Marketing miasta

1.      WPROWADZENIE

Słowo „Marketing” stało się jednym z najlepiej rozpoznawanych słów języka angielskiego na świecie. Właściwie nie tłumaczone, zostało przejęte przez niemal wszystkie języki świata. Stopniowo poszerza również zakres tematyczny, jaki obejmuje swym zasięgiem. Zarezerwowane początkowo dla dóbr masowego użytku, zwolna przenikało w sferę dóbr przemysłowych. Dużo kontrowersji początkowo wywołały w latach siedemdziesiątych (uwieńczone sukcesem) próby wdrożenia tego pojęcia do praktyki usługowej. Banki, firmy ubezpieczeniowo w obliczu narastającej konkurencji zaczęły bacznie obserwować przyczyny sukcesów jednych i upadku innych firm na rynku. Po sferze usługowej znaczenie marketingu zaczęli doceniać politycy. Wykorzystując początkowo narzędzia promocji politycy szybko zaczęli dostrzegać korzyści, jakie niosło dla nich kompleksowe podejście do władzy jako swoistego towaru i wyborców jako rynku docelowego. Także i w Polsce na trwałe zadomowiło się pojęcie marketingu politycznego, jako narzędzia w wydatny sposób zwiększającego szanse na odniesienie sukcesu wyborczego, o czym mieliśmy się okazję przekonać w czasie poprzedniej kampanii prezydenckiej i co niewątpliwie zaobserwujemy także w roku bieżącym. Usamodzielnienie placówek służby zdrowia czy też oświaty spowodowało w naszym kraju zainteresowanie marketingiem również ze strony tzw. organizacji non profit. Zaczęto bogato czerpać z doświadczeń naszych zachodnich partnerów, u których działalność takich organizacji rozwinęła się znacznie wcześniej niż w Polsce. Dzisiaj nikogo już nie dziwi reklama uczelni zamieszczana w prasie, niezależnie od tego czy jest to uczelnia prywatna czy też państwowa. Dzięki działaniom promocyjnym organizacje non profit starają się osiągać zwiększenie liczby świadczonych przez siebie usług i tym samym poprawić poziom ochrony zdrowia mieszkańców, stopień edukacji społeczeństwa, ale również poparcie społeczne dla prowadzonych przez siebie działań.

Na przykładzie organizacji non profit możemy dostrzec, że to, co było dotychczas zarezerwowane dla działań typowo komercyjnych tj. teorię i praktykę marketingu można zastosować z powodzeniem w dziedzinach, gdzie pojęcie zysku jest często niewymierne. Jak można np. zmierzyć efekt działań w ramach akcji „Sprzątanie świata”? Ilość zebranych porzuconych odpadów nie jest miernikiem czystości terenu, a zmiany w świadomości dzieci biorących udział w akcji, zwłaszcza te, które ujawnią się po wielu latach nie mogą z racji swojego charakteru nie mogą podlegać jakiejkolwiek ocenie ilościowej.

Czy jednak wzorem usług, polityki czy tez organizacji niedochodowych można zastosować marketing w zarządzaniu miastem? Rozpatrzmy to analizując miasto jako miejsce potencjalnej inwestycji.

2.      WARUNKI MARKETINGU MIASTA

Można zdefiniować przynamniej cztery warunki zaistnienia marketingu^[i]:

• Występują dwie lub więcej stron o niezaspokojonych potrzebach. Mogą to być: mieszkańcy miasta poszukujący pracy; Zarząd miasta pragnący zwiększyć swoje wpływy z tytułu podatków, poprawić jakość życia mieszkańców; inwestor poszukujący miejsca, w którym mógłby ulokować swoją fabrykę.

• Istnieje zamiar i możliwość zaspokojenia tych potrzeb. Miasto posiada odpowiedni teren, który może odsprzedaż inwestorowi, mieszkańcy posiadają dostateczne kwalifikacje, aby podjąć pracę w planowanej fabryce, inwestor posiada dostateczne zaplecze kapitałowe do realizacji inwestycji.

