2016-04-29

1

Zarządzanie długiem publicznym

część 2

dr hab. Kamilla Marchewka-Bartkowiak, prof. nadzw. UEP

Jakimi źródłami/instrumentami

finansowania dysponujemy?

Podstawowy podział

1. wewnętrzne (czyli budżetowe)

•

dochody

•

środki ze sprzedaży majątku

(aktywów)

•

nadwyżki budżetowe

•

rezerwy

2. zewnętrzne (czyli rynkowe)

•

bankowe (np. kredyt) – pozabankowe (np. papiery wartościowe)

•

bezzwrotne (np. fundusze unijne) – zwrotne (np.kredyty, obligacje)

•

klasyczne instrumenty dłużne (np. kredyty, obligacje) – instrumenty
o charakterze dłużnym (np. leasing, zakup w ratach)

Instrumenty

finansowania

Skarbu Państwa

i JST

2016-04-29

2

Instrumenty finansowania JST

• Związane z

bieżącym zachowaniem płynności

finansowej

(przejściowy deficyt)

• Związane z planowanymi

inwestycjami

komunalnymi

(wydatki inwestycyjne, wkład własny do inwestycji
unijnych, prefinansowanie)

Ogólne cechy inwestycji komunalnych:

• Zaspokajają potrzeby ludności i gwarantują lokalny rozwój
• Są kapitałochłonne (wysoka wartość inwestycji, szczególnie

infrastrukturalnych)

• Rożne rodzaje inwestycji (zróżnicowane cechy i wymagania

finansowe)

• Inwestycje lokalne skoordynowane z cyklem wyborczym

Kryteria wyboru

instrumentu finansowania inwestycji

• Rodzaj inwestycji

(np. budowa drogi,

modernizacja budynku, zakup nieruchomości,
samochodu) – możliwość uzyskania preferencji,
środków z UE

• Koszt inwestycji

(wysokonakładowa) – możliwość

rozkładu kosztów

• Termin inwestycji

(krótkoterminowa – w ciągu

roku, średnio-, długoterminowa – objęta
planowaniem finansowym)

• Możliwość generowania

przychodów z inwestycji

• Inne kryteria

2016-04-29

3

Instrumenty finansowania inwestycji

SP i JST

Klasyczne instrumenty dłużne

• kredyty i pożyczki

• papiery wartościowe

Instrumenty o charakterze dłużnym

• leasing komunalny

• faktoring (cesja) wierzytelności komunalnych

• partnerstwa publiczno-prywatnego

Kredyty bankowe

• Kredyty bankowe

krótko- i długoterminowe

(z

okresem spłaty do 25 lat)

• Linie kredytowe

(kredyty obrotowe, inwestycyjne)

• Kredyty w BGK

(Banku Gospodarstwa

Krajowego)

• Kredyty preferencyjne w MIF

-

międzynarodowych instytucjach finansowych
(Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank

Odbudowy i Rozwoju, Międzynarodowy Fundusz

Walutowy, Bank Światowy)

2016-04-29

4

Finansowanie przez banki

sektora samorządowego

W przypadku sektora samorządowego, finansowanie

jego działalności przez bank wiąże się najczęściej z

ogólną obsługą bankową jednostki samorządu
terytorialnego.

W drodze

zamówień publicznych

jst wybiera bank, który

będzie świadczył cały zakres usług bankowych, w tym
w szczególności: prowadzenie rachunku, dokonywanie
rozliczeń, udzielanie kredytu, przyjmowanie depozytu
itp.

Cechy finansowania kredytami bankowymi

• Instrumenty najszerzej stosowane przez jst, najlepszy przy

finansowaniu mniejszych wartościowo przedsięwzięć

,

• Strukturę kredytu można dopasować do projektu,
• Nie musi być powiązane z wyznaczonym projektem,
• Konieczność uwzględnienia

przepisów dot. zamówień

publicznych

(przetarg na ofertę kredytową),

• Umiarkowane koszty finansowania (oprocentowanie,

marża),

• Konieczność zapewnienia

zabezpieczeń kredytowych

• Ściśle określone, szczegółowe

obowiązki informacyjne

dla

banku – kredytodawcy,

• Możliwość konwersji długu.

2016-04-29

5

Przykład oferty kredytu w BGK 1

Kredyt obrotowy w rachunku bieżącym dla jednostek samorządu terytorialnego

Kredyt obrotowy w rachunku bieżącym jest kredytem odnawialnym, co oznacza, że każdy wpływ środków

pieniężnych na rachunek bieżący powoduje spłatę i odnowienie kredytu w rachunku bieżącym i możliwość
jego wielokrotnego wykorzystania w ramach limitu kredytowego.

