03 Stosowanie przepisów prawa i zasad ekonomii

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Damian Ostrowski

Stosowanie przepisów prawa i zasad ekonomii w eksploatacji
portów i terminali 342[03].O1.O3

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Edyta Majkowska

mgr Monika Sarzalska

Opracowanie redakcyjne:

mgr Damian Ostrowski

Konsultacja:

mgr inż. Halina Bielecka

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 342[03].O1.03
„Stosowanie przepisów prawa i zasad ekonomii w eksploatacji portów i terminali”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik eksploatacji portów i terminali.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Podstawowe pojęcia prawne

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

wiczenia

4.1.4.

Sprawdzian postępów

4.2.

Podstawowe zasady prawa pracy

4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3.

wiczenia

4.2.4.

Sprawdzian postępów

4.3.

Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw eksploatujących porty
i terminale

4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3.

wiczenia

4.3.4.

Sprawdzian postępów

4.4.

Podstawy rachunkowości

4.4.1.

Materiał nauczania

4.4.2.

Pytania sprawdzające

4.4.3.

wiczenia

4.4.4.

Sprawdzian postępów

4.5.

Przepisy prawa dotyczące zasad działalności w różnych gałęziach
transportu

4.5.1.

Materiał nauczania

4.5.2.

Pytania sprawdzające

4.5.3.

wiczenia

4.5.4.

Sprawdzian postępów

4.6.

Koszty i ceny w transporcie
4.6.1.

Materiał nauczania

4.6.2.

Pytania sprawdzające

4.6.3.

wiczenia

4.6.4.

Sprawdzian postępów

4.7.

Istota negocjacji handlowych
4.7.1.

Materiał nauczania

4.7.2.

Pytania sprawdzające

4.7.3.

wiczenia

4.7.4.

Sprawdzian postępów

38
39
39
41
42
43
44
44
45
45
46

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w kształtowaniu umiejętności stosowania przepisów prawa

i zasad ekonomii w eksploatacji portów i terminali.

Poradnik ten zawiera:

Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności, które powinieneś mieć
opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

Cele kształcenia tej jednostki modułowej.

Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie
się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia
wiedzy wskazaną literaturę. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:

−

wskazówki potrzebne do realizacji ćwiczenia,

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,

−

sprawdzian postępów.

Zestaw zadań testowych sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności
z zakresu całej jednostki.

Schemat układu jednostek modułowych

342[03].O1

Podstawy eksploatacji portów i terminali

342[03].O1.01

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny

pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony

rodowiska

342[03].O1.02

Posługiwanie się terminologią z zakresu portów

i terminali

342[03].O1.03

Stosowanie przepisów prawa i zasad ekonomii

w eksploatacji portów i terminali

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się podstawowymi aktami prawnymi – Kodeks Cywilny, Kodeks Pracy,
Kodeks Spółek Handlowych,

−

identyfikować źródła prawa,

−

charakteryzować organy sprawiedliwości,

−

charakteryzować podstawowe umowy cywilno-prawne, np.: umowa zlecenie,

−

wyjaśniać pojęcie państwa,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

omawiać etapy rejestracji działalności gospodarczej,

−

wyjaśniać pojęcia dotyczące ubezpieczeń społecznych,

−

charakteryzować znaczenie podatków w systemie finansowym państwa,

−

wyszukiwać informacje,

−

omawiać znaczenie marketingu w zarządzaniu firmą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

scharakteryzować podstawowe czynności prawne, wynikające z prawa cywilnego,

−

wyjaśnić zasady nawiązywania, rozwiązywania oraz wygaśnięcia stosunku pracy oraz ich
rodzaje,

−

scharakteryzować uprawnienia i obowiązki pracownika oraz pracodawcy wynikające
z kodeksu pracy,

−

scharakteryzować odpowiedzialność materialną, za powierzone mienie,

−

rozróżnić

formy

organizacyjno-prawne

przedsiębiorstw

eksploatujących

porty

i terminale,

−

scharakteryzować przepisy prawa dotyczące transportu i przewozu krajowego
i międzynarodowego, różnymi gałęziami transportu oraz ich źródła,

−

scharakteryzować przepisy prawa dotyczące przechowywania i składowania towarów,

−

określić zasady dochodzenia roszczeń w transporcie,

−

posłużyć się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości,

−

rozróżnić elementy rachunkowości i ich wzajemne powiązania,

−

określić rodzaje kosztów funkcjonujących w transporcie,

−

określić rodzaje cen w transporcie i kryteria ich różnicowania,

−

rozróżnić taryfy transportowe,

−

prowadzić negocjacje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawowe pojęcia prawne

4.1.1. Materiał nauczania

Istota prawa

Prawo to zespół norm ustanowionych przez państwo, których zagwarantowaniem jest

przymus państwowy.

ycie danej społeczności jest regulowane przez mechanizmy wyznaczające właściwe

sposoby zachowania w określonej sytuacji. Na podstawie tych mechanizmów kształtują się
stosunki międzyludzkie. Te mechanizmy to nic innego jak normy społeczne. W skład normy
społecznej wchodzą: normy prawne, moralne, obyczajowe, itp. Prawo w ujęciu
przedmiotowym oznacza zbiór ogólnych norm zachowania uznanych przez społeczeństwo,
zagrożonych różnymi sankcjami w razie ich naruszenia. Prawo nie tylko mówi o tym, co jest
zabronione, ale mówi również o tym, co jest dozwolone. Prawo w ujęciu podmiotowym
wskazuje, że prawo to zbiór uprawnień przyznawanych każdej jednostce przez obowiązujące
przepisy (np. ustawy, rozporządzenia) służących zabezpieczeniu jej interesów i dających tej
jednostce swobodę działania.

Norma prawna

Norma prawna ma charakter struktury wewnętrznej. Możemy wyróżnić w niej:

−

hipotezę, która określa, do kogo jest kierowana norma prawna, kto i w jakiej sytuacji,
powinien zachować się w sposób przewidziany przez tę normę, np.: „Kto biorąc udział
w bójce lub pobiciu człowieka…” (art. 159 kodeksu karnego); „Kto sprowadza katastrofę
w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym…” (art. 173 k.k.),

−

dyspozycję, która określa obowiązujący w danej sytuacji sposób zachowania, wskazuje
nakaz lub zakaz normy prawnej, np.: „…używa broni palnej, noża lub innego
niebezpiecznego przedmiotu…” (art. 159 k.k.); „…zagrażającą życiu lub zdrowiu wielu
osób albo mieniu w wielkich rozmiarach…” (art. 173 k.k.),

−

sankcję, która określa ujemne skutki dla adresata, który nie zastosuje się do poleceń
dyspozycji, np.: „…podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8” (art. 159
k.k.); „…podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10” (art. 173 k.k.).
W systemie prawnym występują dwa rodzaje norm prawnych:

−

normy bezwzględnie obowiązujące,

−

normy względnie obowiązujące.
Normy bezwzględnie obowiązujące zawierają niepodważalny nakaz właściwego

zachowania się w określonej sytuacji, od której nie może być żadnego odstępstwa. W tej
normie państwo kategorycznie żąda bezwzględnego posłuszeństwa. Wszelkie normy
dotyczące przedawnienia w prawie cywilnym mają właśnie taki charakter. Dlatego umowa,
w której strony zgodnie postanowiły, że ich wzajemne roszczenia przedawnia się w innym
terminie – będzie nieważna. Wszystkie normy prawne w kodeksie karnym mają taki
bezwzględnie obowiązujący charakter.

Normy względnie obowiązujące pozwalają na odstępstwo od zapisanej normy. Takie

normy charakteryzują niektóre zapisy kodeksu cywilnego, np: osoba, która przyjęła
wykonanie dzieła powinna otrzymać zapłatę dopiero po wykonaniu określonego dzieła,
takiego jak zbudowanie domu, naprawa samochodu. Strony umowy mogą ustalić, że zapłata
nastąpi w innym terminie np. połowa umówionej kwoty przed rozpoczęciem pracy, a reszta
na zakończenie pracy. Normy względnie obowiązujące mają bardzo pożyteczną rolę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w dzisiejszej działalności gospodarczej. Pozwalają one dokładnie określić zasady umowy
zgodnie z postanowieniem dwóch stron. Istota pracy osoby zatrudnionej w portach lub
terminalach polega na zawieraniu ogromnej ilości umów, które mają charakter norm
względnie obowiązujących.

Gałęzie prawa

W polskim prawie wyodrębniono podzbiory prawa, by zakwalifikować dany przepis

do konkretnej dziedziny prawa. Podzbiory prawa to gałęzie prawa. W ramach systemu prawa
możemy wyróżnić następujące gałęzie:

−

Prawo konstytucyjne – jest podstawową gałęzią prawa i obejmuje swoim działaniem
całokształt stosunków prawnych w państwie. Określa zasady ustrojowe państwa, jego
główne organy, prawa, wolności i obowiązki obywatelskie. Prawo konstytucyjne wytycza
główne kierunki rozwoju pozostałym gałęziom prawa.

−

Prawo administracyjne – reguluje organizację administracji państwowej i samorządowej.
Określa stosunki prawne wynikające w toku działalności tych organów. Organy
administracyjne zarządzają wszystkimi dziedzinami państwa i dotyczą wszystkich
obywateli.

−

Prawo finansowe – jest ściśle powiązane z prawem administracyjnym i normuje
gromadzenie środków pieniężnych przez państwo oraz ich rozdział i wydatkowanie,
a także określa strukturę oraz tryb działania organów i instytucji finansowych.

−

Prawo cywilne to zespół norm regulujących stosunki majątkowe między osobami
fizycznymi i prawnymi. Prawo cywilne zajmuje się zasadami zawierania umów
gospodarczych np. umowa zlecenie, umowa o dzieło, umowa spedycji. Zagadnienia
związane z prawem cywilnym dotykają każdego obywatela w sposób dosłowny. W życiu
codziennym na każdym kroku zawieramy umowy związane z kodeksem cywilnym
np. codziennie dokonujemy zakupów w sklepie, codziennie korzystamy z usług
transportowych, wiele osób posiada rachunek bankowy.

−

Prawo rodzinne – reguluje osobiste i majątkowe stosunki między małżonkami, krewnymi
oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli (kuratela to sądowna forma
ochrony osoby, która nie może prowadzić sama swoich spraw. Kuratelę sprawuje
kurator).

−

Prawo pracy – to zespół norm regulujących stosunki między pracodawcą i pracownikiem
na tle świadczonej pracy. Prawo pracy normuje zasady zawierania umowy o pracę,
zasady rozwiązywania umów o pracę, urlopy, bezpieczeństwo i higienę pracy.

−

Prawo karne – to zespół norm określających, jakie czyny są przestępstwami, ustalających
kary za te przestępstwa oraz określających ogólne zasady odpowiedzialności karnej.
Prawo karne zajmuje szczególne miejsce w systemie prawnym, ponieważ jest jednym
z najmocniejszych środków za pomocą, których państwo ochrania istniejący porządek
prawny.

−

Prawo procesowe – nie jest jednolitym zespołem norm. Wyodrębnia się w nim prawo
cywilne, procesowe i prawo karne procesowe, administracyjne i postępowania
administracyjnego.

Hierarchia aktów prawnych

W państwie akty prawne są uporządkowane hierarchicznie. Oznacza to, że źródła prawa

niższego szczebla nie mogą być sprzeczne z aktami wyższego rzędu. Taki właśnie układ
pozwala zachować ład w systemie prawnym.

ródła powszechnie obowiązującego prawa polskiego to:

−

Konstytucja – jest najwyższym aktem prawnym w Polsce. Normuje ona podstawowe
zasady ustrojowe, obowiązki państwa względem obywateli, prawa i obowiązki obywateli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Stanowi o podziale władzy między organy państwowymi. Konstytucja Rzeczypospolitej
Polskiej została uchwalona w 1997 roku.

−

Ustawy – są wydawane przez Sejm. Dotyczą one ważnych zagadnień związanych
z gospodarką, życiem społecznym i kulturowym.

−

Umowy międzynarodowe – są to wspólne konwencje, porozumienia, traktaty,
konkordaty, układy i ugody zawierane między państwami.

−

Rozporządzenia – konkretyzują zagadnienia uprzednio uregulowane w ustawie.
Rozporządzenia regulują sprawy zawarte w ustawie w sposób ogólny. Ich zadaniem jest
stworzenie przepisów wykonawczych, które umożliwiłyby funkcjonowanie ustawy.
Rozporządzenia są wydawane przez naczelne organy państwowe.

−

Akty prawa miejscowego – to przepisy prawa powszechnie obowiązujące na oznaczonym
terytorium państwa wtedy, gdy są wydawane przez organy samorządu terytorialnego
lub organy administracji rządowej.

Czynność prawna

Szczególnie istotne z punktu widzenia każdego człowieka jest prawo cywilne, ponieważ

podstawowe zapisy prawa cywilnego dotyczą rozróżnienia pojęcia osoby fizycznej i osoby
prawnej.