• Istnieje sposób, w jaki strony mogą się porozumiewać. Kontakty bezpośrednie, listowne, telefoniczne, massmedia.

• Istnieje coś, co może być przedmiotem wymiany. W zamian za oferowany teren władze oczekują określonych świadczeń ze strony inwestora. Inwestor w zamian za pracę wykonywaną przez mieszkańców miasta oferuje im wynagrodzenie.

Widzimy więc, że miasto w pełni wyczerpuje te cztery warunki. Jak pokazuje praktyka, znaczenie marketingu wzrasta wraz ze wzrostem konkurencyjności, czy możemy zaobserwować i tę prawidłowość w przypadku miasta? Tworzenie Specjalnych Stref Ekonomicznych, ulgi podatkowe, to tylko niektóre przykłady działań zwiększających atrakcyjność miasta w oczach inwestora, a nie byłoby to konieczne gdyby nie istniała konkurencja pomiędzy poszczególnymi miastami.

3.      PODSTAWOWE POJĘCIA i DEFINICJA MARKETINGU MIASTA

Istotą marketingu jest koncentracja na klientach i ich potrzebach. Podstawowym zadaniem jest zatem zdefiniowanie, kim są „klienci” i „sprzedawcy” miasta.

3.1.            KLIENCI I SPRZEDAWCY MIASTA.

Z punkt widzenia Zarządu Miasta jako ośrodka decyzyjnego możemy rozróżnić następujące poziomy marketingu miasta - marketing wewnętrzny i marketing zewnętrzny. Przy czym wydaje się być logicznym podział marketingu wewnętrznego na marketing wewnętrzny ścisły i poszerzony. Skład poszczególnych warstw marketingu ukazany jest na rysunku 1.

Istotnym rozróżnieniem marketingu miasta od marketingu usług czy też dóbr konsumpcyjnych jest fakt, że elementy składowe poziomu wewnętrznego są jednocześnie „sprzedawcami” miasta (a konkretnie jego wizerunku) dla elementów składających się na poziom zewnętrzny. Np. mieszkańcy regionu poprzez utrzymanie czystości tworzą wizerunek całego miasta a nie tylko samych siebie. Powinno mieć to duży wpływ na kształtowanie polityki marketingowej przez władze miasta, gdyż szczególnego znaczenia wobec powyższego nabiera marketing wewnętrzny dla skutecznego marketingu zewnętrznego.

Rysunek Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Poziomy marketingu miast

Każda z wymienionych wyżej grup ma określone oczekiwania wobec władz miasta, które powinny w planowaniu własnej działalności uwzględniać potrzeby, jakimi kierują się poszczególne grupy „klientów”. I jeśli właśnie w taki sposób będziemy pojmować proces marketingu miasta, to przekonamy się, że sformułowana na potrzeby marketingu dóbr konsumpcyjnych definicja marketingu nic nie traci na swojej adekwatności w przypadku marketingu tak specyficznego produktu, jakim jest miasto. Marketing określany jest m.in. jako: proces społeczny i zarządczy, dzięki któremu konkretne osoby i grupy otrzymują to, czego potrzebują i pragną osiągnąć poprzez tworzenie, oferowanie i wymianę posiadających wartość produktów[ii]. Analizując tę definicję, dojdziemy do wniosku, że jeśli uda się określić miasto jako produkt w ujęciu marketingowym, to pozostałe części tej definicji nie budzą już wątpliwości.

Zanim jednak przejdę do definiowania poszczególnych elementów kompozycji marketingowej miasta warto zastanowić się chwilę nad systemem celów, jakie stoją przez Zarządem miasta.

