Techniczne bezpieczeństwo pracy

Normy oświetleniowe sal wykładowych,

biur, stanowisk pracy z komputerami oraz

sklepów.

Oświetlenie jest to stosowanie światła (promieniowania widzialnego) w celu

uwidocznienia miejsc, obiektów lub ich otoczenia. Oświetlenie decyduje nie tylko o tym, jak

widzimy otoczenie, ale również jak się w nim czujemy. Celem oświetlenia jest stworzenie

takiego środowiska świetlnego, aby znajdujący się w nim człowiek mógł wykonywać prace

wzrokową w sposób bezpieczny i efektywny przy jednoczesnym występowaniu wygody

widzenia.

Oświetlenie jest fizycznym czynnikiem środowiska pracy i jest zaliczane jest do

czynników uciążliwych. Wynika to faktu, że niewłaściwe oświetlenie stanowisk pracy

prowadzi do nadmiernego zmęczenia narządu wzroku, dolegliwości wzroku, spadku

wydajności pracy oraz może powodować pogłębienie wad wzroku. Czynnik ten występuje na

każdym stanowisku pracy, dlatego pracodawcy są zobowiązani do zapewnienia oświetlenia

elektrycznego o parametrach zgodnych z polskimi.

Oświetlenie można podzielić na naturalne i sztuczne oraz ogólne, miejscowe i złożone.

Najwięcej zalet posiada oświetlenie naturalne, co wynika z samej jego istoty. Natężenie

światła naturalnego zależy od pory roku, dnia, stanu pogody. Można w pewnym stopniu

regulować wielkość natężenia światła naturalnego w pomieszczeniach jednak zabiegi takie są

zbyt kosztowne i nie zawsze przynoszą zamierzone efekt. Z tych, między innymi względów

stosowane jest w szerokiej skali oświetlenie sztuczne. Najważniejszymi warunkami

stosowania światła sztucznego jest zbliżenie go w maksymalnym stopniu do cech światła

naturalnego oraz niedopuszczenie do zbytniej jaskrawości źródeł światła.

Oświetlenie dzienne jak i elektryczne powinno być dostosowane do rodzaju

wykonywanej pracy, czynności i wymaganej dokładności oraz spełniać wymagania Polskiej

Normy. Aktualną obecnie normą oświetleniową, której wymagania muszą być spełnione w

pomieszczeniach i na stanowiskach pracy jest europejska norma: PN-EN-12464-1:2004

Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach.

Zgodnie z tą normą dla konkretnych stanowisk pracy należy dobrać określone wartości

natężenia oświetlenia, równomierności oświetlenia, wskaźnika oddawania barw oraz

wskaźnika ograniczenia olśnienia. W zależności od wymaganego poziomu natężenia

oświetlenia powinno się dobrać odpowiedni rodzaj oświetlenia:

przy pracach wzrokowych wymagających małych natężeń oświetlenia rzędu. 200 lx

(np. pomieszczenia sanitarne, , mało dokładne prace ślusarskie) - zaleca się

stosowanie oświetlenia ogólnego,

2

przy pracach wymagających natężenia oświetlenia od 300 lx do 750 lx (np. prace

biurowe, pisanie na maszynie, dokładne prace ślusarskie, prace kreślarskie, szycie

tkanin) - zaleca się stosowanie oświetlenia ogólnego lub złożonego,

przy pracach wymagających natężenia powyżej 750 lx (np. montaż części

elektronicznych, kontrola wyrobów włókienniczych, sale operacyjne) - zaleca się

stosowanie oświetlenia złożonego.

Sale wykładowe

Oświetlenie sali lekcyjnej jest wbrew pozorom jednym z trudniejszych zadań dla

projektanta. Istotną rolę odgrywa tu przede wszystkim doświadczenie, wyobraźnia, a także

estetyka dobranego oświetlenia. Oświetlenie takiego pomieszczenia powinno zapewnić

wygodę widzenia, czyli zdolność rozróżniania szczegółów bez nadmiernego zmęczenia

wzroku, umożliwić sprawne wykonywanie czynności takich jak czytanie, pisanie oraz

zapewnić uczniom i nauczycielom swobodne warunki pracy, gdzie wymagane jest duże

skupienie. Niewłaściwe zastosowanie opraw i źródeł światła może powodować zaburzenia w

koncentracji, a także wykształcenie i utrwalanie wad wzroku i układu nerwowego człowieka.