Osoba fizyczna to każdy człowiek od momentu urodzenia aż do momentu śmierci. Każda

osoba fizyczna posiada zdolność prawną, tzn. możliwość występowania w stosunkach
cywilnoprawnych (możliwość decydowania o swoim majątku, możliwość zaciągania
zobowiązań, możliwość podpisywania umów, itp.).

Osoba prawna to sztucznie stworzony twór prawny, który ma możliwość prowadzenia

np.: działalności gospodarczej, działalności charytatywnej. Istotą osoby prawnej jest element
ludzki, element majątkowy (osoba prawna ma własny majątek, wyodrębniony z majątku
członków), element organizacyjny (wyrażający się w istnieniu określonej struktury), element
celu działalności. Osobowość prawną podmiot uzyskuje w momencie wpisania
go do odpowiedniego rejestru w sądzie gospodarczym. Osobami prawnymi są: Skarb
Państwa, przedsiębiorstwa państwowe, spółki prawa handlowego, spółdzielnie, fundacje, itp.

Osoba prawna ma, podobnie jak osoba fizyczna, możliwość zaciągania zobowiązań,

możliwość podpisywania umów, itp.

Osoba fizyczna i prawna ma prawo podejmować różne czynności zmierzające do zmiany

stosunku cywilnego, np.: zawarcie umowy. Te czynności w prawie nazywają
się czynnościami prawnymi. Czynność prawna to każde zdarzenie, które wywołuje
konsekwencje dla osoby fizycznej lub prawnej.

Rodzaje czynności prawnej:

−

Czynność prawna jednostronna – zachodzi wówczas, gdy do dokonania danej czynności
wystarczy złożenie oświadczenia woli przez jedną osobę, np.: testament, przyznanie
nagrody, uznanie dziecka, udzielenie pełnomocnictwa, wypowiedzenie umowy, przyjęcie
lub odrzucenie spadku, porzucenie rzeczy.

−

Czynność prawna dwustronna – zachodzi wówczas, gdy do jej dokonania konieczne jest
zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron, np.: umowa sprzedaży, umowa
zlecenie, umowa spedycji. Gospodarcze znaczenie czynności prawnych dwustronnych
jest bez porównania większe niż czynności prawnych jednostronnych, znacznie częściej
też spotykamy się z nimi w życiu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Formy czynności prawnej

W zasadzie istnieje dowolność, co do sposobu składania oświadczenia woli. Najczęściej

występuje forma ustna, np. klient wyraża zawarcie woli zakupu produktów w sklepie poprzez
wskazanie rodzaju produktu i przekazania należności, skasowanie biletu w środku
komunikacji miejskiej jest równoznaczne z zawarciem umowy przewozu.

Jeżeli chodzi o formę pisemną to istnieje taki obowiązek w sytuacji, gdy to wynika

z przepisów. Niezachowanie formy pisemnej powoduje nieważność czynności prawnej, która
w związku z tym nie wywołuje zamierzonych skutków. Forma pisemna jest obowiązkowa
tylko wtedy, kiedy jasno jest sprecyzowany zapis prawny. Istnieje jeszcze jedna forma
czynności prawnej, tzw. szczególna forma, która dotyczy formy w postaci aktu notarialnego.
Ma to miejsce w przypadku np. przeniesienia własności nieruchomości.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest prawo?

Co to znaczy, że prawo jest zagwarantowane przymusem państwowym?

Jaka jest różnica między prawem w ujęciu przedmiotowym, a w ujęciu podmiotowym?

Co to jest norma prawna?

Co to jest hipoteza?

Co to dyspozycja?

Co to jest sankcja?

Co to jest przepis prawny i czym różni się od normy prawnej?

Co określają gałęzie prawa?

10.

Jakie czynności nazywamy czynnością prawną?

11.

Jak można podzielić czynność prawną?

12.

Co to jest osoba fizyczna?

13.

Co to jest osoba prawna?

4.1.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Rozpoznaj i wyróżnij elementy normy prawnej w podanych przepisach prawnych:

Przykład 1.
„Kto namową lub przez udzielanie pomocy doprowadza człowieka do targnięcia się na
własne życie podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5” (art. 151 k.k.).
Przykład 2.
„Kto zawiadamia o przestępstwie lub o przestępstwie skarbowym organ powołany do
ś

cigania wiedząc, że przestępstwa nie popełniono, podlega grzywnie, karze ograniczenia

wolności albo pozbawienia wolności do lat 2” (art. 238. k.k.).
Przykład 3.
„Kto usuwa, podrabia lub przerabia znaki identyfikacyjne, datę produkcji lub datę
przydatności towaru lub urządzenia, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”
(art. 306. k.k.).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z podanymi przykładami przepisów norm prawnych,

wyróżnić elementy normy prawnej do każdego przykładu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zapisać wyniki w tabeli.

Przykład

Dyspozycja

Hipoteza

Sankcja

Kto

namową

lub

przez

udzielanie

pomocy

doprowadza człowieka do targnięcia się na własne
ż

ycie podlega karze pozbawienia wolności od

3 miesięcy do lat 5” (art. 151 k.k.).

Kto zawiadamia o przestępstwie lub o przestępstwie
skarbowym organ powołany do ścigania wiedząc, że
przestępstwa nie popełniono, podlega grzywnie,
karze ograniczenia wolności albo pozbawienia
wolności do lat 2” (art. 238. k.k.).

Kto

usuwa,

podrabia

lub

przerabia

znaki

identyfikacyjne, datę produkcji lub datę przydatności
towaru lub urządzenia, podlega karze pozbawienia
wolności do lat 3” (art. 306. k.k.).

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks karny,

−

komputer z dostępem do Internetu.

wiczenie 2

Do niżej podanych zdarzeń prawnych dopasuj odpowiednie gałęzie prawne.

L.p.

Zdarzenie prawne

Gałęzie prawne

Urlop wypoczynkowy dla pracownika

Dochody i wydatki budżetu państwa

Zawarcie umowy zlecenia

Rozwód małżonków

Podanie o rozpatrzenie sprawy do urzędu gminy

Wolności obywatelskie

Czas pracy pracownika

Tryb wnoszenia zażalenia na wyrok sądu

Adopcja.

10.

Kradzież z włamaniem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z przedstawionymi zdarzeniami prawnymi,

wpisać właściwe gałęzie prawne do tabeli.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 3

Na podstawie Kodeksu cywilnego opisz cechy osoby fizycznej i prawnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

skorzystać z kodeksu cywilnego w formie książkowej lub wykorzystać odpowiednią
stronę internetową,

wyszukać odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego dotyczące osoby fizycznej i osoby
prawnej,

opisać cechy osoby fizycznej i prawnej w tabeli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Cechy

Osoba fizyczna

Osoba prawna

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks cywilny w postaci rzeczowej lub dostęp do Internetu.

wiczenie 4

Oceń prawidłowość poniższych twierdzeń, wpisując jako prawdę „P” lub fałsz „F.”

L.p.

Twierdzenie prawne

prawda

lub fałsz

akty prawa miejscowego są wydawane przez parlament

umowa zlecenia jest czynnością prawną dwustronną

konstytucja jest najwyższym aktem prawnym w Polsce

do czynności prawnej jednostronnej potrzeba co najmniej dwóch stron

umowa międzynarodowa może być zawarta między krajem a województwem

forma czynności prawnej szczegółowa jest najczęstszą formą stosowaną w życiu
gospodarczym

ustawy są uchwalane przez rząd

można zlikwidować osobę fizyczną

osoba prawna działa za pomocą organów

10.

rozporządzenia są wydawane przez rząd

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać podane w tabelce twierdzenia prawne,

określić prawdziwość lub fałszywość każdego twierdzenia,

wpisać do tabeli P – prawda lub F – fałsz.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyróżniać elementy normy prawnej?

odróżniać gałęzie prawne?

opisywać osobę fizyczna i osobę prawną?

interpretować przepisy prawne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Podstawowe zasady prawa pracy

4.2.1. Materiał nauczania

W polskim systemie prawnym nawiązanie stosunku prawnego w zakresie wykonywania

pracy i zatrudnienia pracowników może nastąpić na podstawie dwóch powszechnych
przepisów prawnych tj. prawa pracy i prawa cywilnego.

Prawo pracy

Podstawowym źródłem prawa pracy jest Kodeks pracy z 1974 r. ze zmianami. Kodeks

pracy reguluje w sposób kompleksowy wszystkie podstawowe zagadnienia związane
z pracowniczymi stosunkami pracy: zasady prawa pracy, formy nawiązania stosunku pracy
i jego rozwiązanie, wynagrodzenie za pracę, obowiązki pracownika i obowiązki zakładu
pracy, odpowiedzialność materialną pracowników, zasady ustalania czasu pracy,
odpowiedzialność materialną pracowników, zasady ustalania czasu pracy, urlopy
pracownicze, zatrudnianie młodocianych ich ochronę oraz ochronę pracy kobiet,
bezpieczeństwo i higienę pracy, rozstrzyganie sporów między pracownikami a pracodawcami.

Uzupełnienie kodeksu pracy stanowi kilkadziesiąt rozporządzeń Rady Ministrów lub

poszczególnych Ministrów zawierających przepisy wykonawcze. Zostały w nich uregulowane
zagadnienia szczegółowe.

Stosunek pracy

Stosunek pracy jest to stosunek prawny, w którym pracownik obowiązany jest

do osobistego i zgodnego z poleceniami pracodawcy świadczenia pracy określonego rodzaju
i na określonym stanowisku, a pracodawca do stworzenia warunków umożliwiających jej
wykonywanie oraz wypłaty wynagrodzenia i świadczeń dodatkowych. Charakterystyczną
cechą stosunku pracy jest podporządkowanie pracownika pracodawcy w toku świadczonej
pracy. Pracownik ma obowiązek przestrzegać obowiązującego w zakładzie pracy porządku
pracy i wykonywać polecenia przełożonych.

Powstanie stosunku pracy

Nawiązanie stosunku pracy między pracownikiem a pracodawcą powodują:

−

umowa o pracę,

−

powołanie,

−

wybór,

−

mianowanie,

−

spółdzielcza umowa o pracę.
Najpowszechniejszą metodą nawiązania stosunku pracy jest umowa o pracę. Umowa

o pracę może być zawarta:

−

na czas określony,

−

na czas nieokreślony,

−

na czas wykonania określonej pracy,

−

na okres próbny.

Elementy umowy o pracę

Podstawowym dokumentem, który stwierdza nawiązanie stosunku pracy jest umowa o pracę.
Obligatoryjnie muszą znaleźć się na niej następujące elementy:

−

data nawiązania stosunku pracy,

−

nazwa i dane pracodawcy,

−

dane pracownika,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rodzaj wykonywanej pracy,

−

rodzaj umowy o pracę – np. czas określony,

−

wysokość wynagrodzenia,

−

sposób rozwiązania stosunku pracy,

−

podpisy pracodawcy i pracownika.
Pracodawca ma obowiązek przekazać pracownikowi umowę o pracę na piśmie

w terminie 7 dni od rozpoczęcia pracy przez pracownika.

Podstawowym obowiązkiem pracownika wynikającym ze stosunku pracy jest

wiadczenie pracy na rzecz pracodawcy. Pracownik ma obowiązek wykonywać pracę

sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych. W szczególności powinien
przestrzegać czasu pracy, przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy, dbać o dobro zakładu
pracy. Podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest obowiązek zapłaty wynagrodzenia
za pracę.

Z wynagrodzenia mogą być potrącane:

−

składki ubezpieczenia społecznego,

−

składki ubezpieczenia zdrowotnego,

−

zaliczki na podatek dochodowy,

−

należności alimentacyjne na podstawie tytułów sądowych,

−

zaliczki pieniężne – pobrane przez pracownika na poczet wynagrodzenia,

−

kary pieniężne za naruszenie porządku i dyscypliny pracy.

Rozwiązanie umowy o pracę

Umowa o pracę ulega rozwiązaniu w następujących przypadkach:

−

na mocy porozumienia stron,

−

za wypowiedzeniem przez jedną ze stron,

−

w razie rozwiązania umowy bez wypowiedzenia,

−

z upływem czasu, na który została zawarta,

−

z dniem ukończenia pracy, dla której wykonana była zawarta.

Oświadczenie strony o wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy bez wypowiedzenia

powinno nastąpić na piśmie.

Prawo wypowiedzenia umowy przysługuje zarówno pracodawcy, jak i pracownikowi.

W drodze wypowiedzenia może by rozwiązana umowa zawarta na czas nieokreślony
i na okres próbny. Przy zawieraniu umowy o pracę na czas określony, dłuższy niż sześć
miesięcy strony mogą zamieścić w umowie klauzulę umożliwiającą wcześniejsze rozwiązanie
umowy za uprzednim dwutygodniowym wypowiedzeniem.

Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest zróżnicowany

w zależności od czasu przepracowanego u danego pracodawcy i wynosi:

−

dwa tygodnie – jeżeli pracownik był zatrudniony przez czas krótszy niż sześć miesięcy,

−

miesiąc – jeżeli pracownik był zatrudniony, co najmniej sześć miesięcy,

−

trzy miesiące – jeżeli pracownik był zatrudniony, co najmniej 3 lata.
Pracodawca nie może wypowiedzieć umowę o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie

więcej niż dwa lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, ponadto nie można wypowiedzieć
umowy w czasie urlopu pracownika, choroby itp.

Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia tylko w określonych

przypadkach:

−

ciężkie naruszenie przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych
np. spożywanie alkoholu w miejscu pracy, zakłócania porządku itp.,

−

popełnienie przez pracownika przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnienie go
na zajmowanym stanowisku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zawiniona przez pracownika utrata uprawnień koniecznych do wykonania pracy na
zajmowanym stanowisku np. prawa jazdy, itp.

Pracownikowi zwolnionemu bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów przysługuje prawo
zwrócenia się do sądu z żądaniem przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach
lub odszkodowania.

Poza rozwiązaniem umowy o pracę stosunek pracy może wygasnąć w następujących

sytuacjach:

−

mierć pracownika,

−

mierć pracodawcy,

−

tymczasowe aresztowanie pracownika.

Urlopy wypoczynkowe

Każdemu pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego płatnego

urlopu wypoczynkowego. Nabycie prawa do urlopu oraz wymiar urlopu uzależniony jest od
przepracowania określonego czasu. Do tego czasu dolicza się okresy nauki.

Pracownik ma prawo do urlopu w następującym wymiarze:

−

20 dni roboczych – do dziesięciu lat pracy,

−

26 dni roboczych – po dziesięciu latach pracy.

Do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do urlopu i wymiar urlopu, wlicza się

wszelkie okresy poprzedniego zatrudnienia oraz okresy nauki.

Pracownikowi przysługuje urlop wypoczynkowy po przepracowaniu jednego miesiąca

u pracodawcy, proporcjonalnie do stażu pracy.

Jeżeli stosunek pracy ulega rozwiązaniu w ciągu roku kalendarzowego, pracownikowi

u obu pracodawców – dotychczasowego i nowego – przysługuje urlop w wymiarze
proporcjonalnym do okresu przepracowanego w danym roku u każdego nich. Urlop
niewykorzystany w danym roku pracownik powinien wykorzystać w pierwszym kwartale
następnego roku kalendarzowego. Za czas urlopu pracownikowi przysługuje wynagrodzenie,
jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował. Na wniosek pracownika pracodawca może
udzielić mu urlopu bezpłatnego.

Prawo cywilne

W praktyce gospodarczej w zakresie stosowania unormowań prawnych dotyczących

nawiązywania stosunków pracodawca – pracownik istotne znaczenie przybierają dwie
umowy: umowa zlecenia i umowa o dzieło.

Umowa zlecenie i umowa o dzieło są to umowy cywilnoprawne uregulowane przepisami

kodeksu cywilnego. Umowa zlecenia polega na tym, że przyjmujący zlecenie zobowiązuje się
do wykonania, z należytą starannością, określonej czynności na rzecz zleceniodawcy.

Według umowy o dzieło, przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania

określonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Jest to umowa rezultatu,
w przeciwieństwie do umowy o pracę i zlecenia, które są umowami starannego działania.
Liczy się wykonanie dzieła, które powinno być oryginalne, dostosowane do indywidualnych
potrzeb zamawiającego. Umowa o dzieło jest umową odpłatną, dzieło nie musi być wykonane
osobiście przez wykonawcę, chyba, że charakter dzieła tego wymaga.

Zarówno zleceniobiorcy, jak i przyjmującemu dzieło nie przysługują prawa do urlopu

wypoczynkowego, wynagrodzenia za czas choroby, świadczeń socjalnych, itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co jest źródłem prawa pracy?

Co nazywamy stosunkiem pracy?

Jakie są podstawowe prawa i obowiązki pracownika?

Jakie są podstawowe prawa i obowiązki pracodawcy?

Jakie znasz sposoby nawiązania stosunku pracy?

Z jakich elementów składa się umowa o pracę?

Jakie znasz sposoby rozwiązywania stosunku pracy?

Od czego zależy wymiar urlopu wypoczynkowego dla pracownika?

Co jest zródełem prawa dla umów zlecenie i o dzieło?

4.2.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Sporządź umowę o pracę.
Anna Orłowska zamierza podjąć pracę i podpisać umowę o pracę na czas określony

w Zespole Portów Szczecin – Świnoujście na stanowisku księgowego. Wynagrodzenie brutto
2600 + premia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w Internecie wzór wypełnionej umowy o pracę,

przygotować i wypełnić umowę o pracę – dane nie ujęte w treści należy wymyśleć,

zaprezentować wynik ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

wzór umowy o pracę.

wiczenie 2

Rozwiąż umowę o pracę.
Rozwiązanie umowy następuje na prośbę Pani Anny Orłowskiej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w Internecie wzór rozwiązania umowy o pracę,

przygotować i wypełnić dokument rozwiązanie umowy o pracę – dane nie ujęte w treści
należy wymyśleć,

zaprezentować wynik ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

wzór druku rozwiązania stosunku pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wiczenie 3

Skonstruuj umowę zlecenia.
Anna Orłowska podpisała umowę zlecenie z pracodawcą wymienionym w ćwiczeniu

1 na dokonanie prac rachunkowych na okres dwóch miesięcy – wynagrodzenie 2900 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w Internecie wzór umowy zlecenia,

przygotować i wypełnić umowę zlecenie – dane nie ujęte w treści należy wymyśleć,

zaprezentować wynik ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

wzór druku umowy zlecenie.

wiczenie 4

Sporządź umowę o dzieło.
Anna Orłowska podpisała umowę o dzieło z pracodawcą wymienionym w ćwiczeniu 1 na

dokonanie prac rachunkowych na okres dwóch miesięcy – wynagrodzenie 2900 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w Internecie wzór umowy o dzieło,

przygotować i wypełnić druk umowy o dzieło – dane nie ujęte w treści należy wymyślić,

zaprezentować wynik ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

wzór umowy o dzieło.

wiczenie 5

Zinterpretuj przepisy prawa pracy, odpowiadając na poniższe pytania:

Jakie obowiązki nakładają na pracodawcę art. 94, art. 97 oraz art. 226 KP?

Jakie cechy musi posiadać pracownik, aby mógł być dopuszczony do pracy zgodnie
z art. 237 KP?

Kto podlega wstępnym badaniom lekarskim, art. 229 KP?

Jakie obowiązki w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy nakłada na pracowników
art. 211KP?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odnaleźć w Internecie lub przygotować w formie książkowej kodeks pracy,

odnaleźć odpowiednie artykuły prawne i udzielić odpowiedzi,

przedstawić na forum grupy swoją interpretację.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

kodeks pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

interpretować przepisy prawa pracy?

przygotować umowę o pracę?

przygotować dokument dotyczący rozwiązania umowy o pracę?

przygotować umowę zlecenia?

przygotować umowę o dzieło?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw

eksploatujących porty i terminale

4.3.1. Materiał nauczania

Prowadzenie działalności gospodarczej

Prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie eksploatacji portów i terminali jest

unormowane wieloma aktami i przepisami prawnymi. Wykonywanie działalności
gospodarczej w Polsce, bez względu na rodzaj i formę, jest normowane przez Ustawę z dnia
2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2004 r. Nr 173, poz. 1807
z późniejszymi zmianami). Według tej ustawy przedsiębiorcą jest osoba fizyczna lub osoba
prawna wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Podejmowanie,
wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych
prawach.

Etapy rejestracji działalności gospodarczej:

−

przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do rejestru
przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym w przypadku osoby prawnej lub do
Ewidencji Działalności Gospodarczej w przypadku osoby fizycznej w Urzędzie Miasta
lub Gminy,

−

następnym krokiem jest wniosek o wpis do Krajowego Rejestru Urzędowego Podmiotów
Gospodarki Narodowej w Urzędzie Statystycznym, przedsiębiorca otrzymuje numer
REGON,

−

kolejnym krokiem jest wizyta w wybranym banku, w celu założenia rachunku
bankowego,

−

następnie należy udać się do Urzędu Skarbowego w celu określenia formy
opodatkowania oraz nadania numeru identyfikacji podatkowej (NIP),

−

w ciągu 7 dni od podjęcia działalności gospodarczej należy zgłosić się do Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych w celu ubezpieczenia społecznego, zdrowotnego siebie
oraz każdego zatrudnionego pracownika,

−

Sanepid, Straż Pożarna, Państwowa Inspekcja Pracy.

Spółki prawa handlowego

Aktem prawnym, którego przepisy są niezmiernie istotne w prowadzeniu działalności

gospodarczej, jest Ustawa z dnia 15 września 2000r. Kodeks Spółek Handlowych (Dz. U.
Nr 94, poz. 1037). Ustawa ta reguluje tworzenie, organizację, funkcjonowanie,
rozwiązywanie, łączenie, podział i przekształcanie spółek handlowych.

Przez umowę spółki handlowej wspólnicy albo akcjonariusze zobowiązują się dążyć

do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa albo statut
spółki tak stanowi, przez współdziałanie w inny określony sposób.

Kodeks spółek handlowy dzieli spółki według następującego schematu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Klasyfikacja spółek

prawa handlowego

OSOBOWE

KAPITAŁOWE

Spółka cywilna

(regulowana przez przepisy

kodeksu cywilnego)

Spółka z ograniczoną

odpowiedzialnością

Spółka jawna

Spółka akcyjna

Spółka partnerska

Spółka komandytowa

Spółka komandytowo-akcyjna

Rys. 1. Klasyfikacja spółek [opracowanie własne]

Krajowy Rejestr Sądowy

W sądzie gospodarczym istnieje specjalny rejestr tzw. Krajowy Rejestr Sądowy, który

grupuje podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Krajowy Rejestr Sądowy działa na
podstawie Ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 o Krajowym Rejestrze Sądowym. Krajowy Rejestr
Sądowy jest scentralizowaną, informatyczną bazą danych składającą się z trzech osobnych
rejestrów:

−

rejestru przedsiębiorców,

−

rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz
publicznych zakładów opieki zdrowotnej,

−

rejestru dłużników niewypłacalnych.
Zadaniem Krajowego Rejestru Sądowego jest powszechne udostępnienie szybkiej

i niezawodnej informacji o statusie prawnym zarejestrowanego podmiotu, najważniejszych
elementach jego sytuacji finansowej oraz sposobie jego reprezentowania. Ponadto Krajowy
Rejestr Sądowy zawiera inne, istotne dla obrotu gospodarczego, dane o przedsiębiorcy, w tym
między innymi informacje o:

−

zaległościach podatkowych i celnych,

−

zaległościach wobec ZUS,

−

wierzycielach i wysokościach niespłaconych wierzytelności.
Naczelną zasadą funkcjonowania rejestru jest jawność w dostępie do informacji

zawartych w aktach. Dla bezpieczeństwa obrotu gospodarczego każdy zainteresowany może
udać się do właściwego dla działalności firmy sądu gospodarczego i przeglądać zamieszczone
tam dane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie znasz etapy rejestracji działalności gospodarczej?

Jakie spółki zaliczysz do osobowych?

Jakie spółki zaliczysz do kapitałowych?

Z jakich rejestrów składa się Krajowy Rejestr Sądowy?

Jaki jest cel działalności Krajowego Rejestru Sądowego?

4.3.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Dokonaj interpretacji przepisów prawnych zawartych w ustawie kodeks spółek

handlowych (Ustawa z dnia 15 września 2000) dotyczących rodzajów spółek.

Spółka jawna – opisz podstawowe zasady funkcjonowania jej, tj.: w jaki sposób rejestruje
się spółkę, kto odpowiada za zobowiązania spółki, kto reprezentuje spółkę na zewnątrz,
kto podejmuje decyzje w spółce, kiedy następuje rozwiązanie spółki.

Spółka partnerska – opisz podstawowe zasady funkcjonowania jej, tj.: cel działalności,
kto może być partnerem w spółce, sposób zawarcia umowy spółki, kto ponosi
odpowiedzialność za zobowiązania spółki, sposoby rozwiązania spółki.

Spółka komandytowa – opisz podstawowe zasady funkcjonowania jej, tj.: nazwy
wspólników, elementy umowy spółki, odpowiedzialność komandytariusza, sposób
reprezentowania spółki kontaktach zewnętrznych, stosunki wewnętrzne w spółce.

Spółka komandytowo – akcyjna – opisz podstawowe zasady funkcjonowania jej, tj.: cel
działania spółki, statut spółki, kto odpowiada za zobowiązania spółki, sposób rozwiązania
i likwidacji spółki.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (z o.o.) – opisz podstawowe zasady
funkcjonowania jej, tj.: wymagania finansowe związane z rejestracją spółki, treść i forma
umowy spółki, prawa i obowiązki wspólników, organy spółki, rozwiązanie i likwidacja
spółki.

