Biofunkcyjna

odbudowa bezzębia

Wpływ mięśni na kondycję układu ruchowego narządu żucia

i zmianę położenia żuchwy

Skupienie się wyłącznie na właściwej implantacji i niezastosowanie dalszych prawidłowych procedur może

doprowadzić do utraty implantu.

Autorka:

lic. tech. dent.
Małgorzata Owoc

Hasła indeksowe:
układ ruchowy narządu
żucia, badanie kliniczne
mięśni, topografia mięśni,
dysfunkcje narządu żucia,
korelacja mięśniowa, fizjo-
logiczna pozycja spoczyn-
kowa żuchwy, czynniki po-
zamięśniowe wpływające
na pozycję żuchwy, komuni-
kacja w zespole

fot. 1. Utrata implantu

fot. 2. Przykład niewłaściwego

leczenia

W

ykonując odbudowę protetycz-
ną dla pacjenta bezzębnego,
najczęściej skupiamy się nad

stanem podłoża protetycznego. Za-
zwyczaj wstępnej analizie lekarza pod-
lega pole protetyczne żuchwy. To  nie
lada wyzwanie dla większości prakty-
ków z  uwagi na  zasięg oraz budowę
struktur kostnych. Rozwój implanto-
protetyki i w tym zakresie często jest je-
dyną skuteczną możliwością pozwala-
jącą uzyskać stabilizację dolnej protezy.
Należy jednak pamiętać, że  skupienie
się wyłącznie na  właściwej implanta-
cji i  niezastosowanie dalszych prawi-
dłowych procedur może doprowadzić
do utraty implantu (fot. 1).

Skąd wynikają problemy?

Analizując informacje zawarte w mo-
ich wcześniejszych artykułach, moż-
na wywnioskować, że  w  większości
przypadków to nasza niewiedza i nie-
właściwe leczenie (fot. 2–3)  dopro-
wadziły do obecnej sytuacji, w jakiej
znalazł się pacjent. Nawet najlepszy
implant, poddawany nieprawidło-
wym obciążeniom (fot. 4), utraci sta-
bilność w  podłożu, a  konsekwencją

będzie jego utrata (fot. 1)  i  powrót
do sytuacji wyjściowej.
Wiadomo, że  pozycja żuchwy u  pa-
cjenta uzębionego stabilizowana jest
przez kontakty powierzchni żujących
zębów, mięśnie i  staw skroniowo-żu-
chwowy. U bezzębnego pacjenta sta-
bilizację możemy uzyskać wyłącznie
dzięki mięśniom, językowi i  stawowi
skroniowo-żuchwowemu. To  zdecy-
dowanie trudniejsza sytuacja do opa-
nowania przez lekarza wykonującego
procedury odbudowy protetycznej.
Kontakty między górnym i dolnym łu-
kiem zębowym poprzez priopriocep-
tory przyzębia pobudzają czynność
odpowiednich mięśni, a  te  wpływają
na staw skroniowo-żuchwowy. Wszel-
kie zaburzenia kontaktów zębowych
wpływają na  czynność mięśni narzą-
du żucia, a te, jako element układu ru-
chowego narządu żucia, pozostając
w  ścisłej korelacji czynnościowej, do-
prowadzają do  powstania dysfunkcji
narządu żucia, a zatem i zmian w sta-
wie skroniowo-żuchwowym.
Biorąc tę zależność pod uwagę, wyda-
je się niemożliwe prawidłowe wykona-
nie odbudowy protetycznej u pacjen-
ta bezzębnego, jeżeli lekarz nie podda

fot

. ar

chiwum aut

or

ki

fot. 1

fot. 2

102

dental labor · 2/2013 · www.dentalconnection.pl

Technika

dentystyczna

Biofunkcjonalność

analizie sytuacji w  stawie skroniowo-
-żuchwowym i  nie przeprowadzi ba-
dania mięśni narządu żucia.
Wpływ niepożądanych czynników może
wywołać wzmożone napięcie mięśnio-
we, zmiany długości i  kierunku prze-
biegu mięśni oraz niekorzystny nacisk
na powierzchnie stawowe.
Rolą mięśni jest utrzymanie prawidło-
wego układu przestrzennego żuchwy
w  stosunku do  szczęki. Pamiętajmy,
że szczęka jest stałym elementem twa-
rzoczaszki, zaś żuchwa jest ruchoma.

