10.03.2014

Koherencja – spójność globalna; właściwość tekstu polegająca na zaznaczaniu związków logicznych i semantycznych.

W tak spójnym tekście pojedyncze zdania przyczyniają się do tworzenia całości znaczeniowej.

Charolles M. (1978) – autor 4 reguł tworzenia tekstów spójnych.

Reguły (metareguły):

1. Reguła powtarzania informacji w tekście

2. Reguła progresji

3. Reguła niesprzeczności

4. Reguła kongruencji (relacji)

1. Reguła powtarzania informacji w tekście

Aby dany tekst był spójny, wymagane jest, aby niektóre informacje były powtarzane w innej, zmienionej formie.

Dyskurs obsesyjny – obsesyjne powracanie do tego samego tematu

Dyskurs histeryczny – brak powtórzeń, brak ciągłości tematycznej, skakanie z tematu na temat

Mechanizmy (środki) językowe reguły powtarzania:

I Środki eksplicytne – jawne, widoczne, jasno sformułowane

→ pronominalizacja: użycie zaimków , substytucja pronominalna

→ substytucja leksykalna: zastępowanie jednego leksemu innym

→ determinacja: użycie determinantów, dookreślenie syntagm nominalnych

→ anafora konceptualna: zastosowanie rzeczownika abstrakcyjnego o charakterze syntezującym (generalizowanie, uogólnianie)

II Środki implicytne – ukryte, domyślne, wynikające z kontekstu

→ presupozycja: założenie wstępne

→ implikacja: wynikanie

→ inferencja: wnioskowanie

Lingwistyczne środki reguły powtarzania

Eksplicytne Implicytne

a) pronominalizacja	a) presupozycja
b) substytucja leksykalna	b) implikacja
c) determinacja	c) Inferencja
d) anafora konceptualna

Środki eksplicytne

a) Pronominalizacja – użycie zaimków gramatycznych, osobowych, dzierżawczych, względnych, zwrotnych, wskazujących itd.

Zaimek → funcja zastępowania między innymi rzeczownika, unikania powtórzeń, progresji tematycznej

Kryteria podziału zaimków w obrębie pronominalizacji:

• miejsce zaimka w tekście w stosunku do elementu, który jest zastępowany

  Antecedens – element, który zostanie zastąpiony

  → Anafora: gdy zaimek odnosi się do osoby lub rzeczy, o których była mowa już wcześniej

  np.: ”Dziś na zajęciach korzystaliśmy z komputerów. To było bardzo ciekawe.”

  To - zaimek anaforyczny

  „To Leon Kowalski. Jest on znanym lekarzem.”

  Leon Kowalski – antecedens; on – zaimek anaforyczny

  → Katafora: gdy zaimek poprzedza element, do którego się odnosi. Wyraz, który nawiązuje do tego, co w tekście ma dopiero nastąpić. Zapowiada element.

  np.: „Odkąd go znam Michał zawsze wyglądał na zadowolonego.”

  go – zaimek kataforyczny

  „Tam nie wolno wchodzić. W dole leży niewypał.”

  tam – zaimek kataforyczny

  Różnice między anaforą i kataforą

  → Anafora nie musi się ograniczać do jednego zdania. Katafora jest ograniczona do jednego zdania.

  → Katafora jest zarezerwowana raczej do komunikacji ustnej, dialogu. Konkretne, sprecyzowane przypadki.

  Pronominalizacja anaforyczna – najważniejsza!

• kontekst, w którym odnajdujemy obiekt, do którego odnosi się zaimek

  → endofora (endo – wewnątrz) – kiedy zaimek odnosi się do elementu uniwersum dyskursywnego (do naszego kontekstu językowego)

  Przypadki endofory są interpretowane na podstawie tekstu (poprzedzającego lub następującego)

  np.: „Maria jest studentką. Ona jest pilna.”

  ona – zaimek endoforyczny

  → egzofora (egzo – na zewnątrz) – kiedy zaimek odnosi się do obiektu ze świata pozajęzykowego.

  Nawiązanie do czegoś, czego brak jest w tekście, ale to coś jest obecne w kontekście sytuacyjnym.

  Zaimki miejsca, czasu, tu, tam, teraz, zaimki 1 i 2 osoby

  Zaimki egzoforyczne mogą zostać rozszyfrowane tylko przez uczestników komunikacji.

• Kryterium gramatyczne (formalne) – związane z przynależnością językową antecedensu.

  Antecedens może być: rzeczownikiem, syntagmą nominalną, czasownikiem, syntagmą werbalną, całym zdaniem, paragrafem tekstu, całym tekstem

b) Substytucja leksykalna = anafora leksykalna – zastępowanie wyrazów już użytych w tekście za pomocą innych wyrazów, leksemów.

Dwa kryteria:

• kryterium semantyczne – odnoszące się do relacji semantycznych zachodzących między leksemem powtarzającym (substytutem) a wyrazem wyjściowym

  → I grupa relacji – synonimia i antonimia

  (para)sinonimia – identyczność, bliskość znaczeń (np. miły - uprzejmy)

  antonimia – odwrotność znaczeniowa (zawsze mają cechę wspólną, np. wygląd: ładny - brzydki)