Spółka akcyjna – opisz podstawowe zasady funkcjonowania jej, tj.: wymagania prawne
i finansowe dotyczące rejestracji spółki, prawa i obowiązki akcjonariuszy, organy spółki,
rozwiązanie i likwidacja spółki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

skorzystać z kodeksu spółek handlowych w formie książkowej lub wykorzystać
odpowiednią stronę internetową z treścią kodeksu spółek handlowych,

zapoznać się z treścią Kodeksu spółek handlowych,

przeczytać polecenia do ćwiczenia,

odnaleźć właściwe przepisy prawne,

zapisać wyniki w tabeli.

Nazwa spółki

Charakterystyka spółki

Spółka jawna

Spółka partnerska

Spółka komandytowa

Spółka komandytowo-akcyjna

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Spółka akcyjna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rodki dydaktyczne:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

kodeks spółek handlowych.

wiczenie 2

Chcesz zarejestrować spółkę w KRS. Dokonaj interpretacji przepisów prawnych

zawartych w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym (Ustawa z dnia 20 września 1997 r.
z późniejszymi zmianami). Określ, jakie dane należy podać we wniosku o rejestrację spółki
w KRS? Podaj adres znajdującego się najbliżej Twojej miejscowości Sądu Gospodarczego
rejestrującego spółki w Krajowym Rejestrze Sądowym?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w Internecie Ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym,

zapoznać się z treścią ww. ustawy,

odpowiedzieć na pytanie.

rodki dydaktyczne:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

Kodeks spółek handlowych.

wiczenie 3

Określ adresy instytucji, w których musiałbyś załatwić formalności związane

z rozpoczynaniem działalności gospodarczej, gdybyś chciał tę działalność wykonywać
w mieszkaniu, gdzie mieszkasz.
1.

Urząd Miasta lub Gminy,

Urząd Skarbowy,

Urząd Statystyczny,

Zakład Ubezpieczeń społecznych,

Inspektorat Państwowej Inspekcji Pracy,

Inspektorat Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w Internecie bądź w książce telefonicznej adresy wymienionych instytucji,

przedstawić rozwiązanie na forum grupy.

rodki dydaktyczne:

−

komputer z dostępem do Internetu.

wiczenie 4

Zinterpretuj formy prawno-organizacyjne wybranych portów i terminali działających

w Polsce.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w Internecie strony internetowe portów i terminali działających w Polsce min. 6,

określić dla każdego podmiotu osobno formę prawno-organizacyjną,

zaprezentować wynik ćwiczenia na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

interpretować przepisy Kodeksu spółek handlowych?

interpretować przepisy dotyczące KRS?

wyszukiwać informacje dotyczące adresów instytucji, w których można
dokonać rejestracji firmy?

określać formy prawno-organizacyjne portów i terminali działających
w Polsce?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Podstawy rachunkowości

4.4.1. Materiał nauczania

Podstawy prawne rachunkowości

Działalność gospodarcza może przynieść zamierzone efekty tylko wówczas, gdy opiera

się na dokładnej orientacji o stanie i ruchu zaangażowanych w niej zasobów, przebiegu
procesów gospodarczych oraz osiąganych wynikach ekonomicznych. Umożliwia to dobrze
zorganizowany i sprawnie działający system ewidencji gospodarczej. Przedmiotem
rachunkowości są określone zjawiska i procesy gospodarcze występujące w podmiotach
gospodarczych. Podmiotami rachunkowości są jednostki prowadzące rachunkowość.
Podmiotami gospodarczymi są osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające
osobowości prawnej oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą bez względu
na to, jakie procesy gospodarcze występują w tych jednostkach.

Podstawowym aktem prawnych normującym zasady prowadzenia rachunkowości

w Polsce jest obowiązująca od 1995 roku ustawa z dnia 29 września 1994 roku
o rachunkowości. Jej nowelizacja wprowadzona ustawą z dnia 9 listopada 2000 roku
o zmianie ustawy o rachunkowości miała na celu dostosowanie polskiego prawa bilansowego
do rozwiązań obowiązujących w krajach Unii Europejskiej.
Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (MSR) to standardy przyjęte na gruncie
międzynarodowym i stanowiące podstawę zrozumienia zasad i metod rachunkowości
stosowanych na świecie. W szczególności MSR stanowią kompromis między europejskim
a amerykańskim systemem rachunkowości. Zakres obowiązywania MSR jest różny
w różnych krajach. Wiele krajów przyjęło MSR jako krajowy standard rachunkowości.
W Polsce bezwzględnie obowiązujące są przepisy ustawy o rachunkowości. W razie braku
uregulowań w ustawie przedsiębiorstwo powinno kierować się krajowymi standardami
rachunkowości, a dopiero w następnej kolejności Międzynarodowymi Standardami
Rachunkowości.

Funkcje rachunkowości pozwalają stwierdzić rolę tej dziedziny wiedzy w prowadzeniu

działalności gospodarczej.

Funkcje rachunkowości:

−

informacyjna,

−

kontrolna,

−

analityczna.
Rachunkowość to system ewidencji gospodarczej odzwierciedlający w formie pieniężnej

zjawiska i procesy gospodarcze zachodzące w danej jednostce, pozwalający na przedstawienie
jej sytuacji majątkowej, finansowej i ustalenie wyniku finansowego.

Rachunkowość jednostki obejmuje:

−

przyjęte zasady rachunkowości,

−

prowadzenie, na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących
zapisy zdarzeń w porządku systematycznym i chronologicznym,

−

okresowe ustalenie lub sprawdzenie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów
i pasywów,

−

wycenę aktywów i pasywów oraz ustalenie wyniku finansowego,

−

sporządzanie sprawozdań finansowych,

−

gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej przewidzianej
ustawą dokumentacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Elementy majątku jednostki gospodarczej

Prowadzenie działalności gospodarczej niezależnie od tego, czy jest to działalność

produkcyjna, usługowa czy też handlowa wymaga zaangażowania określonych zasobów
majątkowych. Zasoby majątkowe jednostki gospodarczej w rachunkowości nazywamy
aktywami. Ustawa o rachunkowości (art. 3) określa je jako „kontrolowane przez jednostkę
zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych
zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych”.

Majątek ten stanowi zbiór różnorodnych elementów, tworzących materialną bazę

funkcjonowania jednostki oraz dających możliwość wykonywania przez nią gospodarczych
zadań. Zasoby majątkowe występują w różnej postaci i różnie się zachowują w trakcie
procesu gospodarczego. Jedne z nich służą podmiotowi gospodarczemu przez dłuższy czas,
inne znajdują się w podmiocie gospodarczym stosunkowo krótko. Jedne łatwo spieniężyć
(sprzedać), inne trudniej. Takie rozróżnienie znajduje swoje odzwierciedlenie w klasyfikacji
aktywów.

Rys. 2. Podział aktywów [opracowanie własne]

Do majątku trwałego (aktywa trwałe) zaliczamy te składniki, które zużywają się

stopniowo i są wykorzystywane przez dłuższy okres czasu. Aktywa trwałe podmiotu dzielimy
na zróżnicowane podgrupy.

Wartości niematerialne i prawne to nabyte przez jednostkę prawa majątkowe, nadające

się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywalnym okresie użyteczności dłuższym niż
rok. Zalicza się do nich: autorskie prawa majątkowe, licencje, koncesje, patenty, znaki
towarowe, prawa do wynalazków, oprogramowanie komputerowe.

Rzeczowe aktywa trwałe – dzielą się na:

−

rodki trwałe – to między innymi nieruchomości (grunty i budynki), maszyny

i urządzenia, środki transportu, kotły, linie energetyczne, książki, meble, dywany, sprzęt
audiowizualny, prawo do wieczystego użytkowania gruntów, inwentarz żywy, które
są kompletne, zdatne do użytkowania o przewidywanym okresie użytkowania dłuższym
niż 1 rok,

−

rodki trwałe w budowie – zalicza się do nich nakłady na budowę lub zakup i montaż

nowych środków trwałych i inne koszty ponoszone w okresie gdy proces budowy
i przygotowania do eksploatacji nie został jeszcze zakończony oddaniem i przyjęciem
ś

rodka trwałego do użytkowania.

Należności długoterminowe. Zaliczamy do nich przyszłe i spodziewane wpływy

finansowe, jeżeli ich uzyskanie nastąpi, po co najmniej roku od momentu powstania
należności, np.: należności od urzędu skarbowego, od pracowników, itp.

Inwestycje długoterminowe składają się na nie zasoby pieniężne, instrumenty kapitałowe

wyemitowane przez inne jednostki, np.: akcje, obligacje a także wynikające z umowy prawo
do otrzymania środków pieniężnych np.: udzielone pożyczki z terminem wykupu powyżej
1 roku,

TRWAŁE

OBROTOWE

AKTYWA

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Długoterminowe rozliczenie międzyokresowe są to wydatki poniesione na poczet

kosztów, które wystąpią w przyszłych okresach.

Do majątku obrotowego (aktywa obrotowe) – zaliczamy te składniki, których postać

rzeczowa występująca w podmiocie gospodarczym jest krótsza niż 1 rok. Aktywa obrotowe
podmiotu dzielimy na zróżnicowane podgrupy.

Rzeczowe aktywa obrotowe – dzielą się na:

−

materiały – surowce, paliwa, materiały podstawowe, materiały pomocnicze, opakowania,
części zamienne do maszyn i urządzeń,

−

produkcja niezakończona – produkcja w toku procesów produkcyjnych, półfabrykaty,
wykonane roboty i usługi przed ich zakończeniem,

−

produkty gotowe – wyroby własnej produkcji,

−

towary – składniki nabywane w celu odsprzedaży.
Należności krótkoterminowe. Podobnie jak w przypadku należności długoterminowych,

z tym, że okres wymagalności jest krótszy niż 1 rok.

Inwestycje krótkoterminowe – dzielą się na:

−

aktywa finansowe – podobnie jak w przypadku inwestycji długoterminowych są to te
same elementy tylko okres wymagalności jest krótszy niż 1 rok,

−

rodki pieniężne – w postaci znaków pieniężnych znajdujących się w kasie jednostki

gospodarczej lub na jego rachunku bankowym,

−

inne inwestycje krótkoterminowe – np.: posiadane lokaty bankowe do 3 miesięcy.
Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe – podobnie jak w przypadku

długoterminowych rozliczeń międzyokresowych – tylko okres jest krótszy niż 1 rok.

Tabela 1. Klasyfikacja aktywów [opracowanie własne]

TRWAŁE

Wartości niematerialne i prawne

Rzeczowe aktywa trwałe

Należności długoterminowe

Inwestycje długoterminowe

Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe

OBROTOWE

Zapasy

Należności krótkoterminowe

Inwestycje krótkoterminowe

Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe

ródła finansowania majątku

Wszystkie środki gospodarcze (aktywa) występujące w przedsiębiorstwie mają

odpowiednie źródła pochodzenia, zwane także źródłami finansowania majątku lub kapitałami
Kapitały lub fundusze wskazują skąd pochodzą odpowiednie zasoby i kto ma prawo
dysponowania tymi zasobami. W rachunkowości źródła finansowania aktywów to pasywa.

Podział pasywów z punktu widzenia praw własności pokazuje rysunek 3.

Rys. 3. Podział pasywów [opracowanie własne]

PASYWA

KAPITAŁY

WŁASNE

KAPITAŁY

OBCE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kapitały własne

Kapitały własne powstają z pierwotnych wkładów właścicieli (udziałowców), a także

z zysków osiąganych przez jednostkę gospodarczą w trakcie jego działalności. Kapitał własny
jednostki gospodarczej powstaje w momencie założenia firmy. Początkowy wkład właściciela
może mieć postać pieniężną lub rzeczową, np.: samochód, komputer, itp. Wkład w formie
rzeczowej nazywamy aportem. Równowartość środków wniesionych przez właściciela
nazywamy kapitałem lub funduszem powierzonym. W trakcie istnienia jednostki
gospodarczej kapitały mogą być powiększone przez wniesienie nowych wartości przez jego
założyciela lub pomniejszane – w wypadku wycofania wartości uprzednio wniesionych.
Jednostka gospodarcza prowadzi określoną działalność, a jej rezultatem jest zysk ewentualnie
strata. Równowartość środków gospodarczych wygospodarowanych przez jednostkę
nazywamy kapitałem samofinansowania. Kapitały (fundusze) mają różne nazwy w zależności
od formy prawno-organizacyjnej podmiotu. Klasyfikację ich przedstawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Kapitały (fundusze) własne jednostek gospodarczych [opracowanie własne]

Jednostka gospodarcza

Kapitał (fundusz)

powierzony

Kapitał (fundusz) samofinansowania

Przedsiębiorstwo państwowe

Fundusz założycielski

Fundusz przedsiębiorstwa

Spółdzielnia

Fundusz udziałowy

Fundusz zasobowy

Spółka akcyjna

Kapitał akcyjny

Kapitał zapasowy

Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością

Kapitał udziałowy

Kapitał rezerwowy

Spółki osobowe

Kapitał właścicieli

Kapitały obce

Kapitały obce to wartościowy równoważnik tych składników majątku, które znajdują

się w dyspozycji jej i są własnością innych podmiotów gospodarczych. Składniki majątku
przekazane przez obce podmioty gospodarcze podlegają zwrotowi w ściśle określonym czasie
i na określonych warunkach

Wśród kapitałów obcych można wyróżnić:

−

kredyty bankowe,

−

pożyczki,

−

zobowiązania wobec dostawców – powstają z tytułu otrzymania od dostawcy materiałów,
towarów, za które zapłata nastąpi w terminie późniejszym,

−

zobowiązania wobec instytucji – z tytułu naliczonych a nie zapłaconych podatków,
składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, ceł i innych opłat,

−

zobowiązana wobec pracowników – z tytułu zaległych wynagrodzeń,

−

zobowiązania wekslowe – związane z wystawieniem weksla,

−

pozostałe zobowiązania – np.: związki zawodowe, instytucje ubezpieczeniowe.
Jednostka gospodarcza swoje długi (zobowiązania) powinna klasyfikować także

ze względu na okres spłaty.

