Medycyna Wet. 2006, 62 (12)

1339

Artyku³ przegl¹dowy

Review

Antybiotyki znajduj¹ od szeregu lat zastosowanie

w leczeniu i profilaktyce chorób bakteryjnych zwie-

rz¹t (3, 4, 18). Oprócz tego s¹ u¿ywane jako przeciw-

bakteryjne promotory wzrostu (antimicrobial growth

promotors), zwane równie¿ antybiotykowymi stymu-

latorami wzrostu (asw). Dotyczy to zwierz¹t rzeŸnych

(food animals) zw³aszcza œwiñ, drobiu i byd³a. W prze-

prowadzonych w okresie ostatnich 30 lat badaniach

wykazano bowiem, ¿e antybiotyki dodawane do pa-

szy poprawiaj¹ œrednie przyrosty masy cia³a (m.c.)

i przyspieszaj¹ osi¹ganie wagi rzeŸnej. Mechanizm

dzia³ania nie jest wystarczaj¹co wyjaœniony. Jednak

istotn¹ rolê wydaje siê odgrywaæ przeciwdzia³anie wy-

wo³ywanym przez enteropatogenne bakterie u zwie-

rz¹t nie¿ytom przewodu pokarmowego. W przypadku

œwiñ odnosi siê to przede wszystkim do okresu od od-

sadzenia do tuczu wstêpnego (12).

Przyczyny antybiotykoopornoœci

W populacjach danego gatunku bakterii wra¿liwych

na okreœlony antybiotyk wystêpuj¹, z regu³y w ma³ym

odsetku, szczepy oporne na jego dzia³anie. Szczepy

takie pojawiaj¹ siê w konsekwencji spontanicznej

mutacji i nabycia antybiotykoopornoœci lub w wyniku

transferu okreœlonych genów, pochodz¹cych z bakte-

rii, które s¹ dziêki nim oporne na dany antybiotyk lub

antybiotyki. Je¿eli na wra¿liw¹ populacjê bakteryjn¹

dzia³a antybiotyk, to wynikiem tego jest prze¿ywanie

znajduj¹cych siê w niej, pierwotnie w ma³ej liczbie,

szczepów opornych. W rezultacie zaczynaj¹ one z cza-

sem dominowaæ kosztem wra¿liwych, które s¹ elimi-

nowane (4).

Im czêœciej dany antybiotyk jest u¿ywany, tym wiêk-

sze jest prawdopodobieñstwo dominowania szczepów

antybiotykoopornych wœród bakterii uprzednio na

ten antybiotyk wra¿liwych. St¹d zalecenia postuluj¹-

ce racjonalne stosowanie antybiotyków (prudent use)

w lecznictwie i w profilaktyce chorób bakteryjnych

zwierz¹t oraz zakazy podawania ich jako asw (5). Po-

wstawanie populacji szczepów antybiotykoopornych

obni¿a bowiem efektywnoœæ weterynaryjnej antybio-

tykoterapii. Utrudnia równie¿ leczenie wywo³anych

przez szczepy zoonotyczne infekcji bakteryjnych cz³o-

wieka. W grê wchodz¹ zw³aszcza pa³eczki Salmonel-

la, Campylobacter spp., werotoksyczne szczepy Esche-

richia coli, Yersinia enterocolitica, Listeria monocy-

Wp³yw stosowania u zwierz¹t antybiotyków

na lekoopornoœæ bakterii chorobotwórczych

dla cz³owieka

MARIAN TRUSZCZYÑSKI, ZYGMUNT PEJSAK

Pañstwowy Instytut Weterynaryjny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy

Truszczyñski M., Pejsak Z.

Influence of antibiotics used in animals on antibiotic resistance to bacteria pathogenic for man

Summary

The mechanisms of antibiotic resistance of bacteria have been presented, including spontaneous mutation,

gene transfer and selection. Examples of the contribution of antimicrobial growth promoters to the domination

of antibiotic resistant bacteria, pathogenic for humans and animals in bacterial populations, have been cited.

The results obtained were the basis for the introduction of a ban prohibiting the use of antimicrobial growth

promoters in animal feeds in Sweden, Denmark and some other Western European countries. The bans have

resulted in a significant decrease of the number of antibiotic resistant bacteria in the animal reservoir, being of

importance for public health. Taking this into account, since January the 1

st

2006 the European Union has

introduced a ban on the use of antimicrobial growth promoters for food animals for all member countries.

