„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Bożena Wilbik-Hałgas
Badanie właściwości dzianin
311[41].Z3.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
mgr inż. Barbara Radziszewska
mgr Grażyna Supronik
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Bożena Wilbik-Hałgas
Konsultacja:
mgr Zenon W. Pietkiewicz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[41].Z3.01,
„Badanie właściwości dzianin”, zawartej w modułowym programie nauczania dla zawodu
technik włókiennik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1.
Wprowadzenie
3
2.
Wymagania wstępne
5
3.
Cele kształcenia
6
4.
Materiał nauczania
7
4.1. Wskaźniki charakteryzujące właściwości dzianin
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzające
9
4.1.3. Ćwiczenia
9
4.1.4. Sprawdzian postępów
11
4.2. Badania parametrów strukturalnych dzianin
12
4.2.1. Materiał nauczania
12
4.2.2. Pytania sprawdzające
22
4.2.3. Ćwiczenia
23
4.2.4. Sprawdzian postępów
26
4.3. Badanie parametrów użytkowych dzianin
27
4.3.1. Materiał nauczania
27
4.3.2. Pytania sprawdzające
37
4.3.3. Ćwiczenia
38
4.3.4. Sprawdzian postępów
40
5.
Sprawdzian osiągnięć ucznia
41
6. Literatura
46
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o właściwościach dzianin,
dobieraniu
metod
pomiarowych,
wyznaczaniu
cech
użytkowych,
estetycznych
i fizjologicznych a także ułatwi Ci obsługę urządzeń pomiarowych.
W poradniku zamieszczono:
−
wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
−
cele kształcenia tej jednostki modułowej,
−
materiał nauczania, który umożliwi Ci samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i testów,
−
ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
−
zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
−
sprawdzian postępów,
−
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
−
literaturę uzupełniającą, która umożliwi Ci poszerzenie wiedzy w omawianych tematach.
Jeśli
masz
trudności
ze
zrozumieniem
tematu
lub
ćwiczenia,
poproś
nauczyciela/instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność. Po zapoznaniu się z materiałem spróbuj wykonać test z zakresu danej jednostki
modułowej.
Jednostka modułowa: Badanie właściwości dzianin, której treść teraz poznasz jest
jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z procesem technologii wytwarzania
dzianin.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni/laboratorium musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji poprawnej obsługi urządzeń badawczych jak
i instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy
te poznasz podczas trwania nauki.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat układu jednostek modułowych
311[41].Z3
Technologia wytwarzania
dzianin
311[41].Z3.01
Badanie właściwości
dzianin
311[41].Z3.02
Projektowanie dzianin
311[41].Z3.03
Przygotowanie nitek
do dziania
311[41].Z3.05
Konfekcjonowanie dzianin
311[41].Z3.04
Wytwarzanie dzianin
311[41].Z3.06
Wykończanie dzianin
311[41].Z3.07
Projektowanie procesu
wytwarzania dzianin
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
−
określać warunki klimatyczne niezbędne do przeprowadzania badań metrologicznych,
−
posługiwać się urządzeniami służącymi do oznaczania parametrów warunków
klimatycznych pomieszczeń,
−
stosować urządzenia do aklimatyzacji próbek przeznaczonych do badań metrologicznych
,
−
przeprowadzać aklimatyzację próbek przeznaczonych do badań laboratoryjnych,
−
wyjaśniać wpływ warunków klimatycznych na wyniki badań,
−
rozróżniać prawą i lewą stronę tkaniny i dzianiny,
−
wyznaczać kierunek układu oczek w rządku i kolumience,
−
identyfikować typowe błędy i wady tkanin i dzianin,
−
organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
−
korzystać z różnych źródeł informacji,
−
wykonać pomiary zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
−
scharakteryzować parametry użytkowe dzianin,
−
określić parametry właściwości estetycznych dzianin,
−
scharakteryzować zasady pobierania próbek dzianin do badań laboratoryjnych,
−
zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
−
scharakteryzować budowę i wyjaśnić działanie przyrządów pomiarowych,
−
ustawić parametry przyrządów pomiarowych,
−
posłużyć się przyrządami pomiarowymi do badania dzianin,
−
pobrać próbki dzianin do badań,
−
wyznaczyć obciążenie wstępne,
−
wyznaczyć grubość dzianin,
−
określić izolacyjność cieplną dzianin,
−
określić masę liniową i powierzchniową dzianin,
−
określić kurczliwość dzianin,
−
wyznaczyć wytrzymałość i wydłużenie dzianin,
−
wyznaczyć odporność dzianin na tarcie i na pilling,
−
wyznaczyć odporność wybarwień dzianin na tarcie,
−
wyznaczyć gniotliwość dzianin,
−
wyznaczyć przepuszczalność powietrza dzianin,
−
wyznaczyć przemakalność dzianin oraz odporność na deszcz,
−
wyznaczyć wrobienie nitek w dzianinie,
−
wyznaczyć ścisłość rządkową i kolumienkową dzianin,
−
wyznaczyć długość nitki w oczku dzianiny,
−
obliczyć współczynnik kształtu oczka w dzianinie,
−
opracować wyniki badań,
−
zinterpretować wyniki pomiarów,
−
sporządzić sprawozdanie z badań laboratoryjnych,
−
dokonać analizy właściwości dzianiny,
−
określić wartość użytkową dzianiny,
−
zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Wskaźniki charakteryzujące właściwości dzianin
4.1.1. Materiał nauczania
Różnice w budowie dzianin i tkanin powodują, że właściwości tych wyrobów różnią się
między sobą (przypomnij wiadomości poznane w jednostce modułowej 311[41]Z2. 01
Określanie właściwości tkanin). Pewne własności dzianin, podobnie jak tkanin, zależą
od rodzaju surowca, z jakiego są wykonane. Zalicza się do nich np. niekorzystną skłonność
do elektryzowania, spilśniania, mechacenia i pillingu, a także niektóre korzystne cechy, jak:
ciepłochronność, higroskopijność, przepuszczalność pary wodnej itp. Niektóre właściwości
dzianin, oraz ich wygląd zewnętrzny, mogą być zmienione przez odpowiednią obróbkę
wykończalniczą. Parametry charakteryzujące właściwości dzianin możemy podzielić
na: estetyczne, fizjologiczne, technologiczne i użytkowe. Cechy stanowiące o przydatności
dzianin do spełnienia funkcji wynikających z jej przeznaczenia oraz warunkujące komfort
użytkowania to cechy użytkowe.
Do właściwości estetycznych należy zaliczyć zespół cech dzianin decydujących o ich
estetyce w określonym czasie użytkowania. Między innymi są to: trwałość nadanych
kształtów, podatność na zmiany struktury powierzchni, odporność na brudzenie.
Właściwości fizjologiczne charakteryzuje natomiast zespół cech określających komfort
użytkowania wyrobów dziewiarskich. Cechy te umożliwiają wytworzenie pod odzieżą
mikroklimatu zapewniającego użytkownikowi uczucie komfortu w założonych warunkach
i określonym czasie użytkowania. Do najważniejszych parametrów fizjologicznych należą:
ciepłochronność, przewiewność, przepuszczalność pary wodnej, higroskopijność.
Jakość każdej dzianiny określają parametry technologiczne i użytkowe. Do cech
technologicznych zalicza się: splot, ścisłość, grubość, masę powierzchniową, wykończenie
dzianiny. Natomiast właściwości użytkowe określają przydatność dzianin do użytkowania.
Wartość użytkową wyrobów odzieżowych, określają stopień ich przydatności
do spełniania funkcji wynikających z warunków użytkowania. Badania wartości użytkowej
dzianin mają na celu określenie, z jaką intensywnością i po jakim czasie występują zmiany
w dzianinach, przy czym oznaczeniu podlegają właściwości fizykomechaniczne oraz cechy
wpływające na wygląd zewnętrzny, estetykę gotowych wyrobów. Do oceny cech użytkowych
dzianin stosuje się badania laboratoryjne i doświadczalne użytkowanie. Badanie laboratoryjne
nie daje jednak rzeczywistego obrazu wartości użytkowej. Przyczyn tego stanu rzeczy należy
szukać głównie w tym, że w metodzie laboratoryjnej z reguły można wyznaczyć wartość
tylko jednego wskaźnika, podczas gdy w użytkowaniu występuje jednocześnie wiele
czynników niszczących o różnej intensywności. Stosowanie metody badawczej, poprzez
doświadczalne użytkowanie odzieży, jest z kolei bardzo kosztowne, pracochłonne i uciążliwe.
Pojęcie wartości użytkowania wyrobu jest pojęciem kompleksowym, obejmującym
właściwości higieniczne, estetyczne oraz w pewnym stopniu technologiczne. Dla pewnych
artykułów niektóre z tych właściwości mają znaczenie decydujące, np. właściwości
estetyczne w przypadku dzianej odzieży wierzchniej.
Ogólnie wartość użytkowa dzianiny opiera się na obserwacji wyrobu dziewiarskiego
w czasie użytkowania i ocenie punktowej określonej grupy cech w zależności
od przeznaczenia dzianiny. Doświadczalne badanie wyrobów odzieżowych jest oparte
na metodach oceny organoleptycznej i laboratoryjnej. Na kontrolę doświadczalnego
użytkowania wyrobów składają się liczbowe wskaźniki trzech grup wartości oceniane
z wykorzystaniem skali ocen lub przez porównanie z wzorem użytkowanym jednocześnie
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
lub nie użytkowanym. O wyborze wskaźników, na które należy zwrócić uwagę podczas
użytkowania, decyduje cel podejmowanych badań, przeznaczenie użytkowe wyrobu,
właściwości surowca i technika wytwarzania wyrobu.
Ważniejsze wskaźniki decydujące o wartości użytkowej wyrobów dziewiarskiego
przedstawione na rys.1.
odporność
na pilling
odporność
na
brudzenie
trwałość
kształtu
odporność
wybarwień
odporność
na
wyświecanie
ciepło-
chronność
przewiew-
ność
higroskopijność
wodochłonność
przepuszczal-
ność pary
wytrzymałość na
rozciąganie
wytrzymałość
na
rozdzieranie
wytrzymałość
na ścieranie
kurczliwość
trwałość
zaprasowań
(kantów)
odporność
na mięcie
odporność na
wypychanie
Wartość użytkowa
wyrobu włókienniczego
Właściwości
estetyczne
Właściwości
fizjologiczne
Właściwości
wytrzymałościowe
(trwałość)
Rys. 1. Wskaźniki decydujące o wartości użytkowej wyrobu włókienniczego
Aby zapewnić możliwie dokładną i obiektywną ocenę wartości użytkowej wyrobu,
wszystkie zmiany właściwości wyrobu powinny być obserwowane i rejestrowane. Do tego
celu stosuje się umowne instrukcje, według których prowadzi się punktową ocenę
właściwości użytkowych.
Doświadczalne użytkowanie polega na dokonywaniu przez wybraną grupę ludzi, oceny
podczas noszenia, użytkowania odzieży, stałych obserwacji i pomiarów w codziennych
warunkach użytkowania. Użytkownik zapisuje w arkuszu spostrzeżeń uwagi dotyczące cech
odzieży, liczby godzin, w czasie, których wyrób był użytkowany każdego dnia oraz adnotacje
o odbiegającym od normy sposobie użytkowania, a instytucja nadzorująca sprawdza
te adnotacje podczas okresowych przeglądów. Odnotowane spostrzeżenia stanowią podstawę
do ustalenia wniosków końcowych. W zależności od celu, w jakim są podejmowane badania,
zmierzające do oceny wyrobów, konieczne jest ustalenie:
−
liczby egzemplarzy podlegających badaniu,
−
metody ewidencjonowania wyników,
−
odpowiedniego doboru użytkowników,
−
minimalnego czasu badań do oceny poszczególnych wskaźników użytkowych.