4.      SYSTEM CELÓW W ZARZĄDZANIU MIASTEM

Podobnie jak w przypadku przedsiębiorstwa, również i w zarządzaniu miastem możemy wyodrębnić klika poziomów celów:

• Cel główny - nadrzędnym celem władz miasta powinien być dobrobyt jego mieszkańców (w ujęciu długofalowym). Oczywiście mogą i zapewne będą pojawiać się rozbieżności dotyczące zdefiniowania pojęcia dobrobytu, gdyż w zależności od wieku, zawodu, czy tez wykształcenia mieszkańców, zmieniać się będzie ich postrzeganie otaczającej rzeczywistości oraz prezentowana hierarchia wartości. Jeżeli przyjmiemy, że na dobrobyt składa się w głównej mierze jakość życia w mieście, to zdefiniować ją możemy za pomocą następujących wielkości - syntetyczny wskaźnik (sw) demograficzny, sw stanu środowiska naturalnego, sw sytuacji mieszkaniowej, sw oceny sieci handlowej, sw oceny transportu i komunikacji, sw możliwości edukacji, sw dostępu do kultury, sw stanu i ochrony zdrowia, sw stopy życiowej, sw bezpieczeństwa życia, sw rekreacji i aktywnego wypoczynku[iii].

• Cele funkcjonalne miasta - podobnie jak w marketingu dóbr konsumpcyjnych możemy wyróżnić cele związane z produkcją, sprzedażą, kadrami, itp., również w przypadku miasta możemy wyróżnić szereg dziedzin, w których możemy wyróżnić cele funkcjonalne. Mogą to być cele formułowane w oparciu o przytoczoną wcześniej definicję dobrobytu mieszkańców.

• Cele funkcjonalne wydzielonych zadaniowych jednostek miasta - mam tutaj na myśli nie jednostki w sensie geograficznym, lecz jednostki funkcjonalne, z których każda może mieć własną strukturę celów funkcjonalnych, np. w oświacie można sformułować następujące cele marketingowe: uzyskanie wysokiego stopnia scholaryzacji mieszkańców, pozyskanie akceptacji mieszkańców dla planowanych zmian w systemie oświaty, pozyskiwanie dodatkowych środków na rozwój systemu oświaty

• Cele instrumentalne - podwyższenie stopnia scholaryzacji można osiągnąć poprzez wprowadzenie nowoczesnych metod nauczania w szkołach, które pozwolą na wyższy odsetek mieszkańców danego miasta, którzy dostaną i ukończą studia. Można to również osiągnąć poprzez stwarzanie warunków sprzyjających zatrzymywaniu wykształconej kadry w mieście lub jej pozyskiwanie z innych ośrodków miejskich.

Przystępując do formułowania konkretnych celów należy brać pod uwagę posiadane przez miasto zasoby, w szczególności należy uwzględnić takie czynniki[iv] jak:

         Kapitał naturalny - wartość ziemi, wody, roślinności i innych zasobów naturalnych

         Kapitał materialny - wartość maszyn budynków i zakładów

         Kapitał ludzki - wartość ludzi jako dostawców siły roboczej i ich potencjału intelektualnego

         Kapitał społeczny - wartość więzi społecznych, kultury życia

         Kapitał kulturalny - wartość kulturalnych zasobów

Rysunek Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. System celów miasta (źródło: opracowanie własne na podst. Roman Niestrój, Zarządzanie Marketingiem Aspekty Strategiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998)

5.      KOMPOZYCJA MARKETINGOWA MIASTA

Trwałe miejsce w terminologii marketingowej zajęło spopularyzowane przez Mc Carthy`ego pojęcie kompozycji marketingowej (Marketing Mix). W wielu gałęziach marketingu dużą rolę odgrywa czynnik ludzki (usługi, organizacje non profit). Dlatego też celowym stało się wyodrębnienie z 4P dodatkowego elementu, jakim są ludzie (People). Tym samym zastąpiono koncepcje 4P koncepcją 5P. Następnie wielu teoretyków marketingu formułowało inne koncepcje kompozycji marketingowej[v] jednak szersze uznanie zdobyły jedynie definicje podstawowe 4P i 5P.

