Odpowiedzialność przewoźnika w międzynarodowym przewozie drogowym towarów
Autor:
Andrzej Rzeczycki, grupa 23
Plan pracy:
Wprowadzenie do CMR.
Szkody, za które odpowiada przewoźnik.
Zaginięcie towaru - możliwe przyczyny, definicja i odszkodowanie.
Uszkodzenie towaru - definicja i odszkodowanie.
Nieterminowe wykonanie przewozu - definicja i odszkodowanie.
Odszkodowania za towary niebezpieczne.
Przepisy uwalniające przewoźnika od odpowiedzialności.
Inne możliwości wyłączenia odpowiedzialności przewoźnika.
W dobie powszechnie zawieranych umów międzynarodowego przewozu drogowego towarów niezwykle istotne jest ustalenie zasad, według których odpowiadają przewoźnicy za nienależyte wykonanie przewozu.
Podstawowym aktem prawnym regulującym odpowiedzialność przewoźników w umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów jest w Europie konwencja CMR. Konwencja ta została podpisana przez 46 państw: praktycznie wszystkie państwa europejskie, większość byłych republik radzieckich, Maroko, Tunezję, Mongolię i Iran. Konwencję stosuje się we wszystkich przypadkach, gdy przewoźnik zobowiązuje się do odpłatnego przewiezienia dowolnego towaru pojazdem, niezależnie od miejsca zamieszkania i przynależności państwowej stron, gdy przewidziany w umowie początek i koniec transportu znajdują się w różnych krajach, a w przynajmniej jednym z nich obowiązuje konwencja CMR.
Przewóz towaru z Polski do dowolnego państwa świata podlegać więc będzie konwencji CMR. Jeśli jednak poszkodowany wniesie pozew do sądu państwa, w którym nie obowiązuje konwencja CMR, sąd ten zastosuje konwencję CMR tylko jeśli wystawiono list przewozowy CMR. Obowiązkowym elementem listu przewozowego CMR jest oświadczenie, że dany przewóz podlega przepisom konwencji CMR. W ten sposób strony dokonują wyboru prawa.
Przyjąć można, że zobowiązanie przewoźnika jest co do zasady zobowiązaniem rezultatu (obowiązkiem przewoźnika jest przemieszczenie towaru), co jednak nie umniejsza innych obowiązków przewoźnika związanych z przewozem. Za szkody powstałe w towarze przewoźnik odpowiada na zasadzie ryzyka. Nie może on bowiem uwolnić się od odpowiedzialności poprzez wykazanie braku swej winy. Zgodnie z art. 17 CMR przewoźnik odpowiada za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru lub za jego uszkodzenie, które nastąpi w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem, jak również za opóźnienie dostawy. Przewoźnik odpowiada więc tylko za szkody powstałe w czasie przewozu. Konwencja CMR wymienia następujące zdarzenia, za które odpowiada przewoźnik:
całkowite lub częściowe zaginięcie towaru,
całkowite lub częściowe uszkodzenie towaru,
opóźnienie dostawy.
Zaginięcie towaru oznacza, że przewoźnik mimo upływu terminu dostawy nie może wydać towaru. W grę wchodzi np. kradzież albo wydanie towaru osobie nieuprawnionej. W takich przypadkach teoretycznie istnieje możliwość odzyskania towaru. Nie można jednak wymagać od odbiorcy, aby oczekiwał w nieskończoność na nadejście towaru. Zgodnie z art. 20 CMR osoba uprawniona może, bez dalszych dowodów, uważać towar za zaginiony, jeżeli nie został on wydany w ciągu trzydziestu dni po upływie umówionego terminu, a jeżeli terminu nie umówiono, w ciągu sześćdziesięciu dni po przyjęciu towaru przez przewoźnika. Ponieważ istnieje możliwość odzyskania zaginionego towaru, poszkodowany może żądać by wydano mu odzyskany towar w ciągu roku po wypłaceniu odszkodowania. W takim wypadku poszkodowany zwraca wypłacone odszkodowanie i płaci należność za przewóz, może też żądać odszkodowania za opóźnienie w dostawie i ewentualne uszkodzenie towaru. Odszkodowanie za zaginięcie towaru oblicza się według wartości towaru w miejscu i w czasie przyjęcia do przewozu. Wartość towaru określa się według ceny giełdowej, w razie jej braku według bieżącej ceny rynkowej, a w braku obu - według zwykłej wartości towarów tego samego rodzaju i jakości. Przewoźnik zwraca też przewoźne, cło i inne wydatki poniesione w związku z przewozem towaru. Wydatki te przewoźnik ma zwrócić w całości w razie całkowitego zaginięcia i proporcjonalnie w razie częściowego zaginięcia.
Uszkodzenie towaru to zmiana jakościowa ładunku, która uniemożliwia korzystanie z niego w sposób prawidłowy albo też powoduje obniżenie jego wartości użytkowej czy wymiennej. Uszkodzenie może dotyczyć całego przewożonego towaru albo jego części. Z uszkodzeniem może się wiązać zmiana ilościowa, łącząca się z ubytkiem części przesyłki (np. wskutek odłamania) albo na przyroście ciężaru towaru (np. wskutek namoczenia czy zawilgocenia i wchłonięciu wody). Za uszkodzenie towaru przewoźnik płaci kwotę, o którą obniżyła się wartość towaru i nie obejmuje utraty spodziewanych korzyści.
