Psychologia zaburzeń, rozdz. 3:

Przyczyny zaburzeń psychicznych i poglądy na psychologię

zaburzeń (str. 162-194)

Carson, Butcher i Mineka, S. (2005). Psychologia zaburzeń, vol. 1

by Student Anonim

PRZYCZYNY PSYCHOSPOŁECZNE

Wczesne doświadczenia:
-pozytywne – pomagają mierzyć się z wyzwaniami
-negatywne – zwiększają podatność na zaburzenia
Zwykle przyczyny podatności na zaburzenia występują w interakcjach.

NASZE WIDZENIE ŚWIATA I SIEBIE

Schematy jako ukryte założenia na temat świata i siebie, które wynikają z

doświadczenia, mają wpływ na przetwarzanie informacji (np. percepcja), wypełnianie luk w
niepełnych informacjach, interpretację zdarzeń. Schematy umożliwiają zaangażowanie się w
działanie poprzez sterowanie przetwarzaniem informacji.

asymilacja – dostosowanie informacji do schematu; stąd zniekształcenia percepcji

rzeczywistości

akomodacja – dostosowanie schematu do napływającej informacji – proces trudny,

szczególnie gdy dotyczy ważnych schematów. Może powodować poczucie
zagrożenia. Podstawowy cel terapii poznawczej i poznawczo – behawioralnej.

Schematy na temat innych: ról społecznych, wydarzeń.

Schematy Ja: kim jestem, moje wartości, poczucie tożsamości.

Zmienność schematów a rozwój osobisty

Wczesne doświadczenia > tworzenie struktur poznawczych > sukces w działaniu i
zdobywanie dalszych doświadczeń > dalszy rozwój struktur poznawczych.

Brak odpowiednio ukształtowanych reguł, zasad organizacji poznawczej powoduje

trudności w rozwiązywaniu problemów i uczeniu się.

Przewidywalność i możliwość kontroli

Doświadczanie w dzieciństwie zdarzeń nieprzewidywalnych i niekontrolowanych > rozwój
schematów > oczekiwanie takich zdarzeń w przyszłości i ocena aktualnych zdarzeń jako
niekontrolowalne > wysoki poziom lęku, małe poczucie bezpieczeństwa, zagrożenie
zaburzeniami

Niektóre niekontrolowalne, przerażające doświadczenia uniemożliwiają rozwój

spójnego schematu Ja (np. dysocjacyjne zaburzenie osobowości na skutek wykorzystywania
seksualnego w dzieciństwie).

PZ_Carson_R3 (str. 162-194)

Strona 1 z 8

WCZESNA DEPRYWACJA LUB URAZ

Pozbawienie dziecka potrzebnych warunków rozwoju, od pożywienia po uwagę i miłość.
Różne podejścia:

-fiksacja na oralnej fazie rozwoju (Freud)

-brak podstawowego zaufania (Erikson)
-zatrzymanie zdolności do wymiany czułości i bliskości (Sullivan)
-opóźnienie zdobycie umiejętności na skutek braku wsparcia (Skinder)
-tworzenie zaburzonych schematów Ja i świata (Beck)

Instytucjonalizacja (domy dziecka itp.)

-deprywacja emocjonalna, społeczna, intelektualna.
-instytucjonalizacja we wczesnym dzieciństwie i niemowlęctwie bardziej szkodliwa niż w

późniejszym dzieciństwie.

Czynniki ochronne dzieci przebywających w instytucjach (zapewniają wyższe

poczucie własnej wartości i skuteczności):
-zabranie dziecka do harmonijnej rodziny
-pozytywne doświadczenia szkolne, np. sukcesy akademickie, sportowe, przyjaźń
-udane małżeństwo w dorosłości

Deprywacja i wykorzystywanie w domu

-zaniedbanie: fizyczne, pozbawienie miłości i uwagi, zainteresowania, brak szacunku dla

uczuć i praw dziecka. Maltretowanie, wykorzystywanie

-odrzucanie bierne lub aktywne, w sposób jawnie lub skrycie okrutny

Skutki deprywacji i odrzucenia:

-w niemowlęctwie zaniedbywanie może mieć poważniejsze skutki niż wykorzystywanie
-zespół porażki rozwoju – poważne zaburzenie rozwoju; może osłabić zdrowie dziecka, a

nawet zagrozić jego życiu; występują problemy z zachowaniem, opóźnienie rozwoju, nawet
depresja, problemy z jedzeniem; szczególnie w biednych rodzinach, niska waga urodzeniowa.

