TWORZENIE, WYKONYWANIE I KONTROLA BUDŻETU

BUDŻET PAŃSTWA- plan finansowy obejmujący dochody i wydatki państwa uchwalany na okres roku w formie ustawy w celu

zapewnienia realizacji założeń polityki społeczno-gospodarczej.

Tryb uchwalania budżetu wskazuje na to, że jest on najważniejszym elementem finansów publicznych.

Tryb uchwalania:

1. do 15.06. Minister Finansów musi przedstawić główne założenia budżetu

2. do 15.09. Minister Finansów musi przedłożyć projekt budżetu Radzie Ministrów

3. do 30.09. Rada Ministrów musi przesłać projekt budżetu do sejmu, który uchwala go w formie ustawy

4. Uchwalona ustawa przekazywana jest Prezydentowi do podpisu. Prezydent musi podpisać ustawę.

5. W przypadku, gdy sejm nie uchwali budżetu, Prezydent może rozwiązać parlament lub gdy rząd nie przedstawił projektu- rozwiązać rząd.

ELEMENTY BUDŻETU:

1. PLAN WYDATKÓW- stanowi on upoważnienie dla organów wykonawczych do przeznaczenia wyznaczonych kwot na daną dziedzinę

gospodarki narodowej. Jest to górna granica tych wydatków.

2. PLAN DOCHODÓW- ma znaczenie wyłącznie prognostyczne, gdyż podstawą do pobierania dochodów publicznych nie jest

zamieszczenie danej kwoty w budżecie, lecz odrębne akty prawne (daniny publiczne, dochody z majątku, inne

dochody, darowizna).

3. WYNIK BUDŻETOWY- jest to rozliczenie różnicy między dochodami i wydatkami budżetowymi i może przybierać postać nadwyżki

Budżetowej lub deficytu budżetowego, czyli niedoboru.

4. DEFICYT BUDŻETOWY- nie może osiągnąć poziomu wyższego niż 3% PKB.

Istota ważności budżetu: Jeżeli Prezydent podpisze ustawę budżetową, to już w tym samym dniu Minister Finansów może realizować deficyt

Budżetowy.

FUNKCJE BUDŻETU:

1. Ekonomiczna

• klasyczna

• redystrybucyjna

• alokacyjna

• stabilizacyjna

• kredytowa

• rachunkowa

2. Kontrolna

• analityczna

• koordynacyjna

• oceniająca

3. Polityczna

• ustrojowa

• demokratyczna.

Pierwszy budżet państwa powstał w Angli w 1688 r. Wiązał się z wydaniem tzw. Bill of rights. Stwierdzał potrzebę periodycznego uzyskiwania zgody parlamentu na pobór podatków i dokonywanie wydatków. Natomiast na kontynencie europejskim pierwszy był budżet uchwalony w 1768 r. w Polsce.

RODZAJE DOCHODÓW

DOCHODY BUDŻETOWE- wpływy pieniężne pochodzące z różnych żródeł.

DOCHODY PUBLICZNE:

• zwrotne (pożyczki wewnętrzne i zewnętrzne, lokaty wnoszone do budżetu państwa przez inne instytucje finansowe)

• bezzwrotne (z własnej działalności, z opodatkowania, z opłat i różnego rodzaju składek pobieranych przez władze publiczne).

DOCHODY PUBLICZNE W USTAWIE BUDŻETOWEJ:

• podatkowe (podatki pośrednie, podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek dochodowy od osób prawnych, podatek

zniesiony)

• niepodatkowe (dywidendy, wpłaty z zysku NBP, cła, dochody jednostek budżetowych, wpłaty gmin, pozostałe dochody

niepodatkowe)

• zagraniczne.

DOCHODY BUDŻETU GMINY SKŁADAJĄ SIĘ Z:

• dochody podatkowe gmin

• dochody z opłat

• dochody z tytułu udziału w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa

• subwencje: oświatowa i ogólna

• dotacje

• dochody majątkowe gminy

• dochody z pożyczek i kredytów

• pozostałe dochody gmin.