Wyróżnia się:

−

zobowiązania krótkoterminowe, których termin spłaty jest krótszy niż rok,

−

zobowiązania długoterminowe, których termin spłaty jest dłuższy niż jeden rok.

Przychody

Do ważnych procesów wynikowych zalicza się sprzedaż wyrobów, towarów, usług, itp.

Pieniężny odpowiednik wartości sprzedaży nazywa się przychodem. Stanowi on sumę
wszystkich dokonanych sprzedaży, wynikających z przemnożenia liczby sprzedanych
składników majątkowych (wyrobów, towarów, papierów wartościowych) lub usług przez ich
cenę sprzedaży, niezależnie od tego czy dokonano zapłaty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W rachunkowości przychody można podzielić na:

−

przychody z działalności operacyjnej – związane z operacyjną (główną) działalnością
danej jednostki,

−

pozostałe przychody operacyjne – związane z poboczną działalnością firmy,
np.: przychody ze sprzedaży środków trwałych, odpisane i przedawnione zobowiązania,
otrzymane kary, grzywny, darowizny,

−

przychody finansowe – osiągane z tytułu przeprowadzonych przez jednostkę operacji
finansowych np.: przychody z tytułu dywidend (zysk z akcji), odsetek od lokat
bankowych, przychody ze sprzedaży aktywów finansowych (akcji, obligacji), przychody
osiągnięte z różnic kursowych.
Należy zaznaczyć, że przychodu nie stanowi podatek od towarów i usług VAT.

Koszty

Kategorią przeciwstawną do przychodów są koszty. Koszty stanowią wyrażone

w pieniądzu zużycie składników majątku, usług obcych, pracy pracowników. W Ustawie
o rachunkowości określono, że „koszty stanowią uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie
sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie
zmniejszenia wartości aktywów albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które
doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny
sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli”.

W rachunkowości koszty dzielą się na:

−

Koszty działalności operacyjnej – dotyczą produkcji i sprzedaży podstawowego celu
działalności gospodarczej (handlu, świadczenia usług). Koszty działalności operacyjnej
mogą być klasyfikowane według różnych kryteriów. Do podstawowych kryteriów
klasyfikacji należy zaliczyć ich podział według rodzaju i miejsca powstawania.

−

Zużycie materiałów i energii – obejmuje zużycie materiałów podstawowych,
pomocniczych, opakowań, odpadków, paliw, energii elektrycznej, itp.

−

Amortyzację – odpisy amortyzacyjne środków trwałych oraz wartości niematerialnych
i prawnych.

−

Usługi obce – usługi świadczone przez inne jednostki na rzecz jednostki macierzystej
np.: usługi budowlane, transportowe, itp.

−

Podatki i opłaty – podatek akcyzowy, podatek od nieruchomości, od środków transportu,
opłata skarbowa, itp.

−

Wynagrodzenia (płaca brutto), bez względu na charakter stosunku pracy.

−

Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia – składki z tytułu ubezpieczeń społecznych,
odpisy na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych.

−

Pozostałe koszty rodzajowe – koszty delegacji, reklamy.
Drugim kryterium klasyfikacji kosztów działalności operacyjnej jest podział kosztów

według typów działalności (miejsca powstawania kosztów).

Według tego układu klasyfikacyjnego wyróżnia się:

−

Koszty działalności podstawowej, które obejmują koszty bezpośrednie wytwarzania
wyrobów gotowych lub usług.

−

Koszty zarządu, dotyczą kosztów związanych z zarządzaniem i administracją.

−

Pozostałe koszty operacyjne – nie wiążą się bezpośrednio ze zwykłą działalnością
jednostki gospodarczej, zalicza się do nich – wartość zlikwidowanych środków trwałych,
zapłacone kary, grzywny, przekazane darowizny.

−

Koszty finansowe – są to poniesione koszty tzw. operacji finansowych,
a w szczególności: odsetki od kredytów bankowych, ujemne różnice kursowe, zapłacone
odsetki i kary za nieterminową regulację zobowiązań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dochód – wartość uzyskanych zasobów finansowych (pieniężnych) po uregulowaniu

kosztów uzyskania przychodów, [przychody – kosztu = dochody].

Wydatek, w ujęciu ekonomicznym, jest to każdy rozchód środków pieniężnych z kasy

lub rachunku bankowego jednostki gospodarczej, w związku z zapłatą za określone dobra lub
usługi w związku z regulowaniem różnych zobowiązań jednostki. Istnieje tu zasada, że nie
każdy wydatek jest kosztem, ale każdy koszt wiąże się z wydatkiem (niekoniecznie w tym
samym czasie, co powstanie kosztu).

Zyski i straty nadzwyczajne

Zyski i straty nadzwyczajne są integralnym elementem wyniku finansowego. Są one

skutkami finansowymi zdarzeń powstających niepowtarzalnie. Zdarzeniami mającymi wpływ
na powstanie wyników nadzwyczajnych są najczęściej czynniki o charakterze losowym.
Zyski nadzwyczajne odzwierciedlają wzrost środków gospodarczych bez zaangażowania
ś

rodków własnych, np.: otrzymane odszkodowania za szkody losowe.

Straty nadzwyczajne powodują zmniejszenie stanu środków gospodarczych podmiotu.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki akt prawny reguluje podstawy rachunkowości w Polsce?

Co to jest rachunkowość?

Co to są aktywa?

Jak się dzielą aktywa?

Co to są pasywa?

Jak się dzielą pasywa?

Co to są przychody?

Co to są koszty?

Jaka jest różnica między kosztem a wydatkiem?

10.

Co to są straty i zyski nadzwyczajne?

4.4.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Określ jednostki, które mają obowiązek prowadzić pełną rachunkowość i zapisz je

w poniższej tabeli.

Jednostki, które mają obowiązek prowadzić pełną rachunkowość

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w Internecie Ustawę o rachunkowości,

wyszukać w Ustawie o rachunkowości jednostki mające obowiązek prowadzenia pełnej
księgowości,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wpisać wyszukane jednostki do tabeli.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu.

wiczenie 2

Odszukaj i zapisz w poniższej tabeli podstawowe informacje dotyczące Międzynarodowych

Standardów Rachunkowości:

−

datę rozpoczęcia działalności,

−

zakres obowiązywania,

−

członkowie,

−

podstawowe zasady działania.

Podstawowe dane

Treść

Data rozpoczęcia działalności

Zakres obowiązywania

Członkowie

Zasady działania

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w Internecie informacje na temat Międzynarodowych Standardów Rachunkowości,

wpisać do tabeli podstawowe dane.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu.

wiczenie 3

Określ funkcje rachunkowości zgodnie ze wzorem znajdującym się w poniższej tabeli.

Funkcje rachunkowości

Treść funkcji

informacyjna

kontrolna

analityczna

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wypisać do tabelki treść funkcji rachunkowości,

przedstawić wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wiczenie 4

Dokonaj klasyfikacji przedstawionych poniżej środków gospodarczych występujących

w porcie w przekroju na grupy rodzajowe dla aktywów trwałych i aktywów obrotowych.

Nazwa środka gospodarczego

Środki pieniężne na rachunku bankowym

Posiadane oprogramowanie komputerowe

Posiadane w magazynie produkty do sprzedaży

Udzielona innej firmie spedycyjnej pożyczka

Dźwig na nadbrzeżu portowym

Zakupione akcje – zamiar sprzedaży za 2 lata

Nadpłacony podatek

Samochód ciężarowy

Obligacje skarbowe – termin wykupu za 2 lata

10.

Gotówka w kasie

11.

Posiadane przez firmę w magazynie materiały papiernicze

12.

Wartość znaku towarowego firmy

13.

Dywan w biurze

14.

Opłacona na przyszły rok prenumerata gazety portowej

15.

Przyznano firmie dotację z Europejskiego Funduszu Socjalnego

16.

Wózek widłowy w magazynie

17.

Kwoty należne od kontrahentów

18.

Rozpoczęta budowa garażu dla sprzętu portowego

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uszeregować (w poniższej tabeli) środki gospodarcze w przekroju na grupy rodzajowe dla
aktywów trwałych i aktywów obrotowych,

przedstawić wyniki na forum grupy.

POZ.

AKTYWA TRWAŁE

Wartości niematerialne i prawne

Rzeczowe aktywa trwałe

Należności długoterminowe

Inwestycje długoterminowe

Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe

AKTYWA OBROTOWE

Zapasy

Należności krótkoterminowe

Inwestycje krótkoterminowe

Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wiczenie 5

Dokonaj klasyfikacji aktywów.

Określenie składnika

Klasyfikacja szczegółowa

Pożyczka udzielona innej jednostce
gospodarczej na okres 3 lat

Aktywa trwałe

Inwestycje

długoterminowe

Pożyczka

długoterminowa

Samochód ciężarowy

Materiały do produkcji

Oprogramowanie komputerowe

Długopisy

Grunty własne

Rybki akwariowe w biurze handlowym

Pieniądze w kasie

Zakupione akcje w celach handlowych

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wpisać w puste miejsca w tabelce właściwe nazwy,

przedyskutować rozwiązanie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 6

Dokonaj klasyfikacji kapitałów własnych poprzez odpowiednie wypełnienie poniższej

tabeli.

Przykłady kapitałów

Prawda

/ Fałsz

W spółce jawnej kapitał powierzony nazywa się kapitał założycielski

W spółdzielni kapitał wygospodarowany w trakcie działalności to fundusz zasobowy

W Spółce akcyjnej kapitał wygospodarowany w trakcie działalności to kapitał rezerwowy

W przedsiębiorstwie państwowym kapitał powierzony to fundusz założycielski

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać treść tabeli,

określić czy podane zdanie są prawdziwe (wpisz P) lub fałszywe (wpisz F).

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

interpretować ustawę o rachunkowości?

wyszukiwać

informację

regulacjach

prawnych

dotyczących

międzynarodowych standardów rachunkowych?

określać funkcje rachunkowości?

klasyfikować aktywa?

klasyfikować pasywa?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Przepisy prawa dotyczące zasad działalności w różnych

gałęziach transportu

4.5.1. Materiał nauczania

Transport drogowy

Główne regulacje prawne dotyczące międzynarodowego transportu drogowego:

−

konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) z 1956 r.,

−

konwencja celna dotycząca międzynarodowego przewozu towarów z zastosowaniem
karnetów TIR (Konwencja TIR) z 1957 r.,

−

konwencja o wspólnej procedurze tranzytowej (WPT) z 1987 r.,

−

umowa europejska dotycząca pracy załóg pojazdów wykonujących przewozy drogowe
(AETR) z 1970 r.,

−

umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów
niebezpiecznych (ADR) z 1957 r.,

−

umowa o międzynarodowych przewozach szybko psujących się artykułów
ż

ywnościowych (ATP) z 1970 r.

Konwencja CMR, podpisana w 1956 r. w Genewie, ma zastosowanie przy

wykonywaniu zarobkowego przewozu drogowego towarów pod warunkiem, że miejsce
nadania towaru i miejsce przeznaczenia znajduje się w dwóch różnych krajach, z których
jeden jest stroną Konwencji CMR. Postanowienia prawa wewnętrznego poszczególnych
państw określają, jaki podmiot jest uprawniony do prowadzenia działalności w zakresie
międzynarodowego transportu drogowego. W Polsce kwestie te są unormowane w ustawie
o transporcie drogowym. Konwencja CMR ma zastosowanie wyłącznie w odniesieniu do
przewozów wykonywanych na podstawie umowy przewozu samochodami, pojazdami
członowymi, przyczepami i naczepami.

