10.03.2014

Koherencja – spójność globalna; właściwość tekstu polegająca na zaznaczaniu związków
logicznych i semantycznych.

W tak spójnym tekście pojedyncze zdania przyczyniają się do tworzenia całości
znaczeniowej.

Charolles M. (1978) – autor 4 reguł tworzenia tekstów spójnych.

Reguły (metareguły):
1. Reguła powtarzania informacji w tekście

2. Reguła progresji
3. Reguła niesprzeczności

4. Reguła kongruencji (relacji)

1. Reguła powtarzania informacji w tekście

Aby dany tekst był spójny, wymagane jest, aby niektóre informacje były powtarzane w
innej, zmienionej formie.

Dyskurs obsesyjny – obsesyjne powracanie do tego samego tematu

Dyskurs histeryczny – brak powtórzeń, brak ciągłości tematycznej, skakanie z tematu na
temat

Mechanizmy (środki) językowe reguły powtarzania:

I Środki eksplicytne – jawne, widoczne, jasno sformułowane

pronominalizacja: użycie zaimków , substytucja pronominalna

→

substytucja leksykalna: zastępowanie jednego leksemu innym

→

determinacja: użycie determinantów, dookreślenie syntagm nominalnych

→

anafora konceptualna: zastosowanie rzeczownika abstrakcyjnego o charakterze

→

syntezującym (generalizowanie, uogólnianie)

II Środki implicytne – ukryte, domyślne, wynikające z kontekstu

presupozycja: założenie wstępne

→

implikacja: wynikanie

→

inferencja: wnioskowanie

→

Lingwistyczne środki reguły powtarzania

Eksplicytne Implicytne

a) pronominalizacja

a) presupozycja

b) substytucja leksykalna

b) implikacja

c) determinacja

c) Inferencja

d) anafora konceptualna

Środki eksplicytne

a) Pronominalizacja – użycie zaimków gramatycznych, osobowych, dzierżawczych,
względnych, zwrotnych, wskazujących itd.

Zaimek funcja zastępowania między innymi rzeczownika, unikania powtórzeń, progresji

→

tematycznej

Kryteria podziału zaimków w obrębie pronominalizacji:

–

miejsce zaimka w tekście w stosunku do elementu, który jest zastępowany

Antecedens – element, który zostanie zastąpiony

→ Anafora: gdy zaimek odnosi się do osoby lub rzeczy, o których była mowa już

wcześniej

np.: ”Dziś na zajęciach korzystaliśmy z komputerów. To było bardzo ciekawe.”
To - zaimek anaforyczny

„To Leon Kowalski. Jest on znanym lekarzem.”
Leon Kowalski – antecedens; on – zaimek anaforyczny

→ Katafora: gdy zaimek poprzedza element, do którego się odnosi. Wyraz, który

nawiązuje do tego, co w tekście ma dopiero nastąpić. Zapowiada element.
np.: „Odkąd go znam Michał zawsze wyglądał na zadowolonego.”

go – zaimek kataforyczny
„Tam nie wolno wchodzić. W dole leży niewypał.”

tam – zaimek kataforyczny

Różnice między anaforą i kataforą

Anafora nie musi się ograniczać do jednego zdania. Katafora jest ograniczona do

→

jednego zdania.

Katafora jest zarezerwowana raczej do komunikacji ustnej, dialogu. Konkretne,

→

sprecyzowane przypadki.

Pronominalizacja anaforyczna – najważniejsza!

–

kontekst, w którym odnajdujemy obiekt, do którego odnosi się zaimek

→ endofora (endo – wewnątrz) – kiedy zaimek odnosi się do elementu uniwersum

dyskursywnego (do naszego kontekstu językowego)

Przypadki endofory są interpretowane na podstawie tekstu (poprzedzającego lub
następującego)

np.: „Maria jest studentką. Ona jest pilna.”

ona – zaimek endoforyczny

→ egzofora (egzo – na zewnątrz) – kiedy zaimek odnosi się do obiektu ze świata

pozajęzykowego.

Nawiązanie do czegoś, czego brak jest w tekście, ale to coś jest obecne w kontekście

sytuacyjnym.

Zaimki miejsca, czasu, tu, tam, teraz, zaimki 1 i 2 osoby

Zaimki egzoforyczne mogą zostać rozszyfrowane tylko przez uczestników
komunikacji.

–

Kryterium gramatyczne (formalne) – związane z przynależnością językową
antecedensu.

Antecedens może być: rzeczownikiem, syntagmą nominalną, czasownikiem,

syntagmą werbalną, całym zdaniem, paragrafem tekstu, całym tekstem

b) Substytucja leksykalna = anafora leksykalna – zastępowanie wyrazów już użytych w
tekście za pomocą innych wyrazów, leksemów.

Dwa kryteria:

–

kryterium semantyczne – odnoszące się do relacji semantycznych zachodzących
między leksemem powtarzającym (substytutem) a wyrazem wyjściowym

I grupa relacji: synonimia i antonimia

→

(para)sinonimia – identyczność, bliskość znaczeń (np. miły - uprzejmy)
antonimia – odwrotność znaczeniowa (zawsze mają cechę wspólną, np. wygląd:

ładny - brzydki)