpływając na wartości współczynnika dyfuzyjnego osłabienia oświetlenia i zasięgu widzialności.

• Detrytusożercy itd. Zmieniaja się mułojady (drobny detrytus)

Grupy funkcjonalne bezkręgowych konsumentów w cieku

- Funkcjonalne grupy troficzne, gildie - grupa organizmów odżywiająca się w podobny sposób i podobnym pokarmem. Pojęcie wprowadził Cummins w ramach koncepcji ciągłości rzeki (river continuum). Ze względu na wielkość konsumowanego pokarmu jak i sposób odżywiania się wyrózniamy:

* rozdrabniacze (konsumenci CPOM)

* filtratorzy (zawiesinojady) (konsumenci FPOM)

* zbieracze konsumenci FPOM)

* aktywni drapieżcy ("napadacze"), mięsożercy

• zdrapywacze (zgryzacze, skrobacze)

Rola danego organizmu w ekosystemie

• rzeka jako continuum czynników abiotycznych i biocenotycznych

Typy źródeł

• z jeziora spod lodowca

1 - Wywierzysko, reokren - typ źródła o silnym wypływie. Najczęściej występuje w regionach górskich. Jest to przeważnie źródło typu wokluzyjskiego (od Vaucluse - miasto we Francji) - nazwa źródła, w którym wypływają na powierzchnię wody podziemne na obszarach krasowych. Wydajność takiego źródła może być znaczna, jeśli jest mniejsza od ilości wody wpływającej do ponoru (wchłonu) jest to ujemny bilans zlewni.

Przykładem wywierzyska jest Lodowe Źródło w Dolinie Kościeliskiej w Tatrach bądź źródła w Janowie Lubelskim i okolicach.

Wywierzyska bywają mylone z wypływem krasowym, którego najlepszym przykładem jest Wypływ spod Pisanej w Tatrach w Dolinie Kościeliskiej. Ciekawy i rzadko w Polsce spotykany rodzaj wywierzyska wypływającego w jaskini znajduje się w rezerwacie przyrody Zimny Dół.

Wywierzyska zasiedlają gatunki związane z wodami podziemnymi oraz strumieniami czy potokami.

Organizmy występujące w reokrenach to: krenobionty i krenofile.

2- Limnokren -(od. limno - jezioro, kren - źródło) typ źródła, charakteryzujący się tym, że wypływająca woda podziemna gromadzi się w małej niecce, tworząc mały zbiorniczek wody stagnującej. Jakkolwiek limnokren zewnętrznie przypomina mały staw lub zbiornik okresowy to odznacza się specyficznymi warunkami siedliskowymi: stosunkowo niską i stała temperaturą wody (skutek wypływu wód podziemnych) oraz trwałością zbiornika (odróżnia to go od wiosennych zbiorników okresowych).

Limnokreny zasiedla specyficzna fauna (krenobionty, krenofile) oraz gatunki przypadkowe (krenokseny).

3 - Helokren - typ źródła, przecięta warstwa charakteryzujący się powolnym wyciekaniem wód podziemnych na powierzchnię. Helokreny nazywane są też jako: wysięki, wykapy.

Helokren to typowe źródło nizinne o specyficznych warunkach i specyficznej faunie. Wypływająca woda tworzy cienką warstewkę wody (grubości od 1 do kilku milimetrów), stwarzają unikalne warunki siedliskowe. Zespół organizmów zasiedlających źródliska (krenon) helokrenowe to w większości gatunki ze specyficznymi przystosowaniami, m.in. licznymi włoskami, rzęskami. Do typowych krenobiontów żyjących w helokrenach można zaliczyć chruściki: Parachiona picicornis, Crunoecia irrorata, Beraea pullata, Ernodes vicinus, Ernodes articularis, Potamophylax nigricornis, wiele gatunków widelnic, wypławków, ślimaków, wodopójek, chrząszczy wodnych, muchówek.