Besides the positive effects of the earlier bans, negative consequences have also been observed, such as an

increase of bacterial diseases and mortality in young poultry and weaners, higher expenses for veterinary

interventions, a decrease of daily body gain and feed effectivity. The negative effects were noticed particularly

in farms with insufficient animal welfare and management. Opinions have been cited indicating that the risk to

human health connected with the use of antibiotics in food animals, including growth promoters, was not as

high as expressed by the public health representatives. Final conclusions on this topic, however, require further

research.

Keywords: antibiotic resistance, bacteria, growth promoters

Medycyna Wet. 2006, 62 (12)

1340

togenes, szczepy Staphylococcus aureus, Arcanobac-

terium pyogenes oraz enterokoki, zw³aszcza Entero-

coccus faecalis i Enterococcus faecium. Pochodz¹ce

od zwierz¹t antybiotykooporne bakterie, oprócz wy-

wo³ywania u cz³owieka infekcji, stanowi¹ Ÿród³o prze-

kazywanych „ludzkim” bakteriom genów, koduj¹cych

ich antybiotykoopornoœæ. Czyni¹ to równie¿ odzwie-

rzêce antybiotykooporne, a niechorobotwórcze dla

zwierz¹t i cz³owieka, drobnoustroje. Mog¹ bowiem

stanowiæ Ÿród³o genów warunkuj¹cych po ich transfe-

rze antybiotykoopornoœæ u bakterii chorobotwórczych

dla cz³owieka. Genetyczne determinanty antybiotyko-

opornoœci wystêpuj¹ce u drobnoustrojów zwierzêcych

mog¹ byæ, przy zetkniêciu siê z chorobotwórczymi dla

cz³owieka bakteriami, do nich przeniesione nawet

w czasie z regu³y krótko utrzymuj¹cej siê kolonizacji

przewodu pokarmowego cz³owieka (19). Trudnoœci

w leczeniu wystêpuj¹cych u ludzi chorób bakteryjnych

zwiêkszaj¹ siê, je¿eli pochodz¹ce od zwierz¹t szczepy

bakteryjne s¹ równoczeœnie oporne na kilka lub kilka-

naœcie antybiotyków (multiple drug resistance) (21, 23).

Z rezerwuaru zwierzêcego bakterie antybiotykoopor-

ne przekazywane s¹ cz³owiekowi zw³aszcza za poœred-

nictwem ¿ywnoœci oraz zanieczyszczonej wody, jak

te¿ z innych miejsc. Z³o¿onoœæ kr¹¿enia bakterii, w tym

antybiotykoopornych, w szeroko pojêtym œrodowisku,

przedstawia ryc. 1, wskazuj¹ca na ich liczne Ÿród³a (16).

Korzystanie u zwierz¹t z antybiotyków nie stoso-

wanych w lecznictwie ludzi, lecz nale¿¹cych do tej

samej klasy (grupy), równie¿ selekcjonuje szczepy

bakteryjne oporne na stosowane u nich antybiotyki.

Geny opornoœci mog¹ byæ powi¹zane z innymi deter-

minantami genetycznymi, koduj¹cymi np. w³aœciwoœ-

ci chorobotwórcze i wtedy antybiotyki selekcjonuj¹

bakterie równie¿ w tym kierunku. Stosowane u zwie-

rz¹t antybiotyki przyczyniaj¹ siê w niektórych przy-

padkach, w wyniku eliminowania jelitowej flory anta-

gonistycznej, do zwiêkszania siewstwa zoonotycznych

patogenów (np. salmonelli) w ich kale i w ten sposób

powiêkszaj¹ mo¿liwoœci infekcji nimi cz³owieka (16).

Powy¿sze wskazuje, ¿e w kontek-

œcie zdrowia publicznego podawanie

antybiotyków zwierzêtom ma wielo-

kierunkowe i ci¹gle nie w pe³ni zro-

zumia³e dzia³anie, co ³¹czy siê m.in.

ze z³o¿onoœci¹ Ÿróde³ wystêpowania

bakterii antybiotykoopornych (ryc. 1).

Jasne jest jednak, ¿e pod wp³ywem

antybiotyków antybiotykoopornoœæ

bakterii zoonotycznych i komensali

nasila siê kilkakrotnie. W przypadku

stosowania tetracyklin jako chemio-

terapeutyków czy te¿ asw liczba

szczepów antybiotykoopornych mo¿e

wzrosn¹æ nawet do 100% (16, 19).