Kredyt może być przeznaczony na:

•

pokrycie występującego w ciągu roku przejściowego deficytu budżetu JST, w tym: finansowanie bieżących

zobowiązań JST, spłatę istniejącego krótkoterminowego zadłużenia JST w innym banku lub BGK,

•

finansowanie planowanego deficytu budżetu JST,

•

spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań z tytułu emisji papierów wartościowych oraz zaciągniętych

pożyczek i kredytów,

•

refinansowanie wydatków poniesionych w roku budżetowym, w którym jednostka samorządowa ubiega się o
kredyt,

•

finansowanie innych wydatków.

Okres kredytowania

•

do 12 miesięcy - na pokrycie występującego w ciągu roku przejściowego deficytu budżetu JST i podlega

spłacie w tym roku budżetowym, w którym został udzielony,

•

do 36 miesięcy - w przypadku pozostałych celów.

Bank może udzielić kredytu obrotowego na dłuższy okres kredytowania zgodny z IWZ.

Warunki udzielenia kredytu

•

ustanowienie prawnego zabezpieczenia spłaty kredytu,

•

posiadanie przez Wnioskodawcę zdolności kredytowej.

•

kredyt udzielany jest w złotych polskich

•

oprocentowanie kredytu oparte jest o stawki rynkowe i marżę Banku ustalaną indywidualnie.

Przykład oferty kredytu w BGK 2

Kredyt inwestycyjny dla jednostek samorządu terytorialnego

Kredyt może być przeznaczony na:

•

finansowanie planowanego deficytu budżetu JST,

•

spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań z tytułu emisji papierów wartościowych oraz zaciągniętych

pożyczek i kredytów,

•

refinansowanie wydatków poniesionych w roku budżetowym, w którym jednostka samorządowa ubiega się o
kredyt,

•

finansowanie innych przedsięwzięć i wydatków.

Kredyt inwestycyjny może być:

•

wypłacany jednorazowo,

•

w linii kredytowej nieodnawialnej wypłacany w transzach.

Bank finansuje do 100 % kosztów przedsięwzięcia..

Okres kredytowania

Do 10 lat.

Bank może udzielić kredytu inwestycyjnego na dłuższy okres kredytowania (zgodny z IWZ).
Bank może udzielić karencji w spłacie kredytu i odsetek.

Warunki udzielenia kredytu

•

ustanowienie prawnego zabezpieczenia spłaty kredytu,

•

posiadanie przez Wnioskodawcę zdolności kredytowej,

•

udokumentowanie posiadania wkładu własnego Wnioskodawcy w kredytowanym przedsięwzięciu - w

przypadku, gdy Wnioskodawca zadeklaruje udział własny w finansowaniu przedsięwzięcia.

Oprocentowanie kredytu oparte jest o stawki rynkowe i marżę Banku ustalaną indywidualnie.

2016-04-29

6

Pożyczki

• Pożyczki z budżetu

dla jednostek sektora

finansów publicznych (np. z budżetu
państwa dla samorządów, dla FUS)

• Pożyczki udzielane pomiędzy jednostkami

samorządowymi

• Pożyczki z funduszy celowych

dla

samorządów

(np. z Narodowego/Wojewódzkiego

Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej)

Papiery wartościowe w sektorze

finansów publicznych

• Bony i obligacje skarbowe (skarbowe papiery

wartościowe – SPW)

z terminem wykupu nawet

do 50 lat

• Bony i obligacje komunalne

(municypalne,

samorządowe) – obecnie w Polsce brak emisji
bonów komunalnych

• Obligacje przychodowe – JST lub spółka

powoływana przez JST (project finance)

2016-04-29

7

Obligacja komunalna

• Obligacja

jest papierem wartościowym emitowanym w

serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem
właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się
wobec niego do spełnienia określonego świadczenia.
(Ustawa o obligacjach, art. 4).

• Emitent

obligacji zwykłej

odpowiada za spłatę

zaciągniętego za pośrednictwem emisji obligacji długu
całym swoim majątkiem oraz dochodami budżetowymi
– obecnymi i przyszłymi.