Ważne jest zatem stworzenie takich warunków dla przekazywania informacji, by praca w

pomieszczeniach dydaktycznych była zarówno efektywna jak i przyjemna.

Zgodnie z zaleceniami Polskiej Normy PN-EN-12464-1 natężenie oświetlenia na

płaszczyźnie roboczej (0,85 m) powinno wynosić min. 300 lx. Wymagana jest też dobra

równomierność oświetlenia na polu zadania wzrokowego (Emin/Eśr > 0,70). W przypadku,

gdy mamy do czynienia z pomieszczeniami o wyższych wymaganiach wzrokowych np.:

laboratoria, pracownie artystyczne, tablice itp., należy przyjąć wyższy poziom natężenia

oświetlenia - 500 lx. Ilość światła i jego rozkład na polu zadania wzrokowego (np. na blatach

ławek, stołach laboratoryjnych itd.) zależy w dużym stopniu od współczynników odbicia,

jakimi charakteryzują się ściany, sufit i podłoga. Zakresy użytecznych współczynników

odbicia światła dla podstawowych powierzchni wnętrza są następujące: dla ścian 30 - 80%,

dla podłóg 10 - 50%, dla sufitu 60 - 90%, jednak nie bez znaczenia jest też wpływ ustawienia

mebli, ławek lub innych elementów architektury. Bardzo ważne przy projektowaniu jest też

unikanie efektu olśnienia, czyli niewłaściwego rozkładu luminancji.

Światło sztuczne stosuje się jako uzupełnienie światła dziennego, dlatego do opraw

oświetleniowych powinno się używać źródeł światła o temperaturze barwowej ok. 4000K,

3

wpływającej korzystnie na komfort pracy. Stopień oddawania barw Ra musi wynosić ponad

80. W związku z tym, że poprzez zwiększające się w czasie zabrudzenie eksploatowanych

pomieszczeń, opraw oświetleniowych, a także zmniejszającą się skuteczność źródeł światła,

poziom natężenia ulega obniżeniu, w projektach oświetleniowych należy przyjmować

odpowiednią wielkość współczynnika zapasu. Wartość współczynnika zapasu zależy także od

przyjętego systemu konserwacji oświetlenia.

Biura

Praca w pomieszczeniach o charakterze biurowym zawsze wiąże się z wysokimi

wymaganiami wzrokowymi. Właściwe oświetlenie jest szczególnie istotne przy

wykonywaniu takich czynności jak pisanie czy czytanie. Ważne jest, by tak zaprojektować

oświetlenie w biurze, abyśmy mieli poczucie, że nasz wzrok się nie męczy, a my sami dobrze

czujemy się w pomieszczeniu, w którym przebywamy. Jeśli to tylko możliwe, w ciągu dnia

powinniśmy jak najdłużej korzystać ze światła dziennego. Promienie słoneczne są bowiem

najbardziej przyjazne dla naszego wzroku i naturalnie pobudzają nasz organizm do pracy.

Dlatego właśnie w pomieszczeniu, które ma dostęp do światła dziennego czujemy się bardziej

zmobilizowani do pracy i mniej ospali, niż w pomieszczeniu, w którym jest wyłącznie światło

sztuczne, w dodatku często źle dobrane. Po południu i wieczorem korzystamy, oczywiście, z

odpowiedniego światła sztucznego, na które powinno składać się oświetlenie główne oraz

oświetlenie miejscowe, skoncentrowane (najczęściej małe lampki biurkowe).

Przy oświetleniu naturalnym stosuje się systemy:

oświetlenia górnego, za pomocą świetlików dachowych (jest to rozwiązanie korzystne,

lecz nie opłacalnym pod względem ekonomicznym, a ponadto nie zawsze możliwe do

zastosowania);

oświetlenia bocznego, za pomocą okien umieszczonych w ścianach północnej lub

wschodniej (biura w większości przypadków są pomieszczeniami małymi i w

zupełności wystarcza taki system oświetlenia);

Gdy ilość światła dziennego jest niewystarczająca należy zastosować oświetlenie

sztuczne. Właściwa jakość i równomierność oświetlenia elektrycznego jest zależna w

znacznym stopniu od sposobu rozmieszczenia źródeł światła. Pod tym względem rozróżniamy

3 sposoby oświetlenia:

4

1) ogólne – za pomocą lamp zawieszanych wysoko i rozmieszczonych symetrycznie,

oświetlających przestrzeń bez uwzględnienia szczególnych wymagań dotyczących

oświetlenia niektórych jej części,

2) miejscowe – za pomocą lamp zainstalowanych bezpośrednio na stanowisku pracy,

znajdujących się w zasięgu ręki pracownika, oświetlających niektóre części

przestrzeni,

3) mieszane – będące połączeniem obu wymienionych rodzajów oświetlenia.