Koncentruj¹c siê na asw, stosowa-

nych do niedawna bardzo szeroko,

nale¿y stwierdziæ, ¿e podawane s¹ one

z regu³y w niskich stê¿eniach: 2,5-5 mg/kg (ppm), za-

le¿nie od rodzaju antybiotyku. Natomiast na podkreœ-

lenie zas³uguje fakt, ¿e aplikowane w tej postaci s¹

one bardziej efektywne w osi¹ganiu wagi rzeŸnej w fer-

mach o ni¿szym poziomie zoohigieny i dobrostanu

zwierz¹t ni¿ w fermach w³aœciwie zarz¹dzanych.

Na temat wp³ywu podawania zwierzêtom asw na

obni¿enie skutecznoœci antybiotykoterapii chorób bak-

teryjnych cz³owieka zdania s¹ podzielone. Jedni uwa-

¿aj¹, ¿e wp³yw ten jest znacz¹cy (st¹d zakaz ich stoso-

wania), inni natomiast oceniaj¹ go jako ma³ego stop-

nia (19). Bêdzie o tym mowa szerzej w dalszej czêœci

artyku³u.

Zatwierdzone do stosowania w USA u zwierz¹t an-

tybiotyki przedstawia tab. 1. Jak z niej wynika, szereg

ssaki i ptaki dzikie,

owady

gleba, py³, aerozole

ubojnie, przetwórnie

surowców i produktów

zwierzêcych

nowo wprowadzone

zwierzêta

zwierzêta gospodarskie

ludzie

pasze

zwierzêta towarzysz¹ce

– psy, koty itp.

owoce i roœliny

Ryc. 1. Z³o¿onoœæ kr¹¿enia bakterii antybiotykoopornych i genów te w³aœciwoœci

determinuj¹cych (wg 16)

a

i

c

y

¿

u

l

e

C

o

³

d

y

B

e

i

n

i

w

Œ

b

ó

r

D

-

o

k

y

t

o

i

b

y

t

n

A

a

i

p

a

r

e

t

a

n

il

y

c

y

s

k

o

m

A

a

n

il

y

c

y

s

k

o

m

A

a

n

y

c

y

m

o

rt

y

r

E

a

n

y

ri

p

o

l

a

f

e

C

a

n

il

y

c

i

p

m

A

y

n

o

l

o

n

i

h

c

o

r

o

u

l

F

a

n

y

c

y

m

o

rt

y

r

E

a

n

il

k

y

c

a

rt

e

tr

o

l

h

C

a

n

y

c

y

m

a

t

n

e

G

a

n

y

c

y

m

a

t

n

e

G

a

n

y

c

y

m

o

rt

y

r

E

a

n

y

c

y

m

o

e

N

a

n

y

c

o

i

b

o

w

o

N

a

n

y

c

y

m

a

t

n

e

G

a

n

il

y

c

i

n

e

P

a

n

il

y

c

i

n

e

P

a

n

y

c

y

m

o

k

n

i

L

a

n

y

c

y

m

o

n

it

k

e

p

S

a

n

y

z

o

k

i

m

li

T

a

n

il

u

m

a

i

T

a

n

y

z

o

l

y

T

a

n

y

z

o

l

y

T

a

n

y

z

o

l

y

T

a

n

y

c

y

m

a

i

n

i

g

ri

W

e

i

n

a

w

o

l

u

m

y

t

S

)

w

s

a

(

u

t

s

o

r

z

w

a

n

il

y

c

i

p

m

A

y

w

o

li

n

e

s

r

a

s

a

w

K

a

n

y

c

y

m

r

e

b

m

a

B

a

n

y

c

a

rt

y

c

a

B

a

n

y

c

a

rt

y

c

a

B

a

n

il

k

y

c

a

rt

e

tr

o

l

h

C

a

n

il

k

y

c

a

rt

e

tr

o

l

h

C

a

n

y

c

y

m

r

e

b

m

a

B

a

n

il

y

c

i

n

e

P

d

y

c

o

l

a

s

a

L

a

n

il

k

y

c

a

rt

e

tr

o

l

h

C

a

n

y

z

o

l

y

T

a

n

y

z

n

e

n

o

M

a

n

il

y

c

i

n

e

P

a

n

y

c

y

m

a

i

n

i

g

ri

W

a

n

il

k

y

c

a

r

e

t

y

s

k

O

a

n

il

u

m

a

i

T

a

n

y

z

o

l

y

T

a

n

y

c

y

m

a

i

n

i

g

ri

W

Tab. 1. Przyk³ady antybiotyków zatwierdzonych do stosowa-

nia u zwierz¹t w USA (wg 16, zmodyfikowana)

Medycyna Wet. 2006, 62 (12)

1341

spoœród nich jest identycznych z antybiotykami stoso-

wanymi u ludzi lub nale¿¹cych do tych samych klas,

a wiêc o analogicznym dzia³aniu przeciwbakteryjnym.