Przy formułowaniu poszczególnych instrumentów marketingu mix warto pamiętać o dwóch istotnych cechach kompozycji marketingowej.

Pierwszą z nich jest komplementarność. Oznacza ona, że wszystkie elementy kompozycji marketingowej stanowią jedną nierozłączną całość i kształtując pojedynczy element należy pamiętać, że stanowi nieodłączny element większej całości i jako taki powinien być uzupełnieniem pozostałych elementów. Jeżeli np. pragniemy pozyskać inwestorów z zakresu HighTech Technologies, to należy zadbać nie tylko o stosowne materiały promocyjne, ale również o to, aby w mieście była odpowiednia liczba kadr o odpowiednich kwalifikacjach, gdyż będzie to jedno z podstawowych kryteriów wyboru miejsca do inwestycji przez korporację. Przykładem może być tutaj decyzja firmy Delphi o budowie Centrum Technologii nie w Krośnie, gdzie funkcjonuje od kilku lat zakład produkcyjny tej firmy, lecz w stosunkowo nieodległym Krakowie, gdzie istnieje duże zaplecze badawcze wyższych uczelni i jednocześnie, co roku kończy je duża grupa wysoko wykwalifikowanych potencjalnych pracowników. W działaniach i materiałach promocyjnych wielu miast możemy zaobserwować, że tak istotna cecha kompozycji jest pomijana, co skutkuje tym, że działania te są zarówno niespójne jak i też mało skuteczne, ponieważ np. tereny przeznaczone pod inwestycje przemysłowe nie posiadają dobrego dostępu do dróg, a często są nie uzbrojone w infrastrukturę techniczną, a potencjalny inwestor mając do wyboru tereny praktycznie z całego świata, wybierze wariant najbardziej korzystny dla siebie, a nie jak chciałyby władze - najkorzystniejszy dla miasta.

Drugą istotną cechą marketingu mix jest substytucyjność. Chociaż wszystkie elementy marketing mixu stanowią całość, to jednak do pewnego stopnia możemy zastępować jeden element kompozycji marketingowej drugim. Jeżeli miasto nie posiada np. dostatecznej liczby wysoko wykwalifikowanej kadry (Ludzie), a pragnie przyciągnąć inwestora z obszaru tzw. High Techu, to poprzez system ulg podatkowych i poprawę istniejącej infrastruktury, może mimo wszystko pozyskać inwestora (np. wspierana przez Rząd Polski inwestycja Toyoty w Wałbrzychu).

Jak skomplikowaną strukturę posiada kompozycja marketingowa miasta ukazuje rysunek 3.

Rysunek Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Kompozycja marketingowa miasta (źródło - opracowanie własne)

5.1.            MIASTO JAKO PRODUKT MARKETINGOWY

Na jednej z konferencji organizowanej prze EUROREG w Warszawie poświęconej zarządzaniem rozwojem miast miał miejsce wykład prof. dr hab. Tadeusza Markowskiego. Wobec użycia przez niego w wykładzie pojęcia produkt w odniesieniu do miasta, padły zarzuty niektórych uczestników, że nie jest to „typowy wytwór rąk ludzkich”, a więc nie można wobec niego używać tego pojęcia. Ze strony innej osoby padł natomiast zarzut, że podobnie jak w marketingu usług, należy usługi nazywać konkretnie usługami (a nie produktem - przyp. autora), tak i w przypadku marketingu miasta nie należy używać pojęcia produkt. Osobiście uważam zarzuty te, za oparte na dość nikłych podstawach. Po pierwsze dziś właściwie nikt nie kwestionuje zasadności używania pojęcia produkt w odniesieniu do obiektów turystycznych. W tym przypadku człowiek wnosi zazwyczaj znacznie mniejszy wkład w ich utworzenie niż ma to miejsce w przypadku miasta, które zdecydowanie jest wytworem rąk ludzkich. Kolejna kwestia to zasadność określania miasta jako produktu w świetle jego czasami niematerialnego i złożonego charakteru. Odwołam się w tym momencie do definicji produktu:

