MÓZGOWE PORAŻENIE DZIECIĘCE - problemy stymulacji rozwoju w biegu życia
Mózgowe porażenie dziecięce jest to zespół przewlekłych i niepostępujących zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego (zwłaszcza ośrodka neuronu ruchowego) powstałych w wyniku uszkodzenia w czasie ciąży, okołoporodowym lub w pierwszych latach życia.
W okresie zarodkowym zmiany powstałe między 15 a 75 dniem rozwoju noszą miano embriopatii Tworzą się wtedy narządy i układy, a defekty zaistniałe w tym czasie powodują opóźnienie rozwoju psychoruchowego i umysłowego. Do zaburzeń tych może dojść w przypadku przebytych przez matkę chorób zakaźnych tj. świnki, różyczki, odry, ospy, półpaśca.
W okresie płodowym zmiany chorobowe (fenopatie) nie powodują wad wrodzonych, gdyż układ nerwowy jest już wystarczająco wykształcony, ale wirusy i pasożyty (kiła, toksoplazmoza) może być przyczyną zapalenia mózgu i opon mózgowych płodu.
Uszkodzenia okołoporodowe mogą mieć wiele przyczyn: mechaniczne, fizyczne, chemiczne, metaboliczne i infekcyjne. Szczególne znaczenie w powstaniu mózgowego porażenia dziecięcego ma niedotlenienie mózgu płodu i noworodka. Przyczyny tego można szukać m. in. w zakłóceniach wymiany gazowej matki, zaburzeniach metabolicznych, zaburzeniach dyfuzji tlenu przez łożysko, wymiany tlenu między matką, a płodem. Niedotlenienie powoduje zmianę naczyń mózgowych, może doprowadzić też do wylewu śródczaszkowego. U 70% wcześniaków o obniżonej masie ciała stwierdza się wcześniej czy później objawy uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.
Mózgowe porażenie dziecięce, które po łacinie nazywa się paralysis cerebralis infantum, a po angielsku Cerebral Palsy w jednej ze swych postaci klinicznych - obustronnego porażenia kurczowego (diplegia) - została opisana przez angielskiego lekarza Johna Little'a w i połowie XIX wieku i przez długi czas nazywane było chorobą Little'a.
OBJAWY M.P.Dz.
Wśród objawów najbardziej charakterystyczne są:
kurczowe niedowłady kończyn
ruchy mimowolne
zaburzenia zdolności ruchów i równowagi
Ponadto występują dysfunkcje współtowarzyszące:
opóźnienia rozwoju umysłowego (39%)
zaburzenia w zachowaniu z opóźnionym rozwojem lub bez niedorozwoju umysłowego (35%)
padaczka (35%)
zaburzenia narządu słuchu np.. niedosłuch (25%)
ograniczenie pola widzenia (50%)
zaburzania rozwoju mowy, niedowład warg, podniebienia, języka itp. (60%).
POSTACIE M.P.Dz.
Klasyfikacja ze względu na umiejscowienie porażenia.
Jest ich bardzo wiele, najczęściej występujące:
ateoza - ruchy mimowolne
ataksja - zaburzenia równowagi
atonia - zwiotczenie mięśni
spastyczność - duże napięcie mięśniowe
paraplegia - porażenie kończyn dolnych
monoplegia - porażenie jednej kończyny
diplegia - porażenie kończyn górnych i dolnych, obustronny symetryczny niedowład
Rozwój każdego dziecka z m. p. dz.. jest bardzo nieharmonijny, dlatego też by ustalić właściwy proces rehabilitacji i stymulowania wszystkich zmysłów konieczna jest prawidłowa diagnoza i jak najwcześniejsze przystąpienie do usprawniania.
