16. Powstanie sejmu walnego i jego struktura.

Sejm Walny (Wielki) rozwinął się w XV wieku.

Wywodził się on z obrad monarchy z Radą Królewską, kiedy
na posiedzenia zaczęli przybywać przedstawiciele szlachty
oraz niektórych miast i kapitału. Alternatywnie mogły
odbywać się sejmiki ziemskie, sejmy prowincjonalne lub
ogólnopaństwowy Sejm Walny. Rozwojowi sejmu sprzyjały
elekcje oraz zasada, że król nie może nakładać nowych
podatków bez zgody stanów. Przedstawiciele stanowi brali
również udział w zawieraniu układów międzynarodowych.

W 1493r. po raz pierwszy reprezentacja szlachty

obradowała osobno od Rady Królewskiej. Odrębne obrady
Rady Królewskiej (wraz z królem) i Izby Poselskiej stały się
zwyczajem. Na koniec obie izby spotykały się, aby uzgodnić
stanowisko i uchwalić konstytucję. Od tego roku miasta
bojkotowały zjazdy szlacheckie z powodu antymiejskiej
polityki szlachty – stąd w Izbie Poselskiej zabrakło
reprezentacji innych niż szlachta stanów. Miasta mogły
wysyłać jedynie biernych obserwatorów (ablegatów) bez
prawa głosu.

Jedynie

monarcha

posiadał

inicjatywę

ustawodawczą.

Rada

Królewska

miała

kompetencje

prawodawcze jedynie w zakresie skarbowości, w pozostałych
sprawach mogła jedynie radzić. W 1505r. w Radomsku
przyjęto zasadę, że uchwały sejmowe muszą zapadać za
zgodą trzech stanów sejmujących – króla, senatu i izby
poselskiej (konstytucja nihil novi).

Senat (Rada Królewska) górował liczebnie nad Izbą

Poselską, stąd wysunięto postulat sejmu rokoszowego
(konnego) w formie tłumnych zjazdów szlachty, który jednak
nie zyskał wielkiej popularności.

Wysuwano różnie koncepcje dotyczące reprezentacji

regionów. Na sejmie w Bydgoszczy w 1520r. przyjęto zasadę,
że na sejm może przyjechać nieograniczona liczba posłów, ale
tylko sześciu dostanie diety. W praktyce ustaliła się zasada
reprezentacji dwuosobowej. W 1538r. szlachta doprowadziła
do likwidacji zwyczaju wyboru posłów przez sejmiki i
senatorów danej ziemi – odtąd wszystkich posłów wybierano
na sejmikach.

Sejm początkowo zwoływany był raz w roku – później

przyjęto zasadę zwoływania sejmu raz na dwa lata na sześć

tygodni, w porze, kiedy na folwarku nie było pracy (sejm
zwyczajny – ordynaryjny). W razie potrzeby w każdym czasie
można było zwołać sejm nadzwyczajny (ekstraordynaryjny).
Sejm ekstraordynaryjny nie powinien trwać dłużej niż dwa
tygodnie.

Kiedy obrady zanadto się przeciągały można było

sejm prolongować (przedłużyć obrady) lub limitować
(odroczyć obrady). Kiedy nie było zgody na prolongatę lub
limitę, sejm rozchodził się bez podjęcia uchwał (sejm
niedoszły). W wyniku wykształcenia się praktyki zrywania
sejmów (liberum veto – sprzeciw posła w konkretnej,
rozpatrywanej sprawie) w XVII – XVIII wieku coraz rzadziej
dochodziły one do skutku.

Sejm najczęściej zwoływano w Piotrkowie, a także w

Krakowie i w Radomiu. Po zawarciu unii lubelskiej (1569r.)
wykształciła się zasada zwoływania sejmu do Warszawy. Od
1673r. co trzeci sejm zwoływano do Grodna – na terenie
Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Procedura zwoływania i obrad sejmu :



Król uznając potrzebę zwołania sejmu zwraca się w
tej sprawie do senatorów z listami deliberacyjnymi.



Układano legację sejmową przekazywaną następnie
starostom



Odbywały się sejmiki przedsejmowe, na których:

 Wysłuchiwano laudacji
 Wybierano posłów
 Układano instrukcje



Następowało otwarcie sejmu (nabożeństwo)



Rada Królewska i posłowie szlacheccy spotykali się,
aby powitać króla



Poprzedni marszałek sejmu sprawdzał mandaty
posłów (rugi poselskie)



Następował wybór marszałka izby poselskiej (w
senacie przewodniczył osobiście król)



Król przedstawiał połączonym izbom przedmiot
obrad (materie od tronu)



Następowały wota senatorskie – senatorowie
wypowiadali swoje poglądy na przedstawione sprawy



Izby rozchodziły się i odbywały się (niezbyt sprawnie)
obrady (debaty) izby poselskiej – brak regulaminu
obrad, porządek sejmowania wykształcił się przez
praktykę



Ostatnie pięć dni było zarezerwowane na podjęcie
uchwał (konstytucji) przez połączone stany sejmujące
– uchwały podejmowano jednomyślnie (do połowy
XVII wieku ignorowano nieliczną opozycję)



Odbywało się pożegnanie króla oraz nabożeństwo
dziękczynne



Drukowano konstytucję i rozsyłano je do wszystkich
ziem



Odbywały się sejmiki relacyjne, na których posłowie
relacjonowali przebieg obrad.

Kompetencje Sejmu Walnego:



Uchwalanie podatków



Uchwalanie nowych praw



Wyrażanie zgody na zwołanie pospolitego ruszenia



Kontrola podskarbich



Sąd sejmowy



Stosowanie prawa łaski i amnestii



Wyrażanie zgody na nobilitację



Zawieranie traktatów pokojowych i sojuszy.