        Dobro, usługa lub pomysł mający zaspokoić potrzeby konsumenta[vi]

        To, co możemy zaoferować w celu zaspokojenia potrzeby lub pragnienia[vii]

Każda z przytoczonych powyżej definicji nic nie mówi o materialnym lub niematerialnym charakterze, czy też jego złożoności. Obydwie natomiast akcentują konieczność zaspokajania przez produkt określonych potrzeb konsumenta. Ten warunek określone aspekty miasta kierowane do właściwych im grup docelowych spełniają. Zatem możemy mówić o mieście jako produkcie w kontekście marketingowym.

Jest to produkt o bardzo złożonej i wieloaspektowej strukturze. Zazwyczaj, jeśli mówimy o sprzedaży miasta mamy na myśli bądź to pozyskanie określonych inwestorów lub przyciągnięcie do niego turystów. Nie wyczerpuje to jednak całości zagadnienia. Trzeba zaznaczyć, że w tych przypadkach koncentrujemy się wyłącznie na marketingu zewnętrznym i to tylko na jego dwóch elementach. Pozostają przecież nie mniej ważne są pozostałe grupy zewnętrzne, mogące mieć istotny wpływ na rozwój miasta. Władze regionalne i krajowe, które poprzez podejmowanie określonych decyzji mogą sprzyjać (lub nie) rozwojowi miasta - np. decyzja o lokalizacji i czasie budowy autostrad. Środki masowego przekazu, które nieprzypadkowo nazywane są czwarta władzą. Pozytywne artykułu czy też migawki np. na temat bezpieczeństwa miasta, mogą przyczynić się do zainteresowania miastem ze strony potencjalnych mieszkańców, podczas gdy pojawiający się wizerunek zacofanego regionu prowadzi do nasilenia niekorzystnych zjawisk demograficznych (np. ujemna migracja i tzw. drenaż mózgów). Potencjalni mieszkańcy, którzy mogą prowadzić do ożywienia procesów inwestycyjnych w mieście - powszechnie uważa się budownictwo mieszkaniowe za lokomotywę rozwoju. Nie sposób też zapomnieć o marketingu wewnętrznym. Takie aspekty miasta jak oferta kulturalna, oświatowa czy też komunalna, adresowane są przecież przede wszystkim do osób już mieszkających lub pracujących na jego terenie.

Wszystkie elementy składające się na miasto-produkt, cechuje wysoki stopień wzajemnej infiltracji. Każdy z nich uzależniony jest od innych i jednocześnie ma duży wpływ na pozostałe elementy. Ponadto niektóre z nich (zwłaszcza zasoby naturalne) podlegają w szczególny sposób prawu ograniczoności zasobów, inne natomiast (potencjał intelektualny) stanowią jego całkowite zaprzeczenie - im więcej są eksploatowane, tym większym potencjałem dysponują.

5.2.            CENA

Również i ten element mixu miasta możemy rozpatrywać analogicznie do produktów konsumpcyjnych. Tutaj możemy zaobserwować popytową i kosztową metodę kształtowania cen.

Jednak w przeciwieństwie do ceny dóbr konsumpcyjnych, w przypadku miasta nie zawsze płacącym jest Nabywca. Dla przykładu miasto Toledo w stanie Ohio (USA) zainwestowało ponad 50 mln USD w rozbudowę autostrady, remont pasa startowego na lotnisku i inne udogodnienia po to, aby pozyskać Burlington Air Express. Dało to unikalną na skale światową kwotę dotacji w wysokości 125 000,-USD na jedno utworzone dzięki temu miejsce pracy[viii]. Ale dzięki temu miasto zmniejszyło wydatnie bezrobocie i uzyskało nowy impuls rozwojowy.