Konwencja TIR podpisana w 1975 r. w Genewie, dotyczy międzynarodowego przewozu

towarów z zastosowaniem karnetu TIR. Karnet TIR umożliwia transport ładunków
w pojeździe posiadającym certyfikat celny. Załadowany pojazd zamykany jest plombą celną
w urzędzie celnym wyjściowym i praktycznie towar bez kontroli celnej pośredniej
przewożony jest do urzędu celnego końcowej odprawy. Kontrola przez urzędy celne
przejściowe (tranzytowe) ogranicza się jedynie do sprawdzenia dokumentów i stanu plomby
założonej w Urzędzie Celnym wyjściowym. Niemożliwe jest dokonywanie przeładunków
pomiędzy UC wyjściowym i docelowym.

Konwencja o wspólnej procedurze tranzytowej (WPT) z 1987 r., stosowana jest

w transporcie drogowym oraz, w formie uproszczonej, w transporcie kolejowym i lotniczym.

W ramach wspólnej procedury tranzytowej towary są przewożone z urzędu wyjścia

z jednej umawiającej się strony do urzędu przeznaczenia w drugiej umawiającej się strony na
podstawie jednego dokumentu celnego i jednego zabezpieczenia (z reguły gwarancji),
ważnych od rozpoczęcia do zakończenia procedury. W urzędach celnych tranzytowych
formalności celne ograniczone są do minimum.

Podstawową cechą wspólnej procedury tranzytowej jest wprowadzenie znacznych

uproszczeń przy przewozach towarów w transporcie międzynarodowym. Procedura ta jest,
zatem korzystna dla podmiotów dokonujących obrotu towarowego z zagranicą.

Umowa europejska dotycząca pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe

przewozy drogowe (AETR) została sporządzona w 1970 r. w Genewie. Polska podpisała tę
umowę w 1971 r., jednakże ratyfikowana dopiero w 1992 r. Umowa ta doczekała się publikacji
po siedmiu latach, w 1999 r., i od tego czasu obowiązuje w naszym kraju. Celem konwencji
AETR jest zwiększenie bezpieczeństwa ruchu drogowego, poprzez regulacje istotnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

warunków zatrudnienia kierowców w transporcie drogowym. Ważne też jest wypracowanie
metod i środków zapewniających wykonanie postanowień zawartych w AETR. Przepisy AETR
obowiązują i stosuje się je w każdym kraju, który jest stroną konwencji, bez względu na to czy
jest to przewóz krajowy czy międzynarodowy, osób czy towarów.

Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów

niebezpiecznych (ADR). Umowa określa stosunki prawne między uczestniczącymi
państwami, natomiast przepisy regulujące w szerokim zakresie warunki przewozu
poszczególnych

materiałów

niebezpiecznych

międzynarodowym

transporcie

samochodowym, które zawarte są w jej załącznikach. Załącznik A dzieli wszystkie
produkowane w świecie materiały na dziewięć klas niebezpieczeństwa oraz zawiera
szczegółowy wykaz tych materiałów w poszczególnych klasach. Określa ogólne
i szczegółowe warunki opakowania pojedynczych materiałów, wymagania w zakresie
oznakowania materiałów oraz warunki badań i znakowania tych materiałów załącznik B).

Umowa

międzynarodowych

przewozach

szybkopsujących

się

artykułów

ywnościowych (ATP) ma na celu poprawę przewozu szybkopsujących się artykułów

ywnościowych, pod kątem zachowania wysokiej jakości przewożonych towarów

transportem międzynarodowym. Postanowienia umowy stosuje się do:

−

każdego przewozu wykonywanego na rzecz osób trzecich lub na własny rachunek
wyłącznie transportem kolejowym lub samochodowym lub obydwoma tymi rodzajami
transportu,

−

do przewozów morskich na odległość mniejszą niż 150 km, pod warunkiem że ładunki
dostarczane są bez przeładunku środkami transportu używanymi do przewozu lądowego
lub przewozów lądowych i pod warunkiem że przewozy te poprzedza lub następuje po
nich jeden lub kilka przewozów lądowych, albo są one wykonywane między dwoma
takimi przewozami lądowymi.

Transport kolejowy

Podstawowe uregulowania prawne to:

−

COTIF 1980 – Konwencja o międzynarodowym przewozie kolejami, której załącznik B
znany jest jako przepisy ujednolicone o umowie międzynarodowego przewozu towarów
kolejami (CIM);

−

SMGS – Umowa o międzynarodowej Kolejowej Komunikacji Towarowej SMGS,

−

PPW – przepisy użytkowania wagonów w kolejowej komunikacji międzynarodowej –
obowiązuje strony SMGS;

−

CIM – CUV – przepisy ujednolicone o umowie użytkowania wagonów
w międzynarodowej komunikacji kolejowej – załącznik Rico konwencji COTIF 1980;

−

RICo – regulamin międzynarodowego przewozu kolejami kontenerów – aneks nr II do
CIM;

−

RID – regulamin dla międzynarodowego przewozu kolejami towarów niebezpiecznych –
aneks nr I konwencji COTIF 1980;

−

RIP – regulamin międzynarodowego przewozu kolejami wagonów prywatnych – aneks
nr II do CIM;

−

RIV – umowa o wzajemnym użytkowaniu wagonów towarowych w komunikacji
międzynarodowej – podpisana przez sygnatariuszy COTIF.
Najważniejsze konwencje dotyczące przewozów kolejowych to COTIF 1980 i SMGS,

które regulują kwestie prawne w następujących krajach:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zakres stosowania konwencji COTIF prezentuje tabela 3.

Tabela 3. Kraje stosujące konwencje COTIF [opracowanie własne]

KOLEJE

NR KODU

SKRÓT

Austriackie

OEBB

Algierskie

SNTF

Belgijskie

Brytyjskie

Bośni i Hercegowiny

Chorwackie

Czeskie

Duńskie

DSB

Fińskie

Francuskie

SNCF

Greckie

Hiszpańskie

RENIE

Holenderskie

Irackie

IRR

Irańskie

RAI

Irlandzkie

–

CIE

Luksemburskie

CFL

Macedońskie

MŻ

Niemieckie

Norweskie

NSB.

Portugalskie

Rumuńskie

CFR

Słowackie

ZSR

Słoweńskie

SŹ

Syryjskie

CFS

Szwajcarskie

SBB

Szwedzkie

Tunezyjskie

–

SNCFT

Tureckie

TCDD

Węgierskie

MAV

Włoskie

Umowa o międzynarodowej kolejowej komunikacji towarowej z dnia 1 listopada 1991 r.,

jest umową międzyresortową. Podpisali ją kierownicy resortów komunikacji z 22 państw.

Tabela 4. Kraje stosujące konwencje COTIF [opracowanie własne]

KOLEJE

NR KODU

SKRÓT

Azerbejdżańskie

Białoruskie

Chińskie

KŻD

Estońskie

EVR

Gruzińskie

Kazachskie

KZH

Kirgiskie

KGR

Koreańskie

Łotewskie

LDZ

Mołdawskie

CFM

Rosyjskie

RŻD

Tadżyckie

TPD

Turkmeńskie

TRK

Uzbeckie

SAZ

Ukraińskie

Wietnamskie

DSVN

W Polsce obowiązują obie konwencje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Transport lotniczy

W transporcie lotniczym najważniejszą rolę odgrywają uregulowania przyjęte przez

Zrzeszenie

Międzynarodowego

Transportu

Lotniczego

IATA,

która

zrzesza

międzynarodowych przewoźników wykonujących loty regularne. IATA reguluje kwestie
dotyczące przewozu ładunków, przewozu poczty, ładunków niebezpiecznych, towarów
szybko psujących się i żywych zwierząt. Międzynarodowe przewozy lotnicze ładunków
podlegają postanowieniom Konwencji Warszawskiej z 1929 r. o ujednoliceniu niektórych
prawideł dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego.

Konwencja z dnia 7 grudnia 1944 roku o międzynarodowym lotnictwie cywilnym.

Jest ona podstawowym aktem prawnym normującym międzynarodową działalność lotnictwa
cywilnego, przyjętym do stosowania przez 188 państw członków Organizacji ICAO
(International

Civil

Aviation

Organization).

Uwarunkowania

prawne

dotyczące

przynależności państwowej statków powietrznych zawarte są w jej kilku artykułach.

Postanawiają one m.in., że każdy cywilny statek powietrzny:

−

ma przynależność państwową Państwa, w którym jest zarejestrowany (art. 17),

−

nie może mieć ważnej rejestracji jednocześnie w kilku państwach (art. 18),

−

ma posiadać właściwe znaki przynależności państwowej (art. 20).

Transport morski

W transporcie morskim do podstawowych przepisów należą:

−

Konwencja Helsińska – jest to konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru
Morza Bałtyckiego powstała w 1974. Określa ona zasady współpracy 9 państw
nadbałtyckich w zakresie ochrony Bałtyku,

−

Konwencja IMDGC – konwencja normuje zasady przewozu towarów niebezpiecznych
drogą morską,
W transporcie morskim obowiązują dwa podstawowe listy przewozowe: True of Landing

i Express Bill of Landing.

Roszczenia w transporcie

Roszczeniem nazywa się uprawnienie wierzyciela do żądania od dłużnika spełnienia

określonego świadczenia. Roszczenia w transporcie wynikają głównie z umowy przewozu,
wygasają one w chwili odbioru przez odbiorcę przesyłki. Przyjęcie jej bez zastrzeżeń oznacza
przyznanie, że przewoźnik należycie wywiązał się ze swoich obowiązków. Od tej zasady
istnieją jednak wyjątki: nie wygasają roszczenia z tytułu całkowitego braku przesyłki,
niedotrzymania terminu przewozu. Roszczenia z tytułu uszkodzenia lub częściowego
uszkodzenia nie wygasają, jeżeli szkody te zostaną protokolarnie stwierdzone. Podobne
zasady dotyczą przesyłek, które mogą być niewidoczne z zewnątrz i ujawniają się dopiero
po odebraniu przesyłki i dokładnym jej sprawdzeniu.

Przedawnieniem roszczeń nazywamy określony termin, po którym upływie nie można

dochodzić roszczeń, mimo, że nadal one istnieją. Terminy przedawnienia roszczeń są zależne
od podstawy prawnej, na podstawie, której doszło do zawarcia umowy przewozu.

Wszelkie spory wynikające z umowy przewozu powinny być rozwiązywane

w postępowaniu reklamacyjnym. Reklamacja powinna być wniesiona na piśmie i powinno
zawierać następujące dane:

−

określenie osoby wnoszącej reklamację,

−

przedmiot sporu,

−

uzasadnienie reklamacji,

−

opis załączników,

−

adres, na który należy udzielić odpowiedzi,

−

podpisy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie znasz główne regulacje prawne normujące transport drogowy?

Jakie znasz główne regulacje prawne normujące transport kolejowy?

Jakie znasz główne regulacje prawne normujące transport lotniczy?

Jakie znasz główne regulacje prawne normujące transport morski?

Na czym polegają roszczenia w transporcie?

4.5.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Sporządź reklamację dotyczącą zaistniałej sytuacji.
Przewoźnik drogowy nie dostarczył, zgodnie z podpisaną umową terminowo ładunku

do odbiorcy. Zwłoka w dostawie spowodowała, że Twoja firma będzie musiała zapłacić
odsetki karne za nieterminowość.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odnaleźć w Internecie wzór wypełnionej reklamacji,

odszukać w podanej literaturze dodatkowe informacje na temat reklamacji,

sporządzić reklamację do treści zdania – dodatkowe dane otrzymasz od nauczyciela,

przedstawić reklamację na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wzór reklamacji,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 2

Firma „Paris” z Francji eksportuje towary żywnościowe do Łotwy. Trufle przewożone są

na całej trasie transportem kolejowym. Należy określić, na jakim odcinku trasy przewozu jest
stosowany list przewozowy CIM, a na jakim list przewozowy SMGS?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

skorzystać z Internetu, w celu sprawdzenia jakie kraje stosują przepisy CIM, a jakie
przepisy SMGS,

narysować schemat trasy, uwzględniając kraje przez, które odbędzie się przewóz.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

umowa CIM,

−

umowa SMGS,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

mapa Europy z wykresem linii kolejowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wiczenie 3

Określ, na jakim odcinku trasy przewozu jest stosowany list przewozowy CIM, a na

jakim list przewozowy SMGS przy przewozie koleją sprzętu AGD z Niemiec do Albanii.
Wiedząc, że trasa przebiega przez: Niemcy, Czechy, Austrię, Słowenię, Chorwację, Albanię.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

skorzystać z Internetu, w celu sprawdzenia jaki kraje stosują przepisy CIM, a jaki
przepisy SMGS,

narysować schemat trasy, uwzględniając pokonywane kraje.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

mapa Europy z wykresem linii kolejowej,

−

umowa CIM,

−

umowa SMGS,

−

komputer z dostępem do Internetu.

wiczenie 4

Scharakteryzuj zasady przewozu towarów niebezpiecznych transportem morskim,

drogowym, kolejowym, lotniczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w Internecie odpowiednie konwencje i opisać w dowolnej formie: zasady
załadunku, zasady oznaczenia, zasady przejazdu, zasady wyładunku, uprawnienia do
kierowania pojazdem,

przedstawić odpowiedzi na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

sporządzać reklamację?

interpretować przepisy prawne dotyczące przewozu różnymi środkami
transportu?

określać dokumenty przewozowe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Koszty i ceny w transporcie

4.6.1. Materiał nauczania

Koszt jest to wyrażone wartościowo zużycie środków pracy, przedmiotów pracy, usług

obcych, samej pracy.

