Sławomir Łodziński

Zakład Socjologii Ogólnej

Instytut Socjologii UW

Role społeczne i kontrola

społeczna

(WDS 2007/2008 nr 3)

Role społeczne i kontrola społeczna

(WDS 2007/2008 nr 3)

1.

Przykład – „fala” w wojsku:

•

znaczenie zjawiska;

•

rola długości „pobytu” („stażu”) w danej instytucji;

•

„fala” jako przykład instytucjonalizacji porządku społecznego:

•

role społeczne;

•

ceremonie;

•

wiedza kulturowa;

•

reguły zachowania się.

(WDS 2007/2008 nr 3)

• Émile Durkheim (1858 –

1917). Jego prace miały

wielki wpływ na rozwój

nowoczesnej socjologii.

• Był profesorem w

Bordeux, gdzie w 1895(6)

roku objął pierwszą w

Europie katedrę

socjologii;

• „Zasady metody

socjologicznej”(1895).

Role społeczne i kontrola społeczna

(WDS 2007/2008 nr 3)

• Emil Durkheim:

– rzeczywistość społeczna jest rzeczywistością sui generis. Jest ona niepowtarzalna, unikatowa, zewnętrzna w stosunku do jednostki. Społeczeństwa nie należy traktować jako sumy jednostek („realizm socjologiczny”).

– kluczowym elementem badań socjologicznych są „fakty społeczne” - socjolog powinien odrzucić wszelkie uprzedzenia, o społeczeństwie i powinien stanąć "w dystansie", na zewnątrz

„faktu społecznego”.

– człowiek jest istotą Homo Duplex - z jednej strony kierują nim instynkty, a z drugiej świadomość. Jest to także przeciwstawienie „jednostkowe” wobec „społecznego”.

Role społeczne i kontrola społeczna

(WDS 2007/2008 nr 3)

2. Kontrola społeczna: mechanizmy wymuszające

współdziałanie, utrzymujące porządek

społeczny, etc.;

• kontrola: instytucjonalizacja (instytucje) i socjalizacja;

• rodzaje kontroli:

- wewnętrzna i zewnętrzna;

- formalna i nieformalna;

- prawna i pozaprawna.

• kontrola a sankcje (obyczajowe, religijne, prawne);

•

style

prowadzenia

kontroli:

penalizacyjny,

kompensacyjny, rozjemczy i terapeutyczny.

Role społeczne i kontrola społeczna

(WDS 2007/2008 nr 3)

3. Kontrola społeczna a konformizm:

• dostosowywanie własnego zachowania i myślenia do zachowania i myślenia innych;

• dlaczego

jesteśmy

konformistyczni

(dlaczego

zachowujemy się tak jak inni?)?:

– naśladowanie (imitowanie) innych;

– obawa kary (świadomość jej nieuchronności);

– opinio communis-dążenie do akceptacji przez innych (dlaczego? – jest to związane z nasza samooceną i tożsamością, są także argumenty socjobiologiczne).

Role społeczne i kontrola społeczna

(WDS 2007/2008 nr 3)

4. Kontrola społeczna a dewiacje („zboczenie z drogi”,

„odchylenie od właściwego kierunku”):

• dewiacja jako naruszenie porządku społecznego (zachowania niezgodne ze standardami normatywnymi

składającymi się na podzielaną wizję ładu społecznego);

• problemy:

– co jest uważane za dewiację?;

– „dewiacja pozytywna”(„nadgorliwiec”);

– kto i dlaczego definiuje, co jest „dewiacją”?;

• granice tolerancji na dewiacje (gdzie przebiegają i kto je określa?).

Role społeczne i kontrola społeczna

(WDS 2007/2008 nr 3)

5. „Dewiacja” jako przedmiot badań w socjologii:

• analiza naruszeń reguł porządku społecznego:

– „anomia” - rozregulowanie zasad życia społecznego (E. Durkheim anomia to „chaos normatywny”):

• ujęcie R. K. Mertona (cele i środki): konformizm, innowacja, rytualizm, rezygnacja (ucieczka) i

bunt.

– przekaz

kultury

dewiacyjnej

(subkultury

dewiacyjne, „kodeks zawodowy” etc.);

– „niesprawność”

mechanizmów kontroli

(akcent

pada na osobiste kalkulacje jednostki, czy opłaca się

zachowywać konformistycznie lub też nie?);

Role społeczne i kontrola społeczna

(WDS 2007/2008 nr 3)

cdn. p. 5. badanie tego, co jest uważane za „dewiację”? -

kryterium jest tu reakcja społeczna na dane

zachowanie (dewiację):

– historyczna zmienność kryteriów dewiacji;

– ewolucja kryteriów prawnych i ich znaczenie;

– kulturowe uwarunkowania (różnice kulturowe).