Cechy finansowania obligacjami

• Umożliwia uzyskanie wysokokwotowego finansowania z

rynku kapitałowego

• Zazwyczaj emisja

powiązana jest z projektem inwestycyjnym

• Możliwość odpowiedniego doboru konstrukcji obligacji do

potrzeb inwestycyjnych

• Brak obowiązku stosowania przepisów zamówień publicznych
• Brak możliwości konwersji długu – ryzyko refinansowania dla

jst

• Konieczność pozyskania pośrednika

- agenta emisji

• Pożądane posiadanie oceny wiarygodności (procedura

uzyskania ratingu)

2016-04-29

8

Emisja obligacji komunalnych

Przygotowanie założeń emisji

(wybór doradców) – zdefiniowanie celu

emisji, wysokości emisji, czasu, na jaki obligacje zostaną

wyemitowane oraz warunków, na jakich będą oferowane

Podjęcie przez organ stanowiący JST

uchwały w sprawie emisji obligacji

Wystąpienie do Regionalnej Izby Obrachunkowej

z

wnioskiem o wydanie opinii

Wybór

agenta emisji

(bank komercyjny)

Oferta obligacji

(część emisji może być nabywana przez bank)

Schemat emisji obligacji komunalnej

JST

Inwestycja

Agent

emisji

Inwestorzy

(obligatariusze)

Ś

rodki z

e

mi

sji

Obsług

a dług
u

Emisja

obligacji

2016-04-29

9

Oprocentowanie obligacji komunalnych

w Polsce występują głównie obligacje JST zmiennoprocentowe

Stopa bazowa

Marża

inwestorska

Oprocentowanie

obligacji

+

=

TB 52 – rentowność 52-tygodniowych bonów skarbowych
WIBOR – stopa rynku międzybankowego (1M, 3M, 6M, 1Y)

Obligacje zagraniczne JST

• obligacje denominowane w określonej walucie obcej

(przeważnie

jednej z walut rezerwowych (USD, EUR), emitowane na rynkach

kapitałowych w różnych krajach, innych niż kraj pochodzenia
waluty

• procedura emisji

bardzo podobna do procedury emisji na rynku

krajowym, ale:

emisja realizowana przez więcej banków – przede

wszystkim zagranicznych (tworzących konsorcja)

• koszty emisji

są zdecydowanie wyższe (ale oprocentowanie może

być o wiele niższe)

• wymagany

rating kredytowy

przynajmniej dwóch uznanych

agencji ratingowych

• w emisji biorą udział znane zagraniczne kancelarie prawne

• w Polsce na razie mało popularne

– osiągalne dla dużych miast, do

tej pory na emisję takich obligacji zdecydowały się:

Gdańsk,

Kraków, Warszawa

2016-04-29

10

Obligacje przychodowe JST

Obligacje przychodowe mogą emitować:

• jednostki samorządu terytorialnego lub związki jednostek samorządu

terytorialnego

• spółki akcyjne lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w których JST lub

związek JST posiada więcej niż 50% ogólnej liczby głosów

• podmioty wykonujące bezpośrednio lub pośrednio zadania użyteczności

publicznej na podstawie umowy zawartej z JST lub związkiem JST

Cechy zobowiązania

• Pieniądze uzyskane z emisji obligacji przychodowych przeznaczone są na

inwestycje, z których przychody mają stanowić środki przeznaczone na spłatę

zobowiązań

wynikających z tych obligacji.

• Zabezpieczeniem dla emitowanych obligacji jest określony i wydzielony przez

emitenta majątek

, czyli przeważnie powstałe inwestycje

• Odpowiedzialność emitenta za zobowiązania wynikające z obligacji

przychodowych ograniczona jest jedynie

do wysokości zabezpieczenia i

przychodów

z przedsięwzięcia sfinansowanego ze środków uzyskanych z emisji

Schemat emisji obligacji przychodowych

JST

Inwestycja

generująca

przychody

Agent

emisji

Inwestorzy

(obligatariusze)

Rachunek

przychodów

Ś

rodki z

e

mi

sji

Strumień

przychodów

Nadwyżka

środków

Emisja

obligacji

2016-04-29

11

Obligacje przychodowe

–

przykładowe emisje

Spółka

Wielkość

programu
(w mln zł)

Okres
emisji

Cel

Agent
emisji

Miejskie

Wodociągi i

Kanalizacje

Bydgoszcz

600

Od 2004

20 lat

Bydgoski Program

Renowacji i

Rekultywacji

Istniejącego Systemu

Wodociągowego i

Kanalizacyjnego

Pekao S.A.

Bank

Handlowy

MPK Łódź

166

Od 2006

14 lat

Projekt Łódzki Tramwaj

Regionalny

Pekao SA

ZKM Gdańsk

220

60

Od 2010

20 lat

6 lat

Zakup tramwajów i

autobusów

Pekao S.A.