Przyk³ady wp³ywu asw na antybiotykoopornoœæ

bakterii chorobotwórczych

Brytyjski Raport Swanna z 1969 r. (17) by³ pierw-

szym dokumentem, który postulowa³ maksymalne

eliminowanie stosowanych w charakterze asw tych

antybiotyków, które s¹ u¿ywane w lecznictwie ludzi.

Jednak wskazania tam zawarte nie zosta³y wprowa-

dzone w ¿ycie. Jako asw znajdowa³y bowiem w dal-

szym ci¹gu zastosowanie antybiotyki b¹dŸ identyczne

jak w lecznictwie, b¹dŸ do nich w dzia³aniu przeciw-

bakteryjnym podobne (a zatem o zdolnoœci selekcjono-

wania szczepów bakteryjnych opornych na stosowa-

ne w terapii). Dowodz¹ tego nastêpuj¹ce przyk³ady.

Awoparcyna jest glikopeptydem przeciwbakteryj-

nym nale¿¹cym do tej samej klasy jak wankomycyna.

Ta pierwsza by³a u¿ywana jako asw – a wankomycyna

znajdowa³a szerokie zastosowanie w leczeniu infek-

cji wywo³anych przez Staphylococcus aureus. U zwie-

rz¹t rzeŸnych, które jako asw otrzymywa³y awoparcy-

nê, wykazywano wankomycynooporne enterokoki. Nie

odgrywaj¹ one wiêkszej roli w wywo³ywaniu schorzeñ

u zwierz¹t, natomiast s¹ przyczyn¹ szeregu chorób

cz³owieka, w tym endocarditis i stanów zapalnych

uk³adu moczowego. Wzros³a równie¿ opornoœæ na

wankomycynê u chorobotwórczych dla cz³owieka

szczepów Staphylococcus aureus (17, 22). Potwier-

dzona zosta³a transmisja glikopeptydoopornych entero-

koków ze zwierz¹t rzeŸnych do cz³owieka (14, 24).

Analogiczna sytuacja mia³a miejsce w przypadku

wirginiamycyny, stosowanej od lat jako asw u drobiu

i œwiñ. Wyzwala³a bowiem opornoœæ na stosowan¹

przeciw enterokokom prystynamycynê, farmakologicz-

nie podobn¹ do poprzedniej, a skuteczn¹ przeciw opor-

nym na wankomycynê chorobotwórczym dla cz³owie-

ka enterokokom (17). Oprócz wymienionych antybio-

tyków podawanych jako asw do powstawania antybio-

tykoopornych bakterii chorobotwórczych dla cz³owie-

ka i zwierz¹t przyczyni³y siê stosowane w tym samym

charakterze fluorochinolony (19, 20). Badania epide-

miologiczne i eksperymenty ¿ywieniowe dowiod³y, ¿e

stosowane jako asw makrolidy (tylozyna) i oligosa-

charydy (awilomycyna) selekcjonuj¹ u œwiñ i drobiu

oporne na nie enerokoki (1, 3). Okaza³o siê, ¿e wyko-

rzystywana w lecznictwie ewernimycyna, która

w swym dzia³aniu antybiotycznym jest podobna do po-

dawanej jako asw awilomycyny równoczeœnie wyka-

zuje mniejsz¹ zdolnoœæ hamowania wzrostu izolowa-

nych od œwiñ i drobiu enterokoków opornych na ten

antybiotyk (2, 3).

Pozytywne skutki zakazów stosowania asw

W œwietle przedstawionych przyk³adów, maj¹c na

wzglêdzie zagro¿enie skutecznoœci antybiotykoterapii

chorób cz³owieka ze strony pochodz¹cych od zwie-

rz¹t antybiotykoopornych patogenów, wprowadzono

w Szwecji w 1986 r. zakaz stosowania u zwierz¹t rzeŸ-

nych jako asw wszystkich antybiotyków. Podobnie Da-

nia zakaza³a u¿ywania w ¿ywieniu byd³a i broilerów

asw w 1995 r., a u œwiñ powy¿ej 35 kg m.c. w 1999 r.

(6, 10, 19, 24).

