Armia Czerwona

przekroczyła granice Polski bez wypowiedzenia wojny 17 września 1939, mimo

zawartego 1932 dwustronnego paktu o nieagresji, przedłużonego 1934 do końca 1945.

ZSRR

pogwałcił także umowy międzynarodowe:

traktat ryski

z 1921 o wytyczeniu granicy polsko-

radzieckiej, protokół Litwinowa o wyrzeczeniu się wojny jako środka rozwiązywania sporów z 1929

i konwencję londyńską o definicji agresora z 1933. Wydane w dniu agresji orędzie Prezydenta RP

I. Mościckiego

określało jednoznacznie atak radziecki na Polskę jako pogwałcenie umów

wzajemnych, międzynarodowych oraz zasad moralnych obowiązujących w stosunkach między

narodami. Rządy

Anglii

i

Francji

złożyły w Moskwie noty protestacyjne, nie uznające argumentacji

W.M. Mołotowa

ani stanu faktycznego powstałego w wyniku agresji.

ZSRR nie poszanował umów międzynarodowych i dobrych obyczajów w stosunku do polskich służb

dyplomatycznych zaskoczonych agresją. Aresztowano konsula RP w Kijowie R. Malinowskiego,

szykanowano ambasadora W. Grzybowskiego i pracowników polskiej ambasady w Moskwie.

Opuścili oni Rosję dopiero po stanowczym proteście członków korpusu dyplomatycznego państw

zachodnich, w tym szczególnie ambasadora Niemiec.

W trakcie trwania kampanii Armia Czerwona dopuściła się licznych zabójstw i mordów, zarówno na

jeńcach wojennych, jak i na ludności cywilnej. Rozstrzelano m.in. generała J.K. Olszynę-

Wilczyńskiego wziętego do niewoli pod Sopoćkiniami w

Puszczy Augustowskiej

. Za stawianie

zbrojnego oporu Armii Czerwonej dokonano zbiorowych egzekucji żołnierzy polskich w okolicach

Wilna

, w Rohatynie i Wólce Wytyckiej, jeńców wojennych maltretowano w

Grodnie

,

Wołkowysku

,

Oszmianie

, Mołodecznie,

Nowogródku

, Sarnach, Kosowie Poleskim i

Tarnopolu

. Dokonywano

mordów na ludności cywilnej, nie oszczędzając kobiet i dzieci, np. w Rohatynie. Złamano umowę

kapitualcyjną wobec obrońców Lwowa - zamiast przyrzeczonego swobodnego opuszczenia miasta i

przemarszu do Rumunii lub na Węgry, żołnierze wraz z dowodzącym generałem W. Langnerem

trafili do obozów jenieckich.

Ogółem w czasie kampanii przeciwko Polsce Armia Czerwona wzięła do niewoli ok. 230 tys.

żołnierzy Wojska Polskiego, funkcjonariuszy państwowych i policjantów. Po przekazaniu ok. 40 tys.

jeńców Niemcom, zwolnieniach i ucieczkach, na początku listopada 1939 w radzieckich obozach

jenieckich przebywało ok. 170 tys. osób. We wrześniu 1939 ZSRR nie był stroną

konwencji

genewskiej

z 1929 o jeńcach wojennych i nie stosował jej ustaleń.

Wbrew powszechnie przyjętym zasadom żołnierze polscy wzięci do niewoli nie pozostali pod

władzą Armii Czerwonej, lecz przekazano ich

NKWD

. W krótkim czasie stali się więźniami i trafili

do obozów pracy rozrzuconych po całym ZSRR. Tylko ok. 20 tys. żołnierzy mogło kontynuować

walkę w armii generała

W. Andersa

, utworzonej na podstawie

umowy Sikorski-Majski

z 30 lipca

1941. Około 150 tys. osób padło ofiarą eksterminacji w więzieniach śledczych, łagrach i obozach

jenieckich. Bezprzykładnego mordu dokonano z polecenia najwyższych władz radzieckich na

jeńcach z Kozielska,

Starobielska

i

Ostaszkowa

, zamordowanych w

Katyniu

,

Charkowie

i

Twerze

.

