Podstawowe typy metamorfizmu:
METAMOFRIZM - zespół procesów odbywających się pod wpływem podwyższonej temperatury, ciśnienia, panujących w głębi ziemi i prowadzących do zmian składu mineralnego i budowy starszych skał magmowych i osadowych.
Czynniki warunkujące metamorfizm:
- temperatura (powoduje rekrystalizację i sprzyja utlenianiu substancji lotnych),
- ciśnienie (podwyższa temperaturę topnienia, prowadzi do zmian kształtu ziaren),
- obecność substancji lotnych i gazowych.
Rodzaje metamorfizmu:
- termiczny - przebiega pod wpływem podwyższonej temperatury,
- regionalny - obejmuje ogromne obszary, występuje w strefach subdukcji,
- dyslokacyjny - występuje w strefach, gdzie występują naciski boczne,
- zderzeniowy - spowodowany uderzeniami meteorytów o powierzchnię Ziemi.
Skala metamorfizmu zależy od głębokości na jakiej zachodzą przeobrażenia. Najpłytsza strefa (wysokie ciśnienie kierunkowe, małe statyczne, niska temperatura) - łupki i fyllity. Większe głębokości - gnejsy i amfibolity. Najgłębiej - granulity i ekolity. Intensywność procesów rośnie wraz z głębokością.
Mechanizm ruchów masowych:
Ruchy masowe zachodzą wskutek działania siły ciążenia na zboczach o naruszonej równowadze wierzchnich warstw. Główną rolę odgrywa przy tym wsiąkająca woda., która zwiększa ciężar warstw skalnych oraz ułatwia ich przemieszczanie się (ześlizg) w wyniku zmniejszenia tarcia. Ruchy masowe zdarzają się głównie w okresach roztopów oraz długotrwałych dreszczów.
Osuwiska są najgroźniejszą formą ruchów masowych. Impulsem do powstawania osuwiska jest naruszenie równowagi wskutek np. podcięcia zbocza przy wykonywaniu wykopu, przez pogłębiający się, atakujący brzeg potok lub rzekę. Osunięcie się zbocza jest poprzedzane powstaniem głębokich szczelin. Odspojony u góry materiał skalny zsuwa się, czasem razem z budynkami, drzewami. Powierzchnia jednego osuwiska może dochodzić do kilkunastu hektarów, a ilość osuniętego materiału kilka mln m3.
SOLIFLUKCJA zachodzi w okresach roztopów na zboczach o spadku powyżej 20% i zacienionych. Po okresie mroźnej zimy, kiedy głębokość zamarznięcia gleby dochodzi do 1m lub więcej, następuje przy dodatniej temperaturze powietrza rozmarzanie zarówno od dołu, jak i od powierzchni gleby. Wierzchnia, orna warstwa gleby jest w tym czasie silnie uwilgotniona i wykazuje mniejszą spoistość. Przy niewielkim nawet impulsie następuje zsuwanie się ciężkiej, nasiąkniętej wodą warstwy po zamarzniętej głębszej warstwie. Wskutek tego powstaje płytkie koryto o szerokości do kilku metrów z jęzorem u podnóża zbocza.
Spełzywanie może zachodzić na stromych, zadarnionych zboczach, zwłaszcza przy wypasie ciężkich zwierząt, np. krów. Objawy spełzywania to poziome pęknięcia darni, nieduże wypiętrzenia i narastające nierówności na zboczu.
LAWINA - gwałtowna utrata stabilności i przemieszczanie się: spadanie, staczanie lub ześlizgiwanie się ze stoku górskiego mas śniegu, lodu, gleby, materiału skalnego, bądź ich mieszaniny. Lawina jest najgwałtowniejszą postacią ruchów masowych.
Między cząsteczkami materiału leżącego na zboczu lub go budującego oraz między materiałem a podłożem działają siły tarcia, które równoważą ciężar tego materiału. Jeśli ta równowaga zostanie zachwiana, np. przez wzrost masy śniegu wskutek opadów lub zmniejszenie się siły tarcia (wskutek dostania się między cząsteczki materiału wody, która działa wówczas jak smar), następuje osuwanie się, spełzywanie materiały ze zbocza. Gdy ma to gwałtowny przebieg możemy mówić o lawinie.
OBRYW- gwałtowne oderwanie się mas skalnych od stromego, urwistego stoku, częste przy trzęsieniach ziemi. Najczęściej przyjmuje formę lawiny kamiennej. U podnóża stoku powstaje bezładne gruzowisko. Przykładem się Wantule w Dolinie Miętusiej, w Tatrach. U podnóża stoku lub ściany skalnej powstaje duże nagromadzenie bloków skalnych, tworzące bezładne blokowisko.
Typy moren lodowcowych:
Morena powierzchniowa, czyli nagromadzenie materiału skalnego różnej wielkości na powierzchni lodowca (procesy stokowe, transport eoliczny, dostawy wzdłuż płaszczyzn ślizgowych).