Liczba badanych egzemplarzy jest funkcją wymaganej dokładności i powtarzalności
uzyskiwanych wyników oraz rodzaju wyznaczanej cechy. Na równomierność rozkładu
poszczególnych cech użytkowych wyrobu odzieżowego, czyli na powtarzalność
uzyskiwanych wyników zasadniczy wpływ mają:
−
warunki użytkowania i warunki konserwacji wyrobu,
−
dokładność obserwacji,
−
warunki konfekcjonowania wyrobu,
−
właściwości surowca, z którego wyrób wykonano.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
Najtrudniejszym elementem badań użytkowych jest stworzenie jednolitych warunków
użytkowania. Dlatego użytkowników wybiera się spośród ludzi wywodzących się mniej
więcej z tego samego środowiska. Warunki, w jakich użytkuje się wyroby, powinny
być zbliżone, gdyż niemożliwe jest wyeliminowanie osobistych różnic między
użytkownikami. Przy ustalaniu liczby wyrobów poddawanych badaniom trzeba zapewnić
reprezentatywność uzyskanych wyników.
Zachowanie się wyrobu podczas użytkowania określa się na podstawie oceny
jakościowej lub porównawczej. Ocena jakościowa musi zawierać odpowiedź na pytania
czy
wyrób
z
rozpatrywanego
punktu
widzenia
zachowuje
się
zadawalająco,
czy niezadowalająco. Gotowe wyroby dziewiarskie wymagają w czasie użytkowania
odpowiedniej konserwacji w zależności od właściwości włókien. Znajomość przepisów
konserwacji wyrobów dziewiarskich, szczególnie z nowych włókien, jest więc istotna
dla użytkownika, ponieważ właściwa konserwacja zapobiega zniszczeniu wyrobu. Informacje
są przekazywane użytkownikom przez zakłady produkcyjne w postaci ulotek-etykiet
przytwierdzonych do wyrobu. Znaki ostrzegawcze stosowane są w celu ostrzeżenia
użytkowników przed niewłaściwymi warunkami konserwacji.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie cechy charakteryzują właściwości dzianin?
2. Jakie znasz wskaźniki decydujące o wartości użytkowej dzianiny?
3. Jakie cechy określają jakość dzianiny?
4. Jakie metody są stosowane do oceny wartości użytkowej dzianin?
5. W jakim celu wykonujemy badania użytkowe dzianin?
6. Jakie kryteria decydują o wyborze wskaźników badanych podczas użytkowania wyrobów
dziewiarskich?
7. Jakie czynniki wpływają na powtarzalność wyników przy prowadzonych badaniach
użytkowych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyznacz długość okresu użytkowania i zaproponuj wskaźniki oceny dla badań
użytkowych bluzki bawełnianej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z wskaźnikami decydującymi o wartości użytkowej wyrobów
włókienniczych,
3) wybrać wskaźniki oceny dla proponowanych badań użytkowych,
4) określić czas użytkowania badanego wyrobu,
5) zaprezentować efekty swojej pracy,
6) przeanalizować poprawność wybranych wskaźników
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
materiał badawczy – bluzka bawełniana,
−
arkusz do ćwiczeń,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Dobierz wskaźniki oceniane podczas badań użytkowych swetra i sporządź arkusz
spostrzeżeń.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z wskaźnikami decydującymi o wartości użytkowej wyrobów
włókienniczych,
3) wybrać wskaźniki oceniane podczas proponowanych badań użytkowych,
4) sporządzić proponowany arkusz spostrzeżeń,
5) uzasadnić wybór wskaźników,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
materiał badawczy – sweter,
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Sporządź instrukcję użytkowania do przeprowadzenia badań użytkowych rajstop.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z wskaźnikami decydującymi o wartości użytkowej wyrobów
włókienniczych,
3) wybrać wskaźniki oceniane podczas proponowanego użytkowania,
4) napisać instrukcję proponowanych badań użytkowych,
5) uzasadnić poprawność instrukcji,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
materiał badawczy – rajstopy,
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura rozdziału 6
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) wymienić parametry charakteryzujące właściwości dzianin?
2) wymienić cechy określające jakość dzianiny?
3) określić na czym polega badanie użytkowe wyrobu dziewiarskiego?
4) wymienić ważniejsze wskaźniki użytkowe dzianin?
5) wytypować wskaźniki oceniane podczas użytkowania biorąc pod
uwagę przeznaczenie dzianiny?
6) określić na czym polegają badania laboratoryjne?
7) przeprowadzić badania użytkowe wyrobu dziewiarskiego?
8) prowadzić arkusz spostrzeżeń podczas badania użytkowego wyrobu
dziewiarskiego?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
4.2.
Badania parametrów strukturalnych dzianin
4.2.1 Materiał nauczania
Zasady pobierania próbek dzianin do badań laboratoryjnych
Czynnością poprzedzającą badanie jest pobieranie i przygotowanie próbek do badań.
Wymiary i liczbę próbek pomiarowych z jednej próbki laboratoryjnej podają normy
czynnościowe
przedstawiające
sposób
wyznaczania
poszczególnych
wskaźników.
Przy pobieraniu próbek należy zwrócić szczególną uwagę na miejsca, z których pobieramy
aby nie zawierały widocznych uszkodzeń, błędów, zagnieceń. Nitki jednej próbki nie
powinny być przedłużeniem tego samego systemu nitek innej próbki.
Sposób pobierania poszczególnych próbek przedstawiono na rys. 2.
Rys. 2. Ogólny schemat pobierania próbek [3, s. 33]
gdzie:
OJ-opakowanie jednostkowe,
A, B, C, D – jednostki kontrolne,
ZP = A +B +C +D – zbiorowość próbna,
a
1
, a
2,
a
3,
b
1
, b
2
,b
3
itd. – próbki pierwotne,
A’,B’,C’, D’- próbki ogólne jednostek kontrolnych,
PO – próbka kontrolna partii,
PL – próbka laboratoryjna,
PU – próbka uzupełniająca,
P – próbka robocza,
P
r
– próbka elementarna.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
Z każdej wytypowanej sztuki kontrolnej pobiera się jedną próbkę jednostkową
przy uwzględnieniu następujących zasad:
–
próbkę należy pobierać co najmniej po 48h po zakończeniu jej produkcji
lub wykończeniu,
–
w przypadku pobierania próbki jednostkowej w końcowej lub początkowej części sztuki
miejsce pobrania powinno znajdować się w odległości nie mniejszej niż 1m od końca
lub początku sztuki,
–
jeżeli sztuka kontrolna składa się z odcinków, próbkę jednostkową pobiera się od linii
rozcięcia,
–
próbka jednostkowa powinna stanowić odcinek wyrobu o pełnej szerokości i długości
zależnej od rodzaju i liczby wyznaczeń,
–
próbki jednostkowe powinny być pozbawione błędów procesów technologicznych
oraz innych uszkodzeń mechanicznych i chemicznych.
Na pobranych próbkach jednostkowych należy zaznaczyć prawą stronę dzianiny.
Pobrane przy zachowaniu powyższych warunków próbki jednostkowe stanowią próbkę
laboratoryjną do oceny partii wyrobu. Z próbki laboratoryjnej pobieramy próbki robocze.
Wielkość i liczba próbek jest uzależniona od rodzaju wyznaczenia (patrz normy
czynnościowe).
Przed przystąpieniem do badań próbki należy poddać aklimatyzacji w warunkach klimatu
normalnego: temperatura 20±2
o
C, wilgotność 65±4% wg normy PN-EN ISO 139 „Tekstylia.
Klimaty normalne do aklimatyzacji i badań”. Próbki powinny być aklimatyzowane w sposób
beznapięciowy umożliwiający swobodny przepływ powietrza przez dzianinę, w okresie
potrzebnym
do
uzyskania
stanu
równowagi
wilgotnościowej.
Stan
równowagi
wilgotnościowej dzianin może być uznany za osiągnięty, wówczas gdy wyniki kolejnego
ważenia ( w przedziale co 2h) nie wykazują zmiany masy większej niż 0,25%.
Normy
Normy regulują w sposób najbardziej ścisły wymagania jakościowe, jakim powinien
odpowiadać wyrób oraz podają sposoby kontroli ich jakości. Normalizacja ma na celu
ustalenie najbardziej właściwych i jednolitych kształtów, wielkości, rodzajów, postaci, typów,
odmian, gatunków wyrobów przez ścisłe określenie ich cech jakościowych. Zadaniem
normalizacji jest ujednolicenie produkcji, aby produkty o tej samej nazwie charakteryzowały
się tymi samymi cechami.
Centralnym organem nadzorującym i koordynującym działalność normalizacyjną w kraju
jest Polski Komitet Normalizacyjny.
Pod względem zakresu stosowania rozróżnia się następujące rodzaje norm:
–
polskie normy – (PN…..),
–
normy europejskie przyjęte do zbioru norm polskich – (PN-EN…..),
–
normy europejskie i jednocześnie międzynarodowe przyjęte do zbioru norm polskich
(PN-EN ISO……..).
W zależności od tematu i sposobu ujęcia rozróżniamy następujące typy norm:
–
normy pełne – obok określeń, pojęć i oznaczeń podają pełną charakterystykę wyrobu,
–
normy odcinkowe – podają wymagania dotyczące tylko jednej cechy lub kilku cech
danego wyrobu,
–
normy związane – powołują się na nie normy pełne bez konieczności określenia
zagadnień w normie związanej,
–
normy kwalifikacyjne – podają klasyfikację rodzajową i jakościową danego wyrobu
norma klasyfikacyjna podaje np. jak należy klasyfikować błędy i jakie kryteria należy
stosować przy ich ocenie,
–
normy pojęciowe – obejmują terminologię, normalizują pewne pojęcia lub pewne znaki,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
–
normy przedmiotowe – dotyczą przedmiotów materialnych, treścią tych norm może być
ustalenie wymagań technicznych ogólnych i szczegółowych danego materiału,
–
normy czynnościowe – określają technikę i sposoby wykonania określonych czynności
związanych z pobieraniem próbek do badań, przeprowadzeniem badań itp.
W przypadku braku normy dla nowo wprowadzanych do obrotu artykułów producenci
opracowują tzw. warunki techniczne. Dokumenty te po uzgodnieniu przez producenta
z właściwymi jednostkami stanowią podstawę określenia jakości wyrobów.
W związku ze zmianami gospodarczymi i ustaleniami w ramach Unii Europejskiej prace
normalizacyjne w obecnej chwili zmierzają do ujednolicenia Norm Polskich z normami
europejskimi i przyjęcia ich do zbioru Norm Polskich z odpowiednią nazwą Krajowej Normy.
Obciążenie wstępne
Podstawowym warunkiem prawidłowo wykonanego badania i prawidłowości
wyznaczenia badanej cechy jest obciążenie wstępne. Konieczność stosowania obciążenia
wstępnego występuje ze względu na konieczność rozprostowania próbki tzn. poddanie próbki
sile powodującej ściśle określone naprężenie. Obciążenie wstępne jest to znormalizowane
naprężenie nadane próbce w chwili mocowania jej w zaciskach urządzeń badawczych
(np. zrywarki, skrętomierza). Stosowanie do każdego pomiaru jednakowego obciążenia
wykluczy niedokładność pomiarów wynikającą z różnych naprężeń próbki. Wielkość
stosowanych obciążeń zależy przede wszystkim od masy liniowej przędzy, a w przypadku
dzianiny do masy m
2
dzianiny.
W zależności od typu prowadzonych badań i rodzaju materiału badawczego stosuje się
różne wartości obciążeń wstępnych. Wartość obciążenia wstępnego podana jest
w odpowiedniej normie czynnościowej przedstawiającej sposób wyznaczania poszczególnych
wskaźników.
Zasady opracowania i analiza wyników pomiarów
Badane wyroby dziewiarskie, dzianiny charakteryzują się pewnymi cechami. Wartość
liczbową tych cech określa się na drodze pomiarów. W celu określenia danej cechy należy
przeprowadzić określoną liczbę pomiarów, pamiętając o reprezentatywności pobranej próbki
do badań.
Tabela 1. Jednostki układu SI [6 s. 16]
Jednostki podstawowe
Wielkość
Nazwa jednostki
Oznaczenie
Długość
Metr
m
Masa
Kilogram
kg
Czas
Sekunda
s
Natężenie prądu
Amper
A
Temperatura (termodynamiczna)
Stopień Kelvina
K
Światłość (kierunkowa)
kandela
cd
Jednostki uzupełniające
Kąt (płaski)
radian
rad
Kąt bryłowy
steradin
sr
Ilość materii
mol
mol
Wielkością nazywa się to, co można zmierzyć. Pomiarem natomiast nazywa się
porównanie na drodze fizycznej danej wielkości z wielkością tego samego rodzaju przyjętą
jako jednostkę porównawczą i zwaną jednostką miary. Przy wyniku pomiaru badanej cechy
podaje się jednostkę miary (miano, symbol). Obecnie stosuje się międzynarodowy układ
jednostek miar skrót SI (Systeme International). W międzynarodowym układzie jednostek
miar SI rozróżnia się jednostki podstawowe oraz uzupełniające tabela 1.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
Do tworzenia jednostek wielokrotnych i podwielokrotnych stosuje się przedrostki
i oznaczenia jak w tabeli 2.
