XIII.3 Przepalony materiał kostny ze stanowiska archeologicznego Nowe Grocholice 1,

gm. Raszyn – sezon 2013 (Paweł Dąbrowski)

Przekazany do analizy antropologicznej materiał kostny znajdował się w popielnicach

charakteryzujących się zróżnicowanym stopniem zachowania. Szczątki kostne wybrano z

popielnic oraz wstępnie oczyszczono używając sit nylonowych o drobnej gęstości oczek

(średnica 0,5 mm). Dla wyodrębnionych szczątków ludzkich i zwierzęcych, określono

stopień przepalenia i ciężar. Szczątki kostne ważono na laboratoryjnej wadze elektronicznej

typu RADWAG WPT2C. W przypadku szczątków ludzkich określono dla identyfikowanych

osobników płeć i wiek w chwili śmierci. Podjęto również próbę oznaczenia makroskopowych

zmian paleopatologicznych.

Wyeksplorowany w sezonie 2013 materiał osteologiczny pochodził z 9 naczyń. Stopień

przepalenia szczątków określono przy pomocy 5 stopniowej skali zaproponowanej przez

Malinowskiego (1974): 1

o

– przepalenie lub nadpalenie częściowe, zabarwione na czarno, 2

o

–

przepalenie słabe – kości mało popękane, odkształcone i skurczone, posiadające

ciemnobrunatne zabarwienie, 3

o

– przepalenie średnie – większe spękanie i odkształcenia

termiczne, zabarwienie przeważnie szare, 4

o

– przepalenie silne – pęknięcia, odkształcenia i

kruchość kości znaczne, kolor kremowy bądź żółtawo- lub białawo-szary, 5

o

– przepalenie

bardzo silne (spopielenie) – substancje organiczne wypalone całkowicie, barwa zbliżona do

kredowobiałej. We wszystkich naczyniach znajdowały się kości przepalone równomiernie,

reprezentujące najwyższe stopnie przepalenia: 4 i 5 (tab.1). Równomierne przepalenie

zwłok, w przeciwieństwie do sytuacji sepulkralnej spotykanej na innych stanowiskach

archeologicznych związanych z kręgiem kultury łużyckiej, np. w Miłosławicach, pow.

Milicz, woj. dolnośląskie (Dąbrowski, Szczurowski 1998- 2003), było najprawdopodobniej

wywołane specyficzną konstrukcją stosu kremacyjnego oraz jego równomierną destrukcją

podczas procesu w kremacji. Świadczyć to może o tym, że ludność użytkująca cmentarzysko

w Nowych Grocholicach mogła konstruować wydajne stosy kremacyjne, przyczyniające się

do pełnej kremacji.

Wyeksplorowane kości z popielnic charakteryzowały się zróżnicowanym ciężarem

przepalonych szczątków. W 3 naczyniach łączny ciężar kości nie przekraczał każdorazowo

100 g (33,33 %). W pozostałych przypadkach – 6 naczyń (66,66%) przewyższał 100 g lecz

nie przekraczał 400 g (tab.1). Oznacza to , że w każdym naczyniu zebrano tylko część kośćca

po zakończonej kremacji i wygaszeniu stosu pogrzebowego.

Płeć i wiek szczątków ludzkich określono na podstawie fragmentów kostnych z

zachowanymi cechami diagnostycznymi. Określeń dokonano zgodnie metodologią

rekomendowaną przez Strzałko i in. (1973), Gładykowską-Rzeczycką (1974a), Ubelakera

(1989) oraz Malinowskiego i Bożiłowa (1997). Stan zachowania przepalonych kości, a

zwłaszcza ich silne rozdrobnienie, sprawił, że tylko w 4 przypadkach udało się oznaczyć płeć

złożonych do naczyń osobników – szczątki z grobów o numerach: 303, 314, zidentyfikowano

jako męskie a z grobów o numerach: 332 i 340 jako żeńskie (tab. 1). Dla 5 osobników

(groby o numerach: 174, 303, 314, 332) możliwe było dokładne określenie kategorii wieku w

chwili śmierci. W pozostały 5 przypadkach udało się ustalić jedynie ogólne kategorie wieku

( groby o numerach: 173, 331-333, 334, 340- kategoria : dorosły, gr. n 332- subadultus). W 7

przypadkach stwierdzono obecność przepalonych szczątków pojedynczych osobników.