Przewoźnik odpowiada również za fakt nieterminowego wykonania przewozu. Termin przewozu nie jest obligatoryjnym elementem listu przewozowego CMR. Gdy strony nie podadzą terminu, opóźnienie dostawy nastąpi gdy faktyczny czas trwania przewozu przekroczy czas, jaki słusznie można przyznać starannym przewoźnikom. Uwzględniać trzeba przy tym wszystkie okoliczności, a zwłaszcza przy przesyłkach drobnych czas niezbędny dla skompletowania pełnego ładunku w normalnych warunkach. Odszkodowanie za opóźnienie dostawy należy się tylko jeśli uprawniona osoba doznała z tego powodu szkody i zgłosiła zastrzeżenie w terminie 21 dni od dostarczenia towaru.
Odszkodowanie nie może jednak przewyższyć kwoty przewoźnego. Wyższego odszkodowania można żądać jedynie w przypadku zadeklarowania wartości towaru lub specjalnego interesu w jego dostawie. Wysokość maksymalnego odszkodowania za opóźnienie dostawy ustalono na niskim poziomie, jednakże gdy opóźnienie przekracza podane wyżej terminy, uprawniona osoba może uznać towar za zaginiony i żądać odszkodowania za zaginięcie towaru, a nie za opóźnienie dostawy. Z całości brzmienia konwencji CMR wywnioskować można, że w razie uszkodzenia towaru odszkodowanie za opóźnienie w dostawie należy się obok odszkodowania należnego z tytułu uszkodzenia towaru, a w razie częściowego zaginięcia towaru odszkodowanie za opóźnienie dostawy wypłaca się tylko za nie zaginioną część towaru.
Osobno w konwencji potraktowana jest sprawa odszkodowania za towary niebezpieczne. Jeżeli nadawca powierza przewoźnikowi towary niebezpieczne powinien mu dokładnie opisać, jakie niebezpieczeństwo przedstawiają i wskazać mu w razie potrzeby, jakie środki ostrożności należy podjąć. W przypadku, gdyby informacja ta nie została zamieszczona w liście przewozowym, do nadawcy lub do odbiorcy należy przeprowadzenie dowodu, że przewoźnik wiedział, jakie niebezpieczeństwo przedstawiał przewóz wymienionych towarów. Towary niebezpieczne, które nie byłyby przewoźnikowi znane jako takie, mogą być w każdej chwili i w każdym miejscu wyładowane, zniszczone lub unieszkodliwione przez przewoźnika bez żadnego odszkodowania. Nadawca zaś byłby oprócz tego odpowiedzialny za wszystkie koszty i szkody wynikające z nich powierzenia do przewozu lub z ich przewozu.
Istotne znaczenie mają też przepisy pozwalające przewoźnikowi na uwolnienie od odpowiedzialności. Odpowiedzialność przewoźnika nie ma bowiem charakteru absolutnego i w pewnych sytuacjach może on nie odpowiadać za szkody transportowe ani za opóźnienie dostawy. Ciężar dowodu tych okoliczności ciąży jednak na przewoźniku. Konwencja CMR przewiduje następujące okoliczności zwalniające przewoźnika od odpowiedzialności:
wina osoby uprawnionej, gry przewoźnik nie ponosi winy,
zlecenie osoby uprawnionej nie wynikające z winy przewoźnika,
wada własna towaru,
okoliczności, których przewoźnik nie mógł przewidzieć i których następstwom nie mógł zapobiec.
Większość sporów sądowych dotyczy ostatniej sytuacji. Przewoźnicy np. bronią się, że nie mogli zapobiec kradzieży towaru, a nadawcy wykazują, że przewoźnik mógł zapobiec szkodzie poprzez parkowanie pojazdu na parkingu strzeżonym. Rozstrzygnięcia sądów są różne w zależności od okoliczności konkretnej sprawy.
Przewoźnik nie odpowiada też za szkody powstałe wskutek:
użycia pojazdów otwartych i nie przykrytych opończą, jeżeli to użycie było wyraźnie uzgodnione i zaznaczone w liście przewozowym,
braku lub wadliwego opakowania, jeżeli towary, ze względu na swe naturalne właściwości, w razie braku lub wadliwego opakowania, narażone są na zaginięcie lub uszkodzenie,
manipulowania, ładowania, rozmieszczenia lub wyładowania towaru przez nadawcę lub przez odbiorcę albo przez osoby działające na rachunek nadawcy lub odbiorcy,
naturalnych właściwości niektórych towarów, mogących powodować całkowite lub częściowe ich zaginięcie albo uszkodzenie, w szczególności przez połamanie, rdzę, samoistne wewnętrzne zepsucie, wyschnięcie, wyciek, normalny ubytek lub działanie robactwa i gryzoni,
niedostateczności lub wadliwości cech lub numerów na sztukach przesyłki,
przewozu żywych zwierząt.
Przewoźnik nie może jednak korzystać z wyłączenia lub ograniczenia swojej odpowiedzialności jeżeli szkoda powstała wskutek złego zamiaru przewoźnika lub jego niedbalstwa równoznacznego ze złym zamiarem, nie może też powoływać się na wady pojazdu, którym się posługuje dla wykonania przewozu ani na winę osoby, u której pojazd wynajął.
Przewoźnicy korzystają z kwotowego ograniczenia swojej odpowiedzialności. Odszkodowanie nie może bowiem przekraczać 25 franków za kilogram brakującej wagi brutto, a za frank uważa się złoty frank wagi 10/31 grama złota o próbie 0,900, chyba że zadeklarowano wartość towaru lub specjalny interes w jego dostawie.
2