MANIA Antoni Semionowic Makarenko - to rosyjski pedagog, pisarz i twórca oryginalnego systemu wychowania komunistycznego. Żył na przełomie XIX i XX wieku. Makarenko rozpoczął studia mając za sobą dziewięć lat praktyki wychowawczej i pedagogicznej. Nauka w Instytucie Nauczycielskim w Połtawie w latach 1914-1917 roku pozwoliła mu przemyśleć całe swoje dotychczasowe doświadczenie i zdobyć ugruntowane podstawy do dalszej działalności. Działalność pedagogiczna Makarenki związana jest przede wszystkim z dwoma zakładami opiekuńczo -wychowawczymi: z kolonią Maksyma Gorkiego oraz Komuną im. Feliksa Dzierżyńskiego. Pracę swą rozpoczął na kolonii we wsi Tryby z niedostosowanymi społecznie wychowankami. Wśród mieszczących się tam dzieci byli: oskarżeni o gwałt, nierząd, fałszowanie dokumentów i o włóczęgostwo. Zakończył ją natomiast w Komunie w 1935 r. jako kierownik kilkuset osobowego zespołu wychowanków.
Samo wychowanie ujmuje on jako proces społeczny mówi „Wychowuje wszystko: ludzie, rzeczy, zjawiska ”. Makarenko podkreślał, że wychowanie odbywa się wszędzie, na każdym metrze kwadratowym ziemi.. Charakter wychowania, jaki realizował Makarenko był w wielu aspektach odmienny od wychowania Jana Henryka Pestalozziego czy Janusza Korczaka. U Makarenki przedmiotem wychowania były dzieci -wymagające resocjalizacji. Były to dzieci zaniedbane jak sam mówił „Cała historia kolonii jest historią walki o istnienie.”
MARTA Od Maksyma Gorkiego przejmuje koncepcję człowieka, którą charakteryzuje ogromne umiłowanie ludzi. Ten humanizm przenika całą działalność wychowawczą Makarenki. Twierdzi on, że nie można patrzeć na dzieci przestępcze jak na odrębną kategorię ludzi. Swoich wychowanków traktuje jako ludzi skrzywdzonych przez los, nieszczęśliwych, pozostawionych samym sobie, a nie jako nieletnich przestępców. Najważniejszym celem jego wychowania było ukształtowanie dzieci i ich życia według założeń ideologii komunistycznej. W odróżnieniu od J. Korczaka -pedagoga opiekuna ,Makarenko był pedagogiem ideologiem. Antoni Makarenko uważa, że wychowanie w kolektywie, czyli zespole stanowi podstawową, najbardziej skuteczną formę organizacji procesu wychowania, przez, który zaspokajane są potrzeby każdej jednostki To właśnie przez wychowanie należy zespół wychowanków przekształcić w kolektyw.
MANIA Założenia koncepcji opiekuńczo-wychowawczej. Wychowanie według Makarenki.
Wychowanie człowieka szczęśliwego.
Jednym z założeń wychowania, a także najwyższym celem u tego pedagoga było wychowanie ludzi szczęśliwych. Według Makarenki człowiek nie ma prawa być nieszczęśliwym. Przeciwnie ma obowiązek być szczęśliwym. Człowiek wychowany komunistycznie musi znaleźć w sobie tyle siły, aby przezwyciężyć wszelkie trudności. Cel ten można osiągnąć, gdy zrozumie się, iż szczęścia nie wygrywa się na loterii, przypadkowo pod wpływem tzw. sprzyjających okoliczności - Szczęście jest rezultatem dużej pracy na sobą, nad innymi trzeba je sobie wypracować i je wywalczyć. Jak mówił „Jeśli chcę być szczęśliwym człowiekiem, najpewniejszą drogą do tego celu jest takie postępowanie, aby wszyscy byli równie szczęśliwi.” Dalej mówił: „Jestem przekonany, że cel naszej pracy wychowawczej nie sprowadza się wyłącznie do wychowania człowieka twórcy czy obywatela zdolnego do udziału w budowie państwa, lecz celem naszej pracy jest wychowanie człowieka szczęśliwego.” Potwierdza to, iż tworzenie szczęścia ma miejsce na tle określonej rzeczywistości społeczno -politycznej.
