37

Szkoła Konstruktorów

E l e k t r o n i k a d l a W s z y s t k i c h

Kwiecień 2002

niedopracowany układ, gdy zadziała, nie wyłą−
czy się sam i będzie pracował aż do ręcznego
wyłączenia zasilania lub wyczerpania baterii.
W praktyce mogłoby to oznaczać, że pies bę−
dzie stale dręczony, a właściciel nie będzie
o tym wiedział; zdziwi się tylko faktem szyb−
kiego wyczerpania baterii. Można temu w pro−
sty sposób zaradzić odfiltrowując takie często−
tliwości w torze mikrofonu i wzmacniacza.

Osobom, które wspomniały, tym proble−

mie lub przewidziały środki do jego elimina−
cji przydzieliłem oczywiście dodatkowe
punkty. Oczywiście miało to też wpływ na
rozdział nagród i upominków.

I znów wraca sprawa poczty. Znajduję

czasem wzmianki, że czyjaś praca z wcze−
śniejszego zadania nie została sklasyfikowa−
na. Różne mogą być tego przyczyny. Czasem
przesyłka trafia do mnie z opóźnieniem,
i wtedy dopisuję uczestnikowi należne punk−
ty, w miarę możliwości wspominając o pracy
w następnym miesiącu. Nie przydzielam na−
tomiast punktów za prace opóźnione o... kil−
ka miesięcy, wykonane już po opublikowa−
niu rozwiązania. Wyjątkowo dobre rozwiąza−
nia nadesłane po tak długim czasie mają na−
tomiast szansę trafić do E−2000 lub do Fo−
rum. Oto świeżutki przykład. Bartek Czer−
wiec z Mogilna nadesłał w terminie rozwią−
zanie zadania 69, ale na paczce było napisa−
ne Zadanie 70, więc nie rozpakowana paczka
spokojnie leżała przez kolejny miesiąc. W ta−
kim przypadku przydzieliłem punkty, a mo−
del Bartka można zobaczyć na fotografii 5.

W innych przypadkach, gdy na kopercie

jest podana tylko skrytka pocztowa AVT, tak

nieprecyzyjnie zaadresowane koperty trafiają
czasem do innych działów AVT, a nawet zda−
rzało się, że do redakcji innych czasopism.
Trudno bowiem wymagać, by panie, segregu−
jące w sekretariacie AVT pocztę szczegółowo
znały treść wszystkich dziewięciu czasopism,
wydawanych przez Wydawnictwo.

Dlatego kolejny raz proszę, żebyście za−

wsze podawali na kopercie nie tylko prawi−
dłowy adres, ale i tytuł czasopisma i dział,
gdzie przesyłka ma trafić. Nie przysyłajcie
paczek na adres skrytki pocztowej. Przypo−
minam prawidłowy adres:
AVT − EdW
Szkoła konstruktorów zadanie XX
ul. Burleska 9
01−939 Warszawa

Wszyscy uczestnicy, wymienieni z nazwi−

ska otrzymują punkty (1...7). Aktualna punk−
tacja podana jest w tabeli. Upominki i nagro−
dy otrzymują: Piotr Omastka, Paweł Szwed,
Marcin Malich, Dariusz Knull, Piotr Ro−
mysz, Mirosław Kost i Marcin Wiązania.

Zachęcam serdecznie do udziału w bieżą−

cym i następnych zadaniach.

Wasz Instruktor

Piotr Górecki

Fot. 5 Układ Bartka Czerwca (zadanie 69)

