Instytucje - utarte zwyczajowo sposoby regulowania procesów życiowych społeczeństwa w odniesieniu do środowiska materialnego, w którym społeczeństwo żyje.
Instytucje to dominujące sposoby myślenia, uwzględniające warunki społeczne, funkcje jednostki; to nawyki myślowe lub ugruntowane sposoby ujmowania zjawisk, sposoby radzenia sobie w świecie niepewności i ryzyka przez wprowadzenie do niego pewnych zrutynizowanych zachowań. Instytucje społeczne to również różnego rodzaju metody działania, które zostały usankcjonowane zarówno przez długotrwałą praktykę, jak i przez obowiązujące prawo, obyczaje, zwyczaje, normy moralne i religijne.
Według Veblena badanie instytucji powinno być głównym zadaniem ekonomii. Ekonomia powinna wyjaśnić, jak instytucje powstają, jak się rozwijają, jakie są ich główne formy, jakie konsekwencje może mieć każda z tych form dla rozwoju działalności gospodarczej itp.
Veblen utożsamiał rozwój instytucji społecznych z rozwojem samego społeczeństwa. Uważał, że ekonomia powinna badać zachowania ludzi w ich ciągłej adaptacji do środowiska przyrodniczego i społecznego; powinna być badaniem ewoluującej struktury instytucjonalnej społeczeństwa.
Teoria klasy próżniaczej - wizja ewolucji społecznej. Veblen wyróżnił wtedy cztery stadia ewolucji kulturowej człowieka:
pierwotna faza pokojowej dzikości (Era Dzikości),
faza łupieżcza, lub okres kultury łupieżczej (Era Barbarzyństwa),
stadium quasi-pokojowego rozwoju wytwórczości (Era Rzemiosła),
faza pokojowej organizacji wytwórczości (Era Technologii Maszynowej).
Era Dzikości - wspólnoty pierwotne kierowały się przede wszystkim instynktem opieki nad rodziną i członkami plemienia oraz instynktem dobrej roboty; brak instytucji własności prywatnej i instytucji państwa; powstały pierwsze nawyki, zwyczaje i wzorce zachowań, których ewolucja oznaczała powolne przejście do drugiej fazy rozwoju.
Era Barbarzyństwa - istnieją już społeczeństwa i kultury o łupieżczym i barbarzyńskim charakterze; wykształciła się wojownicza mentalność polegającą na chęci przejęcia wytworów cudzej pracy drogą wojny, podboju, grabieży (zaistniały już pierwotne warunki ekonomiczne); rozwój sił wytwórczych zrodził podstawy do rozwarstwienia społecznego, podziału na bogatszych i biedniejszych; pojawiła się własność prywatna, a w ślad za nią instytucja państwa; wyraźny podział wykonywanych prac na zajęcia męskie i kobiece; utwierdza się rywalizacja jako główny motyw aktywności mężczyzn; czas narodzin klasy próżniaczej.
Era Rzemiosła - czas przestrzegania porządku i pokoju, przy jednoczesnym istnieniu w życiu społecznym wielu elementów przymusu fizycznego i antagonizmów klasowych; zmalała rola jawnej grabieży, wzrosło znaczenie prestiżu i pozycji społecznej; w społeczeństwie większego znaczenia nabrało okazywanie zewnętrznych oznak bogactwa.
Era Technologii Maszynowej - zanikł przymus fizyczny, pojawił się przymus ekonomiczny; manifestacja bogactwa polegająca na próżnowaniu na pokaz zastępowana jest ostentacyjną konsumpcją; podział na dwie grupy zajęć: zajęcia pieniężne (związane z własnością i przywłaszczeniem) i zajęcia przemysłowe (związane z produkcją); w kulturze pieniężnej awans do klasy próżniaczej odbywa się przez uprawianie zawodów pieniężnych; konflikt pomiędzy światem interesów i światem przemysłu.
Klasa próżniacza jest konserwatywna, z oporem reaguje na zmiany instytucji i konieczność przystosowania się do nowej sytuacji gospodarczej.
Funkcją klasy próżniaczej w ewolucji społecznej jest opóźnianie postępu i zachowanie tego co przestarzałe. W tym celu kultywuje postawę konserwatywną, która jest oznaką dobrego tonu, atrybutem szlachetności.
Inni przedstawiciele instytucjonalizmu amerykańskiego:
Wesley Clair Mitchell (1874 - 1948) - profesor Columbia University, współzałożyciel I dyrektor naukowy Narodowego Biura Badań Ekonomicznych, autor książki Historia pieniądza zastępczego (1903), Cykle gospodarcze: problem i jego postawienie (1927),
John Rogers Commons (1862 - 1945) - twórca ekonomiki pracy, autor dzieła Postawy prawne kapitalizmu (1924), Ekonomika instytucjonalna (1934).
John Maynard Keynes (1883 - 1946)
Ekonomiczne konsekwencje pokoju (1919),
Traktat o reformach pieniężnych,
Traktat o pieniądzu (1931),
Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza (1936),
Jak zapłacić za wojnę? (1942).
Przesłanki teorii Keynesa
neoklasyczna ekonomia nie jest w stanie wyjaśnić przyczyn występowania wielu negatywnych zjawisk gospodarczych (bezrobocie);
negacja prawa rynków Seya; wzrost podaży nie prowadzi do takiego samego wzrostu [popytu; w gospodarce nie występuje automatyczna równowaga miedzy wzrostem produkcji a wzrostem wydatków;
siły rynkowe samoistnie nie są w stanie zapewnić gospodarce stabilnego stanu pełnego zatrudnienia;
równowaga gospodarcza może kształtować się przy różnym poziomie wykorzystania czynników produkcji, niekoniecznie w stanie ich pełnego zatrudnienia;
państwo musi prowadzić aktywną politykę gospodarczą.
Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza
Keynes uważał, że jego koncepcja jest teorią ogólną, w odróżnieniu od teorii neoklasycznej, która opisuje jedynie szczególny przypadek, gdy równowaga ustala się przy pełnym wykorzystaniu zasobów.
Koncepcja Keynesa jest ogólna, ponieważ opisuje gospodarkę w wielu różnych stanach równowagi, a stan równowagi ekonomii neoklasycznej jest jednym z wielu możliwych i to stanem najmniej prawdopodobnym w gospodarce.
Gospodarka nie posiada samoczynnego mechanizmu, który zapewnia jej właściwy stan równowagi. Równowaga w gospodarce może ukształtować się przy niewielkim poziomie inwestycji, przy niewielkim poziomie produkcji, przy niewykorzystanym potencjale produkcji (przy istnieniu bezrobocia i przy niepełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych).
Diagnoza Keynesa:
gospodarka w stanie recesji może w niej pozostawać dowolnie długo, gdyż nie istnieje żaden samoistny mechanizm, któryby ją z tego stanu wyciągnął;
koniunktura zależy od inwestycji; jeśli przedsiębiorcy ograniczają nakłady inwestycyjne, to rozpoczyna się proces kurczenia się gospodarki;
inwestycje prywatne są niepewnym kołem zamachowym gospodarki; skoro przedsiębiorstwa są niezdolne do inwestycji, to państwo swoją działalnością musi tę lukę wypełnić.
Neoklasyczna teoria zatrudnienia przypisywała mechanizmowi rynkowemu właściwość sprowadzania gospodarki
5
Wykład 11