Po podpisaniu 28 września 1939 niemiecko-radzieckiego traktatu pokojowego o granicach i

Zbrodnie sowieckie w Polsce

Zbrodnie sowieckie w Polsce 1939-1945, przygotowanie radzieckiej agresji na

Polskę

,

pakt

Ribbentrop-Mołotow

z 23 sierpnia 1939 i planowany podział terytorium państwa polskiego

stanowiły zbrodnię przeciwko pokojowi.

przyjaźni, w obrębie ZSRR znalazł się obszar o powierzchni 200 tys. km

2

, tj. 51,6% przedwojennej

Polski, zamieszkany przez ponad 13 mln obywateli, w tym 5,2 mln Polaków. Po przekazaniu w

październiku 1939 okręgu Wilna Litwie przytoczone dane wyniosły odpowiednio: 193 tys. km

2

,

50% terytorium, ok. 12,5 mln obywateli, w tym 4,7 mln Polaków. 22 października 1939 na

terenach zagarniętych przez ZSRR przeprowadzono "wolne wybory" do Zgromadzeń Ludowych

Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi. Wybory poprzedzone aresztowaniami polskich

przywódców politycznych, dokonane w warunkach terroru policyjnego, przy braku alternatywy

(jedna lista wyborcza), zakończyły się zwycięstwem komunistów. W kilka dni później obydwa

Zgromadzenia podjęły uchwały o przyłączeniu do ZSRR. 1 i 2 listopada 1939 Ukraina Zachodnia

została formalnie włączona do Ukraińskiej SRR, a Białoruś Zachodnia do Białoruskiej SRR.

Od momentu wkroczenia Armii Czerwonej na ziemie Rzeczypospolitej trwały masowe aresztowania

obywateli polskich należących do klas posiadających, policjantów, księży, inteligencji, oficerów i

podoficerów Wojska Polskiego. Do czasu rozpoczęcia (1940) wielkich deportacji ludności do

radzieckich więzień trafiło ok. 200 tys. osób, przeważnie narodowości polskiej.

Ogromną zbrodnią były masowe

wysiedlenia i przemieszczenia ludności polskiej na terenach

okupacji radzieckiej w latach 1939-1945

, które objęły ok. 2 mln osób. Pogwałceniem

międzynarodowego prawa ludności do określenia swej przynależności narodowej był dekret Rady

Najwyższej ZSRR z 29 listopada 1939, na mocy którego obywatelom zajętych terenów II

Rzeczypospolitej nadawano przymusowo obywatelstwo radzieckie i do maja 1940 przeprowadzano

tzw. paszportyzację (wydawanie dowodów osobistych). Przymusowe narzucanie obywatelstwa

miało na celu m.in. usankcjonowanie powołania ok. 210 tys. młodych Polaków do Armii Czerwonej.

Zarządzeniem władz radzieckich wyrugowano ze szkół język polski, zlikwidowano polskie placówki

kulturalne i polską prasę. Skonfiskowano majątek kościelny, kościoły zamieniano na magazyny,

kina bądź domy kultury szerzące komunistyczną propagandę. Przejęcie przez władzę radziecką

fabryk, banków i majątków ziemskich, nieekwiwalentna wymiana polskiego złotego na rosyjskiego

rubla przy górnej granicy wymiany 250 zł na osobę, rabunki mienia państwowego i prywatnego

sprawiły, że społeczeństwo żyjące pod okupacją radziecką znalazło się w skrajnej nędzy.

Po napaści

A. Hitlera

na ZSRR (22 czerwca 1941), wobec braku możliwości ewakuacji, NKWD

mordowało więźniów skazanych na wysokie wyroki, chorych i niezdolnych do marszu. W lwowskich

Brygidkach i na Zamarstynowie zamordowano ok. 8 tys. więźniów, podobnie likwidowano więzienia

w: Kijowie, Smoleńsku, Charkowie, Równem, Berdyczowie, Berezweczu, Mińsku. Ogółem z rąk

radzieckich i od bombardowań niemieckich zginęło ok. 80 tys. Polaków.

