Drogi czytelniku!

niniejsza publikacja została zabezpieczona przez rozpowszechnianiem znakami widocznymi

i niewidocznymi, które umożliwiają jednoznaczną identyfikację osoby pobierającej.

to na cji po szcze gól nych dźwię ków lub frag -
men tów me lo dii. Przez kil ka krot ne ich po -
wta rza nie na za sa dzie echa stop nio wo osią -
ga my wła ści wą in to na cję dźwię ków. Dźwię ki
mo gą dzie ci in to no wać rów nież na śla du jąc
róż ne od gło sy (sy re ny, miau cze nia ko ta, śpie -
wu pta ka itp.). Ćwi cze nia te po win ny wy ko -
ny wać zbio ro wo i in dy wi du al nie, aż do osią -
gnię cia od po wied niej wy so ko ści wy bra nych
z pio sen ki trud niej szych dźwię ków lub frag -
men tów me lo dii. Po opa no wa niu ca łej me lo -
dii pio sen ki sta ra my się ure gu lo wać od dech
tak, aby był na bie ra ny w rów nych od cin kach
cza su, np. co dwa lub czte ry tak ty. Mo ment
na bra nia po wie trza (czy li wdech) po wi nien
być wska za ny ge stem przez na uczy ciel kę.
W pio sen ce Jabł ko (patrz nr 6/2005 „Wy cho -
wa nia w Przed szko lu”) do te go ro dza ju ćwi -
czeń moż na wy ko rzy stać tak ty 5–8. Naj pierw
in to nu ją dzie ci dźwięk h

1

, na śla du jąc głos sy -

re ny na zgło sce „u”, po cząt ko wo ci cho, po -
tem co raz gło śniej, a na stęp nie co raz ci szej.
Po tym ćwi cze niu śpie wa ją kil ka krot nie tak -
ty 5–6 na sło wie „wę dro wa ło”. W ce lu uwraż -
li wie nia na wy so kość dźwię ków, moż na
prze pro wa dzić ćwi cze nie, po le ga ją ce na po -
ka zy wa niu przez dzie ci po ło że niem dło ni
kie run ku me lo dii tych tak tów:

Rozwijanie zdolności muzycznych dzieci

(część II)

Rozwój umiejętności muzycznych

Jed no cze śnie z uwraż li wia niem dzie ci na ele men ty mu zy ki
roz wi ja my umie jęt no ści mu zycz ne, ta kie jak: umie jęt ność
śpie wu, gry na in stru men tach, two rze nia i słu cha nia mu zy ki.

J

ak by ło już wcze śniej stwier dzo ne,
śpiew jest naj ła twiej szą, naj bliż szą dzie -

ciom for mą dzia łal no ści mu zycz nej, przez
któ rą roz wi ja się nie tyl ko apa rat gło so wy,
ale tak że wraż li wość emo cjo nal na i es te tycz -
na dzie ci (patrz nr 1/2005 „Wy cho wa nia
w Przed szko lu”). Śpie wa nie pio se nek czę sto
po win no się łą czyć z in ny mi for ma mi ak tyw -
no ści mu zycz nych, np. z ru chem czy grą
na in stru men tach. Przy kła dem mo gą być
pio sen ki za miesz czo ne w nr 6/2004 „Wy cho -
wa nia w Przed szko lu” (str. 25–29).
Do wszyst kich czte rech pio se nek za pro po -
no wa no za ba wy ru cho we. Dwie z nich: Sar -
na

i Mi cha łek ma ją cha rak ter ta necz -

ny. Do dwóch za pro po no wa no oprócz
za ba wy ru cho wej rów nież akom pa nia ment
in stru men tal ny (Ja dą ro we ry, Sar na).

Doj rze wa nie na rzą du gło so we go czło wie -

ka zwią za ne jest z roz wo jem ca łe go or ga ni -
zmu, a więc rów nież ze wzro stem krta ni,
któ ry trwa od trze cie go do czter na ste go ro -
ku ży cia. W związ ku z tym zmie nia ją się
moż li wo ści wy ko naw cze dziec ka. Po cząw szy
od kwar ty (tzn. czte rech dźwię ków), w szó -
stym ro ku ży cia ska la gło su dziec ka osią ga
prze cięt nie okta wę (tzn. osiem dźwię ków).
W tym za kre sie ist nie ją jed nak dość du że
róż ni ce in dy wi du al ne.