Marcin Wiązania Gacki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74
Mariusz Chilmon Augustów . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45
Krzysztof Kraska Przemyśl . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37
Dariusz Drelicharz Przemyśl . . . . . . . . . . . . . . . . . .33
Marcin Malich Wodzisław Śl. . . . . . . . . . . . . . . . . . .33
Bartłomiej Radzik Ostrowiec Św. . . . . . . . . . . . . . . .30
Dariusz Knull Zabrze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29
Piotr Romysz Koszalin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
Piotr Wójtowicz Wólka Bodzechowska . . . . . . . . . . .27
Roman Biadalski Zielona Góra . . . . . . . . . . . . . . . .26
Rafał Stępień Rudy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26
Jarosław Chudoba Gorzów Wlkp. . . . . . . . . . . . . . .25
Mariusz Ciołek Kownaciska . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
Jakub Kallas Gdynia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
Filip Rus Zawiercie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
Jacek Konieczny Poznań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
Michał Pasiecznik Zawiszów . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
Jarosław Tarnawa Godziszka . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
Radosław Koppel Gliwice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
Łukasz Cyga Chełmek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
Radosław Ciosk Trzebnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
Piotr Dereszowski Chrzanów . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
Szymon Janek Lublin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
Maciej Jurzak Rabka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
Ryszard Milewicz Wrocław . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
Emil Ulanowski Skierniewice . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
Artur Filip Legionowo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
Aleksander Drab Zdziechowice . . . . . . . . . . . . . . . .13
Arkadiusz Zieliński Częstochowa . . . . . . . . . . . . . . .12
Wojciech Macek Nowy Sącz . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
Sebastian Mankiewicz Poznań . . . . . . . . . . . . . . . . .11
Maciej Ciechowski Gdynia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
Mariusz Ciszewski Polanica Zdrój . . . . . . . . . . . . . . .9
Filip Karbowski Warszawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
Witold Krzak Żywiec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
Piotr Kuśmierczuk Gościno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
Dawid Lichosyt Gorenice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
Michał Waśkiewicz Białystok . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
Piotr Wilk Suchedniów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

Punktacja Szkoły Konstruktorów

C

C

C

C

o

o

o

o

tt

tt

u

u

u

u

n

n

n

n

ii

ii

e

e

e

e

g

g

g

g

rr

rr

a

a

a

a

?

?

?

?

− S

Szzkkoołłaa KKoonnssttrruukkttoorróów

w kkllaassaa IIII

Rozwiązanie zadania 70

W EdW 12/2001 zamieszczony był schemat
układu sygnalizacyjnego. Można go zoba−
czyć na rysunku A. Prawie wszyscy stwier−
dzili, że układ jest zbyt rozbudowany i nale−
ży go uprościć. Wniosek ten jest jak najbar−
dziej słuszny, niemniej bardzo pouczające
będzie przeanalizowanie błędów i usterek za−
proponowanego rozwiązania.

Dociekliwi uczestnicy zauważyli, że tran−

zystor PNP jest błędnie oznaczony jako
BC548, a nie BC558. Ta drobna pomyłka nie
jest godna większego zainteresowania. Nie
jest natomiast ani pomyłką, ani błędem, zasto−
sowanie w obwodzie zasilania kondensatorów
odsprzęgających 10nF i 10

µ

F, zamiast często

stosowanych 100nF i 100

µ

F.

Zgodnym chórem stwierdziliście, iż układ

scalony CMOS 4093 powinien być na sta−
łe dołączony do biegunów zasilania. Rze−

czywiście, nie ma żadnego powodu, by włą−
czać zasilanie za pomocą tranzystora i to na
dodatek od strony masy. Przecież kostki
CMOS w spoczynku nie pobierają prądu.

Słusznie zauważyliście, iż kondensator

C1 po naładowaniu przez R4 nie będzie się
mógł rozładować, więc jest to układ „jedno−
razowego użytku”.

Nie jest poprawne uproszczenie schematu

do postaci z rysunku B. To też jest układ „jed−
norazowego użytku”. Kondensator C1 naładu−

je się przez rezystor R3 (10M

Ω

) i nie

będzie się mógł rozładować po roz−
warciu styków kontaktronu. Wpraw−
dzie złącze emiter−baza zachowuje
się jak dioda Zenera, ale jej napięcie
przebicia wynosi około 6V, więc
przy zasilaniu napięciem 9V w naj−
lepszym przypadku kondensator
rozładowałby się przez R3, owo złą−
cze i rezystory R2, R1 co najwyżej

A

B

38

Szkoła Konstruktorów

E l e k t r o n i k a d l a W s z y s t k i c h

Kwiecień 2002

do napięcia około 6V. Zostanie to potrakto−
wane jako stan wysoki, zwłaszcza w przy−
padku kostki 4093 z histerezą na wejściach.