W leczeniu szczególną uwagę zwraca się na rozwój psychoruchowy i ruchowy. Pobudzanie to powinno być bardziej intensywne, niż to które stosuje się u zdrowych dzieci. Musi być ukierunkowane na potrzeby i możliwości rozwojowe dziecka. Szczególnie intensywny rozwój odbywa się w wieku do trzech lat. Bardzo istotna jest opieka pielęgnacyjna, miłość rodzicielska, poczucie bezpieczeństwa, to mobilizuje dziecko i daje nadzieje, na poprawienie kondycji i stanu ogólnego, sam układ rehabilitacyjny tego nie zastąpi.
ODDZIAŁYWANIE PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNE jako bodziec w stymulacji rozwoju
Celem ogólnym stymulacji psychologiczno-pedagogicznej jest zaspokojenie potrzeb poznawczych i emocjonalnych dziecka przez dostarczenie mu doświadczeń dostosowanych do jego potrzeb i możliwości rozwojowych. Działania te służą do jak najlepszej adaptacji społecznej. Osoba, która prowadzi terapię powinna spełniać 4 zasady:
zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa,
nawiązać kontakt emocjonalny,
pacjent musi być podmiotem, a nie przedmiotem działań terapeutycznych,
należy pamiętać, że rozwój dziecka z m.p.dz. przebiega nieharmonijnie.
Podstawowe zadania to nauczanie dziecka samoobsługi w czynnościach codziennych, samodzielnego poruszania się, jak najsprawniejszego poruszania rękami, komunikowania się z otoczeniem, dbania o wygląd zewnętrzny.
Stymulacja ogólnego rozwoju dziecka polega na dostarczeniu mu już od pierwszego roku życia odpowiednich do poziomu jego rozwoju bodźców, które aktywują sferę spostrzeżeniowo-ruchową. Uczenie nowej formy zachowania musi być poprzedzone opanowaniem czynności z wcześniejszego etapu rozwoju. Szczególną uwagę należy zwrócić na czynności dziecka. Zaburzenia spostrzegania zmysłowo-ruchowego wywołują u dzieci nieprawidłową rejestrację bodźców, rzutuje to na strukturę ich spostrzeżeń, prowadzi do nieprawidłowości w kształtowaniu pojęć, wypacza obraz świata. Zniekształcenia mogą dotyczyć odbioru i interpretacji bodźców wzrokowych i słuchowych.
Dlatego metody usprawniania psychoruchowego kładą nacisk na rozwijanie wrażliwości i czułości poszczególnych zmysłów. Uczenie dzieci, by w sytuacji zaburzenia spostrzeżeń w jednym analizatorze zmysłowym dokonywało korekcji spostrzeżeń za pomocą innych zmysłów.
ODDZIAŁYWANIE PSYCHOPEDAGOGICZNE WSPOMAGAJĄCE ROZWÓJ PROCESÓW POZNAWCZYCH
I STADIUM ROZWOJU DZIECKA między 0 - 2 rokiem życia (sensoryczno-motorycznym) szczególną uwagę zwraca się na rozwój spostrzegania, dzięki któremu dziecko zdobywa odpowiednie informacje.
Terapia w tym wieku polega na dostarczaniu bodźców dotykowych, uczuciowych, wzrokowych, słuchowych, ruchowych np. masaż, manipulowanie ciałem dziecka. Pobudza się także koordynację wzrokowo-ruchową jako “zestrajanie ruchów rąk ze spostrzeżeniami dziecka”, wspomagane są funkcje wzrokowe, oraz manipulacja (stopniowe ćwiczenie chwytów nakładkowych, nożycowych, pensetkowych). W oddziaływaniu psychopedagogicznym pamiętać należy, że ograniczone przez chorobę zdobywanie doświadczeń sensoryczno-motorycznych może opóźnić rozwój procesów poznawczych. Może to być wynikiem m. in.:
nieprawidłowego funkcjonowania analizatorów
niezaspokojenie potrzeb emocjonalnych (np. poprzez częstą hospitalizację).
Podczas terapii dziecko najpierw poznaje przedmiot potem przechodzi do manipulowania nim.