W Danii ustanowiony zosta³ w 1995 r. program

DANMAP dotycz¹cy okreœlania (monitorowania) an-

tybiotykoopornoœci szczepów bakteryjnych izolowa-

nych od zdrowych zwierz¹t rzeŸnych. Wyniki porów-

nywano z podobnymi programami dotycz¹cymi anty-

biotykoopornoœci szczepów bakteryjnych izolowanych

od ludzi (1, 7, 11). Okaza³o siê m.in., ¿e istotne zmniej-

szenie podawanej zwierzêtom w charakterze asw ty-

lozyny skutkowa³o w latach nastêpnych spadkiem

opornych na ni¹ izolowanych od œwiñ szczepów Ente-

rococcus faecium (2). W 1995 r. stwierdzono 80% izo-

latów E. faecium opornych na ten antybiotyk, w 1996

– 93%, a w 1997 – 87%. Wœród szczepów

E. faecalis opornoœæ wynosi³a 94% w 1995,

91% w 1996 i 91% w 1997. Zu¿ycie tylo-

zyny zmniejszy³o siê znacz¹co w latach

1998 i 1999. Niemal bezpoœrednio potem

nast¹pi³ spadek opornoœci wœród szczepów

E. faecium i E. faecalis izolowanych od œwiñ

w 2001 r. odpowiednio do 26% i 32%.

Wskazuje to, ¿e zaprzestanie stosowania ty-

lozyny jako asw wp³ynê³o na obni¿enie licz-

by szczepów antybiotykoopornych na ten

antybiotyk (22). Podobne zale¿noœci obser-

wowano w Niemczech, we W³oszech i Ho-

landii u wyosobnionych bakterii od brojle-

rów, œwiñ i ludzi w latach 1997-1999 (2).

Skutkiem wydanego w Danii zakazu sto-

sowania w charakterze asw awoparcyny

stwierdzono spadek czêstoœci izolowania od

zwierz¹t i cz³owieka bakterii opornych na

ten antybiotyk. Rycina 2 obrazuje spadek

Ryc. 2. Tendencje w liczbie izolatów Enterococcus faecium opornych na

wankomycynê w nastêpuj¹cych pó³rocznych okresach od po³owy 1995 r.

do pierwszej po³owy 1998 r. (wg 24)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2,95

1,96

2,96

1,97

2,97

1,98

%

Brojlery

Œwinie

druga po³owa

roku 1995

Relacje

iloœciowe

(w

%)

szczepów

wysoce

opornych

na

wankomycynê

Enterococcus

faecium

Medycyna Wet. 2006, 62 (12)

1342

liczby izolatów Enterococcus faecium opornych na

wankomycynê po zakazie stosowania w Danii asw

u brojlerów i œwiñ (24). Analogiczne prawid³owoœci

obserwowano w innych krajach, w tym odnosz¹ce siê

równie¿ do innych antybiotyków stosowanych jako asw

(2, 3).

Opieraj¹c siê na przedstawionych przyk³adach oraz

wp³ywie asw na antybiotykoopornoœæ bakterii choro-

botwórczych, jak równie¿ na skutkach powy¿szych

zakazów stosowania asw, eksperci Unii Europejskiej

uznali za uzasadnione ze wzglêdu na ochronê zdrowia

cz³owieka (3, 19) wprowadzenie od 1 stycznia 2006 r.

we wszystkich krajach cz³onkowskich UE zakazu sto-

sowania asw.

Negatywne nastêpstwa zakazów stosowania asw

Oprócz pozytywnych skutków zakazów stosowania

asw stwierdzono równie¿ efekty niepo¿¹dane (8).

Wyra¿a³y siê one wzrostem zachorowañ i padniêæ

zwierz¹t w okresie ich odchowu na choroby bakteryj-

ne. Nast¹pi³ te¿ wzrost zu¿ycia antybiotyków w lecz-

nictwie weterynaryjnym oraz zwiêkszenie z tym zwi¹-

zanej antybiotykoopornoœci u bakterii chorobotwór-

czych dla zwierz¹t i cz³owieka, np. u szczepów Sal-

monella Typhimurium na tetracykliny i sulfonamidy,

a u szczepów Campylobacter spp. na tetracykliny

i fluorochinolony (20). Dane dotycz¹ce wzrostu zu¿y-

cia antybiotyków przed i po zakazie stosowania asw

obrazuje ryc. 3 (7).

Zw³aszcza w niew³aœciwie zarz¹dzanych fermach,

zaprzestanie stosowania asw powodowa³o zwiêksze-

nie zu¿ycia paszy i zwolnione przyrostów m.c. Skut-

kiem by³o równie¿ bardziej powszechne nosicielstwo

i siewstwo zoonotycznych patogenów przenoszonych

na cz³owieka za poœrednictwem ¿ywnoœci i z innych

Ÿróde³ (10).