Obiekt nr 332 charakteryzował się obecnością szczątków kostnych 2 osobników – dorosłego

i młodocianego. Praktyki składania do wspólnego grobu/ pojedynczego naczynia

przepalonych szczątków więcej niż jednego osobnika znane są także z innych stanowisk

łużyckich (Piontek 1974; Gładykowską-Rzeczycką (1974b; Dąbrowski i Gronkiewicz 1996;

Dąbrowski i Szczurowski 1999; 2001).

Na obraz kondycji biologicznej paleopopulacji mają ślady zmian patologicznych na

kościach, świadczące o przebytych chorobach, urazach, procesach degeneracyjnych lub

będące efektem długotrwałych, obciążeń mechanicznych. Zdaniem wielu badaczy w

populacjach pradziejowych najczęściej występują zmiany patologiczne o charakterze

degeneracyjno-zniekształcającym (Ćwirko-Godycki, Swedborg 1978, Gładykowska-

Rzeczycka 1989).

W analizowanym materiale kostnym zidentyfikowano makroskopowo zmiany

degeneracyjne na trzonach kręgów pod postacią osteofitów. U osobnika dorosłego o

nieokreślonej płci (obiekt 173) osteofity były obecne na trzonie kręgu z odcinka piersiowego.

Natomiast na trzonach kręgów lędźwiowych, osteofity odnotowano w przypadku obiektu

303 i 314 (tab.1). W każdym z tych przypadków zaobserwowane zmiany degeneracyjne

mogły być wywołane częstym lub/i długotrwałym przeciążaniem kręgosłupa w odcinku

piersiowym i lędźwiowym.

Jednym ze sposobów rekonstrukcji praktyk pogrzebowych w pradziejach jest analiza

układu szczątków wewnątrz popielnic z podziałem na warstwy mechaniczne, a w dalszej

kolejności następnie określenie, w każdej z wydzielonych warstw, odsetka kości czaszki w

stosunku do kości szkieletu postkranialnego a także kierunku zmieniającego się gradientu

kości czaszki w obrębie warstw (Henneberg 1974). Liczne spękania i odpryski ścian naczyń

sepulkralnych oraz rozpadające się pod wpływem wydobywania kości wraz z piaskiem

fragmenty brzuśców naczyń, uniemożliwiły warstwową eksplorację wypełnisk. W każdym

analizowanym przypadku kości szkieletu poskranialnego były mocno przemieszane i nie

tworzyły czytelnych układów, sugerujących deponowanie przepalonych szczątków w

naczyniu zgodnie z porządkiem anatomicznym.

Stwierdzona na stanowisku archeologicznym w Nowych Grocholicach przepalonych

szczątków zwierzęcych nie jest zjawiskiem incydentalnym pośród cmentarzysk kultury

łużyckiej (Abłamowicz 1996 i 2002; Dąbrowski i Szczurowski 1998-2003; Lasak 2000 i

2002). W analizowanym materiale z Nowych Grocholic szczątki zwierzęce wystąpiły we

wszystkich obiektach sepulkralnych. W naczyniach i obszarach spomiędzy naczyń

zawierających zmieszane kości ludzkie i zwierzęce, frakcja kości zwierzęcych stanowiła od

ok 4% (obiekt 334) do 18% ( obiekt 173) wagi wszystkich szczątków kostnych.

Uzyskane wyniki stanowią materiał porównawczy z danymi dotyczącymi struktury

płci i wieku oraz schorzeń na cmentarzyskach łużyckich.

Obiekt 173 – Stopień przepalenia - 4

0

;

kolor – żółto-kremowy.