Tabela 2. Przedrostki i oznaczenia do tworzenia jednostek wielokrotnych i podwielokrotnych [6 s.17]
Przedrostek
Oznaczenie
Mnożnik
Tera
T
10
12
= 1 000 000 000 000
giga
G
10
9
= 1 000 000 000
mega
M
10
6
= 1 000 000
kilo
k
10
3
= 1 000
hekto
h
10
2
= 100
deka
da
10
1
= 10
decy
d
10
-1
= 0,1
centy
c
10
-2
= 0,01
mili
m
10
-3
= 0,001
mikro
µ
10
-6
= 0,000 001
nano
n
10
-9
= 0,000 000 001
piko
p
10
-12
= 0,000 000 000 001
femto
f
10
-15
= 0,000 000 000 000 001
atto
a
10
-18
= 0,000 000 000 000 000 001
Jednostki pochodne są tworzone na podstawie jednostek podstawowych
i uzupełniających. Jednostką pochodną np. jest jednostka siły, która masie 1kg nadaje
przyśpieszenie 1m/s
2
.W układzie SI jednostkę tę nazywa się niutonem N. Przykładowe
jednostki pochodne przedstawiono tabeli 3.
Tabela 3. Wybrane jednostki pochodne SI [6 s. 18]
Lp.
Wielkość, jednostka
i symbol
Przeliczenie
Współczynnik
przeliczeniowy
1
Siła, ciężar
– niuton (N)
kG na N
kg na daN
G na N
G na cN
9,80665
0,980665
0,00980665
0,980665
2
Ciśnienie, naprężenie
Mechaniczne itp.
– paskal (Pa)
kg/mm
2
na MPa
kg/cm
2
na MPa
N/m
2
na Pa
G/cm
2
na Pa
mmHg na hPa
mm H
2
O na hPa
bar na Pa
mbar na hPa
9,80665
0,0980665
1
98,0665
1,333224
9,80665
10
5
1
W wyniku przeprowadzonych pomiarów otrzymuje się zbiór wyników, czyli zbiór
wartości liczbowych charakteryzujących określoną cechę badanych dzianin. Jako wskaźnik
podstawowy wyników pomiarów w metrologii włókienniczej jest stosowana z reguły średnia
arytmetyczna, rzadziej jest podawana wartość modalna, a jedynie w przypadkach
wyjątkowych mediana.
Średnią arytmetyczną wartości liczbowych wyników pomiarów nazywa się sumą
wszystkich wartości podzieloną przez liczbę pomiarów. Średnia ta w zależności od tego,
o jaką cechę chodzi przyjmuje miano – średniej masy, średniej długości, średniej grubości,
średniej wytrzymałości itp. Wartość średniej arytmetycznej oblicza się ze wzoru:
∑
n
1
=
i
i
a
n
1
=
a
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
gdzie:
a
– średnia arytmetyczna,
n
– liczba pomiarów,
i
a
– wartość kolejnych pomiarów.
Wartość modalna jest to wartość najliczniej występująca w wynikach pomiarów.
Mediana jest wartością środkową w przypadku nieparzystej liczby wartości, lub średnia
arytmetyczna dwóch środkowych wartości w przypadku parzystej liczby wartości. Zbiór liczb
może być uszeregowany według malejących albo rosnących wartości.
Rozstęp jest to różnica między wartością największą i najmniejszą w danym zbiorze
wyników.
Odchylenie średnie inaczej standardowe S z n wyników pomiarów oblicza się ze wzoru:
|
|
∑
−
−
n
1
=
i
2
i
a
a
1
n
1
=
s
Współczynnik zmienności V jest to odchylenie średnie podane w procentach wartości
średniej:
[ ]
%
100
a
s
=
V
⋅
Istotną sprawą przy pomiarach laboratoryjnych jest błąd przypadkowy p wartości średniej
określony wzorem:
[ ]
%
n
V
t
±
=
p
⋅
t
–
współczynnik o zmiennej wartości zależny od liczby pomiarów i przyjętego
prawdopodobieństwa.
W przypadku wykonania pewnej liczby pomiarów i stwierdzenia, że względny błąd
przypadkowy jest większy od dopuszczalnego należy zwiększyć liczbę pomiarów stosując się
do wzoru:
2
2
2
p
V
t
n
⋅
≥
Właściwe przeanalizowanie dowolnej cechy wyrobu włókienniczego na drodze
pomiarów laboratoryjnych wymaga:
–
wytypowania wskaźników, doboru odpowiednich metod i narzędzi mierniczych,
–
ścisłego ustalenia warunków pomiaru i właściwego wykonania samych pomiarów,
–
odpowiedniego opracowania wyników pomiarów, przeanalizowania dokładności
wyników,
–
właściwego pobrania próbki do analizy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
Przykład 1
Przykładowy arkusz badań dla parametrów: liczby rządków, kolumienek, szerokości, masy
powierzchniowej i grubości badanej dzianiny
BADANIE WŁAŚCIWOŚCI DZIANINY.
Warunki aklimatyzacji:
Wilgotność: 65%
Temperatura: 20
o
C
Przedmiot badań: Dzianina wykończona.
WYZNACZANIE LICZBY RZĄDKÓW I KOLUMIENEK wg PN-EN 14971
Lp.
Liczba rządków
[1cm]
Liczba kolumienek
[1cm]
1
14,0
9,7
2
14,3
9,7
3
13,3
10,0
4
13,7
9,7
5
14,0
10,0
średnia
13,8
9,8
rządki
kolumienki
Liczba pomiarów
n
5
5
Średnia liczba rządków/kolumienek
[1cm]
13,8
9,8
Odchylenie standardowe
[1cm]
3,78
1,64
Współczynnik zmienności
[%]
2,73
1,67
WYZNACZANIE SZEROKOŚCI DZIANINY wg PN-EN 1773
WYZNACZANIE MASY POWIERZCHNIOWEJ DZIANINY wg PN-P-04613
WYZNACZANIE GRUBOŚCI wg PN-EN ISO 5084
Lp.
szerokość
[m]
masa próbki
10x10cm [g]
METODA E
masa m
2
dzianiny
[g/m
2
]
grubość [mm]
1
0,744
2,543
254
0,990
2
0,745
2,546
255
0,940
3
0,746
2,581
258
0,970
4
0,750
2,528
253
0,980
5
0,758
2,522
252
0,940
średnia
0,749
2,544
254
0,96
szerokość dzianiny
0,749
m
masa powierzchniowa dzianiny
254
g/m
2
odchylenie standardowe masy
2,30
g/m
2
współczynnik zmienności masy
0,90
%
grubość dzianiny
0,964
mm
odchylenie standardowe grubości
0,02
mm
współczynnik zmienności grubości
2,09
%
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
Przykład 2
Przykładowy arkusz badań przepuszczalności powietrza badanej dzianiny.
BADANIE WŁAŚCIWOŚCI DZIANINY
WYZNACZANIE PRZEPUSZCZALNOŚCI POWIETRZA wg PN-EN ISO 9237
Warunki aklimatyzacji:
Wilgotność: 65%.
Temperatura: 20
o
C
Przedmiot badań: Dzianina wykończona.
Numer badanej
próbki
Przepuszczalność powietrza
odczyt z przyrządu [mm/s]
1
2600,0
2
2360,0
3
2480,0
4
2810,0
5
2600,0
6
2610,0
7
2530,0
8
2750,0
9
2480,0
10
2750,0
Średnia
2597,0
Liczba pomiarów
n
10
Średnia przepuszczalność
powietrza
[mm/s]
2597
Odchylenie standardowe
[mm/s]
141,6
Współczynnik zmienności
[%]
5,45
Parametry strukturalne dzianin
Do podstawowych parametrów strukturalnych dzianin zaliczamy:
1. rodzaj splotu,
2. wymiary liniowe tj. szerokość i długość,
3. masę liniową i powierzchniową,
4. grubość,
5. ścisłość kolumienkową i rządkową.
Wymienione parametry strukturalne określa się laboratoryjnie za pomocą pomiarów
wskaźników liczbowych w oparciu o normy. Wymiary liniowe to długość, szerokość
i grubość.
Pomiary długości i szerokości przeprowadza się w sztukach w celu wyznaczenia liczby
metrów w sztuce i ustalenia jej szerokości oraz w odcinkach w celu wyznaczenia dokładnych
wymiarów długości i szerokości określonego odcinka
dzianiny. Szerokość płaskiego wyrobu
jest to odległość między zewnętrznymi brzegami próbki mierzona w kierunku wzdłużnym
lub kierunku wytwarzania. Badanie wykonuje się w oparciu o normę PN-EN 1773 „Tekstylia.
Płaskie wyroby włókiennicze. Wyznaczanie szerokości i długości”. Płaski wyrób powinien
być mierzony w stanie zrelaksowanym. W celu upewnienia się, że został osiągnięty stan
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
relaksacji, zaznaczyć wzdłuż płaskiego wyrobu dwa odcinki pomiarowe. Próbka uznana
za zrelaksowaną charakteryzuje się tym, iż różnica między przeprowadzonymi co 24h
pomiarami długości tych odcinków jest mniejsza niż 0,25%. Badanie wykonujemy na próbce
płasko rozłożonej na powierzchni stołu pomiarowego, zaleca się wykonanie pomiaru
na pełnej szerokości wyrobu, w miejscach równomiernie rozmieszczonych, dla:
–
próbki o długości do 5 m – 5 miejsc pomiarowych,
–
próbki o długości do 20 m – 10 miejsc pomiarowych,
–
próbki o długości większej niż 20 m – co najmniej 10 miejsc pomiarowych
rozmieszczonych w odstępach co 2 m.
Szerokość dzianiny oblicza się jako średnią arytmetyczną z pięciu pomiarów szerokości
z dokładnością do 0,1 m.
Grubość dzianiny zależy bezpośrednio od numeru przędzy użytej do produkcji
oraz rodzaju splotu. Pomiar grubości wyznacza się w milimetrach jest to odległość między
dwiema równoległymi płaszczyznami, między którymi umieszczona jest próbka o określonej
powierzchni pod odpowiednim obciążeniem. Grubość wyrobu oblicza się jako średnią
arytmetyczną z pięciu pomiarów grubości z dokładnością do 0,01 mm.
Schemat przyrządu przedstawiono na rys. 3. Próbkę p należy płasko położyć na stolik 2
ustawionym na podstawie 1. Następnie zwalniając zapadkę 3 opuścić trzpień 4 zakończony
stopką 5. Masa trzpienia 4 wraz z zawieszonymi na nim mechanizmami wynosi 125 g. Stopka
może być dodatkowo obciążana poprzez zakładanie na trzpień 4 obciążników o odpowiedniej
masie. Trzpień przesuwa się do momentu oparcia stopki na próbce p. Wskazówka 6 wskazuje
na skali 7 odległość, na jakiej znajduje się stopka 5 od powierzchni stolika 2, czyli wyznacza
grubość mierzonej dzianiny.
Rys. 3. Grubościomierz a) schemat grubościomierza b) zdjęcie katalogowe
1 – podstawa, 2 – stolik, 3 – zapadka, 4 – trzpień, 5 – stopka, 6 – wskazówka, 7 – skala [3, s. 23]
Badanie wykonuje się zgodnie z normą PN-EN ISO 5084 „Tekstylia. Wyznaczanie grubości
wyrobów włókienniczych”.
Wyznaczanie masy liniowe i powierzchniowej dzianin
Jednym z bardzo ważnych wskaźników technologicznych wyrobu jest jego masa. Masa
liniowa jest to masa odcinka dzianiny o pełnej szerokości i długości 1 m, wyrażona
w gramach na metr. Masa powierzchniowa jest to masa dzianiny o powierzchni 1 m
2
,
wyrażona w gramach na metr kwadratowy. Badanie wykonuje się w oparciu o normę PN-EN
04613 „Tekstylia. Dzianiny i przędziny. Wyznaczanie masy liniowej i powierzchniowej”.