Pod czas na uki pio sen ki na le ży uwraż li -

wiać dzie ci na pra wi dło we in to no wa nie
dźwię ków. W tym ce lu prze pro wa dza my sze -
reg ćwi czeń po le ga ją cych na ko ry go wa niu in -

Ewa Hoffman-Lipska

Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [e-mail]

Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [e-mail]

stru men cie moż na wy ko ny wać cha rak te ry -
stycz ne frag men ty ryt mu pio sen ki, za zna czać
pierw szą część tak tu, pod kre ślać puls, tzn.
grać w ryt mie ćwierć nut lub óse mek. Moż -
na też za sto so wać sta le po wta rza ją cy się (osti -
na to wy) te mat ryt micz ny. Np. w pio sen ce Ja -
dą ro we ry

(patrz nr 6/2005 „Wy cho wa nia

w Przed szko lu”) w pierw szej czę ści ma ra ka sy
gra ją ca ły czas w ryt mie óse mek, w re fre nie
– na prze mian z bę ben kiem, za zna cza ją puls
(tzn. gra ją w ryt mie ćwierć nut).

In stru men ty per ku syj ne me lo dycz ne wy -

ma ga ją wię cej cza su do opa no wa nia gry
na nich. Naj pierw uczy my pra wi dło we go
trzy ma nia pa łe czek (kciu kiem i dru gim pal -
cem w 1/3 jej dłu go ści). Po tem po ka zu je my,
jak na le ży ude rzać w płyt ki dzwon ków, aby
uzy skać ład ne brzmie nie, tzn. po ude rze niu
w płyt kę na le ży pa łecz kę na tych miast uno -
sić. Po opa no wa niu tej umie jęt no ści mo gą
dzie ci wy ko ny wać na dzwon kach pro ste
akom pa nia men ty bądź ła twe frag men ty me -
lo dii. Np. w pio sen ce Sar na (nr 6/2005 „Wy -
cho wa nia w Przed szko lu”) po win ny naj -
pierw opa no wać akom pa nia ment opar ty
na dwóch in ter wa łach: c -g i d -g na dzwon -
kach lub ksy lo fo nie, a z cza sem na uczyć się
grać na dzwon kach me lo dię. W ra zie trud -
no ści moż na po prze stać na re fre nie, tzn.
tak tach 9-12, któ rych me lo dia opie ra się tyl -
ko na dwóch dźwię kach: c i e.

Słu cha nie utwo rów mu zycz nych, cho ciaż

nie tak bli skie dzie ciom jak omó wio ne wcze -
śniej for my kon tak tu z mu zy ką, speł nia waż -
ną ro lę w ich roz wo ju mu zycz nym i ogól -
nym. Jak już wcze śniej wspo mnia no, ta
for ma wy ma ga pew ne go tre nin gu, opie ra ją -
ce go się na kie ro wa niu spo strze że nia mi
dzie ci, tzn. zwra ca niu uwa gi na naj bar dziej
istot ne ce chy utwo ru, ta kie jak: bu do wa
dwu - lub trzy czę ścio wa, brzmie nie in stru -
men tów, ilu stra cja tre ści po za mu zycz nych,
emo cjo nal nych (cha rak ter, na strój) i środ ki
wy ra zu mu zycz ne go.