MARTA
Wychowanie przez pracę.
Praca, która przez Makarenkę była rozumiana bardzo szeroko od czynności samoobsługowych, aż po wyspecjalizowaną pracę produkcyjną. Stanowiła fundamentalny element jego koncepcji wychowania człowieka szczęśliwego. W swoich rozważaniach o wychowaniu przez pracę uważa, że ma ona na celu:
wychowanie przyszłego obywatela
zapewnienie jego dobrobytu
rozumienie owej pracy jako działalności twórczej
wyrobieniu właściwego stosunku do innych ludzi
rozwój fizyczny a szczególnie psychiczny człowieka
a także powodzenie osobiste
Makarenko zwraca uwagę na realizację tej formy wychowania już na gruncie rodziny.
Ma to według niego duże znaczenie dla przyszłych kwalifikacji zawodowych dziecka. Uważa, iż „Te dzieci, których wychowanie domowe nie wdrożyło do pracy, z trudem uczą się zawodu, przeżywają różne niepowodzenia i zostają marnymi pracownikami…”.
Twierdził, że dzieci trzeba wdrażać do pracy już podczas zabawy i z nią to właśnie łączyć elementy pracy. U Makarenki podjęcie pracy powinno wypływać z:
- potrzeb dziecka
- zainteresowań dziecka
-prośby czy nakazu wychowawcy.
Do dwóch ostatnich mówi Makarenko trzeba odwołać się, kiedy „.. ani potrzeba ani zainteresowanie nie są dość silne, aby wywołać w dziecku chęć wykonania roboty..”.
Na szczególną uwagę zasługuje rozumienie pracy przez Makarenkę w kategoriach potrzeb i zainteresowań. Praca tak rozumiana była bardzo znaczącym terenem, na którym ów pedagog realizował proces wychowania. Wychowankowie Makarenki pracowali cztery godziny w fabryce, a cztery godziny uczyli się, mimo że sam proponował dwie godziny pracy i sześć kształcenia, - co świadczy o tym, iż realizując wychowanie przez pracę nie pomijał wagi kształcenia swoich podopiecznych. Wiedział, że praca nie może zagwarantować wszechstronnego rozwoju osobowości i dlatego wprowadzał wysoki poziom wykształcenia w połączeniu z różnymi rodzajami działalności twórczej, politycznej, społecznej i kulturalnej. Do pracy wychowawczej w szkole włączył elementy "uwojskowienia” i przywiązywał do niego wielką wagę. Traktował on „uwojskowienie” jako doskonałą okazję do nasycenia życia uczniów elementami gry i zabawy.
MANIA
Zabawa jako potrzeba i forma wychowania dziecka.
Kolejnym elementem wychowania -przez opiekę Makarenki jest zabawa. Całe życie jego podopiecznych miało charakter zabawy. Twierdził, że zabawa jest zbliżona do pracy, ponieważ wdraża człowieka do tych wysiłków fizycznych i duchowych, które są niezbędne w pracy.
Makarence obcy jest oficjalny, urzędowy, formalny styl wychowania „na dystans”. Pracuje on z dziećmi nie przybierając tak zwanej pozy pedagogicznej. Pedagog stara się by życie powierzonych mu dzieci było jak najbardziej interesujące, radosne i porywające wypełnione fantazją oraz elementami gry. Dba o rozwój ich zainteresowań a także upodobań.
Zabawę uważa on jako swoistą potrzebę dziecka i kolektywu. Wychowawca jest zobowiązany zaspokajać ją, poprzez uczestnictwo w tym procesie. Zabawa jest formą aktywności, która powinna przenikać życie wychowanków i stopniowo przeobrażać się w pracę. Makarenko wskazywał także na konieczność aktywizacji wszystkich bez wyjątku członków kolektywu.
MARTA
D) perspektywa jako czynnik wychowania
Poczucie perspektywy dnia jutrzejszego, jutrzejszej radości uważał Makarenko za bodziec ludzkiego życia.” Kształtuje on trzy rodzaje perspektywy w wychowankach:
bliższą
średnią
dalszą perspektywę.