Przed wykonaniem badania próbki należy aklimatyzować w warunkach klimatu normalnego.
Masa powierzchniowa i liniowa obliczana jest na podstawie pomiaru długości, szerokości
a)
b)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
i masy próbki dzianiny. Próbki o znanych wymiarach są ważone i obliczana jest masa
powierzchniowa lub liniowa.
Wyznaczanie liczby rządków i kolumienek w dzianinie i wyrobach dzianych,
wykonuje się wg PN-EN 14971 „Dzianiny. Wyznaczanie liczby oczek na jednostkę długości
i na jednostkę powierzchni”. Wielkość próbki roboczej powinna umożliwić wyznaczenie
liczby
kolumienek
i
rządków
pięciu
różnych
miejscach
dzianiny
uznanych
za reprezentatywne. Kolumienki i rządki liczone są za pomocą odpowiednich
powiększających urządzeń (rys. 4) przy użyciu igły preparacyjnej. W zależności od liczby
oczek na 1cm dzianiny długość odcinka pomiarowego w kierunku rządków i kolumienek
wynosi:
–
do 10 oczek – długość, która zapewni liczbę kolumienek lub rządków większą niż 30,
–
od 10 oczek – długość co najmniej 20 mm.
Miejsca pomiaru dla dzianin winny znajdować się w odległości co najmniej 100 mm
od brzegów dzianiny. Dla wyrobów dziewiarskich, z wyłączeniem rękawiczek, pomiaru
dokonuje się na każdej zasadniczej części składowej wyrobu w odległości co najmniej 50 mm
od brzegów: zaś dla rękawiczek w środkowej części wyrobu.
Dla wyrobów pończoszniczych, oprócz skarpetek, wyznaczenie przeprowadza się
na dolnej części stopy, na cholewce w odległości 100 mm od mankietu lub krocza oraz
na mankiecie w pończochach. W przypadku skarpet pomiar dokonywany jest na dolnej części
stopy. Początek i koniec odcinka pomiarowego winien znajdować się między oczkami
dzianiny. W wybranym miejscu badanego odcinka dzianiny lub wyrobu wybrać kolumienkę
i przecinający ją rządek. Ustawić lupkę na kolumience i policzyć, pomagając sobie igłą
preparacyjną liczbę oczek rządków przypadającą na odpowiednią długość. Ustawiając lupkę
na przecinającym kolumienkę rządku policzyć liczbę kolumienek przypadającą
na odpowiednią długość. Powtarzać postępowanie dla co najmniej pięciu różnych miejsc.
Z otrzymanych wyników obliczyć: średnią liczbę rządków i kolumienek jako średnią
arytmetyczną przeliczoną na 1cm długości dzianiny lub wyrobu. Obliczenia wykonać
z dokładnością do 0,5 oczka.
Rys. 4. Lupki umożliwiające powiększenie oczek w dzianinie
.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
Wyznaczenie liczby oczek i kolumienek dla poszczególnych rodzajów dzianin należy
wykonać stosując zasady:
–
dla dzianin wykonanych na jednym układzie igieł – po stronie oczek prawych,
–
dla dzianin wykonanych na dwóch układach igieł o jednakowej liczbie oczek po obu
stronach dzianiny – po jednej stronie dzianiny,
–
dla dzianin wykonanych na dwóch układach igieł o różnej liczbie oczek po obu stronach
dzianiny – po obu stronach dzianiny,
–
dla dzianin wzorzystych – dokonać pomiaru w ramach raportu.
Wrobienie nitki w dzianinie
Próbkę dzianiny rozłożyć na stole, na próbkę przyłożyć szablon, tak, aby linia dzieląca
symetrycznie szerokość szablonu pokrywała się z kolumienką. Szablon obrysowuje się
i wycina próbkę o wymiarach 15 x 15 cm. Na próbce zaznacza się dwie cienkie linie
w kontrastowym kolorze. Następnie skrajne kolumienki, wyznaczające szerokość do badań,
wyraźnie oznacza się na całej ich długości, aby ślad oznaczenia był dobrze widoczny
na poszczególnych nitkach po ich wypruciu. Z badanej próbki za pomocą igły preparacyjnej
wypruć trzy skrajne nitki brzegowe i odrzucić je, a następnie do pomiarów właściwych
wypruć 10 nitek. Przy wypruwaniu nitek należy uważać, aby nie następowało ich rozkręcanie
i rozciąganie. Przygotowane nitki kolejno zakleszczać w zaciskach skrętomierza tak, aby
zaznaczone na nich ślady linii pokrywały się z wewnętrznymi krawędziami zacisków.
Odległość między zaciskami skrętomierza winna odpowiadać długości odcinka pomiędzy
zaznaczonymi liniami. Wartość obciążenia prostującego nastawić na skali dźwigni
obciążającej 0,5 cN/tex i odczytać przyrost długości nitki Δl
i
[mm] z dokładnością 0,5 mm.
W przypadku, gdy nie jest znana nominalna masa liniowa nitek należy przed pomiarem
przyrostu długości wypruć 10 nitek i wyznaczyć ich masę. Na podstawie masy 10 nitek
i sumarycznej ich długości należy obliczyć przybliżoną masę liniową nitki, która stanowi
podstawę do przyjęcia odpowiedniego obciążenia prostującego 0,5cN/tex.
Przyrost długości nitki Δl obliczyć jako średnią arytmetyczną przyrostów długości
poszczególnych nitek.
Współczynnik wrobienia nitki W obliczyć wg wzoru:
l
Δl
=
W
gdzie:
W – współczynnik wrobienia nitki w dzianinie,
Δl – średnia arytmetyczna długość 10 nitek wyprutych z dzianiny [mm],
l
– długość odcinka pomiarowego w dzianinie [mm].
Długość nitki w oczku należy obliczyć wg wzoru:
r
o
P
Δl
=
L
gdzie:
L
0
– długość nitki w oczku,
Δl – średnia arytmetyczna długość 10 nitek wyprutych z dzianiny [mm],
P
r
– liczba oczek w rządku utworzonym z wyprutej nitki, na długości mierzonej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
Zależności między podstawowymi parametrami struktury dzianin
Wymiary płaskie oczka dzianiny (rys. 5) to szerokość kolumienki A i wysokość rządka B.
Rys. 5. Podstawowe typy oczek dziewiarskich: a) oczko rządkowe, b) oczko kolumienkowe
Szerokość kolumienki i wysokość rządka można wyliczyć ze wzorów:
k
P
100
=
A
r
P
100
=
B
gdzie:
A – szerokość kolumienki [mm],
B – wysokość rządka [mm],
P
k
– liczba kolumienek na długości 1dm (ścisłość kolumienkowa),
P
r
– liczba rządków na długości 1dm (ścisłość rządkowa).
Współczynnik kształtu oczka dzianiny C – liczba określająca stosunek wymiarów
liniowych oczka (jego wysokości i szerokości) wyprowadzonych ze ścisłości kolumienkowej
i rządkowej, określa się równaniem:
A
B
=
C
lub
r
k
P
P
=
C
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są zasady pobierania próbek?
2. Jaką czynność należy wykonać z próbką przed wykonaniem badań?
3. W jakich warunkach należy aklimatyzować próbki?
4. Kiedy można uznać, że próbka jest zaaklimatyzowana?
5. Jaki organ nadzoruje i koordynuje działalność normalizacyjną w kraju?
6. Jakie rodzaje norm rozróżniamy pod względem zakresu stosowania?
7. Jaki obecnie stosujemy układ jednostek?
8. Jakie wielkości charakteryzują pomiar?
9. Jak określa się współczynnik kształtu oczka?
10. Jakie są podstawowe parametry strukturalne dzianin?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Z określonej partii wyrobów przeznaczonej od kontroli pobierz próbki laboratoryjne
i dokonaj ich aklimatyzacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) pobrać próbki laboratoryjne do badań z określonej partii wyrobów,
3) przeprowadzić aklimatyzację próbki,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) ocenić wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
partia wyrobów przeznaczona do kontroli,
−
norma PN-EN ISO139 [9],
−
nożyce,
−
pomieszczenie lub urządzenie umożliwiające aklimatyzację próbek,
−
waga laboratoryjna,
−
arkusz do ćwiczeń,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wyznacz masę powierzchniową i liniową zgodnie z normą PN-EN -04613 „Tekstylia.
Dzianiny i przędziny. Wyznaczanie masy liniowej i powierzchniowej” i przeprowadź
aklimatyzację próbek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z normą PN-EN -04613 [10], PN-EN ISO139 [9],
3) pobrać próbki do badań zgodnie z w/w normą,
4) przeprowadzić aklimatyzację próbki,
5) wyznaczyć masę powierzchniową i liniową dzianiny,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) ocenić wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
norma PN-EN -04613 [10], PN-EN ISO139 [9],
−
dzianina metrażowa przeznaczona do badania,
−
przymiar metalowy z podziałką mm, długości około 1 m,
−
pomieszczenie lub urządzenie umożliwiające aklimatyzację próbek,
−
stół pomiarowy o długości co najmniej 3 m,
−
nożyce, wykrojnik zgodny z normą PN-EN -04613 [10],
−
waga laboratoryjna,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Wyznaczyć wytrzymałości na przebicie dzianiny zgodnie z normą PN-79/P-04738
„Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie wytrzymałości na przebicie”.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z normą PN-79/P-04738 [12], PN-EN ISO139 [9],
3) pobrać próbki do badań zgodnie z w/w normą,
4) przeprowadzić aklimatyzację próbki,
5) wyznaczyć wytrzymałość dzianiny na przebicie,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) ocenić wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
norma PN-79/P-04738 [12], PN-EN ISO139 [9],
−
dzianina metrażowa przeznaczona do badania,
−
nożyce, cyrkiel,
−
pomieszczenie lub urządzenie umożliwiające aklimatyzację próbek,
−
zrywarka z oprogramowaniem zgodna z normą PN-79/P-04738 [12],
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Obliczyć średnią masę powierzchniową, współczynnik zmienności, odchylenie
standardowe dzianiny, dla której wykonano n = 10 pomiarów, a kolejne pomiary wynoszą:
123, 124, 120, 125, 123, 122, 126, 124, 123, 125 g/m
2
.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) obliczyć średnią arytmetyczną masę powierzchniową dzianiny,
3) obliczyć odchylenie standardowe masy powierzchniowej,
4) obliczyć współczynnik zmienności masy powierzchniowej,
5) przeanalizować otrzymane wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
kalkulator,
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura rozdziału 6.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
Ćwiczenie 5
Obliczyć średnią grubość, współczynnik zmienności, odchylenie standardowe, rozstęp
dla dzianiny, dla której wykonano n = 5 pomiarów, a kolejne pomiary wynoszą:
1,23; 1,26; 1,30; 1,18; 1,32.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) obliczyć średnią arytmetyczną grubość dzianiny,
3) obliczyć odchylenie standardowe grubości,
4) obliczyć współczynnik zmienności grubości,
5) obliczyć rozstęp,
6) dokonać analizy otrzymanych wyników.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
kalkulator,
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura rozdziału 6.
Ćwiczenie 6
Wyznacz grubość dzianiny wg PN-EN ISO 5084 [15], PN-EN ISO 139 [9].
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z normą PN-EN ISO 5084 [15], PN-EN ISO139 [9],
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymaganiami bhp
i ergonomii pracy,
3) pobrać próbki do badania,
4) przygotować próbki do badania
5) obliczyć grubość dzianiny,
6) przeanalizować otrzymane wyniki badanej dzianiny.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
norma PN-EN ISO 5084 [15], PN-EN ISO 139 [9],
−
dzianina metrażowa (około 0,5 m),
−
nożyce,
−
grubościomierz,
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura rozdziału 6.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) pobrać z partii wyrobów próbki robocze do badań laboratoryjnych?
2) wymienić zasady pobierania próbek?
3) określić warunki w jakich aklimatyzuje się próbki do badań
laboratoryjnych?
4) zdefiniować stan równowagi wilgotności próbki?
5) określić masę powierzchniową i liniową dzianiny?
6) przygotować próbki do badania wrobienia nitek w dzianinie?
7) wyznaczyć ścisłość rządkową i kolumienkową dzianiny?
8) wyznaczyć długość nitki w oczku?