W pomieszczeniach biurowych stosuje się najczęściej oświetlenie ogólne uzupełniane

w razie konieczności oświetleniem miejscowym, które daje równomierną jasność w całym

pomieszczeniu. Należy unikać zbyt wielkich różnic jasności oświetlenia stanowiska

roboczego i otoczenia tego stanowiska. Należy również usuwać duże różnice jasności

oświetlenia w poszczególnych pomieszczeniach pracy.

Najczęściej wnętrza oświetlane są oprawami o stopniu ochrony IP20. Oprawy

oświetlenia głównego umieszczane są na suficie lub są wbudowywane w sufit podwieszany.

Najważniejszym elementem oświetlenia jest źródło światła, od którego zależy kształt oprawy

oraz wszystkie jej komponenty. Do oświetlenia głównego wnętrz o charakterze biurowym

praktycznie nie stosuje się już żarowych źródeł światła. Jest to związane z niską

skutecznością świetlną tych źródeł. Wysoką skutecznością świetlną charakteryzują się lampy

metalohalogenkowe. Jednak źródła te ze względu na długi czas zapłonu, powinny być

stosowane wyłącznie w oświetleniu przeznaczonym do pracy ciągłej. Lampy te mają bardzo

wysoką luminancję jarznika, co sprzyja powstawaniu zjawiska olśnienia. Nowością w

technice świetlnej są diody LED, które cieszą się coraz większym zainteresowaniem. Do

oświetlenia ogólnego wnętrz jest możliwe wykorzystanie jedynie diod LED dużej mocy.

Jedną ze starszych konstrukcji źródeł światła jest lampa fluoroscencyjna zwana potocznie

świetlówką. Obecne konstrukcje świetlówek mają bardzo dobre parametry świetlne.

W pomieszczeniach, gdzie praca oparta jest głównie na trudnym i długotrwałym

pisaniu, zalecane natężenie światła powinno wynosić ponad 1000 lx. W pomieszczeniach, w

których odbywają się długotrwałe prace korektorskie, rysowanie, natężenie oświetlenia

powinno wynosić 500–1000 lx. Przy średnio trudnym i średnio długotrwałym pisaniu lub

czytaniu wymagane natężenie powinno wynosić 300–750 lx. Wymagane natężenie światła w

pokojach pracowników biurowych ustalono na 300 lx. Wartość ta wzrasta znacznie, gdy

pomieszczenia biurowe są przeznaczone np. dla informatyków. W tych przypadkach

natężenie oświetlenia przyjęto na poziomie 500–1000 lx. Korytarze i klatki schodowe w

biurowcach wymagają natężenia oświetlenia ok. 200 lx.

5

Przy doborze oświetlenia należy pamiętać o zapobieganiu zjawisku olśnienia.

Olśnienie następuje wówczas, gdy przenosimy wzrok na powierzchnię o znacznie większej

jaskrawości. Olśnienie powoduje niewygodę widzenia i obniża zdolność rozpoznawania

przedmiotów. Aby zapobiec olśnieniu, trzeba stosować źródła światła ogólnego, które są

zaopatrzone w mleczne klosze całkowicie zakrywające źródło światła. Kierowanie światła na

sufit, które odbite trafia na stanowisko pracy, także nie powoduje olśnienia.

Przy tworzeniu środowiska świetlnego w pomieszczeniach biurowych należy pamiętać o

współczynnikach odbicia światła. Duży współczynnik występuje już przy czytaniu tekstu na

białym papierze. Czarny druk na białym papierze wywołuje duży kontrast, zaś tekst pisany

ołówkiem średniej twardości na papierze gorszego gatunku – średni kontrast.