Dla różnych dziedzin miasta możemy stosować jedną z poniżej wymienionych strategii cenowych:

-        Zgarniania (Skimming)

-        Penetracji rynku

-        Ceny konkurencyjnej

-        Ceny rynkowej

-        Ceny nieopłacalnej

-        Zróżnicowanej wg segmentów

Niezależnie od rodzaju strategii, jaki przyjmiemy, trzeba zdawać sobie sprawę z wieloaspektowości ceny, jaka wynika ze wzajemnego przenikania się elementów produktu. Jak i też często spotykanego w Polsce współfinansowania określonych zadań inwestycyjnych przez przemysł i władze miasta. Wynika to z przyjęcia określonych planów rozwojowych miasta i współzależności rozwoju miasta i funkcjonujących na jego terenie firm.

5.3.            DYSTRYBUCJA

Najczęściej wykorzystywanym kanałem dystrybucji w przypadku inwestycji jest niewątpliwie kanał bezpośredni. Z kolei oferowane przez miasto atrakcje turystyczne są sprzedawane częściej poprzez kanały pośrednie. Wybór określonego kanału dystrybucji jest oczywiście uzależniony zarówno od charakteru określonego produktu jak i też jednocześnie charakteru rynku.

5.4.            PROMOCJA

Jest to najlepiej znana strona marketingu miasta. Niemal każde miasto wykorzystuje w swoich działaniach reklamę. Większe miasta wykorzystują niemal wszystkie znane formy promocji modyfikując je w zależności od posiadanych przez siebie zasobów. Jednak należy podkreślić, że wciąż dominuje w działaniach promocyjnych miast marketing masowy - foldery są opracowywane dla wszystkich (turystów, inwestorów, potencjalnych mieszkańców). Zatraca się przy tym idea segmentacji, która głosi, że działania na rzecz podgrupy są łatwiejsze i skuteczniejsze. Istotnym odróżnieniem miasta od przedsiębiorstw jest natomiast fakt możliwość znacznie łatwiejszego (i tańszego) wykorzystywania narzędzi promocyjnych z zakresu PR i Publicity. Dziennikarze bardzo chętnie korzystaliby z profesjonalne przygotowanych materiałów dla prasy przez służby miejskie. Jednak wskutek upolitycznienia władz miejskich stanowisko rzecznika prasowego - czyli osoby mogącej mieć kolosalny wpływ na kształtowanie wizerunku miasta, obejmują osoby bez należytego przygotowania merytorycznego, a przy jednoczesnym bardzo często spotykanym niezrozumieniu idei marketingu ze strony decydentów, działania PR ograniczają się do reakcji w sytuacjach kryzysowych. Sporadycznie jedynie wykorzystuje się w sposób prawidłowy siłę, jaka tkwi w profesjonalnym Public Relations. Klasycznym przykładem fatalnego prowadzenia kampanii PR jest propagowanie idei spalarni śmieci w Rzeszowie. Blisko 200 tysięczne miasto posiada wysypisko śmieci w odległości ok. 40 km. Sposobem na zmniejszenie kosztów utylizacji odpadów miała być spalarnia śmieci. Całkowite prowadzenie kampanii informacyjnej przerzucono na potencjalnego inwestora. Niezrozumienie wagi tematu, obawy mieszkańców przy jednoczesnych kłopotach finansowych inwestora i niemal całkowitym milczeniu władz miasta spowodowały upadek idei spalarni.