9) wyznaczyć obciążenie wstępne?
10) rozróżnić jednostki podstawowe, uzupełniające, pochodne układu SI?
11) stworzyć jednostki wielokrotne i podwielokrotne?
12) obliczyć wartość średnią badanego wskaźnika?
13) obliczyć odchylenie standardowe badanego wskaźnika?
14) obliczyć współczynnik zmienności badanego wskaźnika?
15) obliczyć błąd przypadkowy wartości średniej?
16) opracować wyniki pomiarów?
17) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?
18) przeprowadzić analizę otrzymanych wyników pomiaru?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
4.3. Badania parametrów użytkowych dzianin
4.3.1. Materiał nauczania
Metody laboratoryjne oceny poszczególnych cech dzianin, stanowiących o przydatności
użytkowej, należą do grupy najważniejszych i najczęściej obecnie stosowanych metod oceny
dzianin. Metody te w wielu przypadkach dają wyniki najbardziej obiektywne, zwłaszcza
w przypadku cech stanowiących o trwałości dzianin.
Ocena laboratoryjna jest przeprowadzana na małych próbkach pobranych w sposób
losowy z badanej partii. Poszczególne cechy są oceniane przy pomocy przyrządów
laboratoryjnych w większości przypadków zintegrowanych z komputerem.
Wyznaczanie odporności dzianin na pilling
Odporność na pilling jest jednym z podstawowych wskaźników rzutujących
na przydatność użytkową wyrobów włókienniczych, głównie na ich walory estetyczne,
a więc i komfort użytkowania. Pilling jest zjawiskiem powstającym na powierzchni wyrobu
podczas użytkowania, objawia się tworzeniem splątanych skupisk włókien w kształcie
kuleczek połączonych z powierzchnią wyrobu za pomocą jednego lub więcej włókien.
Dzianiny w porównaniu z tkaninami dają więcej pill z powodu ich luźnej struktury
umożliwiającej łatwiejszą migrację włókien. Na powstawanie pillingu wpływa wiele
czynników między innymi:
–
własności włókien użytych do produkcji danej dzianiny,
–
parametry techniczne i technologiczne przędzy, zastosowanej do produkcji dzianiny,
–
parametry techniczne i technologiczne decydujące o strukturze dzianiny,
–
warunki użytkowania.
Decydujący wpływ na powstanie pillingu mają własności włókien stanowiących
wiązadło. Włókna te muszą być wytrzymałe na rozciąganie i ścieranie, aby w procesie
użytkowania nie uległy destrukcji. Muszą być odpowiednio elastyczne, aby dawały się łatwo
odkształcać i dobrze zaciskały luźne włókna, stanowiące elementy składowe pilli.
Podstawową cechą struktury przędzy, warunkującej powstawanie pilli jest jej puszystość.
Im przędza jest mniej zwarta, im więcej swobodnych włókien wystaje poza trzon przędzy,
tym większa będzie jej skłonność do tworzenia pilli. Procesy wytwarzania przędzy
i wykończenia decydują również o skłonności włókien do tworzenia się pillingu. Stosowanie
przędz czesankowych pojedynczych o dużej równomierności grubości, dużej liczbie skrętów,
może przeciwdziałać przemieszczaniu się włókien w przędzy, a więc pillingowi. Struktura
wyrobu przez odpowiednią jej zwartość czyni wyrób mniej podatny na powstawanie pillingu.
Pilling najczęściej powstaje na wyrobie w miejscach, których powierzchnia podlega
procesowi ocierania o inne tekstylia. Pilling można wywołać w krótkim czasie za pomocą
specjalnych przyrządów pokazanych na rys.6 i rys.7. Metody wywołania zjawiska pillingu są
opisane w dwóch normach.
–
PN-EN ISO 12945-1 „Tekstylia. Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego wyrobu
do mechacenia i pillingu. Część 1: Skrzynkowa metoda badania piklingu”.
–
PN-EN ISO 12945-2 „Tekstylia. Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego wyrobu
do mechacenia i pillingu. Część 2: Zmodyfikowana metoda Martindale’a”.
Zasada oceny próbek po badaniach pillingu i mechacenia jest metodą organoleptyczną
identycznie przeprowadzaną w obu metodach badania pillingu. Wizualna ocena próbek
dzianiny poddanych zjawisku wywołania pillingu polega na przypisaniu stopnia zgodnie
ze schematem stopniowania przedstawionym w tabeli 4, każdej badanej próbce.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
Jeżeli przypisany stopień wystąpi pomiędzy dwoma stopniami, podać stopień „połówkowy”
np. 1–2.
Tabela 4. Wizualna ocena próbki [14]
Stopień
Opis wyglądu powierzchni próbki dzianiny
5
Brek zmian
4
Powierzchnia lekko zmechacona i/lub częściowo uformowane pille.
3
Powierzchnia umiarkowanie zmechacona i/lub umiarkowany pilling. Pille
o różnych wymiarach gęstości częściowo pokrywają powierzchnię próbki.
2
Powierzchnia wyraźnie zmechacona i/lub wyraźny pilling. Pille o różnych
wymiarach gęstości pokrywają znaczną część powierzchni próbki.
1
Silne zmechacenie powierzchni i/lub intensywny pilling. Pille o różnych
wymiarach i gęstości pokrywają całą powierzchnię próbki.
Rys. 6. Skrzynka do badania pillingu Rys. 7. Przyrząd Martindale’a do badania pillingu
1 – płyta główna, prowadząca uchwyty z próbkami
2 – wykrojnik do próbek
3 – łożyska prowadzące płytę główną
4 – stolik ścierający
5 – pierścien mocujący ścieracz na stoliku
6 – przyciski do ustawienia liczby suwów
Wyznaczanie odporności dzianin na ścieranie
Dzianina w użytkowaniu ulega niszczeniu, przede wszystkim na skutek tarcia dzianiny
o dzianinę lub o inną powierzchnię. Szybkość przetarcia zależy od częstotliwości tarcia,
rodzaju włókna, skrętu przędzy, splotu i wykończenia. Ocena odporności na ścieranie jest
wyznaczana na podstawie przedziału kontrolnego, w którym wystąpiło zniszczenie próbki.
Za punkt zniszczenia próbki w dzianinie należy uznać jedną przetartą nitkę powodującą
powstanie dziury. Ścieranie wykonujemy na przyrządzie Martindale’a poddając jednocześnie
badaniu 4 próbki. Okrągłą próbkę zamocowuje się w uchwycie, podkładając pod nią krążek
z gąbki zaciska się pierścień mocujący. Na stoliczki ścierające zakłada się jako ścieracz
tkaninę wełnianą. Badanie wykonuje się wg normy PN-EN ISO 12947-2 „Tekstylia.
Wyznaczanie odporności płaskich wyrobów na ścieranie metodą Martindale'a. Wyznaczanie
zniszczenia próbki”. Zgodnie z normą ustawić liczbę suwów dla pierwszego przedziału
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
kontrolnego i włączyć przyrząd, prowadzić badanie bez przerwy do wybranej wstępnie liczby
suwów. Po zatrzymaniu się przyrządu delikatnie zdjąć uchwyty z próbkami i przy pomocy
lupy o powiększeniu x 8 sprawdzić na całej powierzchni próbki oznaki zniszczenia.
Jeśli zniszczenie jeszcze nie wystąpiło, to ponownie umieścić uchwyt w przyrządzie, nastawić
liczbę suwów odpowiadającą następnemu przedziałowi kontrolnemu i włączyć przyrząd.
Kontynuować badanie i oceniać po każdym kolejno wybranym przedziale kontrolnym,
aż do widocznego zniszczenia próbki. W przypadku wyrobów o nieznanej odporności
na ścieranie zalecane jest wstępne badanie z przedziałami kontrolnymi co 2000 suwów
do liczby suwów, przy której wystąpi zniszczenie. Jako wynik badania podawana jest liczba
suwów, przy której jeszcze nie jest obserwowane zniszczenie próbki (czyli liczbę suwów,
przy której wystąpiło zniszczenie próbki pomniejszamy o liczbę suwów ostatniego przedziału
kontrolnego).
Rys. 8. Przyrząd Martindale’a do badania odporności na ścieranie.
1 – łożysko prowadzące płytę główną,
2 – prowadnik płyty,
3 – płyta główna,
4 – rolki prowadzące płytę główną,
5 – głowica ścierająca wraz z założoną próbką,
6 – obciążnik.
Wyznaczanie odporności wybarwień dzianin na tarcie
Przez odporność wybawień rozumie się odporność barwy wyrobu włókienniczego
na działanie czynników, na które wyroby są narażone w wielu przypadkach już w czasie
produkcji, a następnie w czasie użytkowania. Podczas użytkowania wyroby włókiennicze są
narażone na działanie czynników zewnętrznych tj. światła, prania, moczenia w wodzie, potu
oraz tarcia na sucho i mokro. Te czynniki mogą powodować wybarwienia barwnika
na wyrobie podczas użytkowania stąd są wybarwienia odporne na jedne czynniki natomiast
na inne mniej odporne lub wcale nieodporne. Dlatego przy określeniu stopnia odporności
wybarwienia należy zawsze podać rodzaj działającego czynnika. Stopień odporności
wybawień jest względną wartością porównawczą określoną w stosunku do odporności
wybarwienia lub druku przyjętego za wzorzec. W celu określenia badanego wskaźnika
poddaje się zazwyczaj badaniu próby łącznie z kompletem wzorców trwałości.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
Odporność wybawień ocenia się na podstawie zmiany barwy. Zmiana barwy może
uwidaczniać się zmianą intensywności barwy lub odcienia. Oceny dokonuje się wzrokowo,
pod lampą imitującą światło dzienne, na podstawie różnicy barwy próby badanej i próby
nie badanej. Bardziej dokładnego określenia stopnia trwałości można dokonać przez
porównanie z wzorcową szarą lub niebieską skalą barw. Szara skala jest stosowana przy
badaniu odporności na czynniki mokre, niebieska natomiast przy badaniu odporności
wybawień na światło.
Szara skala składa się z dwóch skal: skali zmiany barwy i skali zabrudzenia bieli.
Zarówno jedna jak i druga składają się z pięciu par pasków, z których górny jest paskiem
zasadniczym a dolny paskiem towarzyszącym. W szarej skali paski zasadnicze we wszystkich
parach mają barwę jasnoszarą jednakową natomiast w paskach towarzyszących barwa ta
zmienia się na coraz jaśniejszą. Stąd wprowadzona jest pięciostopniowa skala oceny zmiany
barwy. Skala zabrudzenia bieli różni się tym, iż w każdej parze paskami zasadniczymi są
paski śnieżnobiałe, a paski towarzyszące o wzrastającym intensywnie zabrudzeniu. Niektóre
barwniki nie wiążą się ściśle z włóknem, lecz osadzają się lekko na jego powierzchni i łatwo
podlegają ścieraniu, brudzą białą tkaninę towarzyszącą. Przyczyną tego może być
niedokładne barwienie lub zbyt duże ilości naniesionego barwnika. Najprostszym sposobem
umożliwiającym sprawdzenie odporności wybawień na tarcie jest pocieranie dzianiny
barwionej zwilżoną tkaniną bawełnianą. W badaniach laboratoryjnych stosuje się specjalne
aparaty rys. 9.
Rys. 9. Urządzenie do wyznaczania odporności wybawień na tarcie
1 – głowica korkowa z batystem, 2 – zacisk zakleszczający, 3 – stolik, 4 – pierścień naciągający badaną próbkę,
5 – uchwyt [6, s. 436]
Z barwionej dzianiny wycina się 4 próbki, z których dwie bada się na sucho, a dwie
na mokro. Oddzielnie wycina się kawałki białego batystu, którymi owija się korek 1
zakleszczając zacisk 2. Próbkę wybarwionej dzianiny kładzie się na stoliku 3, naciąga
i zaciska pierścień 4, mającym kształt stolika 3. Tarcie białego batystu o powierzchnię
badanej próbki wybarwionej odbywa się przez przesuwanie stolika 3 na odległość 10 cm po
10 razy do przodu i do tyłu. Przy badaniu na tarcie w stanie mokrym biały batyst i barwioną
próbkę dzianiny nawilża się wodą destylowaną. Badanie przeprowadzamy zgodnie z normą
PN-EN ISO 105-X12 „Tekstylia. Badania odporności wybarwień. Odporność wybarwień
na tarcie”.
