1

Podejście interpersonalne w psychoterapii

Terapia interpersonalna
Analiza transakcyjna

dr hab. JM Rakowska

1.

Terapia interpersonalna

– twórcą Klerman i Weissman

2.

Koncepcja powstawania depresji

3.

Koncepcja leczenia depresji

4.

Procedury terapeutyczne

5.

Skuteczność terapii

6.

Analiza transakcyjna

– twórcą Eric Berne

7.

Koncepcja powstawania zaburzeń psychicznych

8.

Koncepcja leczenia zaburzen psychicznych

9.

Procedury terapeutyczne

10.

Skuteczność

11. Rozwój analizy transakcyjnej – terapia re-decyzji Mary McGoulding

2

Terapia interpersonalna
Teoria powstawania depresji (Klerman i Weisman, 1984)

Początek teorii powstawania depresji Klermana i Weisman dała koncepcja powstawania

zaburzeń psychicznych Sullivana, która mówi, że są one spowodowane przez
niezaspokojenie potrzeb interpersonalnych (Sullivan 1972)

Koncepcja powstawania depresji Klerman i Weisman

1.

Powodem depresji u dorosłych jest poczucie izolacji, odrzucenia, strata bliskiej osoby

(Klerman i Weissman 1984) w teraźniejszości, a u jej podstaw leża te same

doświadczenia w dzieciństwie.

2.

U młodzieży rozłąka lub strata rodzica brak autorytetu powoduje depresję (Gotlib i
Whiffen,1991).

2. Wystąpienie lub zaostrzenie się objawów depresji u dorosłych są spowodowane przez

konflikty dotyczące relacji między osobą z depresją i osobą dla niej ważną (Klerman i
Weissman 1984).

3. Potrzeba zmiany ról społecznych = strata dotychczasowej i konieczność podjęcia

nowej powoduje depresję, gdy osoba nie może sobie poradzić z poczuciem straty roli

dotychczasowej lub z lękiem przed pełnieniem nowej roli.

4. Izolowanie się na skutek deficytów interpersonalnych = brak umiejętności

nawiązywania i utrzymywania relacji.

3

Koncepcja leczenia depresji według Klermana i Weisman (1984)

Celem jest rozwiązanie interpersonalnego problemu



Ograniczona w czasie = 12-16 sesji



Skoncentrowana na problemie w aktualnych relacjach



Etapy



- Diagnoza depresji



-

Kwestionariusz relacji badający wzorzec nawiązywania relacji



-

Powiązanie depresji z interpersonalną sytuacją w obszarze (1) strata), (2)

konflikty z bliską osobą, (3) zmiana ról społecznych, (4) interpersonalne
deficyty



- Kontrakt = praca dotyczy zdiagnozowanego jako problemowy obszaru



- Praca nad problemowym obszarem



-

Konsolidacja korzyści z psychoterapii i przygotowanie pacjentów do

identyfikowania i radzenia siebie z objawami depresji w przyszłości

4

Praca nad 4 obszarami problemów w relacjach (Wisman, Markowitz,
Klerman, 2000)

1. Strata

– skomplikowana żałoba po śmierci bliskiej osoby – pomoc w przeżyciu żałoby i

zdobyciu nowych aktywności i relacji kompensujących stratę

2. Konflikty z bliską osobą (mąz, żona, współpracownik , bliski przyjciel - pomoc w

eksplorowaniu relacji , natury konfliktu i możliwych rozwiązań.

-

Na etapie renegocjacji, gdy partnerzy szukają rozwiązań - dostarczyć pacjentowi z

depresją narzędzi komunikacji

-

Na etapie impasu, gdy negocjacje ustały i partnerzy są wrogo nastawioni do siebie lub

na etapie rozpadu związku – pomoc w eksplorowaniu możliwości zastąpienia relacji

nową relacją

3. Zmiana ról – początek lub koniec relacji, początek lub koniec kariery zawodowej,

poważna choroba - pomoc w eksplorowaniu pozytywnych i negatywnych aspektów

nowej roli oraz plusów i minusów starej roli, które będą zastąpione, a w ten sposób

pomoc w przeżyciu żałoby z powodu utraty roli społecznej i zaakceptowaniu nowej
roli

4. Brak społecznych umiejętności powodujący problemy w inicjowaniu lub podtrzymaniu

relacji

– dostarczenie społecznych umiejętności przez uczenie nowych zachowań i

odgrywanie ról (behawioralne techniki) i w ten sposób zmniejszenie izolacji.