DOCHODAMI BUDŻETU PAŃSTWA Z WYŁĄCZENIEM DOCHODÓW GMIN I DOCHODÓW ZWROTNYCH SĄ:

1. podatki, opłaty oraz obowiązkowe wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu

Państwa

2. cła

3. wpłaty z zysku NBP

4. dochody państwowych jednostek budżetowych oraz jednostek gospodarki pozabudżetowej, w tym wpływy z państwowych funduszów celowych

5. dochody ze sprzedaży, najmu i dzierżawy składników majątkowych Skarbu Państwa

6. opłaty od potrąceń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa ze środków budżetu państwa

7. odsetki na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych

8. pieniężne darowizny, spadki i zapisy na rzecz Skarbu Państwa

9. inne wpłaty na mocy innych ustaw będące dochodami budżetu państwa.

RODZAJE WYDATKÓW

WYDATKI BUDŻETOWE: Wydatki publiczne rozumiane są najczęściej jako wydatkowanie środków pieniężnych przez państwo i inne związki publicznoprawne w celu zaspokojenia potrzeb publicznych.

Wydatki sektora publicznego obejmują więc:

• wydatki budżetu państwa

• wydatki budżetów lokalnych

• wydatki funduszy publicznych, zwłaszcza funduszy ubezpieczeniowych.

1. Podział wg podmiotu wydatkowania

• wydatki na funkcjonowanie państwa jako całości

• wydatki socjalno- kulturalne

• wydatki na gospodarkę

• wydatki na obsługę długu publicznego

2. Podział na wydatki bieżące i inwestycyjne

3. Podział między poszczególne budżety: budżet państwa oraz budżet gminy.

Wydatki na działalność niezbędną do funkcjonowania państwa jako całości obejmują wydatki na obronę narodową, ochronę porządku publicznego, administrację itp. Wydatki te dotyczą finansowania organów władzy państwowej oraz administracji ogólnej i specjalnej. Wielkość tej grupy wydatków rośnie w miarę rozwoju funkcji państwa.

Wramach grupy wydatków socjalno-kulturalnych możemy wyróżnić wydatki przeznaczone na oświatę, naukę i szkolnictwo wyższe, kulturę i sztukę, ochronę zdrowia i opiekę społeczną.

Wydatki na gospodarkę. W tej grupie wydatków mieszczą się dotacje podmiotowe i przedmiotowe dla jednostek gospodarczych. W Polsce w latach osiemdziesiątych dotacje dla przedsiębiorstw stanowiły ponad 40% wydatków budżetu, w latach dziewięćdziesiątych udział dotacji zmniejszył się do kilku % (4%-1993, 8%- 1994).

Wydatki na obsługę długu państwowego (zadłużenia krajowego i zagranicznego). W Polsce wysokość długu publicznego oscyluje wokół 50% PKB, choć są kraje, w których jest on jeszcze wyższy np. w Belgii- 131,9% PKB. Problem długu publicznego pojawił się w latach dziewięćdziesiątych. Jest to związane z przejęciem zobowiązań za zadłużenie zagraniczne Polski, powstałe w okresie gospodarki centralnie planowanej. Dlatego też duże znaczenie nabiera kwestia obsługi długu publicznego. Uważa się, iż „obsługa długu publicznego tak zewnętrznego, jak i wewnętrznego może się okazać jedną z podstawowych barier rozwoju Polski i uzdrowienia finansów publicznych.

Wydatki inwestycyjne są przeznaczone na przyrost majątku, na budowę nowych przedsiębiorstw, a także na inwestycje w działach nieprodukcyjnych. Struktura i rozmiar wydatków inwestycyjnych mają istotny wpływ na tempo i kierunki rozwoju gospodarki kraju.

Wydayki bieżące są przeznaczone na prowadzenie, utrzymanie i eksploatację istniejących urządzeń. Obecnie wydatki na inwestycje odgrywają niewielką rolę, przeważają wydatki bieżące. Z wydatków inwestycyjnych przykładowo można wymienić m.in. budowę metra w Warszawie, budowę oczyszczalni ścieków, melioracje gruntów.

Niebezpiecznie spadają wydatki na szeroko pojętą sferę oświaty i kultury. Wiąże się to z niewystarczającymi dochodami państwa. Jedynym wyjściem jest- jak się wydaje- zwiększenie dochodów państwa, tzn. aktywna rola państwa, a także określenie wewnętrznych i zewnętrznych żródeł finansowania sfery socjalnej i publicznej, zwłaszcza, że potrzeby będą wzrastać. Dotyczy to szczególnie dwóch typów wydatków: wypłat zasiłków dla bezrobotnych oraz wydatków przeznaczonych na aktywne zwalczanie bezrobocia.