Wytrzymałość przy rozciąganiu wielokierunkowym
Do rozciągania wielokierunkowego stosowana jest metoda badań wyznaczania
wytrzymałości na przebicie za pomocą kulki lub trzpienia. Badania przeprowadza się wg
normy
PN-79/P-04738
„Metody
badań
wyrobów
włókienniczych.
Wyznaczanie
wytrzymałości na przebicie”.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
Wytrzymałość na przebicie jest to siła potrzebna do przebicia próbki wyrobu
włókienniczego kulką metalową o określonej średnicy, działającą prostopadle do powierzchni
próbki, wyrażoną w dekaniutonach. Do wyznaczania wytrzymałości na przebicie stosuje się
zrywarkę o napędzie elektrycznym, połączoną z komputerem wyposażonym w odpowiednie
oprogramowanie spełniające wymagania normy PN-79/P-04738 [12].
Schemat uchwytu do przebicia kulką, w który wyposażona jest głowica zrywarki rys. 10.
Rys. 10. a) Schemat uchwytu do mocowania próbek b) Zrywarka z oprogramowaniem komputerowym
1 – trzpień, 2 – kulka, 3–4 – pierścienie, pomiędzy którymi mocuje się badaną próbkę, p – próbka
Uchwyt składa się z dwóch podstawowych części-pierwsza złożona jest z trzpienia 1
z umieszczoną na nim kulką 2 połączoną z siłomierzem zrywarki. Drugą część stanowi
pierścień 3 i 4 między którym mocowana jest próbka p badanego płaskiego wyrobu.
Pierścienie, w których umocowana jest próbka połączone są z dolnym zaciskiem zrywarki.
Próbkę dzianiny umieścić między pierścieniami uchwytu tak, aby strona lewa wyrobu
znajdowała się od strony działania kulki, następnie próbkę wraz z uchwytem zamocować
w zrywarce. Uruchomić przyrząd i w momencie przebicia próbki odczytać wartość siły,
przy której nastąpiło przebicie. Badanie wykonać na dziesięciu próbkach, wynik jest średnią
arytmetyczną poszczególnych pomiarów.
Wyznaczanie zmiany wymiarów dzianiny po praniu i suszeniu
Wyznaczenie zmiany wymiarów, tzn. kurczliwość dzianin można przeprowadzać
po praniu, zamoczeniu lub prasowaniu. Sposób przeprowadzenia badania (obróbki),
szczególnie w przypadku prania, uzależniony jest od rodzaju płaskiego wyrobu, postanowień
normalizacyjnych i konserwacyjnych lub uzgodnień kontraktowych.
Generalnie zmiana wymiarów określana jest liczbowo jako iloraz różnicy wymiarów
próbki po i przed obróbką i wymiarów początkowych, wyrażony w procentach. Zmiana
ze znakiem ujemnym oznacza zmniejszenie wymiarów, a znak dodatni zwiększenie
wymiarów próbki. Z dzianiny metrażowej wycina się próbkę kwadratową o wymiarach
60 x 60 cm. Na wyciętą i wyprostowaną próbkę kładzie się wzornik o boku 50 cm i zaznacza
pisakiem 8 punktów wg szablonu rys. 11 zaznaczone na próbce punkty wyszywa się
kontrastowymi nićmi lub oznacz trwałym na pranie pisakiem, czynność wykonuje się zgodnie
z normą
PN-EN ISO 3759 „Tekstylia. Przygotowanie, znakowanie i pomiar próbek płaskiego
wyrobu i odzieży do wyznaczania zmiany wymiarów”.
Po oznaczeniu próbki mierzy się z dokładnością do 1mm między zaznaczonymi
punktami, w kierunku rządków i kolumienek. W przypadku, gdy brzegi próbki strzępią się,
należy je obszyć na overlocku przed praniem. Pranie dzianin prowadzi się zgodnie z normą
a)
b)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
PN-EN ISO 6330
„
Tekstylia. Metody prania domowego i suszenia stosowane do badania
płaskiego wyrobu włókienniczego”.
Rys. 11. Próbka dzianiny do badania kurczliwości z zaznaczonymi punktami pomiarowymi
Po zakończeniu prania próbki suszy się, wysuszoną lub wyprasowaną próbkę
aklimatyzuje się, rozkłada na stole, wygładza zmarszczki i mierzy między zaznaczonymi
punktami, w kierunku rządków i kolumienek z dokładnością do 1mm wg normy PN-EN
25077 „Tekstylia. Wyznaczanie zmiany wymiarów po praniu i suszeniu”.
Na podstawie otrzymanych długości odcinków należy obliczyć zmianę wymiarów i-tego
odcinka pomiarowego Z
i
:
100
l
l
l
=
Z
oi
oi
pi
i
−
gdzie:
lpi – długość zaznaczonego odcinka po praniu [mm],
l
oi
– długość zaznaczonego odcinka przed praniem [mm],
Obliczenia należy wykonać oddzielnie dla kierunku rządków i kolumienek.
Średnią zmianę wymiarów próbki wzdłuż rządków oblicza się jako średnią zmianę wymiarów
wyliczoną dla 3 odcinków ze wzoru:
3
Z
+
Z
+
Z
=
Z
rz3
rz2
1
rz
rz
gdzie:
Z
rz
– kurczliwość dzianiny w kierunku rządków,
Z
rz1
– kurczliwość odcinka 1 próbki w kierunku rządków,
Z
rz2
– kurczliwość odcinka 2 próbki w kierunku rządków,
Z
rz3
– kurczliwość odcinka 3 próbki w kierunku rządków.
Średnią zmianę wymiarów próby wzdłuż kolumienek oblicza się jako średnią zmianę
wymiarów wyliczoną dla 3 odcinków ze wzoru:
3
Z
+
Z
+
Z
=
Z
k3
k2
k1
k
gdzie:
Z
k
– kurczliwość dzianiny w kierunku kolumienek,
Z
k1
– kurczliwość odcinka 1 próbki w kierunku kolumienek,
Z
k2
– kurczliwość odcinka 2 próbki w kierunku kolumienek,
Z
k3
– kurczliwość odcinka 3 próbki w kierunku kolumienek.
Podając zmianę wymiarów po praniu dzianiny należy podać metodę prania, oraz sposób
suszenia lub prasowania.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
Wyznaczanie przepuszczalności powietrza
Do istotnych cech dzianin należy zaliczyć ich przewiewność, czyli przepuszczalność
powietrza. Cecha ta ma szczególnie ścisły związek z właściwościami fizjologicznymi
wyrobów włókienniczych, decyduje o ciepłochronności. Im odzież ma być bardziej
ciepłochronna tym lepiej powinna zabezpieczać przed przenikaniem powietrza zewnętrznego
do ciała ludzkiego. Z drugiej strony zbyt szczelna odzież uniemożliwia właściwości
oddychania skóry człowieka, przenikanie przez odzież potu a tym samym zachowanie
odpowiedniej temperatury ciała ludzkiego. Dla bielizny i innej odzieży letniej
przepuszczalność powietrza powinna być wysoka, natomiast dla odzieży chroniącej przed
zimnem, niektórych wyrobów specjalistycznych wskaźnik ten powinien być wysoki.
Przepuszczalność powietrza, jaką wykazuje wyrób, zależy od jego porowatości i jest ściśle
związana z parametrami technologicznymi dzianiny jednocześnie jest parametrem
charakteryzującym komfort fizjologiczny danego wyrobu.
Przepuszczalność powietrza jest to ilość powietrza, jaka przenika przez jednostkę
powierzchni wyrobu w ciągu określonej jednostki czasu, przy ustalonej różnicy ciśnień
po obu stronach wyrobu. Pomiar przewiewności powietrza dzianin sprowadza się
do określenia oporu, jaki stwarzają one przy przetłaczaniu przez nie powietrza. Opór jest tym
większy im wyrób jest bardziej szczelny, czyli im będzie miał mniej porów, szczelin
i otworów, którymi przetłaczane powietrze może przepływać. Badanie przeprowadza się
w oparciu o normę PN-EN ISO 9237 „Tekstylia. Wyznaczanie przepuszczalności powietrza
wyrobów włókienniczych”. Przed badaniem próbki należy aklimatyzować, badanie
przeprowadzamy w warunkach klimatu normalnego. W okrągłym uchwycie przyrządu
zamocować próbkę dzianiny tak, aby pozbawiona była wszelkich zagnieceń. Włączyć pompę
ssącą lub inne urządzenie wymuszające przepływ powietrza przez badaną próbkę. Wartość
przepływu powietrza zarejestrować po ustabilizowaniu się warunków pomiaru. Wykonać 10
pomiarów w różnych miejscach dzianiny. Z uzyskanych wyników obliczyć średnią
arytmetyczną wartość przepuszczalności powietrza przez badaną dzianinę.
Przewiewność płaskich wyrobów włókienniczych mierzy się na specjalnych do tego celu
skonstruowanych przyrządach rys. 12.
Rys. 12. Przyrząd do badania przepuszczalności powietrza
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
Izolacyjność cieplna
Głównym przeznaczeniem odzieżowych wyrobów włókienniczych jest utrzymanie ciała
ludzkiego w normalnej temperaturze i chronienie go przed nagłymi zmianami warunków
atmosferycznych. Odzież powinna stanowić barierę izolacyjną, utrzymującą na stałym
poziomie ciepłotę ciała. Wyroby włókiennicze są ciałami porowatymi złożonymi z dużej
liczby włókien, oddzielonych porami o różnym kształcie i rozmiarach, wypełnionymi
powietrzem. Dlatego też przy rozważaniu zjawiska przekazywania ciepła przez wyrób
za zjawisko podstawowe przyjmuje się przewodzenie ciepła. Przewodzenie ciepła jest to ilość
ciepła przenoszonego przez próbkę o ustalonym stanie cieplnym na drodze jednoczesnego
działania zjawiska przewodzenia, unoszenia i promieniowania.
Miarą przenikania cieplnego jest gęstość strumienia energii, czyli ilość ciepła
przenosząca się przez jednostkową powierzchnię badanej próbki w ciągu jednostki czasu
z ogrzanego, o stałej temperaturze płyty do otaczającego przyrządu z próbką powietrza
o ściśle określonej temperaturze, wilgotności względnej i prędkości przepływu. Badanie
przeprowadza się według normy PN EN 31092 ”Tekstylia. Wyznaczanie właściwości
fizjologicznych. Pomiar oporu cieplnego i oporu pary wodnej w warunkach stanu ustalonego
(metoda pocącej się zaizolowanej cieplnie płyty)” (rys. 13).
Rys. 13. Układ pomiarowy do oceny zdolności odprowadzania wilgoci na modelu zaizolowanej cieplnie,
pocącej się płyty
.
Badana próbka umieszczana jest na elektrycznie podgrzewanej płycie a ukierunkowany
strumień klimatyzowanego powietrza przepływa równolegle do jej górnej powierzchni.
W celu wyznaczenia oporu cieplnego przepływ ciepła przez próbkę mierzony jest
po osiągnięciu warunków równowagi. Opór cieplny-jest to iloraz różnicy temperatur po obu
stronach badanej próbki i wynikającej z tej różnicy wielkości przepływu strumienia ciepła
przez jednostkę powierzchni.
cto
c
a
m
ct
R
ΔH
H
A
)
T
(T
=
R
−
−
×
−
[m
2
K/W]
gdzie:
T
m
– temperatura płyty pomiarowej [
0
C],
T
a
– temperatura powietrza w komorze pomiarowej [
0
C],
A – powierzchnia płyty pomiarowej [m
2
],
H – moc grzejna dostarczana do płyty pomiarowej [W],
ΔH
c
– poprawka mocy grzejnej [W].
W trakcie badania mierzy się temperaturę płyty pomiarowej, temperatura powietrza
w komorze pomiarowej, wilgotność względną powietrza i moc grzejną dostarczaną do płyty
pomiarowej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
Opór pary wodnej jest wielkością charakterystyczną dla materiałów określających
„utajony” strumień ciepła parowania przepływający przez daną powierzchnię w wyniku
utrzymania stałej różnicy ciśnienia pary wodnej. Jest to iloraz różnicy ciśnień pary wodnej
między obiema stronami badanej próbki i wynikającej z twej różnicy wielkości przepływu
strumienia ciepła parowania przez jednostkę powierzchni.