Nordea SA

Leasing komunalny

• Instrument umożliwiający sfinansowanie inwestycji

polegającej na zakupie określonego środka trwałego

.

• Przez

umowę leasingu

finansujący

zobowiązuje się, w

zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od
oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie
i oddać tę rzecz korzystającemu do używania albo używania i
pobierania pożytków przez czas oznaczony, a

korzystający

zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych
ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie lub
wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego.

(Kodeks cywilny, art. 709)

• Usługi leasingu świadczą również banki i jest to

leasing

pośredni

(zarówno finansowy, jak i operacyjny)

2016-04-29

12

Schemat leasingu

Leasingodawca

JST

Przedmiot

leasingu

Korzystanie

i utrzymanie

Raty

leasingu

Leasingodawca

JST

Przedmiot

leasingu

Opłaty

leasingowe

Utrzymanie

Korzystanie

Leasing

finansowy

Leasing

operacyjny

Leasing operacyjny a finansowy

Leasing operacyjny

Leasing finansowy

Odpisy amortyzacyjne

odpisów dokonuje

leasingodawca, bo do niego

należy przedmiot

odpisów dokonuje

leasingobiorca (gmina), bo do

niego należy przedmiot

Koszty uzyskania

przychodu

w koszty leasingobiorcy

wchodzą opłaty leasingowe

w koszty leasingobiorcy

wchodzą raty i część

odsetkowa rat leasingowych

VAT

doliczany do każdej raty

leasingowej

płatny w całości z góry przy

pierwszej racie

Wykup przedmiotu

leasingobiorca ma prawo

wykupu przedmiotu po

okresie leasingu

brak wykupu – leasingobiorca

staje się właścicielem

przedmiotu wraz z

uiszczeniem ostatniej raty

2016-04-29

13

Cechy finansowania poprzez leasing

• Instrument powiązany z konkretnym przedmiotem

(środkiem) inwestycji (nabycie majątku
ruchomego, jak i nieruchomości)

• Zróżnicowanie rozwiązań pod względem

księgowym – właścicielem przedmiotu inwestycji
może być leasingobiorca lub lesingodawca

• Leasing finansowy podobny jest do kredytu

(skutki finansowe)

• Leasing operacyjny jest instrumentem

pozabilansowym

Faktoring

• Operacja finansowa

powiązana z danym

projektem inwestycyjnym

– zastosowanie

powinno być ujęte w umowie inwestycyjnej

• Transakcja oparta na

cesji niewymagalnych

wierzytelności wykona

wcy z tytułu

zrealizowanej inwestycji.

• Bank (faktor) zawiera z JST umowę na tzw.

rozterminowanie wierzytelności

, co

umożliwia JST rozkład zobowiązań.

2016-04-29

14

Schemat faktoringu

JST

Wykonawca

Inwestycji

BANK

Cesja

wierzytelnośc

i

Umowa na
wykonanie

inwestycji

Umowa

rozterminowania

Spłata zgodnie z

umową

rozterminowania

Partnerstwo publiczno-prywatne

• Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym
• Definicja

partnerstwa publiczno-prywatnego

jako wspólnej

realizacji przedsięwzięcia o charakterze publicznym, opartej na

podziale zadań i ryzyk pomiędzy podmiotem publicznym i partnerem
prywatnym.

• Partnerstwo publiczno – prywatne jest realizowane na podstawie

wieloletniej umowy

, do której stosuje się przede wszystkim Kodeks

cywilny, ale także inne regulacje prawne np. ustawę o ppp, ustawę o

koncesji na roboty budowlane lub usługi, Kodeks Spółek Handlowych

czy Prawo zamówień publicznych.

• Poprzez umowę o partnerstwie publiczno – prywatnym

podmiot

publiczny

określa podstawowe cele i warunki realizacji

przedsięwzięcia publicznego i zobowiązuje się do współdziałania w

przedsięwzięciu, również poprzez wniesienie wkładu własnego.

Partner prywatny

podejmuje się realizacji przedsięwzięcia

publicznego w celu realizacji zysków.

2016-04-29

15

Ryzyka w PPP

Raport Platformy Partnerstwa PPP, 2013

Przykład

projektu

PPP

2016-04-29

16

Zadanie

Wybór instrumentu finansowania inwestycji

z uwzględnieniem

kryteriów wyboru i cech

danej inwestycji komunalnej