Dalszy rozwój wypadków, a w szczególności zerwanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy

ZSRR i rządem polskim w Londynie (26 kwietnia 1943), utworzenie

Związku Patriotów Polskich

i

Armii Polskiej w ZSRR

, ustalenia w sprawie polskiej na konferencjach Wielkiej Trójki w

Teheranie

i

Jałcie

, powstanie

Krajowej Rady Narodowej

, sprawił, że po wkroczeniu Armii Czerwonej na

wschodnie ziemie przedwojennej Polski władze radzieckie traktowały je jako część terytorium

własnego państwa i podjęły działania skierowane przeciwko Polskiemu Państwu Podziemnemu,

reprezentowanemu przez rząd polski na emigracji. Współpraca Armii Czerwonej z polskimi

zgrupowaniami

AK

trwała tylko w okresie wspólnych walk przeciwko Niemcom.

Po przejściu frontu rozpoczęły się aresztowania oficerów i rozbrajanie żołnierzy. Oficerów

wywożono w głąb ZSRR, żołnierze mogli wybierać pomiędzy wcieleniem do armii

Z. Berlinga

a

zsyłką. Nie wszyscy jednak mieli wybór, w głąb Rosji wywieziono całą

27 Wołyńską Dywizję

Piechoty AK

, zgrupowanie pułkownika A. Krzyżanowskiego (5,5 tys. żołnierzy) biorące udział w

wyzwoleniu Wilna (operacja Ostra Brama), 5 Dywizję Piechoty AK pułkownika W. Filipkowskiego (3

tys. żołnierzy) walczącą przy oswobodzeniu Lwowa. Przypadki zbrojnego oporu wobec Armii

Czerwonej najczęściej kończyły się fizyczną likwidacją oficerów i żołnierzy, jak np. podczas

potyczki oddziału podpułkownika M. Kalenkiewicza z oddziałami policyjnymi NKWD 21 sierpnia

1944 pod Surkontami, gdzie żołnierze radzieccy dobili wszystkich rannych Polaków. Przekroczenie

Bugu, uznanego przez władze radzieckie za granicę Polski, nie zmieniło metod ich działania wobec

przedstawicieli Polskiego Państwa Podziemnego i AK.

Wbrew stanowisku prawowitego rządu i narodu polskiego władzę w kraju oddano komunistom. 23

lipca 1944

PKWN

wydał dekret o podporządkowaniu spraw dotyczących AK i innych polskich

organizacji kompetencji sądów wojskowych ZSRR. Wzmogły działalność NKWD i kontrwywiad Armii

Czerwonej Smiersz. Po wyzwoleniu w lipcu 1944 Lubelszczyzny, przy znacznym udziale 3 Dywizji

Piechoty AK pułkownika A. Świtalskiego i 9 Dywizji Piechoty AK generała L. Bitnera, żołnierze tych

zgrupowań znaleźli się m.in. w obozach w Nowinach, Poniatowej, Skrobowie, Majdanku. Podobny

los spotkał żołnierzy AK w okręgu krakowskim i białostockim oraz na obszarze warszawskim. 1944

PKWN powołał

Urząd Bezpieczeństwa Publicznego

, który ściśle współpracował z radzieckimi

organami bezpieczeństwa w tropieniu ukrywających się działaczy politycznych i żołnierzy

podziemia.

Łącznie na obszarze przedwojennej Polski radzieckie i polskie siły bezpieczeństwa aresztowały w

latach 1944-1945 ok. 200 tys. osób, w tym 50 tys. żołnierzy AK. Jawnym pogwałceniem prawa

międzynarodowego był

proces szesnastu

przywódców państwa polskiego przed radzieckimi

organami sądowymi. Oficerowie NKWD nadzorowali pracę kontrwywiadu Wojska Polskiego

(Główny Zarząd Informacji) i resortu bezpieczeństwa Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego,

prowadzących walkę z

podziemiem zbrojnym i politycznym w Polsce w latach 1944-1948

.

1990 rząd

M.S. Gorbaczowa

oficjalnie potwierdził odpowiedzialność NKWD za zbrodnie na ponad

20 tys. oficerów polskich, policjantów i urzędników państwowych w Katyniu, Charkowie i Twerze, a

w grudniu tegoż roku ujawnił dokumenty potwierdzające odpowiedzialność najwyższych władz

ZSRR (m.in. Biura Politycznego Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii

(bolszewików)) za zbrodnie i ich ukrywanie.