Katedra Biochemii , Farmakologii i Toksykologii Wydział Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

Zatrucie tlenkiem węgla

(czadem)

opracował prof. dr hab. Marcin Świtała

Materiały wykładowe z przedmiotu

Toksykologia weterynaryjna i ochrona

środowiska (w. 8b/2010)

WSTĘP

Tlenek węgla jest bezwonnym, bezbarwnym gazem, palnym w powietrzu.

Z powietrzem w stężeniach 12-75% tworzy

mieszaninę wybuchową.

Jest nieznacznie lżejszy od powietrza.

Tlenek węgla powstaje w procesie niezupełnego spalania węgla lub substancji organicznych

PRZYCZYNY ZATRUCIA

Wdychanie tlenku węgla w odpowiednio wysokich stężeniach - w pobliżu źródeł jego emisji.

Źrółem emisji tlenku węgla może być :

•

piec funcjonujący przy zanieczyszczonej lub niesprawnej instalacji kominowej

•

wa

w dli

l w

i i

w e

i

e za

z in

i st

s a

t lo

l wa

w ny p

aln

l ik

i

k g

azo

z wy

w ,

y

,

•

silnik spalinowy pracujący w niewentylowanym pomieszczeniu

•

pomieszczenie objęte pożarem

Zatrucie dotyczyć może wszystkich gatunków zwierząt

TOKSYCZNOŚĆ

Stężenia toksyczne tlenku węgla wyrażone

procentowo w stosunku do objętości powietrza.

0,2% - wywołuje śmierć po kilku minutach

0,1% - może wywołać poważne objawy zatrucia 0,01% - nie jest niebezpieczne jeżeli narażenie ma c

h

c ara

r kt

k e

t r

e

r p

rz

r e

z r

e y

r wa

w ny

Toksyczność tlenku węgla dla zwierząt jest odwrotnie proporcjonalna do masy ciała. Gatunki bardzo wrażliwe to ptaki, szczury, mniej wrażliwe są mięsożerne, a stosunkowo mało wrażliwe jest bydło.

TOKSYKOKINETYKA

• Tlenek węgla wchłania i wydala się przez nabłonek płucny.

• W

W org

r anizm

z i

m e

e pra

r kt

k ycz

c n

z ie

e nie

e podleg

e a

przemianom metabolicznym.

• Wchłanianie tlenku węgla zależy od jego stężenia w powietrzu, czasu narażenia i

intensywności wentylacji płuc.

TOKSYKODYNAMIKA

Tlenek węgla łączy się z hemoglobiną tworząc karboksyhemoglobinę (HbCO).

HbO + CO HbCO + O

2

2

Proces jest trudno odwracalny gdyż tlenek węgla wykazuje ponad dwieście razy większe

powinowactwo do hemoglobiny niż tlen.

Przy ciśnieniu 1 atmosfery usunięcie połowy wchłoniętego tlenku węgla trwa ok. 5,5 godziny.

Ilościową zależność pomiędzy stężeniem karboksyhemoglobiny, oksyhemoglobiny i wartością ciśnień parcjalnych obu gazów opisuje równanie Haldana HbCO . pO2

K

K =

HbO . pCO

2

Stała K w warunkach normalnych i przy pH krwi 7,4 wynosi u człowieka - 245.

Karboksyhemoglobina nie ma zdolności

przenoszenia tlenu i jej nadmiar w warunkach zatrucia doprowadza do silnego niedotlenienia tkanek organizmu i śmierci.

W

W w

a

w ru

r nka

k ch

c nied

e otlen

e ien

e ia z

w

z i

w ęks

k za

z się

ę

t

akż

k e

ż

e

stabilność połączenia hemoglobiny z tlenem.

Tlenek węgla może się łączyć się także z innymi hemoproteinami.

Zatrucie dwutlenkiem węgla

może mieć przebieg

nadostry

ostry

lub przewlekły

OBJAWY ZATRUCIA

W zatruciu nadostrym: apoplektyczna śmierć W zatruciu ostrym:

oszołomienie, silne osłabienie mięśni,

duszn

z ość,

ć

, oddec

e h

c typu Ch

C ey

e ne

e -Stock

c e

k s

e a ,

,

przyśpieszenie tętna, skurcze,

porażenia,

utrata przytomności, śmierć z objawami duszenia, u drobiu przed śmiercią występuje wyraźny stan podniecenia.

W zatruciu przewlekłym - (występującym bardzo rzadko) :

wymioty,

biegunka,

zaburzenie widzenia, ślepota,

nadmi

m er

e n

r a p

obudliwo

w ść.

ć

.

Następstwa zatrucia, mimo odratowania,

pozostają przez dłuższy czas. U ludzi może to być osłabienie, utrata pamięci a nawet

psychozy.

U ludzi wykazano zależność pomiędzy stężeniem karboksyhemoglobiny a głębokością objawów .

Przy stężeniach :

4-10% - występują błędy w badaniach testowych 20-30 % - pojawiają się bóle głowy, uczucie ucisku w skr

k o

r niach

c

30-40% - występują oszołomienie, nudności wymioty nawet zapaść

40-60% - dochodzi do zaburzeń czynności serca i pojawia się oddech typu Cheyne -Stockesa , 60-80%- następuje utrata przytomności, śpiączka przerywana drgawkami i śmierć.

ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE

• krew barwy różowej, płynna

• błony śluzowe, tkanka łączna podskórna,

mięśnie szkieletowe barwy różowej, miejscowo żywoczerwonej

• płuca

c n

a p

rz

r e

z kr

k o

r ju oci

c ek

e a

k ją ró

r żo

ż wy

w m

m płynem

e

• przekrwienia, szczególnie w mózgu, w którym ponadto stwierdzić można obrzęki, ogniska

martwicy, uszkodzenia płatów bocznych

ROZPOZNANIE :

wywiad, objawy kliniczne,

zmiany anatomopatologiczne,

oznaczenie obecności karboksyhemoglobiny

PO

P S

O TĘ

T P

Ę O

P W

O A

W N

A I

N E

E LE

L K

E A

K R

A S

R KI

K E

Zwierzęta natychmiast wyprowadzić na świeże powietrze,

Wskazane jest podawanie tlenu, lub tlenu z 5%

dodatkiem CO oraz

2

środków cucących i lobelinę

ROKOWANIE : często niepomyślne