WYDATKI:

• NABYWCZE

• REDYSTRYBUCYJNE

2. - WŁAŚCIWE

• PRZEKAZOWE

3. -BEZZWROTNE

• ZWROTNE

4. REZERWOWE.

Wydatki o charakterze nabywczym są związane ze świadczeniem wzajemnym.

Natomiast wydatki redystrybucyjne oznaczają przekazanie środków z jednej jednostki na rzecz drugiej.

PRAWO WAGNERA

Prawo Wagnera mówi o wzroście wydatków publicznych na głowę mieszkańca w związku z rozwojem naukowym i cywilizacyjnym, zmianami demograficznymi, kosztami inflacji i procesem urbanizacji (powstawanie dużych miast). Powoduje to konieczność wzrostu dochodów publicznych oraz efektywności wydatków.

Rosnący dochód na jednego mieszkańca w krajach rozwiniętych jest także przeznaczony na zakup dóbr i usług publicznych. W miarę wzrostu dochodu indywidualnego coraz więcej świadczeń jest oferowanych odpłatnie, państwo w celu zwiększenia atrakcyjności świadczeń publicznych ponosi coraz większe wydatki np. rynek kapitałowy, budowa dróg, mostów.

STRUKTURA WYDATKÓW

Z roku na rok dochody zwiększały się. Natomiast dynamika przyrostu malała. W roku 96 wzrost dochodu w porównaniu z 95 r. 21%. 98-97 wzrost tylko 12%. 2000- 98 wzrost 9%. Wydatki budżetu państwa też rosły. Z rosnącymi wydatkami państwa wiąże się prawo Wagnera, które mówi o nieustającym wzroście wydatków publicznych. W latach 95-2000 był deficyt budżetowy. Polska ciągle boryka się z tym deficytem budżetowym, ponieważ on wpływa na inflację.

WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA W 1995 R.

1. DOTACJE I SUBWENCJE 34,7%

2. WYDATKI BIEŻĄCE JEDNOSTEK BUDŻETOWYCH 34,1%

3. OBSŁUGA DUGU PUBLICZNEGO 15,8%

4.ŚWIADCZENIA NA RZECZ OSÓB FIZYCZNYCH 8,7%

5. WYDATKI MAJĄTKOWE 4,5%

6. ROZLICZENIA Z BANKAMI 2,2%.

PODATEK- pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne, bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innych związków publicznych.

Ogólny charakter podatku oznacza, że wszystkie podmioty są objęte podatkiem.

Przymusowy charakter podatku wyraża się w możliwości stosowania środków przymusu przez państwo lub inny podmiot uprawniony do nakładania podatku.

Podatek raz pobrany nie podlega zwrotowi (bezzwrotność), chyba że został pobrany niesłusznie lub w nadmiernej wysokości.

KRYTERIUM PODZIAŁU PODATKÓW:

1. Przedmiotowe

• podatki majątkowe i od praw majątkowych. Żródłem podatku jest posiadany przez podatnika majątek.

• podatki od przychodów, które płaci się w związku z działalnością gospodarczą i osiąganymi z tego tytułu przychodami

• podatki od dochodów. Przedmiotem opodatkowania jest najczęściej dochód z pracy i dochód z działalności gospodarczej

• podatki od wydatków (podatki od konsumpcji). Najczęściej podatki związane z zakupem dóbr luksusowych i dobrami uważanymi za domenę państwa. Podatek od wydatków to najczęściej akcyza.

2. Wg związku między ciężarem podatkowym a ponoszącym go podatnikiem:

• podatki bezpośrednie, w których istnieje ściśle określona zależność między płaconym podatkiem a podatnikiem

• podatki pośrednie, w których nie ma tej ścisłej zależności (podatki ukryte) VAT, akcyza

3. Podmiotowe

# wg podmiotu czynnego

• podatki państwowe

• podatki samorządowe

• podatki na rzecz kościołów i związków wyznaniowych

• podatki na rzecz innych związków publicczno-prawnych, o ile posiadają władztwo podatkowe.

#wg podmiotu biernego wyróżniamy:

- podatki od podmiotów gospodarrczych

• podatki od gospodarstw domowych.