II STADIUM ROZWOJU między 2-4 rokiem życia to okres myślenia konkretno-wyobrażeniowego. Zabawy dla dzieci w tym wieku ćwiczą koordynację wzrokowo-słuchową, pamięć wzrokową, rozumienie, werbalizację widzianych, przeżywanych sytuacji, zadawanie pytań, dialog, umiejętności manipulacyjne i konstrukcyjne.
Nowym elementem uwzględnianym w terapii są ćwiczenia na pojęciach wielkości, kształtu i rozpoznawania kolorów, rozróżniania postaci od tła. Bardzo ważną częścią w terapii są wytwory dziecka np. rysunki, lepienie z plasteliny.
Dzieci z m.p.dz. uczone są także jakościowych cech przedmiotu, jak wielkość (duży-mały, długi-krótki), przeznaczenia do czego służy, oraz pojęć przedmiotowych (dużo, mało). Przygotowując ćwiczenia z poszczególnych tematów szczególną uwagę zwraca się na kształtowanie koncentracji uwagi.
III STADIUM ROZWOJU od 4 roku życia - rozwój obrazów umysłowych, rozwój myślenia słowno-pojęciowego oraz bardziej złożonej wyobraźni.
W tym okresie bardzo ważne jest zorganizowanie zajęć szkolnych, kontakt z rówieśnikami, mobilizuje to dziecko do pracy, zaspakaja potrzeby psychiczne, naśladownictwo jako możliwość zdobywania nowych doświadczeń, umiejętności.
Wszystkie te procesy zapobiegają wtórnemu kalectwu i postawie egocentrycznej. Jednocześnie uczestniczenie w zajęciach grupowych wymaga samodzielności w czynnościach samoobsługowych, sprawności motorycznej, odpowiedniego rozwoju mowy i myślenia.
IV STADIUM ROZWOJU to okres rozpoczynający się nauką szkolną.
Osiągnięcie dojrzałości szkolnej (wg kryteriów Programu Wychowania) jest bardzo trudne dla dzieci z m.p.dz. Program ten kładzie nacisk na następujące aspekty rozwojowe:
sprawność ruchowa
sprawność manualna
poziom rozwoju umysłowego
poziom funkcjonowania analizatora słuchowego i wzrokowego
lateralizację
funkcjonowanie emocjonalno-społeczne.
U większości dzieci z mpdz rozwój umysłowy jest prawidłowy lub nieznacznie obniżony, a upośledzenie umysłowe występuje w około 20% przypadków, przy czym stopień upośledzenia nie jest współmierny do stopnia niesprawności ruchowej.
Zależy to nie tylko od stopnia uszkodzenia mózgu ale także sposobu usprawniania i nauczania dzieci z mpdz.
Pamiętać należy, że każde dziecko, które ma zapewnioną właściwą opiekę może osiągnąć optimum swoich możliwości, mimo występowania zaburzeń ruchowych. Odpowiednia opieka domowa, medyczna i psychopedagogiczna, nie odrywająca dziecka od rodziny, obejmująca stymulację wszystkich sfer rozwojowych powinna zapewnić zaspokojenie podstawowych potrzeb dziecka, to jest potrzeby miłości, bezpieczeństwa i ruchu. Nie dopuści ona do powstania wtórnych zaburzeń dodatkowo upośledzających rozwój.
W działalności rewalidacyjnej dążyć należy do kształtowania koncepcji siebie jako człowieka wartościowego, do samookreślania swojej wartości, do przeciwstawiania się trudom współdziałania z ludźmi, gdyż rzutować to będzie na jego dalszy rozwój i przystosowanie do życia w społeczeństwie.
Literatura:
ZABŁOCKI K. “Mózgowe porażenie dziecięce w teorii i terapii” Warszawa 1998r.
BARAN J. “Terapia zabawą, czyli usprawnianie psychoruchowe dziecka z zespołem mózgowego porażenia dziecięcego” Warszawa 1996r.
BARRY J. Wadsworth tłum. BABIUCH M. “Teoria Piageta. Poznawczy i emocjonalny rozwój dziecka” Warszawa 1998r.