Średniowiecze

1.

Średniowiecze – „wieki średnie”, (476-upad ces zach rzymskiego do 1492(odkrycie ameryki)

w POLSCE od (X do XV wieku

2.

Kultury:

•

Kultura rycerska (ostrój feudalny, władza cesarza. Wzorce:rycerz, władca, kochankowie. Języki
narodowe i łacina)

•

Kultura religijna (religia chrześcijańska, władza państwa. Wzorce : święty, asceta, męczennik, łacina
architektura sakralna)

3.

Luteratura

ŚWIECKA

RELIGIJNA

Chansons de geste (pieśń o czynie) – Pieśń o
Rolandzie

Żywoty świętych, legendy: Legenda o św Aleksym, św
Wojciecha,

Romans rycerski : Dzieje Tristana i Izoldy

Kazania:Kazania gnieźnieńskie, Kazania
świętokrzyskie

Kroniki historyczne : Kriniki Galla Anonima, Jana
Długosza, Wincentego Kadłubka

Pieśni religijne (kolędy, wielkopostne) – kolęda Anioł
pastrzerzom mówił, pieśń maryjna Bogurodzica

Misteria : Historia o chwalebnym zmartwychstaniu
Pańskim

Apokryfy – Rozmyślanie o żywocie pana Jezusa

4.

Cechy literatury średniowiecznej:

•

Przeważnie anonimowa

•

Parenetyczna (kształtująca wzorce osobowe)

•

Przede wszystkim religijna

•

Podporządkowana ideologii epoki – teocentryczna

•

Alegoryyczna

•

Amorficzna

•

Dydaktyczna

•

Styl patetyczny

•

W formie ustnej i pisanej

•

Dominuje łacina

5.

Przedstawiciele literatury

a)

Dante Alifhieri –(nieboska komedia-poemat)-wędrówka po piekle, metafora do drogi duchowej,

walka dobra z złem

b)

Gall Anonim- wygnaniec,pielgrzym,- związany z dworem Bolesława Krzywoustego – autor kroniki

Polskiej

c)

Jan Długosz- kroniki krakowskie, historyk, dyplomata

d)

Przecław Słota – autor o zachowaniu się przy stole

e)

Wincenty Kadłubek – ród rycerski, kronikarz, Autor kroniki

6.

Terminy

a)

Alegoria – motyw, w utworze literackim o znaczeniu przenośnym, znaczenie alegoryczne jest stałe.

Jednoznaczne, (np. waga i miecz w ręku – alegoria sprawiedliwośći)

b)

Amorfizm- brak klasycznej kompozycji dzieła literackiego

c)

Chansons de geste (pieśni o czynie) - średniowieczne francuskie poematy epickie, opowiadały o

bohaterach, czynach religijnych, legendy.(pieśn o Rolandzie, )(pisane 10,12,8 głosk)

d)

Hagiografia – dziedzina piśmiennictwa obejmująca legendarne żywoty świętych, (legenda o św

Aleksym)

e)

Historiografia – dziejopisarstwo, kroniki historyczne , przestrzegał porządku chronologicznego,

łączył wiedzę historyczna z legenda i fijcką z ponegirku (pochwały) (Jan długosz)

f)

Kazania- przemówienie religijne, komentujące ewangelie lub nawiązuje do świętych, służące

wyjaśnieniu prawdy wiary, nauk moralnych (kazania świętokrzyskie i gnieźnieńskie)

g)

Liryka prowansalska – w Prowansji – wędrowni spiewacy o miłości rycerskiej i obiekt tej miłości

h)

Mirakle- średniowieczne dramaty religijne ukazujące sceny z życia Matki Boskiej, Chrystusa,

męczenników. Cud i boskie ingerencje w losy postaci.

i)

Misterium – średniowieczne dramaty religijne oparte na Nowym Testamencie, zmartwychstanie

Chrystusa, , grywany w kościołach

j)

Romans rycerskie – utwór narracyjny o fabule miłosnej, obfitujące w zawikłania , intrygi,

komplikacje, baśniowe zdarzenia (Dzieje Tristana i Izoldy)

k)

Trubadurzy – wędrowni poeci średniowieczni z Francji, piszący w języku akcy tańskim

7.

Motywy w średniowieczu:

a)

Stabat Mater Dolorosa (stała matka Boleściwa) – nawiązuje do cierpienia, Matki boskiej pod krzyżem

. Utwory : Lament Świętokrzyski, sztuka: Rogier van der Weyden (zdjęcie z krzyża),(Michał Anioł
pIęta Watykańska)

b)

Teniec śmierci (danse Macabre)- przedstawia sposób alegorycznej śmierci, podkreślała

ulotnośćżycia, każdego dosięgnie bezwględu na majątek. (Górnoniemiecki taniec śmierci)

8.