Skutki maltretowania i nadużyć:

-zbytnia agresywność werbalna i fizyczna
-trudności w rozwoju lingwistycznym
-trudności w funkcjonowaniu emocjonalnym i społecznym
-depresja, lęki i zaburzenia osobowości (także w dorosłości)
-gorsze kontakty z rówieśnikami, ryzyko odrzucenia i unikania
-nietypowe wzorce przywiązania, zdezorganizowane i zniekształcone; chaotyczne,

dziwaczne zachowanie wobec opiekuna. Wzorce mogą zostać przeniesione na relacje w życiu
dorosłym (Bowlby). Unikanie kontaktów i niemożność zdobycia pozytywnych doświadczeń w
bliskim związku. Przypisywanie innym wrogich intencji, z czego wynika agresja.

-odrzucanie lub maltretowanie własnych dzieci (30%)
-samookaleczanie i zachowania samobójcze
-niższy i.i. (iloraz inteligencji) oraz słabsze umiejętności czytania
-zaburzenia fizjologiczne

Czynniki ochronne:

-zmiana środowiska na zdrowe

PZ_Carson_R3 (str. 162-194)

Strona 2 z 8

-dobra relacja w dzieciństwie z osobą dorosłą
-wyższy i.i.
-pozytywne doświadczenia w szkole
-atrakcyjność fizyczna

Inne urazy dziecięce

uraz psychiczny – nieprzyjemne doświadczenia o szkodliwych skutkach psychologicznych;

mogą powodować reakcje lęku, stresu na jakiś bodziec w dorosłości.

Separacja od rodziców przez pewien okres lub na zawsze

W okresie 2.-5. r.ż. ma skutki:
-krótkoterminowe (ostre): głęboka rozpacz, separowanie się od rodziców po ponownym

spotkaniu; może powstać unikowy styl przywiązania

-długoterminowe: wzmożona podatność na czynniki stresowe w dorosłości, ryzyko depresji
Czynnik ochronny: bezpieczna relacja z przynajmniej 1 dorosłym (np. drugi rodzic).

NIEADEKWATNE STYLE RODZICIELSKIE

Relacja dwustronna rodzic – dziecko jako źródło behawioralnych tendencji

nabywanych przez dziecko, np. dziecko „trudne” wywołuje irytację i krytycyzm opiekunów,
co wpływa zwrotnie na dziecko.

Psychopatologia rodziców

Rodzice z różnymi formami psychopatologii wychowują dzieci z wyższym ryzykiem

trudności rozwojowych.
-uwarunkowania genetyczne
-trudności spełniania obowiązków rodzicielskich, np. matki cierpiące na depresję

(obojętność, trudność z wdrażaniem dziecka do dyscypliny). Takie dzieci są bardziej
nieszczęśliwe, pełne napięć; ryzyko niesatysfakcjonujących relacji społecznych. Dzieci
alkoholików częściej wagarują, nadużywają substancji chemicznych, wcześniej kończą szkołę;
wyższy poziom lęku, depresja, niższe poczucie własnej wartości. Dzieci ojców alkoholików:
zaburzenia zachowania, przestępczość, zespół zaburzeń uwagi.

Czynniki ochronne: dobra relacja z jednym z rodziców, zdolności intelektualne,

zdolność do proszenia innych o pomoc.

4 style rodzicielskie: ciepło x kontrola

dyscyplina – stworzenie odpowiedniej struktury i przewodnictwo, wyznaczenie granic;

umożliwia zdrowy rozwój zgodny z dojrzałością dziecka, dziecko zdobywa
poczucie kontroli i potrafi dokonywać wyborów

-rodzicielstwo autorytatywne – styl najlepszy; okazywanie ciepła i wytyczanie granic

swobody. Dzieci są pełne energii, przyjazne; rozwój kompetencji w kontaktach z innymi i
środowiskiem, pozytywne skutki dla dalszego rozwoju

-rodzicielstwo autorytarne – nieokazywanie ciepła i duża kontrola; dzieci są konfliktowe,

podenerwowane, zmienne w nastrojach; słabsze wyniki w rozwoju, szczególnie chłopcy
gorzej funkcjonują społecznie i poznawczo. Jeśli dyscyplinowanie wiąże się z karami
fizycznymi, dzieci zachowują się bardziej agresywnie.