Badanie URNŻ

W  sytuacji pacjenta bezzębnego mu-
simy zadziałać w taki sposób, aby rolę
stabilizatora przejęły zęby sztuczne,
ustawione w  prawidłowej wysokości
zwarcia, z zachowaniem nieprzemiesz-
czonych głów żuchwy (wyrostków kłyk-
ciowych) w dołach stawowych czaszki.
Taka pozycja pozwoli na synchroniczne
stabilne działanie mięśni determinują-
cych między innymi ruchy żuchwy i bę-
dzie zapobiegać pojawianiu się obja-
wów dysfunkcji narządu żucia.
Zadaniem lekarza dentysty przed zlece-
niem wykonania protezy jest zbadanie
układu ruchowego narządu żucia. Ba-
danie to powinno obejmować: badanie
palpacyjne mięśni żucia i stawu skronio-
wo-żuchwowego, badanie ruchomości
żuchwy oraz analizę zwarcia.

Badanie palpacyjne
Badanie palpacyjne mięśni przepro-
wadzane jest wewnątrz- i zewnątrzust-
nie. Celem tego badania jest sprawdze-
nie napięcia, sztywności i  wrażliwości
na  nacisk. Do  prawidłowego przepro-
wadzenia badania niezbędne jest ob-
jaśnienie aktywności poszczególnych
mięśni i znajomość ich topografii. Mu-
simy pamiętać o ruchach, jakie wyko-

nywane są przez żuchwę. W poprzed-
nich artykułach, opisujących zasadę
działania i  rolę mechanicznego stawu
artykulatorów, wspomniałam, że  po-
winny one odtwarzać bądź wiernie
naśladować ruchy żuchwy. Żuchwa
poddawana jest opuszczaniu i unosze-
niu oraz przemieszczeniom bocznym
w różnych kombinacjach, przez 24 go-
dziny na dobę.

Ruch opuszczania żuchwy
Ruch opuszczania żuchwy (odwodze-
nie, otwieranie ust) to efekt aktywnego
działania grupy mięśni. Podczas tego
ruchu aktywne są  również mięśnie
unoszące i  przemieszczające żuchwę
na  boki. Mięsień skrzydłowy bocz-
ny powoduje opuszczenie żuchwy.
Mięsień ten jako jedyny nie przyczy-
nia się do  unoszenia żuchwy. Wspo-
magany jest mięśniami nad- i  pod-
gnykowymi oraz brzuścami mięśni
dwubrzuścowych, mięśniem łopatko-
wo-gnykowym (mięśniem podgnyko-
wym) – te pomagają unieruchomić ko-
ści gnykowe.

Ruch podnoszenia żuchwy
Ruch podnoszenia żuchwy to  przy-
wodzenie, zamykanie jamy ustnej.
Za tę czynność odpowiadają trzy pary
mięśni, działające obustronnie i jedno-
cześnie. Pierwszy to  mięsień skronio-
wy (prawy i lewy). Jego włókna piono-
we odpowiadają za ustawienie żuchwy
w  pozycji odpowiedniej do  kruszenia
pokarmu. To  mięśnie tzw. pozycyjne.
Unoszą żuchwę do przodu do pozycji,
w której zaczynają działać mięśnie za-
mykające jamę ustną. Mięsień żwacz
(prawy i  lewy) oraz mięsień skrzydło-
wy przyśrodkowy (prawy i lewy) dzia-
łają wspólnie. Wywołują dociskanie
żuchwy podczas miażdżenia pokarmu.
Podnoszą zatem żuchwę do zamknię-

fot. 3. Nieprawidłowe leczenie

fot. 4. Złe obciążenie implantu

fot. 3

fot. 4

103

dental labor · 2/2013 · www.dentalconnection.pl

Technika

dentystyczna

Biofunkcjonalność

cia ust, a  wywołana siła wspomaga
miażdżenie (żucie) pokarmu.

