Proces integracji Europy swój początek miał 18 kwietnia 1951 roku w Paryżu, kiedy to przedstawiciele takich państw jak: Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, Niemcy i Włochy podpisali traktat założycielski Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali.
Następnie państwa te zaczęły się integrować w innych dziedzinach zarówno ekonomicznych jak i politycznych.
1 stycznia 1958 roku zostały podpisane tzw. Traktaty Rzymskie, które powoływały Europejską Wspólnotę Gospodarczą oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej i dały początek Wspólnotom Europejskim.
Państwa członkowskie Wspólnot zachęcone pozytywnymi skutkami integracji zwróciły się w stronę pozostałych państw europejskich. Sukcesy państw założycielskich działały zachęcająco również na wyobraźnię reszty państw europejskich, które wykazywały coraz to większą chęć przystąpienia do Wspólnot Europejskich. Aby jednak mogło to nastąpić państwo ubiegające się o członkostwo zobowiązane jest złożyć stosowne podanie oraz spełnić warunki określone Traktatem Paryskim oraz Traktatami Rzymskimi, a od 1992 roku Traktatem o Unii Europejskiej.
Art. 49 Traktatu z Maastricht
„Każde państwo europejskie, które szanuje wartości, o których mowa w artykule 2, i zobowiązuje się je wspierać, może złożyć wniosek o członkostwo w Unii. O wniosku tym informuje się Parlament Europejski i parlamenty narodowe. Państwo ubiegające się o członkostwo kieruje swój wniosek do Rady, która stanowi jednomyślnie po zasięgnięciu opinii Komisji oraz po otrzymaniu zgody Parlamentu Europejskiego, udzielonej większością głosów jego członków. Brane są pod uwagę kryteria kwalifikacji uzgodnione przez Radę Europejską.
Warunki przyjęcia i wynikające z tego przyjęcia dostosowania w Traktatach stanowiących podstawę Unii są przedmiotem umowy między Państwami Członkowskimi a Państwem ubiegającym się o członkostwo. Umowa ta podlega ratyfikacji przez wszystkie umawiające się Państwa, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.”
PROCES AKCESYJNY DO UNII EUROPEJSKIEJ
Strategia przedakcesyjna
Proces przyjęcia nowego członka zaczyna się od przyjęcia w UE tzw. Strategii przedakcesyjnej poprzedzonej podpisaniem tzw. Układu o Stowarzyszeniu czy Układu o Stabilizacji i Stowarzyszeniu (dotyczy Bałkanów Zachodnich w ramach Procesu Stabilizacji i Stowarzyszenia obejmującego region). Umowa, rozpoczynająca etap stowarzyszenia zawiera klauzule polityczne oraz gospodarcze, podobnie jak zawierane później Układy Europejskie, Partnerstwa Akcesyjne czy Partnerstwa Europejskie. Następnie opracowywane są Narodowe Programy wdrożenia zbioru zasad prawnych obecnych Wspólnot Europejskich i rozpoczynane jest uczestnictwo w programach, agencjach i komitetach UE. Po podpisaniu porozumień uruchamiana jest pomoc przedakcesyjna. Stanowią ją finansowe środki skierowane na konkretne cele, przekazywane za pomocą odpowiednich „instrumentów przedakcesyjnych” lub ze środków międzynarodowych instytucji finansowych.
Dotychczas, dla krajów które przystąpiły do UE w 2004 oraz 2007 r. odbywało się to w ramach kilku programów.