Z punktu widzenia działalności firm przewozowych bardzo ważnym parametrem jest

koszt własny produkcji usługi transportowej charakteryzujący się zmiennością – tzn. zależny
jest od wielkości produkcji, gałęzi transportu, warunków i okresu jego wykonywania.
Właściwe zarządzanie kosztami, ich kontrola i optymalizacja wymaga poznania ich
szczegółowej struktury oraz specyfiki.

Elementami, które mają bezpośredni wpływa na kształtowanie się poziomu kosztów

transportu są:

−

technologia realizowanej usługi transportowej,

−

waga towaru,

−

objętość towaru,

−

odległość przemieszczania,

−

niebezpieczeństwo związane z przewozem towaru (dotyczy towarów objętych ADR),

−

podatność transportowa towaru.

Obecnie najczęściej stosowanym w przedsiębiorstwach sposobem podziału kosztów jest

układ rodzajowy, który pozwala grupować koszty według treści ekonomicznej elementów
poniesionych nakładów środków produkcji, potrzebnych do obliczenia wartości produkcji
dodanej. Całość kosztów ponoszonych w przedsiębiorstwie w ramach poszczególnych
dziedzin działalności można rozłożyć na pewne elementarne składniki. Są to pierwotne,
jednorodne składniki kosztów, będące dla danego przedsiębiorstwa elementami procesu
pracy. Składniki te określa się mianem rodzajów kosztów, a ich odpowiednie uszeregowanie
– rodzajowym układem kosztów.

Standardowy układ rodzajowy kosztów zawiera następujące elementy:

−

amortyzacja,

−

zużycie materiałów i energii,

−

wynagrodzenia,

−

narzuty na wynagrodzenia,

−

podatki,

−

inne koszty.

Narzuty na wynagrodzenia obejmują dwie pozycje kosztów w formie stawek liczonych

od wynagrodzeń: składki z tytułu ubezpieczeń społecznych, oraz odpisy na fundusze
specjalne, które mogą być wykorzystane na ściśle określone cele bądź też mają chronić
przedsiębiorstwo przed ryzykiem, jakie powstaje na skutek prowadzonej działalności
(np. fundusz socjalny, fundusz pracy). Natomiast pozycja podatki zawiera tzw. podatki
kosztowe, jak, np. podatek od nieruchomości i podatek gruntowy. Do innych kosztów zalicza
się przede wszystkim koszty czynszów za dzierżawę gruntów, budynków i budowli, opłat
ubezpieczeń majątkowych oraz koszty podróży służbowych.

Ważny z punktu widzenia działalności firmy transportowej jest podział na koszty stałe

i zmienne:

−

koszty stałe są w zasadzie niezależne od zmian w rozmiarze produkcji transportowej.
Do tej grupy kosztów należą: koszty zatrudnienia pracowników, amortyzacja,
ubezpieczenie majątku (np. pojazdów), koszty licencji i pozwoleń. podatki od
nieruchomości, dzierżawa, leasing, itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

koszt zmienne ulegają zmianie wraz ze zmianą wielkości produkcji tzn. np. rosną wraz ze
wzrostem sprzedaży.

Ceny w transporcie

Cena usługi transportowej jest pieniężnym wyrażeniem jej wartości. Powinna

uwzględniać koszt własny produkcji usługi oraz zysk.

Ceny usług transportowych mogą być różnicowane w zależności od:

−

gałęzi transportu,

−

rodzaju środka przewozowego,

−

rodzaju świadczonych usług transportowych,

−

charakteru przewozu.

Koszty usług transportowych ponoszone w poszczególnych gałęziach transportu

ze względu na stosowane środki przewozowe oraz technologie transportowe wykazują duże
różnice. Dlatego też ceny oparte są na kosztach występujących w poszczególnych gałęziach
transportu.

W praktyce usługi transportowe realizowane są często przy udziale większej ilości gałęzi

(zazwyczaj przy dwóch), ceny ryczałtowane za całość świadczonych usług. Wówczas ceny
ustalane są na podstawie odrębnych kalkulacji kosztów, odpowiednich dla każdej gałęzi
transportu. Ze zróżnicowaniem cen usług transportowych mamy również do czynienia
w ramach jednej gałęzi transportu. Zależy to od rodzaju środka przewozowego
zastosowanego do wykonania przewozu, ponieważ koszt jednostkowy przewozu zmniejsza
się wraz ze wzrostem ładowności środka przewozowego, a co się z tym wiąże – cena za
przewóz ulega obniżeniu w miarę zwiększania się masy przesyłki.

Przedsiębiorstwa transportowe, spedycyjne czy logistyczne obok usługi przewozu

wiadczą także szereg innych, dodatkowych usług, jak usługi przeładunkowe, magazynowe,

kompletacja, itp., w przypadku, których ustalane są odrębne ceny.

Ze względu na różny charakter przewozu, inne ceny będą stosowane w przewozach osób,

a inne w przewozach towarów. Różnice wystąpią także w zasadach kalkulacji kosztów
będących podstawą przy ustalaniu cen dla każdego z tych rodzajów przewozów.

Ponieważ w przewozach międzynarodowych koszty są wyższe, ceny ulegają

zróżnicowaniu również w zależności od tego, czy mamy do czynienia z przewozami
krajowymi, czy międzynarodowymi.

Systemy ustalania cen w transporcie

Generalnie możemy wskazać na dwa sposoby ustalania cen w transporcie:

−

system umowny,

−

system taryfowy.

System umowny polega na tym, że każdorazowo usługobiorcy i firmy transportowe

zawierają umowę na realizację procesu transportowego, w której ustalają wysokość ceny
(stawki) za usługę transportową. Cena umowna jest często ustalana w wyniku negocjacji
przeprowadzonej między usługodawcą a usługobiorcą. Wysokość tej ceny w zasadzie nie
podlega żadnym ograniczeniom prawnym. Są to ceny wolne, których wysokość jest
kształtowana przez popyt i podaż. Ceny umowne można stosować w każdym przypadku,
chyba że obowiązujące przepisy lub umowy międzynarodowe nie stanowią o stosowaniu
ograniczeń w zakresie ustalania cen przez przedsiębiorstwa świadczące usługi transportowe,
spedycyjne czy logistyczne.

W systemie taryfowym mamy do czynienia z taryfą, czyli podaną do publicznej

wiadomości ceną za wykonanie określonych usług transportowych wraz z postanowieniami,
które określają zasady jej stosowania i obliczania opłat.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Taryfy mogą być ustalane:

−

przez poszczególnych przewoźników,

−

przez grupę przewoźników w wyniku zawartych porozumień,

−

przez kompetentny organ administracji państwowej lub instytucje zrzeszające
przewoźników i spedytorów.

Ceny zawarte w taryfach są cenami jednostkowymi. Oznaczają, więc cenę za przewóz

określonej jednostki ładunku, na przykład na podaną w taryfie odległość.

Na poziom cen duży wpływ mają warunki występujące na rynku usług transportowych,

a ściślej rzecz ujmując, poziom popytu i podaży oraz poziom konkurencji. Jeśli podaż
przewyższa popyt, ceny powinny maleć. Podobnie jest w sytuacji ostrej konkurencji na rynku,
zwłaszcza konkurencji cenowej. Natomiast, jeśli popyt przewyższa podaż, ceny mogą
wzrastać. W praktyce jednak nie zawsze te podstawowe reguły ekonomiczne są stosowane.

Zasadniczo taryfowy system ustalania cen występuje przy masowych i powtarzalnych

aktach kupna i sprzedaży. Ujednolicone stawki jednostkowe taryf mają charakter cen
odpowiadających przeciętnym warunkom i kosztom produkcji.

W bardzo wąskim znaczeniu taryfa transportowa oznacza zestawienie cen za usługi

transportowe. W nieco szerszym znaczeniu pod pojęciem taryfy transportowej rozumie się
podany do powszechnej wiadomości wykaz stawek i opłat, tj. cen jednostkowych za
wykonanie określonych usług transportowych oraz zbiór przepisów określających warunki
stosowania tych stawek i sposób obliczania według nich opłat za poszczególne usługi.
W najszerszym znaczeniu przez taryfę transportową rozumie się zbiór przepisów
regulujących warunki wykonania określonych usług transportowych.

Stawki opłat stosowane w taryfach

Stawki opłat w taryfach ustalane są najczęściej na podstawie kosztów własnych

ponoszonych w związku ze świadczeniem usług transportowych. Stawki mogą być:

−

stałe (proporcjonalne),

−

degresywne (malejące),

−

progresywne (rosnące).
Stawki stałe występują wtedy, kiedy za każdą jednostkę pracy przewozowej (tkm, pkm)

obowiązuje ta sama stawka, bez względu na wielkość całkowitej produkcji zrealizowanej
w danym przewozie. Przy stawkach degresywnych opłata za każdą jednostkę pracy
przewozowej zmniejsza się wraz ze wzrostem jej rozmiarów pod wpływem wzrostu
na przykład odległości przewozu. Stawki progresywne są odwrotnością stawek
degresywnych, to znaczy wzrastają wraz ze wzrostem wielkości pracy przewozowej.

Taryfy transportowe mogą również zawierać stawki mieszane, które łączą cechy wyżej

wymienionych stawek.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie elementy wpływają na koszty transportu?

Jak dzieli się układ rodzajowy kosztów?

Co to są koszty stałe i koszty zmienne?

Co to jest cena?

Jakie znasz sposoby ustalania cen w transporcie?

Na czym polega system umowny?

Na czym polega system taryfowy?

Co to są taryfy?

Jak dzielą się stawki w opłatach taryfowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Przyporządkuj podane niżej koszty do odpowiednich grup kosztów rodzajowych

(wynagrodzenia pracowników portowych, zużycia paliwa, urządzeń portowych, naprawy
urządzeń portowych przez zewnętrzne firmy, płacone przez pracodawców ubezpieczenia
społeczne za pracowników, koszty reklamy portowej, zużycie energii elektrycznej w porcie,
opłaty za dzierżawę budynku portowego, podatki związane z działalnością portową, zużyte
opakowania).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przyporządkować podane koszty występujące w porcie do odpowiednich grup
rodzajowych,

zaprezentować wynik ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 2

Przyporządkuj koszty występujące w porcie do kosztów stałych i zmiennych

(wynagrodzenie pracowników biurowych, nadgodziny dla pracowników pracujących przy
załadunku statków, abonament za używanie programów komputerowych, zużycie energii
elektrycznej, abonament za przesył energii elektrycznej, zużycie materiałów potrzebnych do
sztuowania ładunku, abonament telefoniczny, rozmowy telefoniczne).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przyporządkować podane koszty występujące w porcie do odpowiednich grup rodzajowych,

zaprezentować wynik ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 3

Porównaj ceny w komunikacji lotniczej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odnaleźć strony internetowe przewoźników lotniczych świadczących usługi lotnicze dla
pasażerów,

odnaleźć zakładkę dotyczącą możliwości sprawdzania cen biletów na wybrane trasy
lotnicze,

porównać ceny przelotu dla wybranych 5 rejsów obsługiwanych przez trzech
przewoźników działających na terenie Polski – trasy lotnicze otrzymasz od nauczyciela,

porównać odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

cenniki linii lotniczych.

wiczenie 4

Określ ceny usług kolejowych związanych z przewozem osób.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać rozkład jazdy na stronie internetowej PKP i innych przewoźników,

wyszukać dla 10 wybranych tras kolejowych ceny biletów (przy uwzględnieniu dla
każdej trasy różnych zmiennych czynników, np.: rodzaj pociągu, klasa, rodzaj
przewoźnika, itp.) trasy zostaną podane przez nauczyciela,

porównać odpowiedzi na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

rozkład jazdy, cenniki kolejowe.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

identyfikować koszty związane z działalnością portową?

wyszukiwać informacje dotyczącą cen?

określać przyczyny wynikające z różnic cenowych występujących
w różnych gałęziach transportu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Istota negocjacji handlowych

4.7.1. Materiał nauczania

Negocjacje to dwustronny proces komunikowania się, którego celem jest osiągnięcie

porozumienia, gdy interesy zaangażowanych stron są konfliktowe. Strony negocjacji próbują
za pomocą argumentów i perswazji przezwyciężyć dzielące je różnice i znaleźć
satysfakcjonujące rozwiązanie.