• źródło ma stałą temperaturę

• zwierzęta zimnolubne

• Bythinella austruaca

• Crenobia alpina

Prędkość przepływu

• różnice w prędkościach

• woda grozi oderwaniem i zniszczeniem; zwierzęta muszą opierać się przepływowi

Ploso - głębsze; wolno płynący; osady zagłębienie w dnie rzeki między dwoma bystrzami o znacznie spokojniejszej wodzie, powstające u podnóża jej brzegu podcinanego przez meander. Górna część plosa, przez którą nie przechodzi nurt rzeki to zatoń.

Bystrze - twarde dno; szybki przepływ; mogą być na zmianę, ploso-bystrze ; Bystrze, także: bystrzyca - miejsce w rzece, w którym następuje lokalne przyspieszenie prądu wody.

Może być ono spowodowane zwężeniem koryta rzeki, podwodnymi przeszkodami, zmianą nurtu, przejściem przez wypłycenie lub zakręt itp.

Bystrza są ulubionymi miejscami wędkarzy łowiących ryby prądolubne, które tam zarówno żerują, jak i odpoczywają (zawirowania wody w bystrzu potrafią spowodować wystąpienie miejscowo wody niemal nieruchomej).

Nurt - największy przepływ podcina brzeg lub odkłada osady

Brzegi:

• łachy

• wyspy

• odnogi

• rękawy

największa prędkość - przy powierzchni; i w środku; przy dnie maleje na dnie obszary martwej przestrzeni woda nie trze o kamień tylko o wodę

• piaszczyste - wykopywanie zagłębień

• przy wysokiej gęstości dna - przepływ prawie laminarny

• w jeziorach przeważa plankton i mało bentosu w rzekach przeważa bentos

• mało makrofitów

• prawie brak planktonu jak jest to inny i występuje w ramionach i rękawach

• larwy jętek Ephmeroptera

• Plecoptera - larwy widelnic skrzelotchawki u nasady odnóży

• Trichoptera - chruściki

Syrton (fauna dryfująca)- bioseston; organiczny; unoszone przez wodę, z wyjątkiem mięczaków i chruścików domkowych; widoczne głównie w nocy; uciekają lub porwane źródło pokarmu dla ryb; umożliwia zasiedlenie zniszczonych odcinków rzek

• woda opływa obiegkształt wydłużonej kropli w 1/3 najszersze najlepiej woda opływa- opływowy ksztat lub półopływowy

• larwa Blephariceridae - kolce na powierzchni woda płynie między kolcami- przystosowanie przed spłukaniem

• larwy jętek - silne spłaszczone; rozstawione odnóża; szczecinki skrzyżowane

• miękkie podłoże jętki i domek chruścika

• pod kamieniami płaskie larwy chrząszczy ze szczecinkami na brzuchu (zaczepiają)

• wypławki, jętkispłaszczone

• haki na końcu ciała - chruściki 2 haki; chrząszcze różnie

• muchówki - kolce

• kotwice u muchówek

• rząd przyssawek na stronie brzusznej

• przytulik strumieniowy ogromna powierzchnia nogi (ślimak)

• Radix - muszla wzniesionastopa , przyssawki

• Ciężkie domki chruścików; chroni odwłok; obciążenie; blokuje się o elementy

• Czasem ten sam chruścik - różny domek w zależności od materiału

• Skójki (Unio) perełodórka rzeczna

• Dreissena

• Anodonta - bisiorem do podłoża

• Mięczaki żyjące w osadach mają grubościenne muszle

• Goniobassis - grubościenne muszle ślimaków

Tigmotaksja - przyleganie do podłoża;

reotaksja dodatnia - płynięcie pod prąd

lot kompensacyjny - jętki ;składanie jaj w górze potoku i przemieszanie się larw w dół

muchówki mają aparat filtracyjny na głowie; poczwarka, imago jest krwiopijne

• „domek” chruścika bezdomkowegosieci łowne; wchodzi i wychodzi

• reofilne larwy wychwytuje z wody cząstki organiczne

• strefowość w wielu grupach taksonomicznych

Kuc - małże, chruściki

Udział hironomide - w niskiej trofi mniej hironomide, ślimaki przodoskrzelne !!!!! wykres !!!!!

---