Przepływ ciepła wymagany do utrzymania stałej temperatury płyty jest miarą ilości
odparowanej wody na podstawie, której określa się opór pary wodnej badanej próbki.
eto
e
a
m
et
R
ΔH
H
A
)
p
(p
=
R
−
−
×
−
[m
2
Pa/W]
gdzie:
p
m
– ciśnienie cząstkowe nasyconej pary wodnej na powierzchni płyty pomiarowej [Pa],
p
a
– ciśnienie cząstkowe pary wodnej w powietrzu znajdującym się w komorze pomiarowej
[Pa],
A – powierzchnia płyty pomiarowej [m
2
],
H – moc grzejna dostarczana do płyty pomiarowej [W],
ΔH
e
– poprawka mocy grzejnej [W].
Wyrobem ciepłochronnym nazywa się każdy wyrób, który powoduje obniżenie straty
ciepła przekazywanego z ciała lub urządzenia ogrzewczego do otaczającego ośrodka.
Odporność na deszcz
Wyroby włókiennicze są często poddawane podczas użytkowania działaniu wody.
Wymagania stawiane wyrobom zależą od ich przeznaczenia. Do oceny właściwości wyrobów
przy ich kontakcie z wodą stosuje się różne metody pomiaru jedną ze stosowanych metod jest
chłonięcia i przenikania wody pod działaniem intensywnego sztucznego deszczu. Metodę
tę stosuje się do oceny wyrobów o wysokich właściwościach hydrofobowych oraz wyrobów
charakteryzujących się umiarkowaną wodoszczelnością, przeznaczonych do użytkowania
w warunkach deszczowych. Metoda ta służy do oceny zachowania się wyrobów pod
wpływem deszczu, przyrząd do badania tej właściwości w miarę możliwości imituje naturalne
warunki występujące podczas użytkowania rys.14.
Badając odporność na deszcz wyznacza się wskaźniki:
–
nasiąkliwości – przyrost masy próbki w ciągu określonego czasu działania sztucznego
deszczu w ustalonych warunkach,
–
przepuszczalność wody – ilość wody, która przeniknie przez określoną powierzchnię
w określonym czasie.
Zarówno jeden jak i drugi wskaźnik pozwalają ostatecznie określić stopień wodoodporności.
Wyznaczanie odporności na deszcz przeprowadzamy za pomocą przyrządu FF-10
Rys. 14. Schemat przyrządu FF10 [8, s. 97]
1 – sitko, 2 – zbiornik, 3 – naczynie, 4 – próbka, 5 – zawór wejściowy wody, 6 – otwór przelewowy
.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
Przyrząd wyposażony jest w zbiornik 2 z ciągłym dopływem wody destylowanej w celu
utrzymania stałego słupa wody. Zbiornik zakończony jest sitkiem 1. Próbka 4 zamocowana
jest na naczyniu 3 służącym do zbierania wody przenikającej przez próbkę ustawioną pod
kątem 45
0
do poziomu. Środek badanej próbki powinien znajdować się w odległości
500±2mm poniżej środka sitka. Badaną próbkę mocuje się na naczyniu przy pomocy
gumowego pierścienia prawą stroną na zewnątrz. Następnie otwiera się zawór
doprowadzający wodę do sitka zbiornika i poddaje się próbkę działaniu sztucznego deszczu,
czas i przebieg badania podany w normie PN-91/P-04629 „Tekstylia. Wyznaczanie
odporności na deszcz”.
W wyniku badania należy podać:
–
nasiąkliwość,
–
przepuszczalność wody,
–
czas padania deszczu.
Wyznaczanie gniotliwości dzianin
Jedną z wad dzianin w zależności od rodzaju zastosowanego surowca jest podatność
na gniecenie. Ocena gniotliwości może być różna. Najprostsze jest badanie ręczne przez
zgniecenie dzianiny w dłoni w ciągu kilku sekund i wyprostowanie jej. W przemyśle stopień
gniotliwości określa się kątem odprężenia przy pomocy dwóch niżej opisanych metod.
Wyznaczanie odprężności po zmięciu poziomo złożonej próbki przez pomiar kąta
odprężenia
Badanie wykonuje się wg normy PN-EN 22313 „Płaskie wyroby włókiennicze.
Wyznaczanie odprężności po zmięciu poziomo złożonej próbki przez pomiar kąta
odprężenia”.
Przygotowaną próbkę dzianiny zgodnie z w/w normą poddaje się obciążeniu.
Po usunięciu obciążenia próbkę zamocować w uchwycie przyrządu rys.15, pasek dzianiny
przyjmuje swobodne położenie z większym lub mniejszym kątem zgięcia. Jest to kąt,
który ustala się pomiędzy dwoma ramionami utworzonymi poprzez pasek dzianiny złożony
o 180
0
(wartość kąta odczytać ze skali przyrządu).
Rys. 15. Przyrząd do badania kąta odprężenia i urządzenie do obciążania próbki
Wyznaczanie odprężności po zmięciu metodą walca
Badanie wykonuje się zgodnie z normą PN-ISO 9867 „Tekstylia. Metody badań
wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie odprężności po zmięciu metodą walca”. Jest to
metoda, w której efekt zmięcia wyrobu ocenia się przez porównanie z wzorcami
fotograficznymi. Odprężność po zmięciu w tej metodzie charakteryzuje liczba i ostrość
uporządkowanych załamań, otrzymanych na próbce wyrobu w specjalnym przyrządzie.
Przyrząd do badania odporności na mięcie metodą walca przedstawiono na rys.16.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
37
Rys. 16. a) urządzenie do wyznaczania gniotliwości po zmięciu metodą walca zdjęcie katalogowe
b) schemat urządzenia do wyznaczania gniotliwości po zmięciu metodą walca
1 – metalowy pręt, 2 – podstawa, 3, 4 – tarcze, 5 – ruchoma tulejka, 6 – wkręt mocujący, 7 – wycięcie
prowadzące, 8 – pierścień sprężynujący, 9 – zapinka, 10 – obciążnik [4, s. 112].
Składa się on z okrągłego metalowego pręta 1 osadzonego na poziomej podstawce 2. Nad
podstawą umocowana jest okrągła tarcza 3 o średnicy 100 mm. Powyżej znajduje się druga
tarcza 4 o takiej samej średnicy, przymocowana do ruchomej tulejki 5. Tulejka 5 wraz z górną
tarczą 4 może być przesuwana po pręcie 1 w dół i w górę, obracając się równocześnie wzdłuż
wycięcia 7. Z odcinka przeznaczonego do badań płaskiego wyrobu wycina się dwie próbki
o wymiarach 200 x 315 mm w kierunku wzdłużnym i poprzecznym. Próbki pobiera się
z miejsc nieuszkodzonych, pozbawionych załamań, a następnie poddaje aklimatyzacji. Próbkę
mocuje się w przyrządzie za pomocą dwóch pierścieni sprężynujących 8 i zapinek 9 (rys. 15)
w ten sposób, aby tworzyła ona zamknięty walec, którego podstawami są tarcze 3 i 4. Prawa
strona wyrobu powinna znajdować się na zewnątrz. Krawędzie próbek, które zachodzą
na siebie na długość około 10 mm, zszywa się ręcznie. Zwalnia się górną tarczę i opuszcza
powoli w dół obracając o kąt 180
o
, powoduje to powstanie na próbce załamań w kształcie
rombów. Załamania te są uporządkowane i odtwarzalne. Następnie na górnej tarczy
umieszcza się obciążnik o masie zależnej od rodzaju wyrobu i pozostawia na okres 10 minut.
Po upływie tego czasu podnosi się do góry tarczę 4, próbkę wyjmuje się z przyrządu,
rozpruwa i rozkłada w celu jej odprężenia się. Ocenę zmięcia próbki przeprowadza się
po upływie 10 minut i po 1440 min, zawieszając próbki na tablicy porównuje się je
z wzorcami fotograficznymi biorąc pod uwagę ilość ostrych zagnieceń. Jako wynik końcowy
podaje się ocenę takiego kierunku, który charakteryzuje się niższym stopniem odporności
na mięcie. Ocenę przeprowadza się w oparciu o 5 wzorców fotograficznych.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jakimi metodami można wywołać zjawisko pillingu w badaniach laboratoryjnych?
2.
Jaką metodą wyznacza się wytrzymałości wielokierunkową dzianin?
3.
Jaki wyrób nazywamy wyrobem ciepłochronnym?
4.
Jak można scharakteryzować przewodzenie ciepła?
5.
Jakie wskaźniki wyznacza się badając odporność na deszcz?
6.
Jakimi metodami wyznaczamy odprężność dzianin po zmięciu?
a)
b)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
38
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj badanie zmiany wymiarów po praniu i suszeniu dzianiny metrażowej wg ISO
6330 „Tekstylia. Metody prania domowego i suszenia stosowane do badania płaskiego
wyrobu włókienniczego”.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z normami PN-EN 25077 [22], PN-EN ISO 6330 [21],
PN-EN ISO 3759 [20], PN-EN ISO139 [9],
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z przepisami bhp
i wymaganiami ergonomii pracy,
3) pobrać próbki do badania,
4) przygotować próbki do badania,
5) zmierzyć próbki przed praniem,
6) przygotować odpowiednią ilość wsadu do prania (próbki + balast),
7) zważyć odpowiednią ilość środka piorącego,
8) wyprać badaną dzianinę zgodnie z wybraną procedurą przedstawioną w/w normach,
9) wysuszyć próbki, metoda C suszenie przez rozłożenie dzianiny wg PN-EN ISO 6330 [21],
10) przeprowadzić aklimatyzację próbki,
11) zmierzyć próbki po praniu,
12) obliczyć zmianę wymiarów po praniu dzianiny w kierunku rządków i kolumienek,
13) przeanalizować otrzymane wyniki pod kątem wartości użytkowej badanej dzianiny.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
normy PN-EN ISO 6330 [21], PN-EN ISO 3759 [20], PN-EN 25077 [22], PN-EN ISO
139 [9],
−
dzianina metrażowa o pełnej szerokości (około 1,5 m),
−
pomieszczenie lub urządzenie umożliwiające aklimatyzację próbek,
−
waga laboratoryjna,
−
stół pomiarowy,
−
szablon 60 x 60 cm,
−
nożyce, mazak,
−
igła do szycia i nici do wyszycia punktów pomiarowych,
−
przymiar metalowy z podziałką milimetrową, o długości 1 m,
−
balast do prania,
−
środek piorący zgodnie z normą PN-EN ISO 6330 [21],
−
pralka zgodna z normą PN-EN ISO 6330 [21],
−
siatki do suszenia dzianin,
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura rozdziału 6.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
39
Ćwiczenie 2
Wykonaj badanie odporności na pilling dzianiny wg PN-EN ISO 12945-2 „Tekstylia.
Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego wyrobu do mechacenia i pillingu. Część 2:
Zmodyfikowana metoda Martindal'ea”.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z normą PN-EN ISO 12945-2 [14], PN-EN ISO139 [9],
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z przepisami bhp
i wymaganiami ergonomii pracy,
3) pobrać próbki do badania,
4) przygotować próbki do badania,
5) założyć próbki na głowice przyrządu,
6) uruchomić przyrząd z wybraną liczbą suwów,
7) ocenić powstałe zjawisko pillingu zgodnie z w/w normą,
8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) przeanalizować otrzymane wyniki biorąc pod uwagę właściwości estetyczne badanej
dzianiny.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
norma PN-EN ISO 12945-2 [14], PN-EN ISO 139 [9],
−
dzianina metrażowa o pełnej szerokości (około 0,5 m),
−
wykrojnik do wycinania próbek,
−
nożyce,
−
przyrząd Martindal’ea,
−
filc wg normy PN-EN ISO 12945-2 [14],
−
arkusz do ćwiczeń,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Wykonaj badanie przepuszczalności powietrza przez dzianinę w oparciu o normę PN-EN
ISO 9237 „Tekstylia. Wyznaczanie przepuszczalności powietrza wyrobów włókienniczych”.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z normą PN-EN ISO 9237 [17], PN-EN ISO139 [9],
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z przepisami bhp
i wymaganiami ergonomii pracy,
3) pobrać próbki do badania,
4) przygotować próbki do badania,
5) umieścić próbkę w uchwycie przyrządu i włączyć pompę ssącą,
6) zarejestrować wartość przepływu powietrza po ustabilizowaniu się warunków pomiaru,
7) wykonać 10 pomiarów w różnych miejscach dzianiny,
8) obliczyć średnią arytmetyczną przepuszczalność powietrza przez badaną dzianinę,
9) przeanalizować otrzymane wyniki biorąc pod uwagę własności fizjologiczne badanej
dzianiny.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
40
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
norma PN-EN ISO 9237 [17], PN-EN ISO 139 [9],
−
dzianina metrażowa o pełnej szerokości (około 1,5 m),
−
przyrząd do badania przepuszczalności powietrza zgodna z normą PN-EN ISO 9237,
−
arkusz do ćwiczeń,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura rozdziału 6.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania odporności wybawień
dzianin na tarcie?