Płeć –

nieokreślona. Wiek – dorosły. W naczyniu znajdowały się silnie rozdrobnione fragmenty

kości. Z kości czaszki rozpoznano: 2 fragmenty łuski kości czołowej z zachowanym brzegiem

szwu (zaawansowana obliteracja endokranialna), 4 fragmenty łuski kości ciemieniowej, 2

fragmenty łuski kości potylicznej; kilkanaście fragmentów bliżej nieokreślonej części

sklepienia puszki mózgowej; korzeń kła. Z kości szkieletu postkranialnego rozpoznano: 3

fragmenty trzonów i łuków kręgów piersiowych; zidentyfikowano osteofity. Ponadto

zidentyfikowano 4 fragmenty trzonów kości długich kończyny górnej, 2 paliczki palców ręki;

3 fragmenty trzonów i nasad bliższych 2 kości udowych. Kości zwierzęce- 11 fragmentów

trzonów kości długich. Ponadto występowały bardzo drobne, nieokreślone fragmenty kostne.

Całkowity ciężar szczątków kostnych– 90,4 g. Ciężar ludzkich szczątków kostnych- ok. 51,1

g. Ciężar szczątków kostnych zwierzęcych- 12,5 g.

Obiekt 174 – Stopień przepalenia - 4

0

;

kolor – żółto-kremowy.

Płeć –

nieokreślona. Wiek – dziecko (Infans I).W naczyniu znajdowały się silnie rozdrobnione

fragmenty kostne. Z kości czaszki rozpoznano 19 fragmentów (cienkościennych) sklepienia

czaszki, fragment zawiązka korony zęba trzonowego stałego, fragment wyrostka stawowego

żuchwy. Z kości szkieletu postkranialnego oznaczono: 2 fragmenty trzonów kręgów –

prawdopodobnie piersiowych, 8 fragmentów żeber, 4 fragmenty trzonów 2 kości

piszczelowych ( kości w stanie wzrastania, brak części nasadowej). Zidentyfikowano także

fragmenty 6 kości zwierzęcych. Pozostałe kości były rozdrobnione do nierozpoznawalnych

ułamków. Całkowity ciężar szczątków – 49,5 g. Kości ludzkie- 27,3 g. Kości zwierzęce- 9,0

g.

Obiekt 303 – Stopień przepalenia - 4

0

i 5

0

; kolor biały, kremowy. Płeć – męska. Wiek –

maturus. W naczyniu znajdowały się liczne i rozdrobnione fragmenty kości. Kości czaszki:

kilkanaście fragmentów kości sklepienia czaszki (o grubości ścianek kostnych do 4,0 mm)-

zaawansowana obliteracja szwów (masywny górny brzeg oczodołu), w tym 3 fragmenty

łuski kości potylicznej o dość dobrze urzeźbionej powierzchni,2 fragmenty skrzydeł kości

klinowej, fragment części skalistej prawej kości skroniowej; fragment kłykcia potylicznego,

fragment trzonu żuchwy z okolicy spojenia z zachowanymi 5 zębodołami i guzowatością

bródkową (cecha wyrazista). Ze szkieletu postkranialnego rozpoznano: fragmenty trzonów

kręgów; 1 z odcinka szyjnego, 3 z odcinka piersiowego, 2 z odcinka lędźwiowego (obecne

osteofity), 11 fragmentów żeber; fragment obojczyka (koniec domostkowy); 12 fragmentów

kości długich kończyn górnych, fragment głowy kości ramiennej, fragment części bliższej

kości promieniowej, fragmenty 3 kości śródręcza, kość główkowata i haczykowata lewego

nadgarstka, fragment kości księżycowatej, fragment nasady bliższej kości udowej, 2

fragmenty trzonu kości udowej, fragment talerza kości biodrowej, 3 fragmenty trzonów kości

piszczelowych, rzepka, fragment kości skokowej, fragment kości śródstopia. Ponadto 12

fragmentów kości długich – zwierzęcych oraz drobne ułamki kostne- nieokreślone. Całkowity

ciężar szczątków – 190,5 g. Kości ludzkie- 89,3 g. Kości zwierzęce- 25,0 g.