PZ_Carson_R3 (str. 162-194)

Strona 3 z 8

-rodzicielstwo przyzwalająco-pobłażające – okazywanie ciepła i brak kontroli; dzieci

rozpieszczone, samolubne, nierozważne; roszczeniowe podejście do świata; antyspołeczne,
agresywne, chętnie wchodzą w relacje interpersonalne, aby wykorzystywać ludzi,
zdezorientowane w obliczu trudności

-rodzicielstwo zaniedbująco-obojętne – nieokazywanie ciepła i brak kontroli, brak

zaangażowania; zakłócenie więzi w okresie dzieciństwa, zmienność nastrojów, niska
samoocena, problemy z zachowaniem w późniejszym dzieciństwie, w relacjach z
rówieśnikami, w szkole.

Jeśli dzieci są z grupy ryzyka (np. okolica z wysoką przestępczością, niski status

socjoekonomiczny i wykształcenie), dyscyplinowanie stanowi czynnik ochronny (wyższe
wyniki w badaniu funkcjonowania poznawczego).

Nieadekwatna, irracjonalna i gniewna komunikacja

Zniechęca dziecko do zadawania pytań, nie zdobywa ono potrzebnych informacji.
-rodzice zbyt zajęci
-nie biorą pod uwagę punktu widzenia dziecka (konflikt pokoleń)
-rodzic zakłóca, odrzuca, ignoruje zamierzoną intencję dziecka
-dziecko uczestniczy w konfliktach dorosłych > emocjonalne problemy, zestresowanie,

przerażenie gniewem rodziców

MAŁŻEŃSKA NIEZGODA I ROZWÓD

Małżeńska niezgoda

Frustracja, brak satysfakcji, rozczarowanie, krytyka, zrzędzenie są szkodliwe dla

dorosłych i dzieci.

Czynniki ochronne: wsparcie rówieśników, jedno z rodziców ciepłe, chwalące,

aprobujące, nieodrzucające.

Skutki: zaniedbanie, skutki życia z rodzicem cierpiącym na zaburzenia psychiczne,

autorytarne lub zaniedbująco-obojętne rodzicielstwo, nadużycia, psychologicznie szkodliwe
otoczenie, w dorosłości trudności z nawiązaniem i utrzymaniem bliskich związków.

Rodziny niepełne

Skutki rozwodu dla rodziców: problemy psychiczne, choroby somatyczne, śmierć,

samobójstwa, nawet zabójstwa.

Skutki rozwodu dla dzieci: zależne od społecznej aprobaty dla rozwodu. Z jednej

strony powoduje poczucie braku bezpieczeństwa, odrzucenia, konflikt lojalności, co może
prowadzić do problemów z przystosowaniem. Częstsza przestępczość wśród nastolatków z
rozbitych rodzin.
Skutki odległe w czasie: słabsze osiągnięcia w nauce, niższe dochody, mniejsza satysfakcja z
życia, większe prawdopodobieństwo korzystania z opieki społecznej, posiadania nieślubnych
dzieci, rozpadu własnego małżeństwa
Z drugiej strony większość dzieci dobrze się przystosowuje po rozwodzie (większa akceptacja
społeczna rozwodu w ostatnich latach). Skutki rozwodu mogą być lepsze niż pozostawanie w
skłóconej rodzinie.

Ponowne małżeństwo rodzica. Brak różnic w rozwoju, okres przystosowania do

nowego małżonka może być dłuższy niż przystosowania do rozwodu. Dzieci (szczególnie
bardzo małe) żyjące z przybranym rodzicem są bardziej narażone na nadużycia fizyczne,
śmierć.

PZ_Carson_R3 (str. 162-194)

Strona 4 z 8

ZABURZONE RELACJE Z RÓWIEŚNIKAMI

Nabierają znaczenia w okresie przedszkolnym (rozwój empatii, poznawanie reguł

społecznych); korzyści płynące ze zdrowych kontaktów z rówieśnikami są ogromne, działają
jak czynniki ochronne (patrz wyżej).

Źródła popularności a odrzucenie

Przyczyny popularności: przyjazne nastawienie i wychodzenie naprzeciw

rówieśnikom, atrakcyjność fizyczna, inteligencja itp. Pozycja dziecka w grupie jest raczej
stała (samospełniające się proroctwo; inne dzieci przypisują „wyrzutkom” pewne cechy
wewnętrzne odpowiedzialne za nieprzystosowawcze zachowania, mają wobec nich pewne
oczekiwania).