Przez zwra ca nie uwa gi na cha rak te ry stycz -

ne ce chy utwo ru uła twia my dzie ciom je go
prze ży cie emo cjo nal ne. In ten syw ność prze ży -
cia bę dzie głęb sza, gdy za pro po nu je my dzie -

Śpie wa nie pio se nek czę sto łą czy się z za -

ba wą ru cho wą. Nie kie dy dzie ci spon ta nicz -
nie re agu ją ru chem pod czas śpie wa nia, np.
klasz czą, ko ły szą się lub wy ko nu ją wy my ślo -
ne przez sie bie ru chy. Do nie któ rych pio se -
nek układ prze strzen ny mo że za pro po no -
wać na uczy ciel ka. Cza sem mo gą go
wy my ślić sa me dzie ci. In ter pre ta cje ru cho -
we, w za leż no ści od cha rak te ru pio sen ki,
mo gą przy bie rać róż ne for my, np. in sce ni za -
cji, tań ca itp. (patrz pio sen ki w nu me -
rze 6/2005 „Wy cho wa nia w Przed szko lu”).

Umie jęt no ścią mu zycz ną, któ ra do star -

cza dzie ciom wie le sa tys fak cji jest gra na in -
stru men tach.

Pod czas mu zy ko wa nia na in stru men tach

wy dat nie roz wi ja ją się pod sta wo we zdol no -
ści mu zycz ne oraz mu zy kal ność. Dzie ci uczą
się bo wiem świa do mie ope ro wać ta ki mi ce -
cha mi dźwię ku, jak: tem po, dy na mi ka, rytm
oraz wy so kość. Po nad to, jak wy ni ka z do -
świad czeń, gra na in stru men tach me lo dycz -
nych uła twia znacz nie in to no wa nie dźwię -
ków pod czas śpie wu.

Naj prost szą for mą mu zy ko wa nia jest

a k o m p a n i o w a n i e do śpie wu. Ko rzyst ne
jest wy ko rzy sty wa nie naj pierw do te go ce lu
„in stru men tów na tu ral nych”, tzn. kla ska nia,
tu pa nia, pstry ka nia pal ca mi, ude rza nia dłoń -
mi o uda itp. Na przy kład do pio sen ki Sta lo -
we szy ny

(por. s. 26) pro po nu je my akom pa -

nia ment w ryt mie óse mek o na stę pu ją cym
sche ma cie: tup nię cie, kla śnię cie, dwa ude -
rze nia o uda – raz pra wą, raz le wą dło nią:

Akom pa nia ment na in stru men tach per ku -

syj nych nie me lo dycz nych, po cząt ko wo bar -
dzo pro sty, mo że być z cza sem co raz bar dziej
uroz ma ica ny. Na przy kład, na wy bra nym in -

Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [e-mail]

Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [e-mail]

ciom wy ra że nie swo ich wra żeń przez ruch,
grę na in stru men tach bądź w for mie pla stycz -
nej. Po wsta ją wów czas no we sko ja rze nia, in -
ten syw niej dzia ła wy obraź nia, bu dzą się emo -
cje. Za chę ca my dzie ci do wy ra ża nia swo ich
do znań rów nież w for mie wy po wie dzi słow -
nej. Do prze słu cha nych utwo rów na le ży
po pew nym cza sie wra cać, aby dzie ci mo gły je
za pa mię tać, przy swo ić i po lu bić.

Do słu cha nia wy bie ra my utwo ry o zde cy -

do wa nym cha rak te rze i na stro ju. Na przy -
kład:
– spo koj ne, li rycz ne, smut ne: Ko ły san ka

Gra ży ny Ba ce wicz, Ma rze nie Ro ber ta
Schu man na, Smut na pieśń i Po grzeb lal ki
Pio tra Czaj kow skie go;

– we so łe, ta necz ne, skocz ne oraz szyb kie:

Hu mo re ska

i Gro te ska Gra ży ny Ba ce wicz,

1. Przez sta lo wy most

bie gną szy ny wprost,
je dzie po nich po ciąg no wy,
ma pa ro wóz też sta lo wy
i sta lo we pod nim ko ła,
co się to czą wciąż we so ło:
tak tak tak tak
tak tak tak.

2. A za mo stem tym

wi dać w da li dym.
Patrz! Iskier ki w nie bo le cą,
tam się stal wy ta pia w pie cu:
na pa ro wóz, ko ła no we
i na szy ny, na sta lo we.
tak tak tak tak
tak tak tak.