Niezależnie od ogniska, terapia dotyczy pacjenta potrzeb i oczekiwań co do interakcji z

bliskimi, uznania przez niego złości, której doświadcza jako normalnego sygnału

trudności i zachęty do jej wyrażenia oraz zachęty do podjęcia ryzyka związanego ze

zmianą

5

Relacja terapeutyczna w terapii interpersonalnej



Terapeuta aktywny i wspierający



Podczas sesji terapeuta analizuje wydarzenia w ciągu tygodnia. Jeśli pacjentowi
udaje się zrobić postęp w interpersonalnej sytuacji, terapeuta chwali, wzmacnia
adaptacyjne umiejętności interpersonalne . Kiedy się nie uda , terapeuta wyraża
współczucie , pomaga pacjentowi analizować przyczyny niepowodzenia, generować
nowe rozwiązania i odgrywa role z pacjentem przed wypróbowaniem nowego
rozwiązania w życiu



Interakcje między terapeutą a pacjentem są analizowane przez terapeutę tylko
wtedy, gdy powodują trudności u pacjenta wpływające na zahamowanie postępu
terapii



6

Skuteczność terapii interpersonalnej u osób z depresją i z
zaburzeniami odżywiania się – Wyniki badań



Porównanie interpersonalna sama i z lekami w leczeniu depresji ciężkiej. Połączenie terapii

interpersonalnej z lekiem antydepresyjnym (amitryptylina) powoduje większą redukcję objawów

ciężkiej depresji niż sama terapia interpersonalna. Badanie kontrolne po roku = redukcja objawów

utrzymała się (Klerman i Weisman 1991).



Zapobieganie nawrotom depresji ciężkiej po redukcji objawów z użyciem leku. Terapia

interpersonalna poprawiła funkcjonowanie interpersonalne i nie zapobiegła nawrotom objawów.

Lek amitryptylina zapobiegł nawrotom objawów (Klerman i Weisman 1991).



Zapobieganie nawrotom depresji ciężkiej po leczeniu lekami i zaprzestaniu przyjmowania

leków po osiągnięciu redukcji objawów depresji ciężkiej. Pacjenci poddani terapii

interpersonalnej 10 miesięcy dłużej nie mieli nawrotu depresji niż ci, którzy także przerwali

przyjmowanie leków po ich zredukowaniu i nie zostali poddani terapii interpersonalnej
(Frank,Kuper i Percel, 1989).



Porównanie terapii interpersonalnej, behawioralno-poznawczej, imipraminy z opieką

kliniczną z tabletką placebo w leczeniu depresji ciężkiej. Po zakończeniu leczenia depresji

ciężkiej równą redukcję objawów osiągnęli pacjenci poddani terapii interpersonalnej,
behawioralno-

poznawczej, i leczeniu imipraminą i wiekszą niż pacjenci poddani opiece klinicznej +

tabletkce placebo. Większą redukcję objawów osiągnięto stosując terapię interpersoanalną i

imipraminę niż beahawioralno-poznawczą lub opiekę kliniczną z tabletką placebo w grupie

pacjentów , którzy przed terapia mieli wyższy poziom objawów (Elkin, 1989) . Po 18 miesiącach od

zakończenia terapii u pacjentów poddanych terapii interpersonalnej, behawioralno-poznawczej i

imipraminie objawy wróciły na tyle, że nie było różnicy w poziomie objawów między nimi a

poddanymi opiece klinicznej z tabletką placebo (za Rakowska, 2005)



Porównanie behawioralno-poznawczej i interpersonalnej w leczeniu zaburzeń odżywiania

się. Po zakończeniu leczenia terapia interpersonalna osiągnęła mniejsza redukcję objawów niż

behwioralna (Fairburn i in., 1991). Po roku od zakończenia leczenia pacjenci poddani

interpersonalnej osiągnęli większą redukcje objawów (Fairburn, in., 1995).