Pierwszy program powstał w roku 1989 w celu udzielania materialnej pomocy państwom kandydującym do Wspólnot Europejskich. Zaniechany w 2007 na rzecz nowego programu Instrument Pomocy Przedakcesyjnej. Początkowo był kierowany jedynie do Polski i Węgier, skąd też wzięła się jego pierwotna nazwa: Poland and Hungary: Assistance for Restructuring their Economies (PHARE). Od roku 1990 objął on także Bułgarię, Czechosłowację a następnie Albanię, Rumunię, Litwę, Łotwę i Estonię. W związku z rozszerzeniem listy państw-beneficjentów zaprzestano rozwijania skrótu PHARE, a oficjalna nazwa została zmieniona na „Phare”. Do roku 2000 z Phare korzystało już 17 państw europejskich. Przygotowanie do członkostwa miało odbywać się poprzez skoncentrowanie pomocy na dwóch kluczowych priorytetach odnoszących się do przyjęcia acquis communautaire, czyli zasad prawnych Wspólnot Europejskich tj.:
• finansowanie projektów inwestycyjnych, na realizację którego zaplanowano około 70 % środków z budżetu Phare,
• ustanowienie i wzmocnienie instytucji publicznych, czyli rozwój instytucjonalny, finansowane z około 30 % środków z budżetu Phare.
Drugim z kolei unijnym program finansowego wspierania był SAPARD - program dostosowywania rolnictwa do gospodarki rynkowej w krajach stowarzyszonych, oczekujących na członkostwo w Unii Europejskiej. Powstał w 1999 roku, w celu udzielenia pomocy krajom kandydującym w przygotowaniach do wzięcia udziału we Wspólnej Polityce Rolnej.
Program SAPARD był skierowany na drugi co do wielkości obszar problemowy związany z integracją z UE - rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich. Działania skupione były na stymulowaniu rozwoju lokalnego na wsi poprzez projekty związane z dywersyfikacją działalności gospodarczej ludności wiejskiej, a także rozwojem infrastruktury na obszarach wiejskich.
Kolejny program ISPA - miał na celu ujednolicenie poziomu infrastruktury technicznej w zakresie transportu i ochrony środowiska. Działał podobnie do unijnego Funduszu Spójności, pokrywał do 75% kosztów inwestycji.
Cele: w zakresie ochrony środowiska:
• zwalczenie zanieczyszczenia wód i powietrza,
• pomoc w utylizacji odpadów,
• wsparcie we wprowadzaniu porządku prawnego ochrony środowiska
Cele: w zakresie transportu:
• rozwój infrastruktury transportowej,
• połączenie systemów komunikacyjnych z infrastrukturą krajów UE,
• budowa transeuropejskiej sieci transportowej.
Od początku 2007 r. wszystkie wyżej wymienione formy pomocy przedakcesyjnej zastąpił Instrument Wsparcia Przedakcesyjnego (ang. Instrument for Pre-accession Assistance, IPA), w ramach którego UE w ciągu 7 lat planuje przekazać ok. 11,5 bln euro. Rozpoczęte projekty w ramach poprzednich programów zostaną dokończone, ale nowe przedsięwzięcia będą podlegały regulacjom IPA. Instrument, obejmujący Turcję oraz kraje Bałkanów Zachodnich z Chorwacją, posiada pięć komponentów:
• pomoc w transformacji i budowaniu instytucji,
• współpraca ponadgraniczna,
• rozwój regionalny,
• rozwój kapitału ludzkiego,
• rozwój obszarów wiejskich.
Instrument Wsparcia Przedakcesyjnego jest nadzorowany i koordynowany przez Dyrektoriat Generalny ds. Rozszerzenia i Dyrektoriat Generalny ds. Polityki Regionalnej
Kontrola implementacji projektów należy do zadań sieci Przedstawicielstw Komisji Europejskiej w krajach-beneficjentach i wspólnych komitetów monitorujących, a jest przeprowadzana w oparciu o ich raporty. Na podstawie okresowych raportów Komisji oceniany jest też ogólny postęp kraju w procesie przeprowadzania reform. Równolegle do niego rozwijany jest dialog polityczny w relacjach UE - kraj aspirujący do członkostwa.