ZASADY PODATKOWE (A. SMITH)

Zasady podatkowe są postulatami doktrynalnymi wysuwanymi pod adresem systemu podatkowego w celu nadania mu racjonalnego charakteru.

1. Zasada równości- wg niej każdy podatnik ma być opodatkowany stosownie do wysokości dochodu lub wartości majątku.

Wyróżniamy dwa rodzaje sprawiedliwości podatkowej:

- pozioma (horyzontalna) mówi o tym, że podmioty znajdujące się w podobnej sytuacji powinny

być obciążone jednakowo

- pionowa (werdykalna); podmioty dysponujące wyższymi np. dochodami płacą wyższe podatki.

2. Zasada pewności- podatnik powinien dysponować możliwością dokładnego poznania ciążących na nim podatków oraz powinien

je rozumieć.

3. Zasada dogodności- pobór podatku powinien następować w czasie i w sposób dogodny dla podatnika np. podatek rolny po

żniwach.

4. Zasada taniości- koszty wymiaru i poboru podatku powinny być możliwie najniższe w stosunku do wysokości wpływów.

KONSTRUKCJA PODATKU:

• stawki podatkowe

• podstawa opodatkowania

• przedmiot podatku

• podmiot podatku

• skale podatkowe

• ulgi podatkowe

• zwyżki i zniżki stawek podatkowych

• zwolnienia

• wyłączenia

• odroczenie i rozłożenie podatku na raty

• termin i warunki płatności

• umorzenie zaległości podatkowych.

STAWKI PODATKOWE- relacja kwoty podatku do podstawy opodatkowania. Stawki podatkowe mogą przybierać postać stawek

kwotowych i procentowych. Stawka kwotowa jest stosowana do podstawy opodatkowania, wyrażona w

jednostkach naturalnych, określa wartość podatku w liczbach bezwzględnych. Stawka procentowa określa,

jaka część podstawy opodatkowania stanowi zobowiązanie podatkowe. Stawki podatkowe dzielą się na:

• stałe

• proporcjonalne

• progresywne

• degresywne

• regresywne.

PODSTAWA OPODATKOWANIA- określony wartościowo lub ilościowo przedmiot podatku.

PRZEDMIOT PODATKU- rzecz lub zdarzenie, które wywołuje obowiązek podatkowy.

PODMIOT PODATKU- każda osoba, na której ciąży obowiązek podatkowy. Można wyróżnić: podmiot bierny i czynny podatku.

Podmiot czynny- państwo lub inny związek publiczny.

Podmiot bierny- podatnik, płatnik i inkasent.

SKALA PODATKOWA- informuje, jaką stawkę należy zastosować do podstawy opodatkowania.

ULGI PODATKOWE- częściowe ograniczenie ciężaru podatkowego.

ZWYŻKI I ŻNIŻKI STAWEK PODATKOWYCH- wiążą się ze stawką podatku. Mogą one być lub muszą być stosowane przez

określony podmiot.

ZWOLNIENIE- jest obowiązek, ale nie musimy płacić.

WYŁĄCZENIE- nie ma obowiązku.

PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB FIZYCZNYCH jest podatkiem nakładanym na osoby fizyczne i uwzględniającym ich sytuację osobistą. Jest podatkiem obciążającym dochód całkowity podatnika otrzymany z dużych przychodów po potrąceniu pewnych kosztów. Obciąża w zasadzie osiąganie dochodu, chociaż na skutek różnych zmian konstrukcji obejmuje też wydatkowanie dochodu. Nie różnicuje obciążenia z punktu widzenia żródeł przychodów, z których jest osiągany i jego przeznaczenia. Jest instrumentem polityki podziału dochodu. Jest instrumentem agodzenia wahań koniunktury.

Żródła przychodów:

• majątek

• przedsiębiorstwo

• gospodarstwa rolno-leśne

• spekulacja

• praca samodzielna

• praca najemna.

Podmiotem podatku jest każda osoba fizyczna.

Przepisów ustawy nie stosuje się do:

1. przychodów z działalności rolniczej, z wyjątkiem przychodów z działów specjalnych produkcji rolnej

2. przychodów z gospodarki leśnej w rozumieniu Ustawy o lasach

3. przychodów podlegających przepisom o podatku od spadków i darowizn

4. przychodów wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy

5. przychodów z tytułu podziału wspólnego majątku małżonków w wyniku ustania lub ograniczenia małżeńskiej wspólności majątkowej.

