Temat: Od kogo - od czego uciekamy w czasie wolnym - refleksje o

Eskapistycznej funkcji czasu wolnego.

W dobie współczesnej cywilizacji większość ludzi skupia się prawie wyłącznie na jednej rzeczy - pogoni za bogactwem. Większość ludzi, aby osiągnąć satysfakcjonujący status materialny, dzięki któremu będą mogli zaspokoić podstawowe potrzeby swojej rodziny zarówno materialne jak i te związane z odpoczynkiem i kulturą. W wielu przypadkach jest tak, że aby zapewnić taki status poszczególni członkowie rodziny muszą pracować po kilkanaście godzin niejednokrotnie jest tak, iż także na dwóch lub więcej etatach. Wiąże się to wtedy nie tylko ze zmęczeniem fizycznym, ale także często i psychicznym. Nie zawsze praca na paru etatach sprawia, iż nasze zarobki są wystarczające by żyć na względnie dobrym poziomie. Wtedy oprócz problemów ze zmęczeniem fizycznym dochodzi także zmęczenie psychiczne - człowiek nieustannie martwi się i zastanawia, w jaki sposób zdobyć więcej pieniędzy by zaspokoić choćby podstawowe potrzeby.

Problemy finansowe mogą powodować niejednokrotnie problemy w rodzinie, kłótnie między małżonkami oraz członkami rodziny. To niejednokrotnie, źle wpływa na psychikę człowieka i ogólnie na niego samego. Kłopoty rodzinne sprawiają, iż człowiek nieustannie o nich myśli, przez co nie potrafi się rozluźnić i odstresować. Na te i inne problemy, jakie dosięgają człowieka może zaradzić miłe spędzenie czasu wolnego, ale należałoby go zagospodarować tak, aby uwolnił nas od wszystkiego, co w ciągu normalnego biegu życia nie daje na spokoju.

Spróbujmy teraz wyjaśnić pojęcie czasu wolnego oraz spróbuję dowieść, iż czas wolny może pozytywnie wpłynąć na człowieka.

Zacznijmy od przypomnienia pewnej czynności: każdy człowiek żyje w określonej przestrzeni i w określonym czasie. Przy czym obie te kategorie można rozpatrywać w odniesieniu do poszczególnych jednostek raczej z obiektywnego bądź raczej z subiektywnego punktu widzenia.[…]

Czas też jest przede wszystkim kategorią obiektywną, ale - jak wskazał Henri Bergson - bywa on rozmaicie przeżywany subiektywnie. W niektórych okresach życia wydaje się nam, że czas się wydłuża, w innych - np. w starości - „leci” bardzo szybko.

Pojęcie czasu wolnego jest pewnym nieporozumieniem. To nie czas jest wolny, tylko człowiek ma mniejszą lub większą swobodę w sposobie użytkowania go. Ten czas wolny to: nadwyżki ponad czas snu oraz wszelkich prac o znaczeniu ekonomicznym, czy to będą prace zarobkowe, czy czynności w gospodarstwie domowym, i zajęć z tymi pracami organicznie związanych.

Jak wiadomo Joffre Dumazedier charakteryzuje czas wolny przez trzy klasyczne dziś cechy: dobrowolność, niezarobkowość, przyjemność. Dana czynność należy do czasu wolnego, jeżeli wykonywana jest dobrowolnie, bez wynagrodzenia i sprawia przyjemność. J. Dumazedier wyklucza też z kategorii czasu wolnego obowiązki rodzinne, społeczno - polityczne, związane z kultem i z dokształcaniem. Dopiero to, co pozostaje po wypełnieniu ich stanowi kategorię czasu wolnego.

Większość definicji spostrzega czas wolny dualistycznie, w aspekcie ilościowym i jakościowym. Pedagogika społeczna, na gruncie, której prowadzone są niniejsze rozważania, aspekt jakościowy określa się mianem „wczasowania” za Kamińskim lub „odpoczynku”, jak proponuje Zawadzka. Jednak nie zależnie od nazwy opisującej czynności czasu wolnego należy zwrócić uwagę, jakie pełnią one funkcje w życiu jednostki i społeczeństwa. Pedagogika społeczna w zasadzie sprowadza je do trzech: odpoczynku, zabawy i pracy nad sobą. Każda z tych funkcji może sprawić, iż człowiek ucieknie od swoich problemów, przestanie o nich myśleć i skupi się na relaksie i wypoczynku. Postaram się teraz opisać krótko każdą z wyżej wymienionych funkcji i dowieść jak mogą one wpływać na człowieka i jak pozwalają mu one odprężyć się i uciec od problemów.