I kolejna sprawa. Tylko kilka osób

zwróciło uwagę na kwestię zakłóceń impul−
sowych. Gratuluję wszystkim, którzy wzięli
pod uwagę ten problem! Rzeczywiście moż−
na się spodziewać, że czujnik kontaktronowy
będzie oddalony od reszty układu i dołączo−
ny doń za pomocą przewodów. W przewo−
dach tych będą się indukować zakłócenia.
Mogą one mieć znaczną wartość z uwagi na
dużą wartość rezystora R1, wynoszącą 1M

Ω

.

Usterkę tę można usunąć na dwa sposoby: al−
bo zmniejszając wartość R1, na przykład do
10k

Ω

, albo dodać równolegle do R1 konden−

sator o pojemności 100... 220nF.

Kilku uczestników zwróciło uwagę na je−

szcze jedną kwestię. Słusznie zastanawiali się,
czy przypadkiem górny tranzystor PNP nie bę−
dzie stale otwarty...

Próbowali dociec, czy prąd będzie płynął

przez obwody ochronne, umieszczone na
wejściu każdej bramki CMOS w sytuacji,
gdy nóżka 7 nie jest dołączona do masy.
Choć przedstawione wywody nie są do koń−
ca prawidłowe, za wnikliwość słusznie nale−
ży się pochwała. Pod uwagę należy wziąć bo−
wiem nie tyle obwody wejść, tylko wyjść
bramek CMOS. Tam też występują dodatko−
we elementy, właściwie struktury, które na
schemacie ideowym są reprezentowane przez
diody włączone równolegle do wyjściowych
tranzystorów MOS. Ilustruje to rysunek C,
gdzie kolorem czerwonym zaznaczona jest
przewidywana droga przepływu prądu, który
otworzy na stałe tranzystor PNP i tym bar−
dziej uniemożliwi działanie układu.

A teraz propozycje zmian. Ani z rysunku,

ani z treści zadania nie wynika, jak szybko
ma się rozładować C1 po rozwarciu styku
kontaktronu. Czy szybciej, niż wynosił czas
ładowania, czy nie ma to żadnego znaczenia?
W zależności od sytuacji układ można upro−
ścić do postaci, pokazanej na rysunku D, al−
bo na rysunku E.

Nie będzie prawdopodobnie konieczne

zmniejszanie wartości R3, R4, a co za tym
idzie także C1. Oporność 10M

Ω

w praktyce

okazuje się dopuszczalna, o ile montaż jest
zwarty, a układ nie pracuje
w obszarze wyjątkowo silnych
zakłóceń. Ja osobiście zmniej−
szyłbym rezystancję „ładującą”
do 4,7M

Ω

i zastosował kon−

densator stały 1

µ

F. Jeśli ktoś

chciałby zmniejszyć R4 i dla
zachowania potrzebnego czasu
zastosować w roli C1 „elektro−
lit” o odpowiedniej wartości,
powinien uwzględnić problem
formowania.

„Elektrolit”

w spoczynku powinien być pod

napięciem. Układ należałoby więc
zmodyfikować według rysunku F.
Gratulacje dla tych, którzy nie za−
pomnieli o tym szczególe.

Nagrody za najbardziej trafne

odpowiedzi otrzymują tym razem:
Marcin Dyoniziak z Brwinowa,
Radosław Siechniewicz z Zakrętu
i Kamil Uszyński z Kobylan.

Zadanie 74

Na rysunku G pokazany jest frag−
ment schematu sterownika pompy

z zadania 65. Podczas normalnej pracy prze−
rzutnik U1B (4013) jest sterowany przez sy−
gnały logiczne przychodzące z innego modu−
łu przez punkty oznaczone ON, OFF. Przyci−
ski S1, S2 umożliwiają sterowanie ręczne.
Kondensator C1 zapewnia zerowanie po włą−
czeniu zasilania, dzięki czemu przekaźnik nie
zostanie przypadkowo włączony.

Jak zwykle pytanie brzmi:

Co tu nie gra?

Wyjaśnienia mogą i powinny być jak naj−

krótsze, co znacznie ułatwi mi analizę nade−
słanych odpowiedzi. Z góry dziękuję za takie
krótkie odpowiedzi! Kartki opatrzcie dopi−
skiem NieGra74 i nadeślijcie w terminie 45
dni od ukazania się tego numeru EdW. Na−
grodami będą drobne kity AVT.

Piotr Górecki

C

D

E

F

G