Dzieci odrzucane:

-agresywne, roszczeniowe

(ok. 50%): dezorganizują działanie grupy, zwracają na siebie

uwagę, często są obiektem agresji, skłonne do obrażania się, przypisywania innym wrogich
intencji (samospełniające się proroctwo), bardziej skłonne do karania niż nagradzania.

Skutki długoterminowe: wcześniejsze zakończenie edukacji, ryzyko przestępczości, kontakty
z innymi „wyrzutkami”,
-wycofujące się, nazbyt uległe i nieasertywne

: często narzucają same sobie izolację,

pozbawiają się możliwości uczenia się i zdobywania doświadczenia w interakcjach z innymi.
Skutki długoterminowe: niskie poczucie własnej wartości i pewności siebie, samotność,
depresja; kłopoty z rówieśnikami mogą być pierwszym sygnałem ujawniania się genetycznych
predyspozycji.

PERSPEKTYWA SPOŁECZNO-KULTUROWA

Indywidualny rozwój jako odzwierciedlenie wpływu większej społeczności i małych grup
(np. rodziny). Badania związku między warunkami społeczno-kulturowymi a specyficznymi
zaburzeniami psychicznymi.

WPŁYW CZYNNIKÓW SPOŁECZNO-KULTUROWYCH W RÓŻNYCH KULTURACH

Brak możliwości przeprowadzenia kontrolowanych eksperymentów nad wpływem np.

ubóstwa, dyskryminacji, analfabetyzmu.

Badania międzykulturowe: wiele zaburzeń ma charakter uniwersalny, pojawia się w

większości kultur, występują pewne różnice w objawach.

Wpływ czynników społeczno – kulturowych na rozwój zaburzeń i ich doświadczanie

Wpływają na rodzaj zaburzenia, formy jakie przyjmuje i przebieg, np. więcej objawów

fizycznych u pacjentów ze schizofrenią paranoidalną we Włoszech; radzenie sobie ze stresem
w społeczeństwach Zachodu (często depresja) i w Chinach (zmęczenie, osłabienie); objawy
depresji u ludzi Zachodu (poczucie winy), których nie ma w innych społecznościach.

Kultura oraz nadmierna i niedostateczna kontrola zachowań

Dzieci z kultur nietolerancyjnych wobec niedostatecznej kontroli mają więcej

problemów z nadmierną kontrolą niż dzieci z kultur bardziej tolerancyjnych (np. badanie
dzieci tajskich i amerykańskich, jamajskich i amerykańskich).

PZ_Carson_R3 (str. 162-194)

Strona 5 z 8

Potrzeba dalszych studiów międzykulturowych.

Wpływy społeczno-kulturowe w naszym społeczeństwie

CZYNNIKI SPOŁECZNO-KULTUROWE

Ludzie przyswajają sobie wzorce kulturowe w różnym stopniu, w zależności od
temperamentu, uczenia się poprzez warunkowanie. Czynniki, które mogą prowadzić do
zaburzeń, np. niska pozycja społeczno-ekonomiczna, role społeczne, zmiany społeczne,
niepewność.

ŚRODOWISKO SPOŁECZNO-KULTUROWE

Grupa społeczna pielęgnuje i przekazuje swoim członkom wzorce kulturowe, co

upodabnia ich do siebie. Im bardziej rygorystyczna i jednolita edukacja, tym podobniejsi są
do siebie członkowie grupy.

Społeczeństwa Zachodu są bardziej zróżnicowane, dopuszcza się wiele różnych

przekonań i wartości.

Podgrupy pielęgnują normy głównie poprzez role społeczne, które uczą przyjmować;

np. role męskie i kobiece mają duży wpływ na kształtowanie osobowości, pomimo że obecnie
w naszej kulturze bardziej pożądany jest typ androgyniczny (połączenie cech męskich i
kobiecych).

Może dojść do zatrzymania naturalnego rozwoju osobowości, jeśli role, które

przyjmuje osoba są w konflikcie, niewygodne, gdy osoba nie może zdobyć satysfakcjonującej
pozycji w grupie. Przyjęcie zadań związanych z rolą ma znaczenie dla zdrowia psychicznego;
niewystarczająca „męskość” wiąże się z dysfunkcyjnym zachowaniem, podatnością na
zaburzenia u obu płci (niska samoocena, wyuczona bezradność). Stąd depresje i lęki częściej
występują u kobiet.