Do ujemnych nastêpstw zakazu podawania zwierzê-

tom asw nale¿y zaliczyæ te¿ stwierdzony w Danii

wzrost liczby zachorowañ na wywo³an¹ przez Lawso-

nia intracellularis adenomatozê œwiñ oraz zwiêksze-

nie czêstoœci zachorowañ wywo³ywanych przez pa³ecz-

ki Salmonella i enteropatogenne szczepy Escherichia

coli. Podwy¿szenie kosztów produkcji w odniesieniu

do 1 tucznika wynios³o 1,30 euro. Efektem ujemnym

wycofania w USA antybiotyków jako asw z produkcji

zwierzêcej by³a roczna zwy¿ka kosztów produkcji

miêsa w zakresie od 5-45 USD, w przeliczeniu na jed-

nego konsumenta ¿ywnoœci zwierzêcego pochodzenia

(15).

Nadmierne przypisywanie asw udzia³u

w narastaniu antybiotykoopornoœci

Maj¹c na wzglêdzie ujemne nastêpstwa stosowania

asw podjêto ostatnio prace sprawdzaj¹ce, czy obni¿a-

nie skutecznoœci antybiotykooterapii chorób bakteryj-

nych cz³owieka w tak znacz¹cym stopniu zale¿ne jest

od stosowania u zwierz¹t asw, jak wynika³o to z do-

tychczasowego piœmiennictwa (9). Analizê 276 publi-

kacji na ten temat przedstawili w artykule przegl¹do-

wym autorzy z medycznych i weterynaryjnych wydzia-

³ów uniwersytetów i oœrodków badawczych Wielkiej

Brytanii, Danii i USA (19). Reasumuj¹c, dane te wska-

za³y na znacznie mniejszy udzia³ zwierzêcego rezer-

wuaru antybiotykoopornych bakterii w powodowaniu

trudnoœci w antybiotykoterapii chorób bakteryjnych

cz³owieka ni¿ s¹dzono uprzednio.

Na dowód tego przytoczone zosta³y m.in. publika-

cje stwierdzaj¹ce, ¿e nie ma pewnoœci, czy oporne na

fluorochinolony szczepy S. Typhimurium DT 104 prze-

noszone by³y na cz³owieka za poœrednictwem odzwie-

rzêcego ³añcucha pokarmowego (20). Wykazano te¿

(19), w przypadku samonellozy i kampylobakteriozy,

¿e wywo³uj¹ce je antybiotykooporne szczepy bakte-

ryjne bardzo rzadko by³y pochodzenia zwierzêcego.

W odniesieniu do niechorobotwórczych i chorobo-

twórczych odzwierzêcych szczepów Escherichia coli

informowano (9), ¿e kolonizacja nimi prze-

wodu pokarmowego cz³owieka nie stano-

wi wa¿nej przyczyny pojawiania siê w ludz-

kiej florze jelitowej antybiotykoopornych

szczepów tego gatunku.

Stwierdzono, i¿ antybiotykoopornoœæ

wa¿nych patogenów cz³owieka, jak Staphy-

lococcus aureus, Enterococcus spp. lub

Streptococcus pyogenes, nie ma zwi¹zku ze

stosowaniem antybiotyków u zwierz¹t lub

zwi¹zek ten jest minimalny (19). Okaza³o

siê np., ¿e tylko niektóre antybiotykoopor-

ne szczepy Enterococcus faecium, chorobo-

twórcze dla cz³owieka, pochodz¹ od zwie-

rz¹t rzeŸnych (13, 14).

Wskazano, ¿e zakaz stosowania bacytra-

cyny jako asw nie ma wp³ywu na poprawê

leczenia u cz³owieka infekcji wywo³anych

przez Enterococcus faecium, gdy¿ antybio-

tyk ten jest bardzo rzadko w tym celu sto-

Ryc. 3. Zu¿ycie antybiotyków w tonach (w celach leczniczych i jako stymu-

latory wzrostu – asw) w produkcji zwierzêcej w Danii (wg 7)

0

20

40

60

80

100

120

140

1994

1996

1997

1998

1999

2000

2001

ton

Moment wycofania

asw z paszy dla

tuczników

Moment wycofania

asw z paszy dla

warchlaków

w celach terapeutycznych

jako asw

Medycyna Wet. 2006, 62 (12)

1343

sowany. Nie stwierdzono te¿ jej wp³ywu na wzrost

antybiotykoopornoœci u patogennych dla cz³owieka

gronkowców i paciorkowców. Z drugiej strony, bacy-

tracyna uzyska³a pozytywn¹ ocenê jako asw oraz w le-

czeniu i profilaktyce martwicowego zapalenie jelit

u drobiu i wywo³anej przez Lawsonia intracellularis

adenomatozy œwiñ (19).