Filozofie

•

Św Augustyn- filozof chrześcijański, najwybitniejszy umysł swoich czasów, swtorzył filozofie
augystynizm - uważał filozofie i religie za możliwe do pogodzenia. Opierał się na ideach platońskich,
udowadniał istnienie Boga. Połączenie swiata duchowego z materialnym. (predystynacja – do
zbawienia jest potrzebna łaska boska, Ci którzy nie dostaną zostaną potępieni na wieki.

•

Św. Tomasz z Akwinu-(Anielskim)- Życie ludzkie jest celowe i ma sens, ponieważ jest ujęte w Boskim
planie stworzenia. (Tomizm) – prawda, piękno i dobro atrybuty buty. Zło brak dobra. Wszystko dąży
do swej natury. Dusza ludzka jest rozumną jednostką formą człowieka (aniołowie istnieją) Celem
człowieka to poznania najwyższego dobra.

•

Św Franciszek z Asyżu (Franciszkanizm)- założyciel franciszkanów. Usłyszał głos Boży i się nawrócił.
Rozdał cały swój majątek, zaczął nieść pomoc biednym. Wiara radosna, pochwałę ubóstwa, pokory i
miłości do wszystkich stworzeń i przyrody. Zwierzęta braćmi, nawiązywał do miłości bliźniego swego.

9.

Sztuka:

a)

Romańska-sakralna, związana z działalnością zakonów, podkreślała jedność kościoła z religią. Postęp

wiąże się z potęgą papiestaw, kolegiaty, surowe, proste, zwarte proporcje, masywne, wzniesione z
ciosanego kamienia, z 2,3 partalami, kolumny, motywy roślinne i zwierzęce, płaskie malarstwo
ścienne, witraże. (drzwi w Gnieźnie, katedia w Pizie)

b)

Gotyk- francja, sztuka sakralna, katedry gotyckie – miały być symbolem boskiej potęgi. Budowe z

cegieł, kościoły z kaplicami i z strzelistymi wieżami, wielkimi oknami witrażowymi. Rozwijały się
rzeźby kamienne i drewniane. (np. Notre-Dome w Paryżu)

10.

Lektury:

a)

Bogurodzica – pieśń religijna, zabytek liryki i języka polskiego. (tradycja ze twórca to św Wojciech),

Ma 2 zwrotki, jedna apostrofa do Bogurodzicy a druga skierowana do Jezusa. Pieśń polskiego
rycerstwa, śpiewana przed bitwa pod Grunwaldem. Pełnił role hymnu polskiego.

b)

Lament Świętokrzyski - wersy o nieregularnej budowie, jest to monolog cierpiącej matki, która

odczuwa mękę Jezusa na krzyżu. Żale kierowane są do anioła Gabriela. Zwraca sięteżdo ziemskich
kobiet – Motyw : Stabat master Dolorosa.

c)

Legenda św Alesym - przedstawia żywot świętego ascety, który odrzucił majątek i małżeństwo,

wybrał egzystencje żebraka. . Nurt literatury parenetycznej- ukazanie wzorca osobowego do
naśladowania przez odbiorców – wzór Ascety) (Asceza- suro styl życia wypełniony postem, modlitwą,
umartwianiem ciała w celu udoskonalenia duszy i osiągnięcia świętości)

d)

Pieśń o Rolandzie – epos rycerski, pieśń o chwalebnych czynach (chansons de geste). Bohater

Roland ukazanie ars Moriendi (sztuka umierania-teatralne umieranie) Proboje złamać miecz
Durandal,, śmierć na wzgórzu

e)

Tristan i Izolda – romans rycerski, opowiadający o zakazanej miłości, miłość narodziła się po wypiciu

napokoju miłosnego, (Tristan łamie obietnice króla, a Izolda przysięgę małżeńską). Miłość nawet
przetrwa śmierć kochanków

f)

Boska Komedia – Dante Alighieri – zapowiedź renesansu, wykorzystał motyw wędrówki do świata

zmarłych (katabazis) podjął dyskusje o odwieczny temat dobra i zła, i tajemnicy bytu wszechświata.
Przewodnikiem jest duch (ulubieniec Wergiliusza) (3 części – Piekło, Czyściec i Raj) (znamiona
renesansowego humanizmu. Dantemu towarzyszy Beatrycze, niespełniona miłość poety.

g)

Literatura parenetyczna – kształtuje wzorce osobowe, postępowania, zgodnie z pełnionymi rolami.

(przykłady Tomasz z Akwinu, kronika Galla Anonima. Rycerski wzorzec (gesta), wzorzec ars Moriendi.
Oraz kiedy umiera święty pojawiają się cuda.