Retruzja, protruzja, ruchy boczne
Retruzja żuchwy to  działanie obu-
stronne włókien poziomych mięśni
skroniowych i  mięśni nadgnykowych.
Szczególne znaczenie mają tu mięśnie
nadgnykowe dwubrzuścowe.
Protruzja – wysuwanie żuchwy – to jed-
noczesne działanie obu mięśni skrzydło-
wych bocznych. Ruchy boczne to efekt
skurczu jednego mięśnia skrzydłowe-
go bocznego. Możemy zestawić kie-
runki działania mięśni (pociągania) dla
zobrazowania zdolności ruchowej żu-
chwy. Będzie to bardzo pomocne pod-
czas sprawdzania kontaktów okluzyj-
nych na  odbudowach protetycznych.
Najważniejszy jest mięsień skroniowy
(fot. 6). Jego działanie odpowiada prze-
biegowi włókien, zatem jest trzykie-
runkowe. Mięsień ten przypomina wa-
chlarz złożony z wiązki włókien. Wiązki
układają się częściowo w  kierunkach
przeciwnych i  działają w  następujący
sposób: wiązki biegnące ku  tyłowi co-
fają żuchwę, wiązki pionowe unoszą żu-
chwę, wiązki włókien biegnące skośnie
do przodu wysuwają ją.

Charakterystyka mięśni

Mięsień żwacz
Mięsień żwacz (fot. 6) dzieli się na dwie
części: powierzchowną i głęboką. Mię-
sień zaczyna się na  kości jarzmowej
i  łuku jarzmowym. Kończy się na  ze-
wnętrznej stronie kąta żuchwy (na gu-
zowatości żwaczowej). Włókna mięśni
usytuowane powierzchownie przebie-
gają skośnie do tyłu i w dół, od kości
jarzmowej do  brzegu gałęzi żuchwy.
Włókna głębokie przebiegają prawie

pionowo od łuku jarzmowego do dol-
nego brzegu trzonu żuchwy. Mięsień
żwacz odpowiada za  unoszenie żu-
chwy. Obserwując pozycje ułożenia
włókien, można zauważyć, że  krzyżu-
ją się one, tworząc przestrzeń otwartą
ku  tyłowi. Analizując kierunek działa-
nia obu części, powierzchownej i głę-
bokiej mięśnia, można sobie wyobra-
zić ten ruch jako „kołyszący” w okolicy
pierwszych zębów trzonowych.

Mięsień skrzydłowy boczny
Mięsień skrzydłowy boczny (fot. 7) po-
ciąga żuchwę ku  przodowi i  do  we-
wnątrz. Zbudowany jest z dwóch głów
mięśniowych: górnej i  dolnej. Górna
głowa biegnie ku  tyłowi, do  torebki
stawowej stawu skroniowo-żuchwo-
wego i  do  krążka stawowego. Dolna
biegnie ku  dołowi, do  szyjki żuchwy.
Mięsień skrzydłowy boczny pociąga
wyrostek kłykciowy i  krążek stawowy
do  przodu. W  wyniku jednoczesnego
obustronnego skurczu mięśni żuchwa
wysuwa się do  przodu. Skurcz jed-
nostronny to  wykonywanie ruchów
bocznych.

Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy
Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy prze-
biega równolegle do  mięśnia żwacza,
pełni więc tę samą funkcję. Współpracu-
je zatem z tym mięśniem przy unosze-
niu żuchwy i ruchu wysuwania żuchwy.
Ich budowa, opasująca kąt żuchwy, two-
rzy swoistą pętlę utrzymującą żuchwę.
Włókna tych mięśni przenikają do  we-
wnątrz i na zewnątrz. Siły, jakie powsta-
ją przy jednoczesnym skurczu obu mię-
śni, powodują ich współdziałanie, np.
przy ruchach bocznych żuchwy w pra-
wo mięsień skroniowy boczny i mięsień
żwacz kurczą się po stronie lewej, przy

fot. 5. Mięśnie podgnykowe

fot. 6.  Mięsień skroniowy

i żwacz

fot. 7.  Mięsień skrzydłowy

boczny

fot. 5

fot. 6

fot. 7

gr

afik

a: ma

ter

iały aut

or

ki

104

dental labor · 2/2013 · www.dentalconnection.pl

Technika

dentystyczna

Biofunkcjonalność

Korespondencja:

„Studio-Dent” Technika Dentystyczna
Małgorzata Owoc
63-400 Ostrów Wielkopolski
ul. Gimnazjalna 34/1
tel. [phone], e-mail: [e-mail]

czym włókna biegnące od kąta żuchwy
skośnie do przodu i do góry wspomaga-
ją ruchy.