• teoria naznaczania (etykietowania), stygmatyzacja –

rola otoczenia społecznego w uznawaniu za dewianta;

• dewiacja „pierwotna”

i

„kariera”

dewiacyjna

(przyjęcie „nowej tożsamości” i jej akceptacja).

Role społeczne i kontrola społeczna

(WDS 2007/2008 nr 3)

• cdn. p. 5: funkcje dewiacji w społeczeństwie:

– wyjaśniają

sens norm

(jakie zachowanie są

akceptowane, a jakie nie?; gdzie są granice tolerancji);

– określają tożsamość grupy i jej granice („my” i

„oni”);

– zwiększają

spójność

grupy

(mobilizacja wobec

zagrożenia);

– są „wentylem” bezpieczeństwa (nie stosowanie się

wobec norm jako sposób przetrwania);

– stanowią źródło zmian społecznych (to, co dzisiaj jest dewiacją, jutro może zostać zaakceptowane).

Role społeczne i kontrola społeczna

(WDS 2007/2008 nr 3)

6. Pojęcie „roli społecznej” w socjologii:

– rola a pozycja społeczna (status);

– usytuowanie jednostki w zbiorowości

–

pozycje mogą być:

• przypisane i osiągane;

• centralne i naczelne;

• „widoczne” społecznie.

Role społeczne i kontrola społeczna

(WDS 2007/2008 nr 3)

• cdn. P. 6. Rola w odniesieniu do pozycji może być:

– zespołem praw i obowiązków związanych z daną pozycją;

– schematem (scenariuszem) zachowań związanych z daną pozycją

• rola jako element „dynamiczny” pozycji.

• Elementy roli:

– nakazane i zakazane;

– margines swobody;

– inne ważne pojęcia: zespół ról, konflikt ról, dobór ról, rola kluczowa.

Role społeczne i kontrola społeczna

(WDS 2007/2008 nr 3)

7. Interpretacje „roli społecznej”:

• funkcjonalno-strukturalne – role:

– klasyfikują i porządkują rzeczywistość;

– stabilizują społeczeństwo;

– są czymś „zewnętrznym” wobec nas;

– traktowanie

zbiorowości

(społeczeństwa,

struktury społecznej itp..) jako „układu ról”.

Role społeczne i kontrola społeczna

(WDS 2007/2008 nr 3)

• cdn. p. 7. Interakcyjne (E. Goffman) – rola:

– główne pytanie to, jak rola (-e) jest (są) odgrywana (-e)?;

– powstaje w interakcjach z innymi osobami i

otoczeniem;

– uwaga na zachowania niewerbalne;

– „scena” i „kulisy”, rola „fasady”;

– liczy się „margines swobody”.

Role społeczne i kontrola społeczna

(WDS 2007/2008 nr 3)

8. Rola społeczna a osobowość jednostki:

• osobowość: „zorganizowana struktura cech

indywidualnych

i

sposobów

zachowania

jednostki, decydujących o jej przystosowaniu do środowiska”;

•

warunki

społeczne

kształtowania

się

osobowości;

• osobowość a zróżnicowanie społeczne (praca): o badania M. L. Kohna (typ samosterowny i

konformistyczny);

Role społeczne i kontrola społeczna

(WDS 2007/2008 nr 3)

· cdn. p. 8. Typy osobowości (charakteru):

- osobowość „autorytarna” (T. W. Adorno): bezkrytyczna akceptacja wartości i autorytetów, duża punitywność,

etnocentryzm;

- „osobowość podstawowa” (A. Kardiner): podłoże uczuć i wartości wspólnych dla członków danej zbiorowości

(bliskie pojęciu „charakteru narodowego”);

- „osobowość modalna”- najczęściej występujące połączenie cech psychicznych w zbiorowości;

osobowość „nowoczesna” i „tradycyjna”.

Role społeczne i kontrola społeczna

(WDS 2007/2008 nr 3)

9. Rola społeczna a tożsamość:

• role społeczne a tożsamość

jednostki –

problemy identyfikacji i internalizacji roli;

• tożsamość osobista (kim jestem?) – świadomość

„swojej spójności” i odrębności – problemy:

– krystalizacji tożsamości;

– zaburzeń i „kryzysów” tożsamości.

• tożsamość z zewnątrz („jaźń odzwierciedlona”)

– jak moja tożsamość jest postrzegana przez innych i przez nich określana?;

Role społeczne i kontrola społeczna

(WDS 2007/2008 nr 3)

• cdn. p. 9. Tożsamość społeczna jednostki

• jest

pochodną

naszej

przynależności

do

różnych grup i kategorii społecznych;

– wymiar subiektywny - nasze indywidualne

poczucie tożsamości;

– wymiar

obiektywny

–

sposób

zaklasyfikowanie przez „innych”;

– problem zgodności tych wymiarów lub jej

braku.