Dodatkowo okaza³o siê, ¿e zasiedlanie przewodu

pokarmowego cz³owieka enterokokami pochodz¹cy-

mi od zwierz¹t (w tym antybiotykoopornymi) nie jest

zjawiskiem trwa³ym (19) i maksymalnie wynosi kil-

kanaœcie dni od zaka¿enia. To samo dotyczy patogen-

nych szczepów E. coli, wywo³uj¹cych zapalenie pê-

cherza moczowego u kobiet pracuj¹cych w rzeŸniach

drobiu. Z pewnoœci¹ nie pochodzi³y te drobnoustroje

z rezerwuaru zwierzêcego (9). Analogiczne wyniki

uzyskano w odniesieniu do pochodz¹cych od zwierz¹t

pa³eczek Salmonella i Campylobacter.

Stwierdzono nawet, ¿e zakaz stosowania asw mo¿e

poci¹gn¹æ za sob¹ wzrost u zwierz¹t liczby szczepów

zoonotycznych i tym samym zagroziæ zdrowiu cz³o-

wieka, a oprócz tego zwiêkszyæ zachorowalnoœæ zwie-

rz¹t na wywo³an¹ przez nie salmonellozê, kampylo-

bakteriozê i kolibakteriozê (19). Mimo to nie ulega

w¹tpliwoœci, ¿e pochodz¹ce od zwierz¹t antybiotyko-

oporne bakterie po zetkniêciu siê w organizmie cz³o-

wieka z jego flor¹ bakteryjn¹, nawet przez stosunko-

wo krótki czas, mog¹ przekazaæ geny koduj¹ce anty-

biotykoopornoœæ. Nie wydaje siê to jednak zjawiskiem

czêstym (13).

W podsumowaniu wyników omówionych w cyto-

wanym artykule przegl¹dowym (19) wolno stwierdziæ,

¿e ³¹czenie trudnoœci w antybiotykoterapii chorób cz³o-

wieka z podawaniem zwierzêtom asw nie jest uzasad-

nione lub je¿eli, to w minimalnym stopniu. Natomiast

g³ówna przyczyna zwi¹zana jest ze œrodowiskiem szpi-

talnym. Tam w wyniku czêsto intensywnego stosowa-

nia antybiotyków selekcjonowane s¹ z ludzkich popu-

lacji bakteryjnych, pierwotnie antybiotykowra¿liwych,

szczepy oporne, których Ÿród³em nie jest rezerwuar

zwierzêcy.

Czy pogl¹d powy¿szy jest s³uszny, czy te¿ rola zwie-

rzêcego rezerwuaru bakterii antybiotykoopornych jako

przyczyny spadku skutecznoœci antybiotykoterapii cho-

rób cz³owieka jest wiêksza ni¿ oceniono wy¿ej, po-

winny wyjaœniæ nastêpne prace badawcze.

Piœmiennictwo

1.Aarestrup F. M., Bager F., Jensen N. E., Madsen M., Meyling A.,

Wegener H. C.: Resistance to antimicrobial agents and for animal therapy

in pathogenic, zoonotic and indicator bacteria isolated from different food

animals in Denmark: A base-line study for the Danish Integrated Antimicro-

bial Resistance Monitoring Programme (DANMAP). APMIS. 1998, 106, 745-

-770.

2.Aarestrup F. M., Seyfarth A. M., Emborg H. D., Pedersen K., Hendriksen R. S.,

Bager F.: Effect of abolishment of the use of antimicrobial agents for growth

promotion on occurrence of antimicrobial resistance in fecal enterococci from

food animals in Denmark. Antimicrob. Agents Chemother. 2001, 45, 2054-

-2059.

3.Aarestrup F. M.: Effect of termination of AGP use on antimicrobial resistan-

ce in food animals. DIAS report. Animal Husbandry. 2004, 57, 9-16.

4.Acar J., Röstel B.: Antimicrobial resistance: overview. Rev. sci. tech. Off.

int. Epiz. 2001, 20, 797-810.

5.Anthony F., Acar J., Franklin A., Gubata R., Nicholss T., Tamura Y., Thomp-

son S., Threlfall E. J., Vose D., Vuuren van M., White D. G.: Antimicrobial

resistance: responsible and prudent use of antimicrobial agents in veterinary

medicine. Rev. sci. tech. Off. int. Epiz. 2001, 20, 829-839.

6.Casewell M., Friis C., Marco E.: The European ban on growth promoting

antibiotics and emerging consequences for human and animal health. J. Anti-

microb. Chemotherapy. 52, 159-161.