„Sens odpoczynku polega na odreagowaniu zmęczenia i znużenia, na odnowieniu sil fizycznych i psychicznych zużytych nie tylko w pracy zawodowej, …ale i w kłopotach zajęć i obowiązków życia codziennego”. Owo odreagowanie powinno odbywać się w ciszy i spokoju, w kontemplacji czy drzemce i raczej w samotności. W dobie współczesnej cywilizacji okazuje się on konieczny dla odreagowania tempa produkcji i związanych z tym napięć psychicznych, jak również napięć wynikających ze stopnia zurbanizowania miejsca zamieszkania (hałas, brak czystego powietrza, brak ruchu), a także z jego, jakości (nadmierne zagęszczenie, niski standard). Ilość i rodzaj odpoczynku są uwarunkowane zmiennymi socjodemograficznymi (wiek, zawód, płeć), ekologicznymi i kulturowymi (wzory i style życia funkcjonujące w najbliższym otoczeniu człowieka). Pedagogowie społeczni w sposób wyraźny przeciwstawiali się tym koncepcjom, które uważały odpoczynek za niepotrzebną stratę czasu, choć z drugiej strony przestrzegali przed jego patologizacją (popadnięciem w gnuśność). Wydaje się, iż ta przestroga nabiera specjalnego znaczenia, w przypadku tych wszystkich osób, które nie mają żadnych zainteresowań (niezależnie od przyczyn takiego stanu rzeczy). To wobec takiej postawy powinny być podejmowane działania przez wszystkie instytucje wychowania naturalnego i intencjonalnego wpisane w program działań profilaktycznych podejmowanych na wszystkich szczeblach organizacji społeczeństwa.

Funkcja odpoczynku pozwala człowiekowi na poprzebywać w samotności bez osób, z którymi człowiek może być w konflikcie. Pozwala on także na „niemyślenie” o problemach - odprężeniu ciała oraz ducha. Człowiek odpoczywa fizycznie a zarazem psychicznie. Myśli o rzeczach miłych, które sprawiają mu przyjemność a nie o problemach, jakie go spotkały.

Rozrywka - kolejna funkcja czasu wolnego - jest wypoczynkiem czynnym. Realizuje się w działaniu, w którym stanowi cel sam w sobie. Jest nasycona bogactwem i zmiennością wrażeń, angażuje wyobraźnię. Przynosi odprężenie po znużeniu monotonią codziennych obowiązków (aspekt kataraktyczny). Z drugiej strony uwalnia człowieka od stresów związanych z przymusem (aspekt ekspresywny) poprzez kreację osobowości i potrzeb. Funkcja ta jest uwarunkowana podobnymi zmiennymi jak i poprzednia. Kamiński dla określenia jej treści wolał używać pojęcia „zabawa”. Uważał, bowiem, iż jest to pojęcie szersze, dodatkowo obejmujące swym zasięgiem różne postacie ekspresji oraz gry obwarowane regułami, które wyrażają się w czynnościach realnych bądź fikcyjnych. Jako pedagog zwracał uwagę przestrzegał przed tzw. „zabawa na manowcach” oraz na konieczność dojrzewania jej form wraz z człowiekiem.