Style negocjacyjne:

−−−−

konfrontacja – podejście oparte na myśleniu w kategoriach korzyść/strata, daleko idące
żą

dania, kosztem interesów drugiej strony (twardy styl negocjacji),

−−−−

kompromis – myślenie korzyść/korzyść, ale każda ze stron częściowo korzysta
i częściowo traci, jeśli chodzi o realizację własnych interesów, kompromis wcale nie
musi oznaczać najlepszego z możliwych rozwiązań,

−−−−

kooperacja – korzyść/korzyść, wspólne rozwiązywanie problemów, poszukiwanie
porozumienia, które pozwoli na zrealizowanie interesów obu stron w jak najszerszym
zakresie (rzeczowy styl negocjacji),

−−−−

przystosowanie – strata/korzyść, prowadzące do kapitulacji, daleko idące ustępstwa,
po to, by zrealizować interesy drugiej strony i utrzymać z nią poprawne stosunki (miękki
styl negocjacji),

−−−−

unikanie – strata/strata, prowadzi do wycofania się strony z negocjacji, wynika to z braku
możliwości wywierania nacisku na sytuację oraz przekonania, że koszty rozwiązywania
problemu są większe niż korzyści płynące z jego rozstrzygnięcia.

Techniki negocjacyjne

Są to instrumenty realizacji strategii i środki, przy pomocy których osiąganie są założone

cele negocjacji. Do najciekawszych taktyk zaliczyć można:

−−−−

niepełne pełnomocnictwo („muszę się skonsultować”) – negocjator może uzyskać
korzyści z posiadania prawdziwego lub pozornego zwierzchnika, który nie biorąc
bezpośredniego udziału w negocjacjach, ma ostateczny głos przy zatwierdzaniu
porozumienia,

−−−−

nieprzekraczalne terminy – zagrożenie terminem wywołuje presję na drugą stronę, która
zmuszona jest do działania w terminie, który nie jest dla niej najwygodniejszy. W efekcie
sprawność psychiczna strony słabnie, opór przed argumentacją maleje,

−−−−

nagroda w raju – obiecujemy partnerowi, iż jeśli zaspokoi nasze żądania, zostanie
nagrodzony w najbliższej, ale nieokreślonej przyszłości,

−−−−

próbny balon – taktyka obliczona na wyciągnięcie dodatkowych informacji, których
druga strona nie chce ujawnić. Polega na zadawaniu pytań: „co by było, gdyby...” lub
tworzeniu hipotetycznych sytuacji. Analizując reakcję drugiej strony, uzyskujemy
odpowiedzi na pytania, na które nigdy nie usłyszelibyśmy odpowiedzi wprost,

−−−−

„dobry i zły policjant” – „zły policjant” rozpoczyna negocjacje od złożenia twardej oferty,
połączonej z groźbami, agresją i niechęcią do ustępstw, natomiast „dobry policjant” usiłuje
podczas nieobecności pierwszego dojść z drugą stroną do porozumienia. „Dobry policjant”
deklaruje pomoc w uzyskaniu kompromisu, jednak potrzebuje szybkich ustępstw. Są one
niewielkie w porównaniu z wymaganiami „złego policjanta”,

−−−−

rosyjski front -polega na przedstawieniu dwóch opcji: złej i bardzo złej, a następnie na
stworzeniu sytuacji, w której partner musi dokonać wyboru między nimi,

−−−−

zdechła ryba – polega na dodaniu do negocjacji żądania, które dla nas nie ma żadnego
znaczenia, a przeciwko któremu nasz partner będzie reagował bardzo ostro (jak na zapach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zdechłej ryby). Kolejnym etapem jest przeczekanie gwałtownego protestu partnerów
i odstąpienie od owego, nieistotnego żądania, za cenę odpowiednich ustępstw (o jakie
nam od początku chodziło),

−−−−

udany szok – początkowo przedstawiamy absurdalnie nierealistyczną ofertę. Naszym
celem jest zaszokowanie drugiej strony i zmuszenie jej do zrewidowania swojej pozycji.
Wykorzystanie tej techniki wiąże się jednak z pewnym niebezpieczeństwem – druga
strona może zerwać negocjacje, gdyż uzna je za stratę czasu,

−−−−

dokręcanie śruby – polega na wywieraniu presji na przeciwników, między innymi przez
zadawanie pytań typu: „Czy to Wasza najlepsza oferta? Musicie tę ofertę uatrakcyjnić”.
Kiedy pojawia się nowa oferta, my ponownie „dokręcamy śrubę”,

−−−−

optyk z Brooklynu – nazwa pochodzi od legendarnego optyka w Nowym Jorku. Używana
jest, gdy nie znamy minimalnych i maksymalnych celów drugiej strony. Naszym
zadaniem jest znalezienie punktu oporu partnera (np. jaka jest maksymalna cena, którą
gotowy jest zapłacić za nasz produkt). Swoje cele realizujemy stopniowo – każda
przerwa daje nam możliwość protestu, jeśli to nie następuje, sprzedawca dorzuca kolejne
koszty i podnosi cenę,

−−−−

mały książe (zdarta płyta) – technika stosowana, gdy partner broni się z dużą
determinacją. Najczęściej przybiera postać wypowiedzi: „ ... ja tylko chciałem...” i jest to
uporczywa prośba pod adresem rozmówcy,

−−−−

wilk w owczej skórze (metoda porucznika Columbo) – negocjator zachowuje się jak
człowiek niezorganizowany, zapomina o istotnych szczegółach, gubi się, jest do tego
stopnia godny pożałowania, że partnerzy z litości idą na ustępstwa. Negocjatorzy mówią
wtedy, iż nie mają doświadczenia i zdają się na umiejętności drugiej osoby. Jest to
działanie rozbrajające – redukuje lub eliminuje bezwzględność drugiej strony.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na czym polegają negocjacje handlowe?

Jakie znasz style negocjacyjne?

Jakie znasz techniki negocjacyjne?

Czy potrafisz opisać zasady działania wskazanych stylów negocjacyjnych?

Czy potrafisz opisać zasady działania wskazanych technik negocjacyjnych?

4.7.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Jesteś przewodniczącym zespołu negocjacyjnego reprezentującego jeden z największych

portów morskich. Twoim zadaniem jest wynegocjowanie jak najkorzystniejszej umowy
sprzedaży usług przeładunkowych ze znaną na rynku krajowym firmą produkującą części do
samochodów osobowych Pol-Car S.A. Firma ta znana jest z twardych i agresywnych
negocjacji. Jaki styl oraz techniki negocjacji mógłbyś wybrać do negocjacji kontraktu z tą
firmą? Opracuj scenariusz negocjacji. Weź pod uwagę strategie, techniki oraz etapy
negocjacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić potrzeby oraz interesy portu morskiego oraz partnera negocjacji Pol-Car,

określić minimalny oraz maksymalny cel dla każdego zagadnienia, następnie ustalić ich
hierarchię pod względem znaczenia oraz pilności,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

podjąć decyzję, co do sposobu negocjacji, czyli wybrać odpowiednią strategię, wybór
odpowiednio uzasadnić,

podać przykładowe techniki, jakimi można się posłużyć w trakcie negocjacji,

zaplanować przebieg negocjacji biorąc pod uwagę etapy procesu negocjacyjnego,

dobrać odpowiedni styl prowadzenia negocjacji na podstawie informacji zawartych
w ćwiczeniu,

opisać wybrany styl oraz uzasadnić swój wybór,

wybrać i opisać techniki negocjacji, jakie mógłbyś zastosować.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 2

Scharakteryzuj trzy wybrane techniki negocjacyjne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wybrać trzy techniki negocjacyjne i je szczegółowo scharakteryzować,

charakterystyka powinna zostać dokonana na podstawie podanej literatury,

zaprezentować wynik ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

prowadzić negocjacje handlowe?

opisywać techniki negocjacyjne?

opisywać style negocjacyjne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIEĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.

Test zawiera 20 zadań dotyczących przepisów prawa i ekonomii w eksploatacji portów
i terminali. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

−

w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie
zakreślić odpowiedź prawidłową).

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Część normy prawnej określającej ujemne skutki dla człowieka, który nie stosuje się do
przepisów prawnych to
a)

hipoteza.

sankcja.

dyspozycja.

dyrektywa

Gałąź prawna normująca zasady ustrojowe państwa, jego organy, prawa i obowiązki
obywateli to prawo
a)

cywilne.

administracyjne.

rodzinne.

konstytucyjne.

Osoba prawna to
a)

każdy człowiek.

prawnik.

skarb państwa.

minister sprawiedliwości.

Do czynności prawnej dwustronnej zaliczamy
a)

testament.

wypowiedzenie umowy.

umowę spedycji.

odrzucenie spadku.

Numer REGON wydaje
a)

Izba Skarbowa.

Urząd Statystyczny.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Urząd Miasta lub Gminy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Największą spółką występującą w kodeksie spółek handlowych to spółka
a)

jawna.

komandytowa.

partnerska.

akcyjna.

Ustawa regulująca zasady odpowiedzialności przewoźnika z tytułu niewykonania
należycie umowy przewozu osób to
a)

ustawa prawo przewozowe.

ustawa o transporcie drogowym.

ustawa o swobodzie działalności gospodarczej.

ustawa prawo cywilne.

Spółkę partnerską zaliczamy do grupy spółek
a)

kapitałowych.

cywilnych.

osobowych.

mieszanych.

Do zawarcia spółki z ograniczoną odpowiedzialnością należy zgromadzić kapitał
w wysokości, co najmniej
a)

5000 zł.

50 000 zł.

500 000 zł.

5 000 000 zł.

10.

Spółkę akcyjną rejestrujemy w sądzie
a)

cywilnym.

administracyjnym.

gospodarczym.

pracy.

11.

Skrót KRS oznacza
a)

Krajowy Rejestr Sądowy.

Kasa Rolnictwa Społecznego.

Krajowy Rejestr Spółek.

Krajowy Raport Stowarzyszeń.

12.

Najkorzystniejsza umowa o pracę dla pracownika to umowa
a)

na czas określony.

na czas nieokreślony.

na czas wykonania określonej pracy.

zlecenia.

13.

Pracownikowi z 20-letnim stażem pracy przysługuje
a)

20 dni urplou.

22 dni urplou.

24 dni urplou.

26 dni urplou.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14.

Do aktywów obrotowych zaliczysz
a)

kapitały.

zobowiązania.

rodki pieniężne.

kredyty bankowe.

15.

ADR to konwencja
a)

dotycząca przewozów kolejowych.

o przewozie towarów niebezpiecznych.

morska.

dotycząca przewozów niebezpiecznych drogą lotniczą.

16.

Z pracownikiem podejmującym pierwszą pracę mając na uwadze koszty prowadzenia
firmy podpisujemy umowę.
a)

zlecenie.

o zastępstwo.

na czas próbny.

na czas określony.

17.

Technika negocjacyjna o opisie: „taktyka obliczona na wyciągnięcie dodatkowych
informacji, których druga strona nie chce ujawnić. Polega na zadawaniu pytań: „co by
było, gdyby...” lub tworzeniu hipotetycznych sytuacji. Analizując reakcję drugiej strony,
uzyskujemy odpowiedzi na pytania, na które nigdy nie usłyszelibyśmy odpowiedzi
wprost” to
a)

próbny balon.

udany szok.

mały książe.

optyk z brooklynu.

18.

Obowiązkowe płacenie składek na ubezpieczenie społeczne jest obowiązkowe dla
a)

pracowników zatrudnionych dłużej niż 1 rok.

wszystkich pracowników zatrudnionych na umowę o pracę.

wszystkich pracowników zatrudnianych na umowę o pracę i inne umowy.

ubezpieczenia rentowego.

19.

Umowa AETR dotyczy kierowców
a)

zatrudnionych tylko na podstawie przepisów prawa pracy.

bez względu na rodzaj zatrudnienia.

zatrudnianych tylko w europejskich firmach przewozowych.

pracujących tylko na terenie Polski.

20.

Podstawowym warunkiem otrzymania rekompensaty od przewoźnika za np. niedotrzymany
termin dowozu przesyłki jest
a)

złożenie reklamacji.

złożenie pozwu sądowego.

wynajęcie firmy windykacyjnej.

złożenie zażalenia do przewoźnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ………………………………………………………………………………

Stosowanie przepisów prawa i zasad ekonomii w eksploatacji portów
i terminali

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer
pytania

ODPOWIEDŹ

Punktacja

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Brel J.: Prawo Cywilne. Stowarzyszenie Księgowych, Warszawa 2004

Frymark I.: Elementy rachunkowości, WSiP, Warszawa 2003

Gniewek E.: Podstawy prawa cywilnego i handlowego. C.H. Beck, Warszawa 2002

Kidyba A.: Prawo handlowe. C.H Beck, Warszawa 2005

Neider D.: Podręcznik spedytora. Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdynia
2003

Nęcki Z.: Negocjacje w biznesie. Biblioteka Menedżera, Poznań 2004

Nierenberg G.: Sztuka negocjacji. Studio Emka, Warszawa 1997

Siuda W.: Elementy prawa dla ekonomistów. SCRIPTUM, Poznań 2005

wiątkowski A.: Polskie prawo pracy. Wydawnictwo Prawnicze Lexix Nexis, Warszawa

2004

10.

Warszawski D.: Rachunkowość finansowa. C.H. Beck, Warszawa 2006