5.5.            LUDZIE

Niewątpliwie najważniejszy element kompozycji marketingowej miasta. Począwszy od pracowników urzędu miasta kształtujących wizerunek władz w oczach jego mieszkańców i potencjalnych inwestorów. Poprzez lokalne massmedia, z materiałów których często korzystają ogólnokrajowe środki masowego przekazu, wreszcie po mieszkańców miasta stanowiących jego wizytówkę i będących jednocześnie jednymi z „Klientów” miasta. Wszystkie te grupy wymagają odrębnego podejścia i uważnego kształtowania wizerunku miasta i jego władz w ich oczach. W warunkach demokracji, to bowiem mieszkańcy poprzez udział w wyborach ostatecznie rozliczają władze miasta z podejmowanych przez nie w ciągu kadencji działań. Z uwagi stosunkowo krótki okres pomiędzy wyborami, wiele działań władz może być niezrozumiałych, uważanych za niepotrzebne lub nawet szkodliwe dla interesów mieszkańców. Mimo że w długoletniej perspektywie byłyby one korzystne, to przy braku odpowiedniej polityki informacyjnej w połączeniu z niskim stopniem świadomości społecznej będą one powodem wyboru nowych władz, które nauczone doświadczeniem mogą podejmować, mniej kontrowersyjne działania nastawione jedynie na efekty bieżące, co jest niewątpliwie przykładem marketingu politycznego, ale niewiele ma wspólnego z marketingiem miasta.

6.      PRZYKŁAD SKUTECZNEGO STOSOWANIA MARKETINGU W WARUNKACH POLSKICH

Jednym z dobrych przykładów na skuteczne zastosowanie marketingu miasta są leżące na Dolnym Śląsku - Polkowice. Zaliczana do jednej z najbogatszych gmin w Polsce, w latach 80-tych słynęła z ulokowanego tam przemysłu miedziowego. Pogarszająca się sytuacja finansowa przemysłu wydobywczego skłoniła władze miasta do podjęcia radykalnych działań mających na celu lepsze wykorzystanie istniejącego potencjału ludzkiego. W tym celu w 1997 roku utworzono Specjalną Strefę Ekonomiczną. Ponadto zorganizowano komputerowy System Informacji o Terenie, dzięki któremu potencjalny inwestor może w ciągu kilku minut uzyskać informacje o interesujących go nieruchomościach. Dało to efekt w postaci ożywienia gospodarczego miasta - Royal Europa sp. z o.o. wybudowała w Polkowicach pierwszą w Europie fabrykę produkującą materiały budowlane z polichlorku winylu. Jest to największa kanadyjska inwestycja w Polsce. Również Volkswagen prowadzi inwestycje w Polkowicach, które są szacowane na ok. 250 mln. marek. Są to nie tylko dodatkowe wpływ do budżetu z tytułu podatków, ale również dodatkowe miejsca pracy dla mieszkańców miasta. Aby podnieść standard życia w mieście niemałym nakładem środków powstał w latach 1996-98 Aquapark - największa atrakcja turystyczna gminy i najnowocześniejszy tego typu obiekt w kraju. Aquapark zaprojektowany został jako kompleks wypoczynkowy z pełną infrastrukturą handlowo-usługową i ma być w zamierzeniach władz, centrum rozwijających się Polkowic. W dniu dzisiejszym przeciętnemu mieszkańcowi Polski, Polkowice nie kojarzą się już z dymiącymi kominami zakładów KGHM, lecz właśnie z orzeźwiająca kąpielą w jednym z basenów Aquaparku. Władze miast umiejętnie wykorzystały atuty położenia miasta dla jego rozwoju.

Podobna sytuacja miała miejsce w gminie Kobierzyce. Położona na południe od Wrocławia gmina była gminą typowo rolniczą. Władze gminy dostrzegły jednak możliwości rozwoju nie rolnictwie, ale poprzez wykorzystanie atutów położenia. Leżące w widłach międzynarodowych dróg tereny zostały po ich całkowitym uzbrojeniu w infrastrukturę techniczną i uregulowaniu spraw własnościowych zaoferowane inwestorom. Jednak władze nie starały się pozyskać wszystkich.

---