2. Wniosek o członkostwo
Po złożeniu oficjalnego wniosku o przystąpienie do Unii Europejskiej Komisja kieruje do władz kraju ubiegającego się o członkostwo kwestionariusz zawierający pytania dotyczące różnych dziedzin życia politycznego, gospodarczego i społecznego. Otrzymawszy odpowiedź KE analizuje dokument i wydaje opinię (AVIS) na temat przygotowania państwa stowarzyszonego do członkostwa w Unii Europejskiej. Jednocześnie Komisja wskazuje dziedziny, w których dostosowania do rozwiązań wspólnotowych wymagają kontynuowania reform i podjęcia dalszych prac, tak aby dany kraj w ciągu najbliższych lat osiągnął zdolność do przyjęcia obowiązków wynikających z członkostwa w Unii. Na tym etapie przyznawany jest też na wniosek Komisji oficjalny status kandydata do UE.
3. Negocjacje
Pozytywna opinia Komisji otwiera możliwość rozpoczęcia na mocy decyzji Rady Europejskiej procesu negocjacyjnego. Wstępnym jego etapem jest tzw. screening, czyli przegląd prawa krajowego pod względem jego zgodności z dorobkiem prawnym Wspólnot Europejskich. Na jego podstawie sporządzany jest raport, który służy następnie jako baza do technicznych negocjacji. Po przedstawieniu przez kraj kandydujący stanowiska negocjacyjnego Komisja Europejska przygotowuje wstępną pozycję negocjacyjną i przekazuje ją Radzie Europejskiej. Rada zatwierdza wspólne stanowisko UE, co pozwala na otwarcie merytorycznych negocjacji w poszczególnych rozdziałach. Rundy rozmów prowadzone są na poziomie ministrów bądź przedstawicieli państw członkowskich oraz ambasadorów bądź głównych negocjatorów państw kandydujących.
4. Procedura monitoringu i przeglądu
Równolegle do procesu negocjacji przebiega proces monitoringu i przeglądu, w ramach którego Komisja Europejska przedstawia okresowe raporty monitorujące zawierające ocenę postępów we wdrażaniu reform, poziomu spełniania kryteriów akcesyjnych i zalecenia. Zaangażowanie we wprowadzanie zmian niezbędnych do uzyskania statusu kraju członkowskiego UE rzutuje na ocenę postępów i wyznacza etap, na którym znajduje się dany kraj na drodze do UE. Szczegółowe omówienie powyższych kwestii zaprezentowano w tekstach dotyczących poszczególnych państw.
Raporty przekazywane są Radzie i Parlamentowi Europejskiemu. Przed przewidywaną akcesją Komisja sporządza raport monitorujący (comprehensive monitoring report) w sprawie przygotowań danego kraju do przystąpienia do UE, który może zalecać zastosowanie klauzul bezpieczeństwa, lub procedur na wypadek naruszenia prawa wspólnotowego (infringement proceedings) a także reguł dotyczących dysponowania przez nowych członków środkami finansowymi.
5. Proces ratyfikacji i akcesja
Gdy negocjacje zostaną zakończone we wszystkich rozdziałach, ich wyniki są włączane do wstępnego tekstu Traktatu Akcesyjnego, którego treść jest uzgadniana pomiędzy Radą Europejską i krajem przystępującym do UE. Projekt tekstu opiniuje Komisja i Parlament Europejski, który zatwierdza porozumienie. Po podpisaniu Traktatu przez przedstawicieli Rady Europejskiej i kraju przystępującego, dokument przekazywany jest do krajów członkowskich UE i kraju przystępującego w celu jego ratyfikacji zgodnie z krajowym porządkiem konstytucyjnym. Wraz pozytywnym zakończeniem procesu ratyfikacji we wszystkich państwach i wejściem Traktatu w życie kandydat staje się państwem członkowskim.
PROCESY ROZSZERZANIA
Pierwszy proces rozszerzenia miał miejsce 1 stycznia 1973 roku, gdy członkami Wspólnot Europejskich stały się: Wielka Brytania, Dania i Irlandia.
Norwegia chociaż podpisała traktat akcesyjny ze względu na referendum musiała wycofać się z rokowań.
Druga akcesja objęła Grecję, która pełnoprawnym członkiem Wspólnot stała się 1 stycznia 1981 roku.