PATOGENNE WPŁYWY SPOŁECZNE

Niski status społeczno-ekonomiczny i bezrobocie

Im niższy status tym częstsze zaburzenia zachowania: antyspołeczne zaburzenie

osobowości 3 razy częściej, depresja o 50% częściej. Przyczyny:
-osoby z zaburzeniami trafiają do niższych grup społecznych i nie są w stanie odzyskać

uprzedniej pozycji, ich dzieci wychowują się w biedniejszym środowisku

-przyczyny biologiczne: większe ryzyko prenatalnych komplikacji, niskiej wagi

urodzeniowej w biednym środowisku

-osoby ubogie mają małe szanse na uzyskanie odpowiedniej pomocy psychologicznej, gdy

zaczynają się ich problemy psychiczne

-ubożsi są narażeni na większe stresy niż osoby średnio lub bardzo zamożne, mniej zasobów,

aby sobie poradzić z problemami

Dzieci z uboższych grup mają więcej problemów niż ich bogatsi rówieśnicy:
-związek biedy z i.i.

(do 5 r.ż.) może być spowodowany słabszym zdrowiem, niską wagą

urodzeniową, ryzykiem prenatalnego narażenia na narkotyki, zatruciem ołowiem, uboższą
stymulacją poznawczą

PZ_Carson_R3 (str. 162-194)

Strona 6 z 8

-częstsze zachowanie agresywne w szkole
Czynniki ochronne: wysoki i.i., przystosowawcze funkcjonowanie szkole, domu, w grupie
rówieśników.

Bezrobocie ma negatywne skutki dla samej osoby, jej małżonka/i, dzieci:
-wzmożona podatność na zachowania zaburzone
-chroniczny niepokój
-obniżenie poczucia własnej wartości, problemy emocjonalne
-demoralizacja
-depresja
-problemy małżeńskie
-zaburzenia somatyczne
-przemoc w rodzinie
-depresja, wyższy poziom lęku i wrogość żon bezrobotnych mężczyzn
-dzieci: nadużycia, problemy psychiczne, przestępczość
-bezrobotne matki są bardziej karzące

Zaburzenia wynikające z roli społecznej

Np. żołnierze: poczucie winy z powodu zabijania, problemy emocjonalne w wyniku

strasznych przeżyć na polu walki.

Uprzedzenia i dyskryminacja rasowa, płciowa i kulturowa

Powodują ograniczenia w dostępie do edukacji, miejsc pracy, konflikty, itp. U osób

dyskryminowanych występują częściej pewne zaburzenia.

Dyskryminacja kobiet > problemy emocjonalne, depresja, zaburzenia lękowe

wynikające ze stereotypu kobiety uległej, zależnej > obecne zmiany ról kobiecych, duże
wobec nich wymagania (dom, dzieci praca) powodują większy stres kobiet; jednocześnie
praca poza domem jest czynnikiem ochronnym dla kobiet.

Zmiany społeczne i niepewność

Stres życia we współczesnym świecie: szybkie zmiany w różnych aspektach życia,

nowe wymagania, presja czasu, nowe problemy cywilizacyjne, zanieczyszczenie środowiska,
wyczerpywanie zasobów naturalnych, przestępczość, narkotyki...

PROBLEMY NIEROZWIĄZANE

SYSTEMY TEORETYCZNE A PRZYCZYNY ZABURZEŃ

Korzyści płynące z posiadania określonego poglądu na naturę i leczenie zaburzeń:

Konsekwentne ukierunkowanie praktyki terapeutycznej i badań naukowych.
Wady – wyłączenie odmiennych podejść, pomijanie innych, równie ważnych i

użytecznych punktów widzenia. Żadna z teorii nie obejmuje wszystkich zaburzeń; są 2
główne kierunki:
a)poszerzanie i modyfikacja dotychczasowych założeń i zakresu teorii
b)konserwatyzm

PZ_Carson_R3 (str. 162-194)

Strona 7 z 8

Podejście eklektyczne

Czerpanie z różnych teorii, orientacji, wybór w zależności od problemu najlepszej

teorii. Podejście skuteczne w praktyce, ale niekonsekwentne i niespójne teoretycznie.

Unifikujące podejście biopsychospołeczne

Uznanie wpływów biologicznych, psychospołecznych i społeczno-kulturowych na

rozwój zaburzeń; każda osoba ma niepowtarzalną, indywidualną kombinację przyczyn
zaburzenia, chociaż objawy są podobne. Podejście prowadzi do zrozumienia, przewidywanie
raczej trudne.

Carson, Butcher i Mineka, Psychologia zaburzeń, rozdz. 3 (str. 162-194)

Strona 8 z 8