Przedmiot podatku- zjawisko, z którym łączy się obowiązek wpłacania podatku. Do zjawisk tych zaliczamy:

• grunt

• lokal

• kapitał

• darowizna

• dochód.

ZWOLNIENIA PRZEDMIOTOWE Z PODATKU DOCHODOWEGO OD OSÓB FIZYCZNYCH:

• renty inwalidzkie (inwalidów wojennych i wojskowych)

• kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych

• zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne

• zasiłki wychowawcze i porodowe

• jednorazowe zasiłki z tytułu urodzenia dziecka

• świadczenia z tytułu odbywania niezawodowej służby wojskowej

• diety i inne należności za czas podróży służbowej

• dodatek za rozłąkę

• pomoc pieniężna dla rodzin zastępczych

• dodatek energetyczny dla kombatantów

• przychody uzyskane z tytułu odszkodowania wypłacone stosownie do przepisów o uwłaszczeniu nieruchomości

• stypendia naukowe

• dochody uzyskane ze sprzedaży akcji Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.

PODATEK OD TOWARÓW I USŁUG lub podatek od wartości dodanej VAT został wprowadzony w 1993 r. Ustawą o podatku od towarów i usług i podatku akcyzowym z 8.01.1993 r. Podatek od towarów i usług zniósł podatek obrotowy. VAT jest odmianą podatku obrotowego wielofazowego i obciąża finalnego odbiorcę. Stawka podatku doliczana jest do ceny zbytu, a nie wliczana w cenę zbytu, jak to miało miejsce w podatku obrotowym.

VAT naliczony to podatek zapłacony przy zakupie i imporcie towarów.

VAT należny obciąża sprzedaż towarów i usług i jest wykazywany w fakturach dla odbiorców.

Jeśli różnica pomiędzy podatkiem należnym a naliczonym jest dodatnia, to jest to podatek do zapłacenia. Jeżeli jest ujemna, to jest podatkiem do zwrotu.

PODATEK AKCYZOWY został wprowadzony w olsce w drugiej połowie 1993 r.(Ustawa o podatku od towarów iusług i podatku akcyzowym 08.01.1993 r.).

Podatek akcyzowy jest podatkiem pośrednim, obligatoryjnym i w całości zasilającym budżet państwa. Podatek akcyzowy podobnie jakVAT jest oparty na zasadzie równości podatkowej. Wszyscy podatnicy będący krajowymi producentami wyrobów akcyzowych są opodatkowani jednakowo. Natomiast podatnicy importujący towary akcyzowe zza granicy są opodatkowani również jednakowo, ale stawki opodatkowania są wyższe. Podatek akcyzowy oparty jest na zasadzie jednokrotności.

Podmiotem podatku akcyzowego jest osoba fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, bez względu na formę organizacyjną lub zaangażowany kapitał, Które produkują lub importują wyroby akcyzowe. Przedmiotem opodatkowania w akcyzie są dwie grupy czynności:

1. sprzedaż towarów akcyzowych przez producenta w kraju

2. sprowadzanie lub nadsyłanie towarów akcyzowych zza granicy.

Towary objęte akcyzą dzielimy na:

1. Towary luksusowe, do których zaliczamy: jachty morskie, łodzie, samochody, wysokiej klasy sprzęt elektroniczny, skóry

futrzane zwierząt szlachetnych i wyroby z takich skór, oraz środki upiększające i wyroby perfumeryjne.

2. Towary monopolowe: napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe, urządzenia i akcesoria do prowadzenia gier losowych i

zakładów wzajemnych oraz sól.

3. Paliwa

4. Opakowania z tworzyw sztucznych.

Obowiązek podatkowy w podatku akcyzowym powstaje najczęściej z chwilą wydania, przekazania, zamiany lub darowizny towaru

objętego tym podatkiem. Jeżeli chodzi o podstawę opodatkowania, to przy sprzedaży przez producenta w kraju podstawę

opodatkowania stanowi obrót.

Natomiast w imporcie towarów podstawę opodatkowania stanowi wartość celna powiększona o cło. Stawki w podatku akcyzowym są najczęściej procentowe i są odrębnie określone dla sprzedaży przez producentów krajowych i importerów.

---