Kolejne poszerzenie dokonało się 12 czerwca 1985 roku wraz z podpisaniem traktatów akcesyjnych, z mocą od 1 stycznia 1986 roku, przez Portugalię i Hiszpanię.
Zmiany w integrującej się Europie następowały nadal. A mianowicie 1 lipca 1987 roku wszedł w życie Jednolity Akt Europejski, który przewidywał ustanowienie rynku wewnętrznego.
Kolejnym, najbardziej dalekosiężnym przedsięwzięciem w procesie integracji europejskiej, wyznaczającym nowy etap w historii Wspólnot Europejskich stał się Traktat o Unii Europejskiej, określany jako Traktat z Maastricht. Po wieloletnich pracach przygotowawczych tekst traktatu został podpisany 7 lutego 1992 roku przez 12 państw-członków Wspólnot i wszedł w życie 1 listopada 1993 roku.
Czwarte rozszerzenie Wspólnot - zwanych już teraz Unią Europejską - nastąpiło 1 stycznia 1995 roku. Częścią UE stały się wtedy: Finlandia, Szwecja i Austria.
Norwegowie po raz drugi odrzucili wówczas w referendum decyzję o pójściu w ślady swoich sąsiadów.
Prawie 10 lat później, miało miejsce największe z dotychczasowych rozszerzeń. 1 maja 2004 roku do państw Unii dołączyło 10 nowych takich jak: Węgry, Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja i Słowenia.
Kolejna akcesja odbyła się 1 stycznia 2007 roku gdy podpisano traktat w sprawie przystąpienia Bułgarii i Rumunii i liczba państw członkowskich wzrosła do 27.
Ostatni jak do tej pory traktat akcesyjny podpisano 9 grudnia 2011 roku w sprawie przystąpienia Chorwacji do Unii Europejskiej. Obecnie trwa proces ratyfikacyjny, a Chorwacja ma dołączyć do Unii w lipcu 2013 roku.
Warto zwrócić uwagę także na fakt, że Turcja posiadająca od 1964 roku status państwa stowarzyszonego do dnia dzisiejszego nie została dopuszczona do elitarnego grona państw unijnych. Jej podanie o przystąpienie zostało odrzucone przez Komisję Europejską w 1989 roku. Podejmując decyzję tej treści Komisja kierowała się zarówno względami politycznymi, jak gospodarczymi.
Jak możemy zauważyć rozszerzanie najpierw Wspólnot Europejskich, a od 1992 roku Unii Europejskiej jest zjawiskiem dynamicznym, nieustannie trwającym.
Lecz Unia Europejska to nie tylko rozwój terytorialny i instytucjonalny, ale także rozwój walutowy. Rezultatem tego było niewątpliwie powołanie w 1978r. Europejskiego Systemu Walutowego z jednolitą walutą (ECU), stałym kursem wymiany oraz określonych regułach kredytowania i transferu walut. Ostatecznie utworzono Unię Celną pogłębiając jednocześnie stale współpracę polityczną. Znaczące rezultaty przynosić zaczęło prowadzenie wspólnej polityki rolnej i handlowej. Wszystko to sprawiło, że faktem stało się, iż w tak sprzyjających warunkach najpilniejszym zadaniem jakie stoi przed państwami członkowskimi jest doprowadzenie do sfinalizowania idei Unii Europejskiej.
Jak możemy zauważyć zjawisko integracji państw europejskich jeszcze się nie zakończyło. Choć w wielu strefach przybrało ono bardzo zaawansowaną formę to jednak istnieje nadal całe grono różnych obszarów nie objętych ciągle procesem zjednoczeniowym.
BIBLIOGRAFIA:
Marszałek-Kawka J., Procesy integracyjne w Europie po II wojnie światowej, Toruń 2003,
Sujkowska Z., Solidaryzm integrującej się Europy, Piła 2010,
Wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej C83/43 30.3.2010,
eur-lex.europa.eu [dostęp 5.01.2013].
5