Bajki Krasickiego jako gorzka prawda o ludziach i świecie
W bajkach wydanych za życia poety, w tomie zatytułowanym "Bajki i przypowieści" przeważają bajki krótkie, epigramatyczne, natomiast w "Bajkach nowych", opublikowanych po śmierci autora, znajdują się bajki o charakterze narracyjnym.
Oba zbiory są znakomitym zwierciadłem stosunków i układów międzyludzkich
o ponadczasowej wartości, gdyż i dzisiaj znajdziemy w nich wiedzę o życiu
i ludziach nam współczesnych, a przestrogi w nich zawarte i mądrość
morałów mogą zawsze służyć jako broń przeciwko skutkom ludzkiej głupoty
i niespodziankom codzienności.
"Wstęp do bajek" odsłania krytyczne nastawienie poety do świata, w którym
wprawdzie są ludzie dobrzy, wstrzemięźliwi, uczciwi i życzliwi, ale jest ich
tak niewielu, że częściej bywają bohaterami bajek niż postaciami kształtującymi
naszą rzeczywistość.
"Malarze"
Bajka ta dowodzi, że ludzka próżność i brak rozsądnej samooceny dostarczają
możliwości robienia niezłych interesów różnego typu spryciarzom. Znakomity
portrecista Piotr ledwo wiąże koniec z końcem, a Janowi, choć "mało i źle
robił", powodziło się wyśmienicie. Dlaczego? "Piotr malował podobne, Jan
piękniejsze twarze".
"Kruk i lis"
Wystarczyło kilka pochlebstw i fałszywych zachwytów nad wdziękami kruka, by ten, uwierzywszy w swój talent, otworzył dziób i wypuścił ser, na co czekał
lis. "Bywa często zwiedzionym, kto lubi być chwalonym" - kończy poeta.
"Szczur i kot" przestrzega przed pychą, która powoduje, że człowiek zaczyna
wierzyć w swą nieomylność, w swą niezniszczalną siłę, przez co traci poczucie
rzeczywistości i nie dostrzega grożących niebezpieczeństw. Wystarczy wtedy
moment, by stracić pozycję lub nawet życie. Siedzący na ołtarzu podczas
nabożeństwa, zachwycony sobą szczur padł ofiarą kota w momencie gdy przekonany, że "jemu to kadzą", "dymem się kadzideł zbytecznych zakrztusił".
"Wół minister"
"Kiedy wół był ministrem i rządził rozsądnie, Szły, prawda, rzeczy z wolna,
ale szły porządnie". Znudzony jednostajnością monarcha zrzuca go ze stanowiska, oddając je małpie, a potem lisowi. Szybko okazało się, że głupota pierwszego ministra i chytrość drugiego mogą doprowadzić kraj do ruiny. Całe szczęście, że rozsądek zwyciężył i "znowu wół był ministrem i wszystko naprawił".
"Ptaszki w klatce"
Bajka ma charakter polityczny. Stary czyżyk przejawia troskę o losy kraju,
wspomina czasy, kiedy Polska była krajem wolnym, tęskni za wolnością. Młody
czyżyk natomiast nie jest tym zainteresowany, bo urodził się już w niewoli.
"Groch przy drodze"
Autor krytykuje zbytnią przezorność, ostrożność, chciwość, które często
przynoszą jeszcze większe szkody.
"Dewotka"
Bajka krytykuje fałszywą pobożność, zakłamanie i obłudę religijną.
Bajki Krasickiego bawią i uczą zarazem.