Zabawa to odpoczynek czynny, realizowany w działaniu stanowiącym cel dla siebie samego. Aktywność zabawowa stanowi przeciwieństwo odpoczynku; zabawa pragnie „inności” i zmienności, bogactwa wrażeń i ryzyka, hazardu i współzawodnictwa, przygody i sytuacji nowych, cechuje ją ciekawość świata i ludzi, potrzeba przeżyć niecodziennych i niezwykłych. Każda zabawa ma wartość sama dla siebie; zabawa jest przedłużeniem młodości. Nowoczesny człowiek, intensyfikując swe rozrywki, jakby przedłuża dziecięctwo i młodość aż po wiek starości. Owo przedłużanie dziecięctwa przez kultywowanie czynności zabawowych łączy się u wielu osób z przedłużaniem dziecięco - młodzieńczej lekkomyślności, z ucieczką odpowiedzialności, ze szkodą dla angażowania się w sprawy poważne i w życie społeczne. Ponadto zabawa przyczynia się do lepszego przystosowania do życia. Tylko podczas zabawy ogromna większość ludzi żyje „pełnym życiem”, „całym sobą”. Oddawane się zachłanne rozrywkom, uznawanie za istotne tylko życia w ich atmosferze infantylizuje, natomiast znalezienie miary uwzględniającej satysfakcję zabawy obok realizmu zawodu i obowiązków dopomaga do lepszego samopoczucia w środowisku i w życiu w ogóle. Znamiennym sensem społecznym zabawy jest także zaspokajanie potrzeby prestiżu. Aby zdobyty w środowisku zabawowym prestiż utrzymać, trzeba nie pozostawać w tyle i stale móc imponować otoczeniu rodzajem uprawianych zabaw i stopniem ich opanowania. Jakaż to może być potężna broń dla umiejętnie operujących nią pracowników społecznych i wychowawców. Bardzo interesująco przedstawia się rola zabawy w jej oddziaływaniu na pracę i obowiązki. Jest to temat słabo opracowany teoretycznie, choć doświadczalnie stwierdzany na każdym kroku. Dziś, gdy gra stała się powszechną rozrywką najszerszych mas, jej niektóre cechy zdają się przenikać spontanicznie do świata pracy i obowiązków (np. żywiołowe współzawodnictwo między zespołami), ale zdarza się, iż inspirują to świadomie politycy oraz działacze społeczni.

Ta funkcja pozwala czynnie spędzić czas człowiekowi nie tylko samemu, ale w szczególność w gronie najbliższych. Wszelkiego rodzaju czynność związane z zabawą wyzwalają w nas sytuacje, w których czujemy się szczęśliwie a problemy schodzą na drugi plan, nabieramy do nich pewien dystans. Kontakt z rodziną a szczególności zabawa z dziećmi, które nie mają takich problemów jak dorosłych człowiek i są „wyzwolone” może być najlepszym lekarstwem na wszystkie stresy i niepowodzenia życia codziennego.

Trzecią funkcję czasu wolnego spełniają zajęcia rozwijające jednostkę, zajęcia podejmowane dla doskonalenia się w jakiejś dziedzinie kultury duchowej lub materialnej, w poczynaniach społecznych, w kulturze fizycznej - jednym słowem są to zajęcia kształcące, jeśli pojęcie „kształcenia” ujmiemy w jego najszerszym sensie. Kształcenie obejmuje nie tylko wdrażanie jednostki w odpowiedniego rodzaju umiejętności (ruchowe, techniczne, umysłowe, w technikę artystyczną itp.) i nie tylko przekazywanie jednostce pewnego zasobu wiedzy - obydwie te czynności mieszczą się w ramach pojęć szkolenia i uczenia - ale ponadto oddziaływanie na całą osobowość ludzką. Zajęcia kształcące służą wyzwoleniu talentów i zdolności drzemiących w człowieku i niemających okazji przejawiania się w pracy zawodowej, której wybór nie zawsze może być zgodny z naszymi zainteresowaniami. Zajęcia kształcące kształcące wprowadzają człowieka w świat myśli, uczuć, ruchów, przyzwyczajeń odmiennych od codzienności zawodowej lub domowej. Ale niekiedy - przeciwnie: umilają, urozmaicają, udoskonalają czynności zawodowe lub konieczności życia rodzinnego, np. przez podejmowane dobrowolnie doskonalenie się zawodowe lub magisterkę domową. Rozszerzają one uczestnictwo społeczne wprowadzając w nowe kontakty z ludźmi i w nowe grupy społeczne stowarzyszeń i związków oświatowych, kulturalnych, zawodowych, politycznych ofiarowujące nowe możliwości ingerencji społecznej - kontakty, dlatego wartościowe dla życia psychospołecznego, iż dobrowolne, ochotnicze, bardziej bezinteresowne. Pozwalają swobodnie zdobywać nowe informacje, doskonalić zdrowie i sprawność fizyczną, nabywać umiejętność współdziałania, uprawiać pracę społeczną, ujawniać swoje możliwości w najróżnorodniejszych dziedzinach. I - co nie do pogardzenia w epoce masowych środków przekazywania kultury - zachęcają do czynnej postawy w przyjmowaniu treści prasy i literatury, filmu i teatru, radia i telewizji. Tworzą także nowe formy spontanicznego przysposobienia do zawodu „zapasowego”. Wywołują zachowanie się nowatorskie i twórcze.