2) wyznaczyć gniotliwość dzianin metodą walca?
3) wyznaczyć wytrzymałość dzianiny na przebicie?
4) wyznaczyć odporność dzianiny na ścieranie?
5) obsłużyć przyrząd Martindale’?
6) obsłużyć przyrząd do badania przemakalności i odporności na deszcz?
7) obsłużyć przyrząd do badania przepuszczalności powietrza?
8) dokonać prezentacji wybranych cech estetycznych i fizjologicznych
biorąc pod uwagę właściwości użytkowe dzianin?
9) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?
10) wykonać pomiary przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy?
11) porównać właściwości tkanin i dzianin?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
41
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Parametry charakteryzujące wartość użytkową dzianin dzielimy na
a)
wodochłonne, higroskopijne, technologiczne.
b)
wodochłonne, ciepłochronne, estetyczne.
c)
estetyczne, wytrzymałościowe, fizjologiczne.
d)
strukturalne, ciepłochronne, wodochłonne.
2. Parametry estetyczne dzianin to
a)
splot, ścisłość, grubość i trwałość kształtu.
b)
odporność na pilling, trwałość kształtu, odporność wybawień.
c)
przewiewność, ciepłochłonność, wytrzymałość na ścieranie.
d)
wytrzymałość na rozciąganie, wytrzymałość na rozdzieranie.
3. Wartość użytkową dzianiny charakteryzuje
a)
zachowanie się wyrobu podczas użytkowania.
b)
zachowanie się wyrobu podczas badań laboratoryjnych.
c)
sposób konserwacji wyrobu.
d)
sposób użytkowania wyrobu.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
42
4. Grubościomierz przedstawiony na rysunku zbudowany jest z następujących elementów
a) 1 – stopka, 5 – podstawa, 6 – wskazówka, 7 – skala.
b) 1 – podstawa, 2 – próbka, 6 – wskazówka, 4 – stopka.
c) 2 – stolik, 5 – stopka, p – próbka, 4 – trzpień.
d) 1 – stolik, 2 – stopka, p – próbka, 5 – trzpień.
5. Próbki pobrane do badań laboratoryjnych powinny być
a)
pozbawione błędów technologicznych.
b)
poddane wcześniej praniu i suszeniu.
c)
pobrane od razu po zdjęciu dzianiny z maszyny.
d)
pobrane z końca sztuki.
6. Obciążenie wstępne jest
a) stałą wartością dodawaną do wyniku pomiaru.
b) wielkością zależną od otrzymanego wyniku pomiaru.
c) znormalizowanym naprężeniem nadanym próbce w chwili mocowania jej
w zaciskach urządzenia.
d) znormalizowanym naprężeniem nadanym próbce po pomiarze.
7. W metrologii włókienniczej najczęściej wyliczanym wskaźnikiem jest
a) mediana.
b) średnia arytmetyczna.
c) błąd przypadkowy.
d) rozstęp.
8. Niżej podany wzór pozwala wyliczyć
|
|
∑
−
−
n
1
=
i
2
i
a
a
1
n
1
=
s
a) średnią arytmetyczną.
b) rozstęp.
c) błąd przypadkowy.
d) odchylenie standardowe.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
43
9. Parametry strukturalne dzianin to
a) wytrzymałość, higroskopijność, trwałość kształtu.
b) kurczliwość, przepuszczalność powietrza, ścisłość.
c) wytrzymałość, kurczliwość, pilling.
d) ścisłość, masa liniowa i powierzchniowa, rodzaj splotu.
10. Urządzenie do wyznaczania gniotliwości dzianin metodą walca zbudowane jest
z następujących elementów
a) 3 – tarcza, 4 – tarcza, 5 – ruchoma
tulejka, 8 – pierścień sprężynujący.
b) 5 – tarcza, 9 – tarcza, 7 – ruchoma
tulejka, 8 – pierścień sprężynujący.
c) 10 – obciążnik, 3 – tarcza, 7 –
ruchoma tulejka, 8 – pierścień
sprężynujący.
d) 9 – obciążnik, 4 – tarcza, 1 –
ruchoma tulejka, 5 – pierścień
sprężynujący.
11. Działalność normalizacyjna w kraju nadzorowana jest przez
a)
laboratorium.
b)
Polskie Centrum Akredytacji.
c)
Polski Komitet Normalizacyjny.
d)
Komitety Techniczne przy laboratoriach.
12. Odporność dzianiny na deszcz wyznacza się wskaźnikami
a) wodochłonności, higroskopijności.
b) przedstawionymi na wzorcach fotograficznych.
c) zależnymi od rodzaju zastosowanego surowca.
d) nasiąkliwości, przepuszczalności wody.
13. Przepuszczalność powietrza jest to
a) ilość powietrza, jaka przeniknie przez jednostkę powierzchni wyrobu w określonym
czasie.
b) ilość powietrza, jaka przeniknie przez jednostkę powierzchni wyrobu w czasie
1 godziny.
c) ilość powietrza, która nie przejdzie przez dzianinę w określonym czasie.
d) ilość powietrza zależna od wielkości ciśnienia zasysanego.
14. Podając zmianę wymiarów po praniu należy podać
a) wielkość próbki, rodzaj zastosowanej pralnicy.
b) liczbę próbek, na których wykonano badania.
c) metodę prania, sposób suszenia.
d) rodzaj zastosowanego środka piorącego i balastu.
15. Podczas badania grubości dzianiny otrzymano następujące pomiary: 1,23 mm, 1,25 mm,
1,23 mm, 1,26 mm, 1,24 mm. Jaka jest grubość badanej dzianiny
a) 1,23 mm.
b) 1,24 mm.
c) 1,25 mm.
d) 1,26 mm.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
44
16. Długość przędzy w oczku wyznaczamy
a) tylko za pomocą wzoru teoretycznego.
b) wykorzystując masę powierzchniową i liniową próbki.
c) wykorzystując liczbę oczek utworzonych z wyprutej nitki.
d) wykorzystując ścisłość i grubość dzianiny.
17. Podając stopień odporności wybarwień należy również podać
a) rodzaj działającego czynnika.
b) liczbę próbek, na których wykonano badanie.
c) obciążenie próbki.
d) czas działania czynnika powodującego wybarwienie.
18. Do wyznaczania wytrzymałości dzianin stosowana jest metoda
a) wytrzymałości paskowej.
b) wypychania pneumatycznego.
c) wytrzymałości na przebicie.
d) odporności na ścieranie.
19. Przedstawiony na rysunku przyrząd służy do wyznaczania
a) wytrzymałości dzianiny.
b) odporności na pilling.
c) kąta odprężenia dzianiny po zmięciu.
d) odporności wybarwień dzianin na tarcie.
20. Wyrobem ciepłochronnym nazywamy wyrób
a) który powoduje obniżenie straty ciepła przekazywanego z ciała ludzkiego
do otaczającego środowiska.
b) o dużej przepuszczalności powietrza i pary wodnej.
c) o dużej higroskopijności.
d) który powoduje podwyższenie ciepła ciała ludzkiego.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
45
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Badanie właściwości dzianin
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź
Punkty
1
a
b
c
d
2
a
b
c
d
3
a
b
c
d
4
a
b
c
d
5
a
b
c
d
6
a
b
c
d
7
a
b
c
d
8
a
b
c
d
9
a
b
c
d
10
a
b
c
d
11
a
b
c
d
12
a
b
c
d
13
a
b
c
d
14
a
b
c
d
15
a
b
c
d
16
a
b
c
d
17
a
b
c
d
18
a
b
c
d
19
a
b
c
d
20
a
b
c
d
Razem:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
46
6. LITERATURA
1. Jackowski T., Szosland J., Korliński W.: Podstawy mechanicznej technologii tekstyliów,
Wydawnictwo Naukowo-Techniczne,Warszawa1987
2. Praca zbiorowa: Encyklopedia techniki przemysł lekki.. Wydawnictwo Naukowo-
Techniczne,Warszawa1986
3. Praca zbiorowa Konecki W. (red.): Metrologia surowców i wyrobów włókienniczych,
laboratorium część I. Wydawnictwo Politechnika Łódzka 1996
4. Praca zbiorowa Konecki W. (red.): Metrologia surowców i wyrobów włókienniczych,
laboratorium część II. Wydawnictwo Politechnika Łódzka 1996
5. Praca zbiorowa: Poradnik Inżyniera – włókiennictwo. Wydawnictwo Naukowo-
-Techniczne, Warszawa1988
6. Praca zbiorowa: Pracownia włókiennicza, podręcznik dla technikum. Wydawnictwo
Szkolne i Pedagogiczne Warszawa1991
7. Żyliński
T.:
Metrologia
włókiennicza,
tom
III,
Wydawnictwo
Naukowo-
-Techniczne, Warszawa1969
8. Żyliński
T.:
Metrologia
włókiennicza,
tom
IV,
Wydawnictwo
Naukowo-
-Techniczne, Warszawa1969
Polskie Normy
9. PN-EN ISO139 Tekstylia. Klimaty normalne do aklimatyzacji i badań.
10. PN-EN 04613 Tekstylia. Dzianiny i przędziny. Wyznaczanie masy liniowej
i powierzchniowej.
11. PN-EN 1773 Tekstylia. Płaskie wyroby włókiennicze. Wyznaczanie szerokości i
długości.
12. PN-79/P-04738 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie wytrzymałości
na przebicie.
13. PN-EN ISO 12945-1 :2002 Tekstylia. Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego
wyrobu do mechacenia i pillingu. Część 1: Skrzynkowa metoda badania pillingu.
14. PN-EN ISO 12945-2 :2002 Tekstylia. Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego
wyrobu do mechacenia i pillingu. Część 2: Zmodyfikowana metoda Martindal'ea.
15. PN-EN ISO 5084 Tekstylia. Wyznaczanie grubości wyrobów włókienniczych.
16. PN-EN ISO 12947-2 Tekstylia. Wyznaczanie odporności płaskich wyrobów na ścieranie
metodą Martindale'a.
17. PN-EN ISO 9237 Tekstylia . Wyznaczanie przepuszczalności powietrza wyrobów
włókienniczych.
18. PN-EN ISO 105-X12 Tekstylia . Badania odporności wybarwień. Odporność wybarwień
na tarcie.
19. PN EN 31092 Tekstylia. Wyznaczanie właściwości fizjologicznych. Pomiar oporu
cieplnego i oporu pary wodnej w warunkach stanu ustalonego(metoda pocącej się
zaizolowanej cieplnie płyty).
20. PN-EN ISO 3759 Tekstylia . Przygotowanie, znakowanie i pomiar próbek płaskiego
wyrobu i odzieży do wyznaczania zmiany wymiarów.
21. PN-EN ISO 6330 Tekstylia. Metody prania domowego i suszenia stosowane do badania
płaskiego wyrobu włókienniczego.
22. PN-EN 25077 Tekstylia. Wyznaczanie zmiany wymiarów po praniu i suszeniu.
23. PN-91/P-04629 Tekstylia. Wyznaczanie odporności na deszcz.
24. PN-EN 22313 Płaskie wyroby włókiennicze. Wyznaczanie odprężności po zmięciu
poziomo złożonej próbki przez pomiar kąta odprężenia.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
47
25. PN-ISO 9867 Tekstylia. Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie
odprężności po zmięciu metodą walca.
26. PN-EN 14971 Dzianiny. Wyznaczanie liczby oczek na jednostkę długości i na jednostkę
powierzchni.
27. www.pkn.com.pl adres internetowy zamieszczony w materiale nauczania aktualny na
dzień 10.04.2007