Mięśnie nad- i podgnykowe
Kolejne mięśnie wpływające na  ruch
żuchwy to  mięśnie nad- i  podgny-
kowe. Mięśnie podgnykowe stabili-
zują kość gnykową (fot. 5). Mięśnie
nadgnykowe poruszają żuchwą. Oba
mięśnie współdziałają z mięśniami
skrzydłowymi bocznymi przy obniża-
niu, a  z  mięśniami skroniowymi przy
cofaniu żuchwy. Mięśnie nadgnyko-
we to mięsień rylcowo-gnykowy, dwu-
brzuścowy, bródkowo-gnykowy i  żu-
chwowo-gnykowy.

Kierunki i działanie mięśni

Poniżej zostały przedstawione kierun-
ki i działanie mięśni:

„

„

mięsień skroniowy – 3 kierunki: cofa
żuchwę, unosi i wysuwa,

„

„

mięsień żwacz – 2 kierunki: ku przo-
dowi i górze oraz ku górze,

„

„

mięsień skrzydłowy boczny – 2 kie-
runki: pociąga żuchwę ku przodowi
i  do  wewnątrz, wykonuje tzw. ruch
Benetta,

„

„

mięsień skrzydłowy przyśrodkowy –
2 kierunki: do przodu i ku górze,

„

„

mięsień żuchwowo-gnykowy – wspo-
maga czynność połykania z grupą po-
zostałych mięśni dna jamy ustnej,

„

„

mięsień bródkowo-gnykowy – dzia-
ła ku tyłowi,

„

„

mięsień dwubrzuścowy – działa ku ty-
łowi.

Więzadła i powięzi

Nie możemy zapominać o zadaniach
więzadeł, powięzi i  mięśni mimicz-
nych twarzy. Więzadła i powięzi są na-
turalnymi „strażnikami” działania mię-
śni. Wspomagają lub ograniczają ich
działanie.
Ponieważ zajmujemy się tematem
mięśni przy okazji omawiania meto-
dy biofunkcyjnego odtwarzania bra-
ków całkowitego bezzębia, musimy
przeanalizować działanie i  znaczenie
mięśni mimicznych twarzy. Zalicza-
my do nich: mięśnie okrężne ust (do-
okoła ust, wspomagają ich otwiera-
nie i  zamykanie); mięśnie policzkowe
(przyczepiają się do kresy mięśnia po-

liczkowego do tyłu od trzeciego zęba
trzonowego szczęki; podczas skurczu
pociągają policzki do wewnątrz, utrzy-
mują pokarm na powierzchniach żują-
cych zębów podczas aktu żucia); gór-
ną grupę mięśni szpary ust (mięśnie
jarzmowe większe i  mniejsze: dźwi-
gacz wargi górnej i dźwigacz kąta ust
i  szpary oczu; wszystkie biorą udział
w  uśmiechu; dźwigacz wargi górnej
i  skrzydełka nosa rozszerza nozdrza;
mięsień śmiechowy przesuwa ku tyło-
wi – rozszerza – kąciki ust); dolną gru-
pę mięśni szpary ust (mięsień obniżacz
wargi dolnej, mięsień obniżacz kąta
ust; skurcz tych mięśni wywołuje ob-
niżenie ust albo ich kątów, dając obraz
niezadowolenia, wyrażania dezapro-
baty); mięsień bródkowy unosi lub wy-
suwa podbródek do przodu (dając ob-
raz dąsania się).

Podsumowanie

Analizując czynności poszczególnych
grup mięśni, należy zastanowić się,
które z  nich mają decydujący wpływ
na  ruchomość żuchwy i  jej pozycję
spoczynkową. Niewątpliwie wpływ
na fizjologiczną pozycje spoczynkową
żuchwy mają takie czynniki, jak: posta-
wa, stan psychiczny, ogólny stan zdro-
wia, zmęczenie fizyczne i  psychiczne.
Zadaniem lekarza jest uwzględnienie
i sprawdzenie tych wszystkich czynni-
ków, tzn. kondycji psychomotorycznej
pacjenta, w celu wykluczenia elemen-
tów z góry skazujących prace na nie-
powodzenie.
Zadaniem technika jest przeanalizo-
wanie uzyskanych od  lekarza infor-
macji i  uwzględnianie ich na  każdym
etapie wykonywania czynności labo-
ratoryjnych. Taka wzajemna, meryto-
ryczna współpraca pozwoli osiągnąć
sukces i  zadowolenie pacjenta z  no-
wych protez, biofunkcyjnie przywra-
cających prawidłowe funkcje jego na-
rządu żucia.

„

105

dental labor · 2/2013 · www.dentalconnection.pl

Technika

dentystyczna

Biofunkcjonalność