Azbest - ogólna nazwa minerałów z grupy amfiboli i serpentynów (chemicznie są to uwodnione krzemiany metali), występujących w formie włóknistych skupień. Największe znaczenie przemysłowe ma azbest serpentynowy (chryzotylowy), tworzący cienkie żyły w serpentynitach, o giętkich włóknach (do 0,1 µm grubości), odpornych na działanie czynników chemicznych, wysokich temperatur oraz ścieranie, a także źle przewodzących ciepło i elektryczność. Główne złoża występują w: Kanadzie, Federacji Rosyjskiej (Ural), USA, RPA, Zimbabwe oraz na Cyprze.
Używany do wyrobu tkanin ogniotrwałych, okładzin ciernych szczęk hamulcowych, farb ogniotrwałych, materiałów izolacyjnych oraz niepalnych materiałów budowlanych. Azbest amfibolowy wykazuje dużą kwasoodporność. Jest znacznie mniej rozpowszechniony w przyrodzie, w większych ilościach występuje w: RPA, Zimbabwe i Mongolii. Wykorzystywany w przemyśle chemicznym. Pył azbestowy jest szkodliwy dla zdrowia, powodując pylicę płuc, zw. azbestozą, która może doprowadzić do raka Azbest jest rakotwórczy!
Azbest posiada unikatowe właściwości chemiczne i fizyczne, takie jak odporność na bardzo wysokie temperatury, odporność na działanie chemikaliów, kwasów, zasad oraz wody morskiej. Charakteryzuje się on również dużą sprężystością i wytrzymałością mechaniczną. Cechy te spowodowały, że znalazł on zastosowanie w produkcji bardzo różnych produktów.
W pierwszych latach naszego stulecia mieszaniny azbestu i cementu wkroczyły do przemysłu materiałów budowlanych w postaci lekkich wytrzymałych płyt zwanych eternitem. Znajdowały one także zastosowanie jako okładziny ścienne oraz wytłaczane panele do dekoracji ścian i sufitów. Ponadto azbest stosowany był do wyrobu rur azbestowo-cementowych, wyrobów włóknistych, przędzy, sznurów, szczeliw, wyrobów ciernych tj. klocków hamulcowych, tarcz sprzęgłowych oraz wyrobów hydroizolacyjnych tj.: lepiki, papy dachowe, płytki podłogowe, do filtrów w przemyśle piwowarskim i farmaceutycznym oraz w wojskowych maskach gazowych.
Azbest jest praktycznie niezniszczalny i wprowadzony do środowiska bytowego człowieka pozostaje w nim stanowiąc - w przypadku niezabezpieczenia - potencjalne źródło uwalniania się elementarnych włókien. W ocenie narażenia na pył azbestu wyróżnia się ekspozycję zawodową, parazawodową i środowiskową. Różnią się one w sposób istotny wielkością stężeń włókien, ich rozmiarami, długością trwania narażenia, a co za tam idzie skutkami dla zdrowia. Narażenie zawodowe na pył azbestu może być przyczyną pylicy azbestowej, łagodnych zmian opłucnej, raka płuca i międzybłoniaków, a narażenie środowiskowe międzybłoniaka opłucnej.
Dane zawarte w publikacjach Światowej organizacji Zdrowia (1986) oraz opracowanie Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem oparte na współczesnej wiedzy umożliwiają określenie charakterystycznych cech włókien, które są odpowiedzialne za rakotwórczość. Do najważniejszych należą: ich fizyczne wymiary, a więc średnica poniżej 3 mm oraz długość powyżej 5mm. Rakotwórczość włókien krótkich jest dyskusyjna i niewątpliwie są one rakotwórcze w znacznie mniejszym stopniu. Wniosek ten ma istotne znaczenie, gdyż większość tzw. włókien krótkich, które normalnie znajdują się w powietrzu wewnątrz i zewnątrz budynków ma długość mniejszą niż 5mm. Jednak ze względu na brak dowodów epidemiologicznych wskazujących, że chryzotyl stwarza mniejsze ryzyko raka płuc niż azbest amfibolowy aktualnie należy wszystkie typy azbestu traktować jako powodujące takie samo ryzyko raka płuc.
Dopuszczalna zawartość pyłu w powietrzu atmosferycznym w Polsce wynosi 1000 włókien na 1m3 powietrza w pomiarach 24-godzinnych (Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 19.02.1990r. w sprawie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami).
Polska nie posiada złóż azbestu nadających się do eksploatacji przemysłowej. Największe zużycie tego minerału w kraju notowano w latach 70-tych naszego stulecia. Do 1993r. tylko do produkcji wyrobów azbestowo-cementowych zużyto 1,4mln ton azbestu, w tym 86 tys. ton krokidolitu, przy czym azbest krokidolitowy stosowany był głównie do produkcji rur ciśnieniowych o dużej średnicy. Od 1985r. zaprzestano stosowania krokidolitu, a w 1997r. Sejm uchwalił Ustawę o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. Wprowadzony ustawowo zakaz stosowania wyrobów zawierających azbest rozwiązał problemy bieżącej kontroli stężeń włókien azbestu na stanowiskach pracy i monitorowania stanu zdrowia osób narażonych zawodowo w zakładach przetwórstwa azbestu.
Istotny problem jako źródło ekspozycji środowiskowej na włókna azbestu w naszym kraju stanowi niewłaściwy sposób zabezpieczenia lub wręcz zagospodarowywania odpadów azbestowych, a właściwie azbestowo-cementowych. Poważne źródło emisji stanowią odpady zdeponowane niezgodnie z obowiązującymi wymogami, a także zastosowane do odkwaszania gruntów rolnych. Sam azbest jest zupełnie nieszkodliwy dla wszystkich komponentów środowiska i ludzi, jeżeli znajduje się pod powierzchnią ziemi i nie może być przemieszczany do atmosfery, a za jej pośrednictwem do dróg oddechowych człowieka. Azbest nie może też być przemieszczany do wód powierzchniowych i podziemnych.
Obecnie tryb postępowania z materiałami zawierającymi azbest regulują w Polsce przepisy ujęte w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z 14 sierpnia 1998r. Do ważniejszych regulacji wprowadzonych rozporządzeniem należy ustanowienie obowiązku dla właścicieli i zarządców obiektów budowlanych, gdzie zastosowano wyroby zawierające azbest dokonania przeglądu technicznego oraz oceny stanu i warunków bezpiecznego ich użytkowania. Przy wykonywaniu w/w prac zabezpieczających nie może być stosowana obróbka mechaniczna. Ponadto przepisy wyżej cytowanego rozporządzenia określają sposoby postępowania z wyrobami zawierającymi azbest. Mówią one, że prace związane z usuwaniem azbestu lub wyrobów zawierających azbest muszą być prowadzone w taki sposób, żeby wyeliminować uwalnianie azbestu, lub bynajmniej zminimalizować pylenie do dopuszczalnych wartości stężeń w powietrzu.
Niebezpieczny eternit jest szkodliwy, gdyż utlenia się. Szczególnie niebezpieczny staje się jednak podczas obróbki mechanicznej-usuwania starych płyt z dachu - a także jeżeli jest uszkodzony. Zniszczony eternit pyli znacznie intensywniej niż płyta w całości.