Makarenko wyróżnił te 3 rodzaje perspektyw, ale nigdy nie zdefiniował, czym ona jest- tak do końca.
Bliska perspektywa to według niego: miedzy innymi dobrze urządzony budynek i klasy, wystarczające pożywienie, zabezpieczenie dziecka przed przemocą i samowolą starszych. Średnia perspektywa dotyczy wydarzeń oddalonych w czasie: to na przykład koniec i początek roku szkolnego czy wakacje.
Daleka perspektywa dotyczy wg Makarenki dalekiej przyszłości zakładu - byłych wychowanków a także przyszłości całego kraju. Codzienna praktyka opiekuńczo-wychowawcza i życie ludzkie potwierdza poglądy Makarenki na perspektywę, że aktywność i samopoczucie wychowanków zależy w dużej mierze od ich oczekiwań w bliskiej czy dalszej przyszłości.
MARTA
E) Dyscyplina jako rezultat wychowania.
Dyscyplina w wychowaniu Makarenki zajmuje jedno z zasadniczych miejsc. Jest ona według niego nieodłączną cechą życia społecznego. Przez dyscyplinę - rozumiał nie środek, lecz rezultat wychowania -ogólny wynik całej pracy wychowawczej. Istotą jest nie tyle posłuszeństwo, podporządkowanie się. Dyscyplina wg niego to kategoria moralna, którą należy realizować przez wymagania, autorytet i regulamin.
Stosowanie wymagań świadczy o naszym szacunku wobec człowieka.. Wymagając wiele od człowieka tym samym wyrażamy mu swój szacunek, twierdził on, że nie można wychowywać, jeśli nie stawia się wysokich wymagań.
Jeśli chodzi o autorytet Makarenko wskazuje, że cechami prawdziwego autorytetu jest to, iż opiera się on na poczuciu obywatelskim, na znajomości życia dziecka pomocy dziecku i odpowiedzialności za jego wychowanie.
Makarenko wskazuje tu na autorytet ojca matki i wychowawcy jako zasadniczy element kształtowania młodego pokolenia.
Regulamin według pedagoga jest środkiem za pomocą, którego kolektyw organizuje zewnętrzne ramy postępowania. Makarenko przeciwstawia się ideom wychowania swobodnego, - które głosiło zakaz stosowania kar, środków przymusu, w którym wychowanie miało być procesem żywiołowym i samorzutnym.
MANIA
Warto również zaznaczyć, że nie wszystko, co wniósł do zakładów było właściwe i doskonałe - negował on wychowanie indywidualne na rzecz wychowania w kolektywie, co spowodowało odsunięcie na drugi plan osoby opiekuna-wychowawcy. System kar, jaki stosował Makarenko - w postaci kary fizycznej czy izolacji wychowanków budzi także zrozumiałe zastrzeżenia. Wiadomo też, że kary wymierzał osobiście - ani dowódca oddziału, czyli wychowanek ani opiekun nie był do tego upoważniony.
Często też uważa się też, iż zbyt wiele istotnych czynności wychowawczych poświęcał dowódcom, - czemu zaprzecza dzisiejsza praktyka pedagogiczna.
Podsumowując człowiek, którego Makarenko pragnie wychować, a co najważniejsze, którego rzeczywiście wychowuje jest człowiekiem - realnym, historycznie określonym, posiada on wyraźne społeczne korzenie i związany jest z klasą robotniczą. Wychowankowie stają się jednostkami politycznie czynnymi i odpowiedzialnymi.
W swoim wychowaniu za najważniejsze uważa:
- wychowanie człowieka szczęśliwego
- wychowanie przez pracę
- Zabawę jako formę wychowania
- Perspektywę
- oraz dyscyplinę, która ma być rezultatem owego wychowania.
A. Lewin „Konfrontacje pedagogiczne” Warszawa1960 r., str.44
I. Pyrzyk „Prekursorzy pedagogiki opiekuńczej”, Toruń 2000 r.
A. Lewin „Konfrontacje pedagogiczne” Warszawa 1960 r., str. 67-68