Sta lo we szy ny

Mu zy ka: L. Mi kla szew ski

Sło wa: M. Ro siń ska

Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [e-mail]

Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [e-mail]

Ta niec pa ja ca

Clau de’a De bus sy’ego,

Ga lop

Dy mi tra Ka ba lew skie go;

– pro gra mo we, opi su ją ce zja wi ska po za -

mu zycz ne: Kot i mysz Fe lik sa Ry bic kie go,
W gro cie kró la gór

Edwar da Grie ga, Ob -

raz ki z wy sta wy

Mo de sta Mu sorg skie go.

Oprócz omó wio nych spo so bów wy ra ża -

nia swo ich prze żyć zwią za nych ze słu cha -
niem utwo rów, od cza su do cza su pro po nu -
je my dzie ciom ich in ter pre ta cję pla stycz ną.

Za po mo cą barw, zna ków pla stycz nych,

kom po zy cji, mo gą dzie ci wy ra zić np. cha -
rak ter, na strój, bu do wę utwo ru lub za war te
w nim tre ści po za mu zycz ne.

Do zi lu stro wa nia bu do wy trzy czę ścio wej

moż na wy ko rzy stać np. Ta niec kur cząt
w sko rup kach

z cy klu Ob raz ki z wy sta wy Mo -

de sta Mu sorg skie go. W utwo rze tym skraj ne
czę ści (A i A

1

) na śla du ją ruch i świer got pi -

skląt. Ruch dźwię ków jest szyb ki, nie spo koj -
ny. Po wi nien być on wy ra żo ny bar wa mi ja -
sny mi i gę sto umiesz czo ny mi ma ły mi
zna ka mi pla stycz ny mi (krop ki, ma łe plam ki
czy kre secz ki itp.). Część środ ko wa (B) jest
wol niej sza, bar dziej śpiew na, utrzy ma -
na w niż szym re je strze. Zi lu stro wać ją moż -
na więk szy mi plam ka mi, gru by mi kre ska mi
lub li nia mi itp. przy za sto so wa niu ciem niej -
szych barw. Ilu stra cja mo że być też bar dziej
re ali stycz na (ptasz ki, owa dy itp.), za cho wu -
ją ca sche mat for mal ny, tzn. część A i A

1

(skraj ne czę ści) po win ny być pra wie ta kie
sa me, róż nią ce się tyl ko de ta la mi, część
środ ko wa B zde cy do wa nie in na.

In ny ro dzaj in ter pre ta cji pla stycz nej

do wy ra że nia bu do wy utwo ru to za sto so wa -
nie tech ni ki wy kle jan ki. Oto przy kład Po lki
Pio tra Czaj kow skie go. W utwo rze tym dzie -
ci po win ny za uwa żyć, że utwór skła da się
z trzech czę ści. Trze cia część jest po wtó rze -
niem pierw szej, ale jest od niej krót sza i tro -
chę się zmie nia. W po da nym tu przy kła dzie
(rys. 1.) zo sta ło to uka za ne przez za miesz -
cze nie w czę ści A

1

tyl ko jed ne go rzę du kó -

łek oraz zmia nę bar wy da ne go ele men tu wy -
kle jan ki. Na to miast kon trast po mię dzy
czę ścia mi skraj ny mi a środ ko wą (B) zo stał
za sy gna li zo wa ny przez do bór in nych fi gur

geo me trycz nych i ciem niej sze ich bar wy, po -
nie waż me lo dia tej czę ści prze cho dzi do ba -
su. Od zwier cie dle niem pla stycz nym tre ści
utwo ru pro gra mo we go są ry sun ki, któ re po -
wsta ły po wy słu cha niu Tań ca niedź wiad ków
i Tań ca mu szek Ire ny Garz tec kiej. W te go
ro dza ju za da niach nie po da je my ty tu łów
słu cha nych utwo rów, aby nie ogra ni czać wy -
obraź ni dzie ci (rys. 2). Do wy ra że nia tre ści
i cha rak te ru Tań ca niedź wiad ków uży ło
dziec ko ma syw nych, wy peł nio nych kształ -
tów drzew, po sta ci niedź wiad ka i sze ro kich
wy ra zi stych li nii. Ta niec mu szek zi lu stro wa -

rys. 1

rys. 2

Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [e-mail]

Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [e-mail]

ło de li kat ny mi li nia mi oraz drob ny mi kształ -
ta mi pta ków i zwie rząt.