Morena wewnętrzna, której źródłem jest materiał z dostawy stokowej w obrębie pola firnowego, który uległ wtapianiu się w głąb lodu oraz przykrywaniu kolejnymi warstwami śniegu. Czasem materiał dociera do wewnątrz przez szczeliny.
Morena denna, materiał pochodzi z niszczenia podłoża skalnego
Typy moren jako pozostałości stopniałego lodowca:
a) denna, bywa różnie wykształcona, w zależności od termicznego typu lodowca. Znajduje się na spodniej części lodowca.
b) boczna, ciągnie się po obu stronach jeziora lodowego, w postaci wałów. Jest to materiał pochodzący z niszczenia, głównie odpadania zwietrzeliny ze ścian skalnych
c) środkowa
d) przednia (czołowa). (Na spiżu Polski) ciągi pagórków i wzgórz o wysokości od kilku do kilkunastu metrów, które powstały w czasie jego dłuższego postoju. Materiał akumulowany jest bezpośrednio przy krawędzi lądolodu ->morena czołowa akumulacyjna. Materiał wyciśnięty lub pchnięty przez czoło lądolodu -> morena czołowa spiętrzona.
Formy wybrzeża płaskiego:
Strefa brzegowa wybrzeża niskiego i płaskiego nazywana jest plażą, obejmuje obszar pomiędzy zasięgiem fal sztormowych a najniższym poziomem wody. Do niszczenia plaży przyczyniają się silne fale sztormowe, które mogą zbierać więcej piasku niż go przyniosły, oraz prądy przybrzeżne.
Wybrzeża niskie są nadbudowywane nie tylko osadami niesionymi przez fale, ale również rozbudowują się przy współudziale rzek, jak wybrzeża lagunowe i deltowe, lub też przy udziale organizmów.
Mechanizm bryzy (wiatr pomiędzy morzem a lądem):
BRYZA powstaje na wybrzeżach morskich lub w pobliżu większych jezior. Podobnie jak każdy wiatr jest spowodowana różnicami ciśnienia W nocy nad wychłodzonym lądem powstaje ciśnienie nieco wyższe niż nad ciepłym morzem, dlatego w nocy wiatr będzie wiał znad lądu w kierunku morza jako bryza lądowa. W dzień nad intensywnie ogrzanym lądem tworzy się obszar obniżonego ciśnienia, natomiast nad chłodniejszym morzem powstaje wyższe ciśnienie. Wiatr wiejący znad morza na ląd przyniesie bryzę morską.
Strefowość biosfery:
Strefowość geograficzna to prawidłowe następstwo krajobrazu wraz ze zmianą szerokości geograficznej od równika ku biegunom. Przyczyną tych zjawisk (strefowości) jest kulisty kształt Ziemi oraz jej położenie w stosunku di Słońca. Powoduje to, że od równika ku biegunom wyraźnie zmniejsza się kąt padania promieni słonecznych, a tym samym zmniejsza się ilość ciepła dochodzącego do powierzchni Ziemi. Okolice okołorównikowe otrzymują od 5 do 7 razy więcej energii cieplnej niż tereny okołobiegunowe.
W miarę oddalania się od powierzchni Ziemi lub w miarę zagłębiania się w litosferę lub wodę zjawiska strefowości stopniowo znikają. W głębokich częściach zbiorników morskich, a także głębokich jeziorach wszędzie panuje stała i dość niska temperatura (od -0,5 do +4 stopni). Brak tam jest roślinności, woda nieruchoma, brak przyczyn, które sprawiają, że w głębokich częściach wody strefy geograficzne nie istnieją.
Strefowość zaciera się również w górnych częściach atmosfery. W troposferze głównym źródłem energii jest nagrzewana powierzchnia Ziemi. Zaś w górnych częściach atmosfery najbardziej istotne znaczenie ma bezpośrednie promieniowanie słoneczne, natomiast oddziaływania powierzchni Ziemi nie sięgają. Przyczyna obniżania się temperatury w troposferze wraz ze wzrostem wysokości jest oddalanie się głównego źródła ciepła (powierzchnia Ziemi). Zjawiska strefowe w troposferze będą zaznaczać się od górnych części troposfery. Górna granica wpływów powierzchni Ziemi na atmosferę znajduje się na wysokości ok. 20km. W litosferze również mamy do czynienia z zanikaniem strefowości. Jest ono stosunkowo gwałtowne. Sezonowe dobowe wahania temperatury w tej powłoce sięgają zaledwie 15-30m. Na tej głębokości ustala się jednakowa temperatura w ciągu całego roku. Ta temperatura jest równa średniej rocznej temperatury powierzchni w danym miejscu na powierzchni Ziemi.
W głębokich częściach litosfery wzrost temperatury związany jest tylko w wpływami cieplnymi wnętrza Ziemi.