7

Analiza transakcyjna

– struktura osobowości podstawą koncepcji

powstawania zaburzeń psychicznych



Osobowość składa się z trzech stanów ego



Stan ego to „spójny system uczuć (...) połączony z odpowiadającym mu zestawem
wzorów zachowania„ (Berne,1987).



Dziecko -

pozostaje przez całe życie w niezmienionej postaci. Czuje się i zachowuje

się tak, jak w dzieciństwie do 8 lat.



Rodzic

= zachowania i postawy przejęte od rodziców lub innych autorytetów -

podlegają zmianie



Dorosły = „komputer”, pozbawiony uczuć organ, który zbiera informacje, przetwarza
przewiduje, podejmuje decyzje. Rozwija się w interakcji z otoczeniem społecznym i
fizycznym. Posługuje się logiką, rozumowaniem, oceną rzeczywistości. Jego funkcją
jest przetwarzanie danych dotyczących rzeczywistości i podejmowanie racjonalnych
decyzji. Cechuje go pragmatyczne podejście, koncentracja na zadaniu, racjonalność
oraz bezstronność.



Wszystkie stany ego są potrzebne do przetrwania i każdy z nich pełni potrzebną
funkcję w życiu psychicznym człowieka



Osoba zdrowa psychicznie potrafi swobodnie przechodzić z jednego do innego stanu.

8

Stan ego Rodzic =FORMY



Rodzic chroniący: Uczucia: akceptująca miłość, opiekuńczość, łagodność

oraz troskliwość. Zachowanie: Łagodność życzliwość w stosunku do

drugiej osoby, zrozumienie. Bierze pod uwagę potrzeby drugiej osoby oraz

pomaga. Może również przejawiać się w wyręczaniu innych przy zadaniach,

które mogliby wykonać w rzeczywistości samemu, hamując tym samym ich

rozwój.



Rodzic krytyczny: J

est źródłem norm społecznych i wartości dla danej

jednostki. Służy do obrony swoich własnych przekonań. Może przejawiać

się w postaci stawiania wymagań innym przy poszanowaniu wartości
drugiej osoby albo w nieustannym moralizowaniu, ocenianiu, a nawet

ośmieszaniu innych.



Rodzic świnia- Kieruje się złoscia , obawą przed ludźmi oraz iracjonalną

potrzebą sprawowania kontroli . Inni czują się przy nim „nie w porządku”.
N

ie kieruje się tym, co dla ludzi dobre. Budzi w nich strach i nienawiść. Jego

siła wynika z władzy jaką ma nad ludźmi w różnych sytuacjach (Steiner,
1974)

9

Stan ego Dziecko =FORMY



Dziecko spontaniczne: Uczucia:

energia, intuicja oraz twórczość. Może

się przejawiać bezkrytycznym podejściem do rzeczywistości, traktowaniem

życia jako zabawy oraz dziecięcą ciekawością poznawczą, np. zadawaniem

prostych pytań bez przygotowanego toku dalszego rozumowania.

Wchodzenie w ten stan ego pozwala rozładować stres, jest również

przyczyną zmienności i nieskrępowanej eksploracji. Niehamowanie

impulsów, które w innym stanie ego byłby ocenione jako zagrażające albo

łamiące zasady wspólnego życia.



Dziecko uległe: Żródlem jest reakcja dziecka na normy społeczne. Osoba

w tym stanie ego jest w stanie automatycznie wykonywać polecenia, bez

wnikania w ich sensowność, aby uzyskać to, czego w danej chwili
potrzebuje

– zwłaszcza wobec osób znaczących i autorytetów. Może

również przerzucać odpowiedzialność za swoje funkcjonowanie na osoby w

otoczeniu, co wyraża postawa bezradności.



Dziecko zbuntowane:

postawa lekceważenia, pogardy, arogancji oraz

odrzucenia norm czy przyjętych umów „na złość" komuś. W pracy grupowej

cechuje się łamaniem kontraktu, brakiem kooperacji, razem z negacją

sensowności działań.