Badania psychotechniczne wykazały, że poszczególne barwy również wywierają

wpływ na ludzi. Kolorystyczne wykończenie pokoi biurowych powinno opierać się na

ciepłych, jasnych tonach o małym nasyceniu barw. Takie wykończenie oddziałuje na

pracownika aktywizująco, sprawiając wrażenie ciepła i czystości oraz czyni pomieszczenie

bardziej przytulnym. Biurka powinny mieć kolor jasny i spokojny. Sufity natomiast powinny

być pomalowane na biało. Nie należy stosować w pomieszczeniach biurowych

przytłaczających, nastrajających smutno i zimno barw ciemnych oraz kolorów jaskrawych

wywołujących niepokój i odwracających uwagę. Również malowanie całego budynku

biurowego na jeden kolor jest niewłaściwe, gdyż sprzyja monotonii. Korytarze powinny być

malowane barwami nieco ciemniejszymi niż pokoje biurowe. Duże znaczenie ma również

dobór właściwej barwy oświetlenia. Przy różnych rodzajach światła zmieniają się częściowo

warunki widzenia, a przede wszystkim możliwość zróżnicowania barw. Światło najbardziej

zbliżone do naturalnego dają lampy fluoroscencyjne (świetlówka o barwie białej i dziennej

przemiennie). Barwa ścian, sufitu i podłogi może zwiększać lub zmniejszać natężenie

oświetlenia w pomieszczeniu, a także wpływać na jego równomierność. Wynika to z różnicy

odbijania światła przez poszczególne barwy, np.: białe sufity i ściany odbijają światło w 80%,

a szara betonowa podłoga tylko w 12%.

Stanowiska pracy z komputerami

Bardzo ważne w kształtowaniu optymalnych warunków pracy z komputerem jest

oświetlenie. Praca przy monitorach jest związana z wystąpieniem, co najmniej dwóch różnych

zadań wzrokowych:

6

a) czytanie drukowanego tekstu na dokumencie i znaków na klawiaturze

b) czytanie znaków na monitorze.

Projektowanie oświetlenia do pracy przy komputerze wymaga, więc stosowania oświetlenia

zapewniającego dobre warunki widzenia dla obu ww. zadań wzrokowych.

Podstawowym parametrem oświetlenia, który ocenia się na stanowisku pracy, jest

poziom natężenia oświetlenia. Zgodnie z Polską Normą powinien on wynosić 500 lx.

Problemy z oświetleniem stanowisk pracy z komputerem wiążą się głównie z

możliwością powstawania odbić w ekranach monitorów komputerowych. Odbicia te

wywoływane są zbyt jaskrawymi elementami. Mogą to być zarówno okna, jak i świecące

oprawy oświetleniowe, a w szczególnych sytuacjach jasne ubranie osoby siedzącej przed

komputerem. Oprawy oświetleniowe zazwyczaj montowane są na suficie. Jeżeli występuje

odbicie to wówczas możemy zmienić ustawienie stanowiska tak, by oprawy nie odbijały się

albo zastosować specjalne oprawy oświetleniowe tzw. "darklighty". Są to oprawy ze

specjalnym parabolicznym, wybłyszczanym rastrem. Posiada on w odpowiednich kątach

niską luminancję, poniżej 200 cd/m2. Światło w oprawie z takim rastrem jest silnie

skierowane w dół pod oprawę, tak by na boki wychodziło bardzo mało. Dzięki temu odbicie

oprawy w ekranie jest widziane jako ciemne. Oprawy typu dark-light są stosowane jako

system oświetlenia bezpośredniego przy pracach wykonywanych na komputerze

wymagających dużego skupienia uwagi na informacjach wyświetlanych na ekranie przez

dłuższy czas. Natomiast przy pracach wykonywanych na komputerze wymagających częstego

korzystania z różnej jakości dokumentów preferuje się stosowanie oświetlenia złożonego.

Jednak warunkiem stosowania tego rodzaju oświetlenia jest wyposażenie stanowiska w

odpowiednią, niskoluminancyjną oprawę oświetlenia miejscowego.

Istotnym czynnikiem, o którym należy pamiętać, jest równomierny rozkład luminancji

na stanowisku pracy. Zaleca się, aby kontrast luminancji pomiędzy poszczególnymi

elementami pracy (ekran, dokument itp.) był mniejszy od 1:10.

W dużych pomieszczeniach biurowych z wieloma stanowiskami pracy nie zaleca się

stosowania systemu oświetlenia bezpośredniego z uwagi na duże prawdopodobieństwo

nieodpowiedniego ustawienia stanowisk pracy względem opraw oświetleniowych lub braku

możliwości ustawienia stanowisk tak, aby występowanie olśnienia odbiciowego było

eliminowane.