7.Cullesen J.: Effects of termination of AGP-use in pig welfare and produc-

tion. DIAS report. Anim. Husbandry 2004, 57, 57-60.

8.Deu S. B.: Ograniczanie strat wywo³anych przez zaka¿enie Escherichia coli

i Clostridium perfringens u œwiñ w sytuacji zakazu stosowania antybiotyko-

wych stymulatorów wzrostu. ¯ycie Wet. 2005, 80, 769-771.

9.Dupont J., Fraise A., Wise R.: Use of antimicrobial agents in animal feeds:

implications for human health. Rev. Inf. Dis. 1987, 9, 447-460.

10.Evans M. C., Wegener H. C.: Antimicrobial growth promoters and Salmo-

nella spp. Campylobacter spp. in poultry and swine, Denmark. Emerging Inf.

Dis. 2003, 9, 489-492.

11.Franklin A., Acar J., Anthony F., Gupta R., Nicholls T., Tamura J., Thomp-

son S., Threlfall E. J., Vose D., van Vuuren M., White D. G., Wegener H. C.,

Costarrica M. L.: Antimicrobial resistance harmonization and national anti-

microbial resistance monitoring and surveillance programmes in animals and

animal-derived food. Rev. sci. tech. Off. int. Epiz. 2001, 20 859-870.

12.Gaskins H. R., Collier C. C., Anderson D. B.: Antibiotics as growth promo-

ters: mode of action. Anim. Biotechnol. 2002, 13, 29-42.

13.Jensen L. B., Ahrens P., Dons L.: Transient intestinal carriage after ingestion

of antibiotic resistant Enterococcus faecium from chicken and pork. New

England J. Med. 2001, 345, 1161-1166.

14.Klare J., Badstubar D., Konstabel C.: Decreased incidence of VanA-type

vancomycin-resistant enterococci isolated from poultry meat and from fecal

samples of humans in the community after discontinuation of avoparcin

usage in animal husbandry. Microb. Drug Res. 1999, 5, 45-52.

15.Mathews K. H.: Antimicrobial drug use and veterinary costs in U.S. live-

stock production. USDA Agric. Inform. Bull. 2001, 766, 1-8.

16.McEwen S. A., Fedorka-Cray P. J.: Antimicrobial use and resistance in

animals. Clin. Inf. Dis. 2002, 34, 93-106.

17.McEwen S. A.: Improve antibiotic use in animals. Antibiotic Resistance:

Syntheses of Recommendations by Expert Policy Groups, WHO/CDS/CSR/

DRS/2001. 10, 65-79.

18.Pejsak Z., Truszczyñski M.: Racjonalne stosowanie chemioterapeutyków

w terapii i profilaktyce. ¯ycie Wet. 2005, 80, 642-645.

19.Phillips J., Casewell M., Cox T., de Groot B., Fries Ch., Jones R., Nightin-

gale Ch., Preston R., Waddell J.: Does the use of antibiotics in food animals

pose a risk to human health? A critical review of published data. J. Anti-

microb. Chemotherapy 2004, 53, 28-52.

20.Piddock L. J. V.: Fluoroquinolone resistance in Salmonella serovars isolated

from humans and food animals. FEMS Microbiol. Rev. 2002, 26, 3-16.

21.Truszczyñski M., Borkowska-Opacka B.: Wystêpowanie zjawiska zakaŸnej

lekoopornoœci u szczepów Salmonella izolowanych od zwierz¹t. Med. Doœw.

Mikrobiol. 1970, 22, 111-117.

22.Van den Bogaard A. E., Bruinsma N., Stalberingh E. E.: The effect of ban-

ning avoparcin on VRE carriage in the Netherlands. J. Antimicrob. Chemo-

therapy 2000, 46, 146-147.

23.Vose D., Acar J., Anthony F., Franklin A., Gupta R., Nicholls T., Tamura Y.,

Thompson S., Threlfall E. J., van Vuuren M., White D. G., Wegener H. C.,

Costarrica M. L.: Antimicrobial resistance: risk analysis methodology for

the potential impact on public health and antimicrobial resistant bacteria of

animal origin. Rev. sci. tech. Off. int. Epiz. 2001, 20, 811-827.

24.Wegener H. C., Aarestrup F. M., Jensen L. B., Hammerum A. M., Flem-

ming B.: Use of antimicrobial growth promoters in food animals and Entero-

coccus faecium resistance to therapeutic antimicrobial drugs in Europe.

Emerg. Inf. Dis. 1999, 5,

Adres autora: prof. dr hab. Marian Truszczyñski, Al. Partyzantów 57,

24-100 Pu³awy; e-mail: [e-mail]