10

Koncepcja powstawania zaburzeń psychicznych
Problemowe relacje między stanami ego na poziomie intrapsychicznym



Dezorientacja

– ludzie nie rozróżniają 3 stanów ego i w sposób

nielogiczny, nieracjonalny i nieświadomy przechodzą z jednego w drugi. Np.

ojciec wyjaśnia dlaczego syn zasługuje na karę (Dorosły) i nagle krzyczy, że

takich jak syn trzeba trzymać w odosobnieniu (Rodzic) .



Kontaminacja

– część jednego stanu włącza się w inny stan. Np. Dorosły

przyjmuje fantazję Dziecka za fakt i czeka na wygraną na loterii zamiast

pracować.



Wyłączenie – sztywne trzymanie się jednego stanu ego nie dopuszczanie

do głosu dwóch pozostałych. Np. Rodzic wyłączył ekspresje Dziecka i

racjonalne myślenie Dorosłego u osoby, która stale pracuje i od żony

wymaga tego samego, ponadto nie odczuwa radości ani przyjemności. Np.

Wieczny błazen= dominacja Dziecka nad Dorosłym i Rodzicem i nie

podejmowanie odpowiedzialności za siebie i za rodzinę



Na poziomie interpersonalnym ujawniają się jako konflikty transakcyjne

11

Koncepcja powstawania zaburzeń psychicznych
Destrukcyjna pozycja życiowa na poziomie intrapsychicznym



Ja jestem OK.-

Ty nie jesteś OK = krzywdzenie ludzi.



Ja nie jestem OK-

Ty jesteś OK = poczucie niższości w obecności ludzi lub

wycofanie



Ja nie jestem OK -

Ty nie jesteś OK = trwanie jako przeciwieństwo życia w

pełni lub niszczenie siebie lub ludzi, wycofanie z kontaktów, regresja do

niemowlęctwa



Na poziomie interpersonalnym ujawniają się jako konflikty transakcyjne

12

Koncepcja powstawania zaburzeń psychicznych
Destrukcyjne skrypty życiowe na poziomie intrapsychicznym



Typy destrukcyjnych skryptów życiowych



Dzieci podejmują decyzje co do postępowania w życiu pod wpływem oddziaływania

negatywnego osób z otoczenia, które nieświadomie realizują przez całe życie.



Skrypt „bez miłości” = depresja: Ludzie szukają miłości lub mają depresję, bo się

poddali. W dzieciństwie brak swobodnej wymiany uczuć. Jeśli jest, to na zasadzie

„uczucia za coś”.



Skrypt „bez rozumu”= szaleństwo. W dzieciństwie zakaz myślenia racjonalnego,

zaprzeczanie temu, co dzieci widzą



Skrypt „Bez radości” = uzależnienie. W dzieciństwie zakaz odczuwania

przyjemności cielesnych.



Na poziomie interpersonalnym ujawniają się jako konflikty transakcyjne



Transakcje z ludźmi na poziomie interpersonalnym potwierdzają i utrwalają
destrukcyjny skrypt na poziomie intrapsychicznym



Gra = powtarzający się zestaw transakcji zawierający ukrytą motywację, aby przeżyć

emocje negatywne wywodzące się ze skryptu życiowego. Gry potwierdzają i

utrwalają skrypt.

13

Destrukcyjne skrypt i pozycje życiowe oraz problemowe relacje między
stanami ego przejawiają się na poziomie interpersonalnym jako
konfliktowe interakcje z ludźmi



Gdy ludzie wysyłają komunikat do ludzi, wtedy oczekują odpowiedzi z tej pozycji ego,

do której skierowali komunikat.



Są trzy transakcje: (1) komplementarna, (2) krzyżowa i (3) ukryta.



1. Komplementarna = komunikat wysłany z określonego stanu ego uzyskuje

odpowiedź z oczekiwanego stanu drugiej osoby.



2. Skrzyżowana = odpowiedź jest z innego stanu ego niż oczekiwany.



3. Ukryta = odpowiedź jest z więcej niż jeden stanu ego, a z drugiego jest ona
niejawna.



Osoba zapoczątkowuje konflikty z ludźmi zgodnie z wzorcem konfliktowych transakcji

z udziałem określonych stanów ego albo reaguje na zapoczątkowane przez kogoś

transakcje według wzorca konfliktowych reakcji i podtrzymuje konflikt.