Ilu stra cją pla stycz ną in ne go ro dza ju kon -

tra stu w mu zy ce są pra ce dzie ci po wsta łe
po wy słu cha niu dwóch utwo rów Gra ży ny
Ba ce wicz: Ko ły san ki i Gro te ski.

Do spo koj nej, gra nej le ga to Ko ły san ki

dziec ko wy bra ło bar wy ciem niej sze w tle,
a płyn ność me lo dii przed sta wi ło za po mo cą
falującej, sze ro kiej i cią głej li nii. Na to miast
do skocz nej, gra nej stac ca to me lo dii Gro te -
ski

wy bra ło ko lo ro we, gę sto umiesz czo ne

plam ki (rys. 3).

Po dob nie na strój i cha rak ter utwo rów

mo że być wy ra żo ny za rów no przez od po -
wied ni do bór barw, zna ki pla stycz ne, jak
i kom po zy cję ilu stra cji. Do wy ra że nia w for -
mie pla stycz nej na stro ju czy cha rak te ru
moż na za pre zen to wać je den utwór o jed no -
li tym lub zróż ni co wa nym wy ra zie po szcze -
gól nych frag men tów. W pierw szym przy -
pad ku kom po zy cja ilu stra cji po win na być
jed no li ta, obej mu ją ca ca ły ar kusz pa pie ru.
W dru gim – ar kusz po wi nien być od ra zu
po dzie lo ny na czę ści, wy peł nio ne kon tra stu -
ją cy mi ze so bą ilu stra cja mi. Sta wia jąc

Rys. 3. W za miesz czo nej ilu stra cji bar dzo wy raź nie za zna czo na zo sta ła róż ni ca od mien nych ar ty ku la cji
(le ga to i stac ca to) oraz na stro jów

Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [e-mail]

Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [e-mail]

przed dzieć mi za da nie, po le ga ją ce na roz -
po zna niu i okre śle niu kon tra stu w mu zy ce,
mo że my po słu żyć się tak że dwo ma róż ny mi
utwo ra mi, np. Ko ły san ką i Gro te ską Gra ży -
ny Ba ce wicz.

Ak cep to wa ną przez dzie ci for mą za jęć

mu zycz nych jest two rze nie mu zy ki. Oczy wi -
ście, w wie ku przed szkol nym za da nia twór -
cze mu szą być bar dzo pro ste. Mi mo to war -
to tę for mę sto so wać, bo wiem wy wie ra ona
du ży wpływ na roz wój ogól ny i mu zycz ny
dzie ci.

Przy go to wa niem do two rze nia mu zy ki są

ćwi cze nia, w któ rych za da niem dzie ci bę dzie
k o ń c z e n i e r y t m u b ą d ź m e l o d i i
roz po czę tej przez na uczy ciel kę.

Dzie ci sie dzą na ob wo dzie ko ła. Na uczy -

ciel ka za trzy mu je się ko lej no przed każ dym
dziec kiem, klasz cze lub gra na in stru men cie
krót ki rytm, któ ry dziec ko ma po wtó rzyć,
a na stęp nie do koń czyć. Na przy kład:

Po dob nie two rze nie me lo dii po win no być

po prze dzo ne ćwi cze nia mi, w któ rych dzie ci
koń czą me lo dię roz po czę tą przez na uczy -
ciel kę. Przy bie ra to for mę py tań i od po wie -
dzi. Na uczy ciel ka za da je śpie wem py ta nie,
a dziec ko rów nież śpie wem im pro wi zu je od -
po wiedź.