Przy pracach wykonywanych przy komputerze sporadycznie, każdy z

przedstawionych w pracy systemów oświetleniowych może być zastosowany.

7

Sklepy

Odpowiednio zaprojektowane oświetlenie w sklepie pomaga nie tylko wyeksponować

sprzedawane produkty, ale również sprzyja robieniu zakupów. Rozwój technologii sprawił, że

światło jest jednym ze sposobów skutecznego pozycjonowania i wyróżnienia sklepu na tle

konkurencji.

Zazwyczaj częścią składową oświetlenia sklepów jest światło dzienne, docierające do wnętrza

przez witrynę. Projekt oświetlenia powinien przewidywać zmianę warunków świetlnych wraz

z porą dnia, aby udział natężenia światła sztucznego zwiększał się, w miarę zmniejszania

składowej dziennego. Sytuując stanowisko obsługi, nie należy ustawiać go przodem do okna,

światło dzienne powinno padać na blat roboczy z boku, najlepiej z prawej strony.

W

celu

zbudowania

odpowiedniego

klimatu

pomieszczenia

handlowego

wykorzystujemy 3 sposoby oświetlania wnętrz, stosując szereg dostępnych rodzajów opraw:

1. Oświetlenie ogólne (równomierne) zapewniające swobodną orientację w przestrzeni.

2. Oświetlenie akcentujące-oświetlające ekspozycję, którego zadaniem jest przyciągnięcie

uwagi klienta.

3. Oświetlenie dekoracyjne przeznaczone do „efektów specjalnych”, np. za pomocą lamp

wbudowanych w podłogę.

Jako oświetlenie główne najczęściej wykorzystuje się świetlówki liniowe. W

mniejszych sklepach funkcję tę pełnią również świetlówki kompaktowe i żarówki

halogenowe, w większych – lampy metalohalogenkowe. Aby oświetlenie spełniało swoją

funkcję, powinno być równomierne i mieć odpowiednie natężenie. Wymagana wartość

natężenia światła w obiektach handlowych wynosi:

Salony sprzedaży:

o w całym pomieszczeniu 200 lx;

o stoły i lady sprzedaży 300lx;

o wystawiony towar - gabloty, wystawy wewnętrzne 500 lx;

Wystawy uliczne:

o przy ulicach słabo oświetlonych 300 lx;

o przy ulicach silnie oświetlonych 750 lx;

Małe sklepy w miastach i na wsi:

o całe pomieszczenie sprzedaży 100 lx;

o stoły i lady sprzedaży oraz półki i wystawy 200 lx;

o wystawy uliczne 500;

8

Równie ważnym czynnikiem, o czym niestety często się zapomina, a na co ma wpływ

każdy właściciel sklepu, jest jakość światła. Pod tym pojęciem rozumiemy odpowiednio

wysoki wskaźnik oddawania barw – Ra oraz temperatura barwowa. W zależności od miejsca

wykorzystania, zaleca się stosowanie źródeł światła, o temperaturze barwowej i wskaźniku

oddawania barw Ra:

o artykuły spożywcze – barwa ciepła, ciepło-biała, Ra=85 z wyjątkiem warzyw -

barwa biała oraz mięs i wędlin, do oświetlenia, których, wykorzystujemy specjalne

świetlówki, wydobywające kolor czerwony o Ra=85; w przypadku braku takiego

źródła proponowana jest barwa biała;

o szeroki asortyment - sklepy wielobranżowe – białe światło;

o ekskluzywny asortyment – barwa ciepła – pogłębienie wrażenia elegancji i

wytworności;

o artykuły odzieżowe, skórzane – barwa ciepło-biała lub biała, źródła światła

gwarantujące najlepsze oddawanie barw, Ra=95;

o artykuły meblowe, dywany - barwa ciepło-biała o Ra = 85-95;

o artykuły papiernicze, sportowe i zabawki - barwa ciepło-biała, biała o Ra= 85;

o biżuteria, zegarki – barwa ciepło-biała, biała o Ra= 85; artykuły wykonane ze szkła

i metali najlepiej prezentują się oświetlone światłem halogenowym;

o kosmetyka, fryzjerstwo, kwiaty - barwa ciepło biała, biała o Ra= 95;

o szyldy, reklamy, oświetlenie zewnętrzne – barwa dzienna, Ra=72;

9