14

Koncepcja eliminowania zaburzeń psychicznych drogą zwiększenia
świadomości w zakresie destrukcyjnych aspektów skryptu, gier i relacji
między stanami ego



Cel terapii -

zwiększenie świadomości w zakresie problemowych relacji między

stanami ego, przyjęcia destrukcyjnej pozycji życiowej i destrukcyjnego skryptu

życiowego i wzmacniania go przez gry. Poszerzenie świadomości jest rozumiane jako
warunek zmiany



Prowadzona w formie indywidualnej i grupowej.



Etapy



1.Edukacja w analizie transakcyjnej



2.Rozpoznawanie (za pomocą Dorosłego) stanów ego



3. Rozpoznawanie (za pomocą Dorosłego), stałych wzorców konfliktowych transakcji z

ludźmi z udziałem określonych stanów ego albo zapoczątkowujących konflikty albo

będących reakcją na czyjeś zachowanie i w ten sposób podtrzymujących konflikty



4. Skrypty

– są rozpoznawane (za pomocą Dorosłego) i przy użyciu ankiety (Steiner,

1967), która pomaga zidentyfikować, czy skrypt wyznacza kierunek życia negatywny,

jakie schematy zachowań zwane grami umożliwiają realizację skryptu, kiedy decyzja o

kierunku życia została podjęta, które z rodzicielskich zakazów dotyczących miłości ,

myślenia, odczuwania radości leżą u podstaw skryptu.



Ta wiedza umożliwia podjęcie świadomej decyzji zmiany destrukcyjnej decyzji z

dzieciństwa. Klient znając swój skrypt może zdecydować, żeby nie prowadzić gier, nie

zbierać wypłat, nie usprawiedliwiać działania, do których skłania go skrypt.

15

Terapia re-decyzji (McGoulding, 2000)
oparta na pomyśle Berne’a skryptu życiowego i pomyśle odgrywania
skryptu (Dusay, 1970)



Założenie - Dzieci podejmują decyzje dotyczące własnej osoby i własnego życia



Realizują niekorzystne dla nich decyzje i niekorzystne dla nich skrypty życiowe



Terapia



1.Kontrakt = Pytanie i odpowiedź „Co chcesz w sobie zmienić?”



2. Skupienie się na własnych potrzebach obecnie prowadzi do uświadomienia sobie

rozbieżności: sposób życia –potrzeby.



3. Identyfikacja przeszkody w zmianie = wczesna decyzja o skrypcie życiowym



4.Powrót do pierwotnej sytuacji, w której decyzja została podjęta = skrypt życiowy



Przeżycie powtórne doświadczeń z dzieciństwa w psychodramie, które zmusiły osobę

do podjęcia niekorzystnej dla niej decyzji



5. Podjęcie odmiennej decyzji o sposobie życia (zmiana skryptu życiowego). Nowa

decyzja dotyczy realizacji własnych potrzeb

16

Relacja terapeutyczna w analizie transakcyjnej



Analityk transakcyjny z założenia przyjmuje, że klienci są zawsze OK. i na tej

podstawie nawiązuje partnerską relację.



Celem terapii jest poszerzenie świadomości klienta. Do realizacji tego celu jest

używana relacja terapeutyczna. Gry, które pacjenci usiłują prowadzić z terapeutami

są poddawane analizie i w ten sposób relacja terapeutyczna staje się częścią
procesu terapeutycznego.



Terapeuta z pozycji Dorosłego analizuje stany ego, skrypty i gry klienta i w ten

sposób włącza i wzmacnia jego Dorosłego. Zawiera z klientem kontrakt z pozycji

Dorosłego .



Terapeuci analizują gry, jakie odgrywają w relacji z pacjentem, np. Najlepszy lub

Wypalenie, które wikłają klienta w niezdrowe transakcje i hamują postęp terapii.

17

Badania nad skutecznością analizy transakcyjnej



8 badań porównujących analizę transakcyjną z brakiem leczenia (Smith, Gass i Miller
1980) pokazuje, że daje efekty większe niż brak leczenia. W przypadku porównania z
innymi technikami terapii zorientowanych na wgląd daje efekty porównywalne albo
gorsze.