Na przy kład:

In ną for mą two rze nia są „ś p i e w a n k i ”,

tzn. swo bod nie im pro wi zo wa ne pio sen ki
na za pro po no wa ny przez na uczy ciel kę te -
mat. Na przy kład:
– Opisz mi w swo jej pio sen ce, ja ki jest twój

ulu bio ny zwier za czek (ko tek, pie sek, pta -
szek itp.);

– Za śpie waj mi o je sie ni (wio śnie, le cie, zi -

mie);

– Ja ka jest two ja ma ma (ta ta, sio stra, brat).

Do tych za dań dzie ci ukła da ją za rów no

sło wa, jak i rytm oraz me lo dię sa mo dziel nie.

In nym

za da niem

bę dzie

t w o -

r z e n i e m e l o d i i do po da ne go przez na -
uczy ciel kę t e k s t u wier sza, przy sło wia lub
po wie dzon ka. W tym przy pad ku moż na zo -
sta wić dzie ciom cał ko wi tą swo bo dę za rów -
no w za kre sie ryt mu, jak i me lo dii. Nie kie dy
pro po nu je my dzie ciom two rze nie me lo dii
do wcze śniej na uczo ne go ryt mu, np.

Nie za leż nie od śpiew nych im pro wi za cji,

pro po nu je my dzie ciom rów nież t w o r z e -
n i e m e l o d i i n a i n s t r u m e n t a c h
m e l o d y c z n y c h : dzwon kach, ksy lo fo -
nach, pia ni nie. Na le ży wów czas wy zna czyć
ska lę dźwię ków, któ rej ma ją użyć do im -
pro wi za cji. Na przy kład pięć dźwię ków ga -
my C -dur: c, d, e, f, g lub dźwię ki trój dź wię -

Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [e-mail]

Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [e-mail]

ku: c, e, g, roz sze rzo ne go o dźwięk a. Mo -
gą to być tak że dźwię ki ska li pen ta to nicz -
nej: c, d, e, g, a.

For mą two rze nia an ga żu ją cą wszyst kie

dzie ci jest i l u s t r a c j a m u z y c z n a r ó ż -
n y c h z j a w i s k a k u s t y c z n y c h , o p o -
w i a d a ń l u b w i e r s z y (od gło sy bu rzy, ja -
dą ce go po cią gu, wy ciecz ka do la su itp.).

W przy pad ku ilu stra cji mu zycz nej wier sza
na le ży brać pod uwa gę je go bu do wę, rytm
oraz na strój. Po za pre zen to wa niu wier sza
na le ży usta lić z dzieć mi je go cha rak te ry stycz -
ne ce chy, wy słu chać pro po zy cji dzie ci, usta lić
rytm wier sza i spo sób wy ko na nia ca ło ści.

Oto przy kła do we opra co wa nie mu zycz ne

wier sza Sło ta Ewy Szel burg -Za rem bi ny:

Sło ta

Sło wa: Ewa Szel burg -Za rem bi na

Opra co wa nie: Ewa Hof f man -Lip ska

Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [e-mail]

Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [e-mail]

Deszcz pa da od ra na
do sa me go po łu dnia.
Świat jest mo kry i ciem ny
jak za klę ta stud nia.

Ma łe dzie ci śpią w do mu,
du że – sie dzą w szko le,
a po uli cy cho dzą
sa me pa ra so le.

Róż no rod ność form kon tak tu dzie ci

z mu zy ką przy czy nia się do bar dziej in ten -
syw ne go ich roz wo ju za rów no mu zycz ne go,

jak i ogól ne go. Waż ne jest więc, aby nie za -
leż nie od uzdol nień, w za ję ciach mu zycz -
nych bra ły ak tyw ny udział wszyst kie dzie ci.
Szcze gól nie waż ne jest to w wy pad ku dzie ci
nie śmia łych, za lęk nio nych, któ rym mu zy ka
mo że po móc wy zwo lić się z kom plek sów.

q

EWA HOF F MAN -LIP SKA

dr, au tor ka licz nych pu bli ka cji do ty czą cych
na ucza nia mu zy ki w przed szko lu i szko le

Gra fi ka nu to wa – Kry sty na Ko rze niew ska -Du da

Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [e-mail]

Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [e-mail]