Dzięki tej funkcji człowiek może nabywać nowe umiejętność. Kształcić się, i zwiększać swoje kwalifikacje zawodowe. Takie twórcze spędzenie czasu wolnego pozwoli spojrzeć człowiekowi na swoją przyszłość w lepszym świetle. Uzmysłowi mu, iż problemy, z którymi się boryka można w jakiś sposób rozwiązać. Właśnie poprzez samorealizację człowiek będzie mógł np. nauczyć się technik radzenia sobie ze stresem bądź rozwiązywania konfliktów z innymi ludźmi. Pozwoli mu to także na rozwijanie kwalifikacji zawodowych, co mogłoby się wiązać z lepszym stanowiskiem i płacą, a to zaprowadziłoby go do zmniejszenia stresów w pracy i związanych z finansami.

Wszystkie wyżej wymienione funkcje służą człowiekowi do jednego - odpoczynku od pracy i czynności dnia codziennego. Owe czynności i praca zawodowa powoduje, iż człowiek jest nieustannie zestresowany dopadają go różne dolegliwości związane niekiedy zbyt długimi godzinami pracy. Stres i zmęczenie fizyczne powodują, iż człowiek chodzi przygnębiony i nieszczęśliwy. Niekiedy dochodzą do tego jeszcze konflikty w rodzinie w pracy. Dlatego najlepszym odprężeniem jest zagospodarowanie sobie czasu wolnego, który nie będzie miał nic wspólnego z pracą i kłopotami, jakie mamy, na co dzień. Czas wolny niezależnie czy będzie on czynny czy bierny powinien być tak zorganizowany by człowiek nie myślał o tym, co było lub będzie tylko, aby skupił się na danej chwili i korzystał z niej w pełni jak tylko może.

Reasumując w temacie niniejszej pracy zostało postawione pytanie, od czego bądź, od kogo uciekamy w czasie wolnym, a więc według mnie od wszystkich tych rzeczy, które wywołują w człowieku negatywne przeżyci, doznania emocje. To te sprawy, którymi człowiek jest zaabsorbowany, na co dzień praca, obowiązki rodzinne i społeczne. To wszystkie te sprawy, które człowiek musi wykonywać pomimo swojej niechęci do owych czynności.

Bibliografia:

1.Kamiński A., Czas wolny i jego problematyka społeczno - wychowawcza, Wrocław 1965.

2. Orłowska M., Problematyka czasu wolnego w pedagogice społecznej, w: Pedagogika społeczna: dokonania - aktualność - perspektywy, praca zb. Pod red. S.Kawuli, Toruń 2004.

3. Przecławski K. (red), Czas wolny dzieci i młodzieży w Polsce, WSP, Warszawa 1978.

Przecławski K. (red), Czas wolny dzieci i młodzieży w Polsce, WSP, Warszawa 1978, str. 6

Tamże, str. 7

Tamże, str. 8

A. Kamiński, Czas wolny i jego problematyka społeczno - wychowawcza, Wrocław 1965, s.99.

M. Orłowska, Problematyka czasu wolnego w pedagogice społecznej, w: Pedagogika społeczna: dokonania - aktualność - perspektywy, praca zb. pod red. S. Kawuli, Toruń 2004, s. 591.

Tamże, s.111.

A. Kamiński, Czas wolny i jego problematyka społeczno - wychowawcza, Wrocław 1965, s. 122-123.

A. Kamiński, Czas wolny i jego problematyka społeczno - wychowawcza, Wrocław 1965, s.135.

A. Kamiński, Czas wolny i jego problematyka społeczno - wychowawcza, Wrocław 1965, s.137.

---