Zagadnienie 29: Poezja po roku 1956 lingwizm:

• Lingwizm- w węższym znaczeniu jest to jeden z nurtów w poezji polskiej po56 roku

• Tradycja literacka- poezja jest oparta na słowie, na krytycznym stosunku do języka

• Najbliższa tradycja- Paul Valery, teatr absurdu Ionesco, Beckett

• Zwrócenie uwagi, że język nie służy ludziom jako sprawne narzędzie komunikacji

• „to nie człowiek mówi językiem ale język mówi człowiekiem”

• cechy- analiza norm, zwyczajów językowych, podejmowanie różnych konwencji- języka potocznego, oficjalnego itd.

• Miron Białoszewski- język „bazarowy”- Karuzela z Madonnami-

• Pokazują schematyczność form językowych, burzą ich potoczność, konwencjonalność

• Zabawa językiem, słowem, parodia wyrazów skonwencjonalizowanych

• Groteska- formy potoczne/ język wysoki- skontrastowanie

• Źródło- tradycja awangardowa- futuryzm, dadaizm- „uwalnianie słów”

• Koncepcja języka jako zabawy, gry słownej

• Kwestia stosunku do rzeczy ( są poddane oglądowi poprzez język, są badane poprzez język)

• Wysoka metaforyczność wypowiedzi, rozbijanie utartych form wypowiedzi, neologizmy

• Peryferia kultury, język ludowy

• Miron Białoszewski, Zbigniew Bieńkowski, Edward Balcerzan, Witold Wirpsza, Tymoteusz Karpowicz

• Karpowicz „ W imię znaczenia” 1962- stylizacja biblijna, język religijny, wprowadzenie frazeologizmów, wydobywanie znaczenia słów, ukrytych sensów słów

• Rozbijanie znaczenia „Rozkład jazdy”- potraktowany w sposób dosłowny(„ rozłożono jazdę na konie i ludzi/potem na konie i siodła”)

• Miron Białoszewski- „Obroty rzeczy” 1956- odwołanie do Kopernika, zmiana znaczeń przedmiotów

• „Szare eminencje zachwytu”- poprzez działanie na rzeczach, ujawnianie rzeczy pod innym kątem (łyżka, piec)

• zabieg językowy paronomazja- bliskość znaczenia przy wskazaniu na różnice

• „Podłogo błogosław”- słowo niskie, trywialne, codzienne i język religijny sacrum

• paronomazja- zestawienie słów które podobnie brzmią ale pochodzą z różnych pól semantycznych

• kontaminacja- utworzenie nowego słowa, posługiwanie się słowem, w którym można odnaleźć elementy innych słów

• buraka- burota - burak+rota- trywialniość , nijakośc, zapowiedź kolejnych asocjacji- związanych z muzyką, rota- podniosła pieśń

• „flet zaczarowany w kartofle”- kontaminacja

• sławienie rzeczy codziennych, zwykłych

• „Obroty rzeczy”- 3 cykle wierszy- wprowadzają do poezji język niski, jarmarczny

• Tom „ Mylne wzruszenia” cykl „Leżenia”1961 - wprowadza siebie jako bohatera utworów

• „Wywód jestem'u”- znane formuły filozoficzne („Myślę więc...”) zderzone ze słowami z języka potocznego, zestawienie tego co ze sfery wysokiej ze sferą niska

• „Mironczarnia- ( męczy się miron męczy/znów jest zeń słów niepotraf/ niepewny cozrobień/yeń) kontaminacja- miron- męczarnia, temat wiersza- męki twórcze, proces twórczy, neologizmy, niepotraf- tworzenie rzeczownika od czasownika

• „Namuzowywanie”- procesy językowe, doklejanie cząstek, przyrostków, przedrostków- używa je w sposób oryginalny, wbrew normą językowym)

• formuła podniosła- oda do muzy+ neologizmy ( „natreść mi ości i uzo”)

• natchnienie realizuje się w języku- wydobywanie nowych znaczeń

KLASYCYZM

• tendencja klasycyzująca- nie jest to szkoła, brak programu ideowego

• postawa w poezji- prąd myślowy nawiązujący do wzorców antycznych, najczęściej modeluje te wzorce i adaptuje do współczesności

• dialog z tradycją- renesansową, pozytywistyczną, nawiązania do konkretnych twórców- Szekspir, Homer, Dante

• przetwarza, aktualizuje wzorce przejęte z tradycji literackiej, od starożytności po tradycję najbliższą danemu twórcy (np. odwołanie do starszego pokolenia)

• pewne wyznaczniki estetyczne- harmonia, dążenie do spójności, ładu, logiczności wypowiedzi

• racjonalizm, próba uogólniania, uniwersalizacja

• mimetyzm- naśladowanie rzeczywistości

• sięganie do tradycyjnych tropów, toposów kultury

• Czesław Miłosz, Zbigniew Herbert, Jarosław Marek Rymkiewicz, Artur Międzyrzecki, Julia Hartwig, Wisława Szymborska

• Zbigniew Herbert- nigdy nie deklarował się jako klasyk, w jego twórczości podstawą bogactwo odwołań do kultury antycznej

• Ideał jasności wypowiedzi- prostota języka, powściągliwość emocji

• Poszukiwanie wymiaru uniwersalnego dla sytuacji współczesnych

• Ironia, autoironia, dowcip- dystans autora do tematu, języka i siebie samego

• Nawiązanie do filozofii, malarstwa, historii sztuki- dialog przeszłości i współczesności

• „Struna świata” Herbert tom z 1956, wiersz „ Do Marka Aurelego” - stoicyzm w filozofii, wiersz ma formułę dialogową ,pokazanie Marka Aureliusza w sytuacji bliskiej ,intymnej- jako mały chłopiec kładący się spać, „lampa”- krąg kultury antycznej- „światło umysłu”/ to co na zewnątrz- ciemność „ obca mowa”, strach

• 1976 „Pan Cogito”- pojawia się jako bohater wierszy Herberta, nawiązanie do formuły Kartezjusza, do systemu racjonalistycznego, nie jest bohaterem jednoznacznym, nie kieruje się tylko rozumem, często wątpi, poddaje w wątpliwość wzorce etyczne, czasem kieruje się zdrowym rozsądkiem- szuka dla siebie sytuacji korzystnych i wygodnych, rozdarcie etyczne i moralne

• Pan Cogito- jest formą maski- za nią kryje się pewien sposób myślenia, wzór postawy, nie jest to alter ego Herberta- nie zamykał w nim swoich przekonań, jest uśrednionym człowiekiem współczesnym, świadomym tradycji kulturowej

---