Obiekt 314 – Stopień przepalenia - 4

0

i 5

0

; kolor biały, kremowy. Płeć – męska. Wiek –

adultus. W naczyniu znajdowały się liczne i rozdrobnione fragmenty kości. Z czaszki

rozpoznano: kilkanaście fragmentów kości sklepienia czaszki (o grubości ścianek kostnych od

3,5 do 4,3mm), w tym 4 fragmenty łuski kości potylicznej o dość dobrze urzeźbionej

powierzchni, z fragmentami częściowo otwartych szwów; fragment części skalistej lewej

kości skroniowej; 2 fragmenty trzonu żuchwy z okolicy spojenia z zachowanymi 3

zębodołami i guzowatością bródkową. Ze szkieletu postkranialnego rozpoznano: fragmenty

trzonów kręgów; 3 z odcinka szyjnego, 2 z odcinka piersiowego, 3 z odcinka lędźwiowego

(obecne osteofity), 9 fragmentów żeber; 2 fragmenyt obojczyka; 8 fragmentów kości długich

kończyn górnych, 2 fragment głowy kości ramiennej, fragment części bliższej kości

łokciowej, fragmenty 4 kości śródręcza, kość główkowata lewego nadgarstka, 2 kości

księżycowate, 3 fragmenty nasady bliższej kości udowej, 3 fragmenty trzonu kości udowej, 4

fragmenty talerza kości biodrowej, 2 fragmenty trzonów kości piszczelowych, 2 rzepki,

fragment lewej kości skokowej. Ponadto 8 fragmentów kości długich – zwierzęcych.

Wyodrębniono także frakcje kości o niejasnym pochodzeniu. Całkowity ciężar szczątków –

197,2 g. Kości ludzkie- 101,3 g. Kości zwierzęce- 21,1 g.

Obiekt 331-333, spoza naczyń, stopień przepalenia - 4

0

i 5

0

; kolor biały, żółto-

kremowy. Płeć – nieokreślona. Wiek – dorosły. Bardzo drobne fragmenty kostne pochodzące

z trzech obiektów sepulkralnych. Zidentyfikowano 14 niewielkich ułamków kostnych ,

pochodzących z mózgoczaszki. Ponadto były obecne 3 fragmenty trzonów kości

szczękowych i 1 fragment trzonu żuchwy. Z kości szkieletu postkranialnego rozpoznano: 4

fragmenty łuków kręgów szyjnych, 3 fragmenty żeber, fragment głowy kości ramiennej,

fragment trzony kości łokciowej oraz 2 fragmenty kłykci kości udowej i 2 fragmenty trzonów

kości piszczelowej. Kości różnych osobników ( prawdopodobnie dwóch). Zidentyfikowano 6

fragmentów kostnych kości zwierzęcych. Całkowity ciężar szczątków – 44,2 g. Kości ludzkie

27,2 g. Kości zwierzęce 7,5 g.

Obiekt 332 – Stopień przepalenia - 4

0

i 5

0

; kolor biały, kremowy. Zidentyfikowano

szczątki dwóch osobników. Osobnik I: Płeć – żeńska. Wiek – maturus. Osobnik II- płeć

nieokreślona; wiek – subadultus. Kości rozdrobnione i wymieszane.

Osobnik I. Z czaszki rozpoznano: 3 fragmenty sklepienia (szwy zobliterowane),

fragment górnej krawędzi oczodołu( cienka krawędź), fragment kości skroniowej – okolica

wyrostka sutkowego, fragment trzonu żuchwy w okolicy kąta żuchwy, fragment wyrostka

kłykciowego żuchwy, fragment łuku zębodołowego. Szkielet postkranialny: 4 fragmenty

trzonów kręgów lędźwiowych (zachowane osteofity), 4 fragmenty żeber fragment wydrążenia

stawowego łopatki, 3 fragmenty kości ramiennej ( okolica bloczka), 2 paliczki palców ręki, 3

fragmenty kości miednicznej, 2 fragmenty trzonu prawej i lewej kości udowej, kłykieć kości

udowej, rzepka prawa, fragment kłykcia kości piszczelowej, 2 fragmenty kości piętowej i

skokowej, kość łódkowata, 3 paliczki palców stopy.

Osobnik II. 4 fragmenty cienkościenne sklepienia czaszki, fragmenty części skalistej

prawej i lewej kości skroniowej, fragment trzonu żuchwy, fragment korzenia zęba trzonowego

szczęki ( faza wzrostowa), fragment nasady bliższej kości ramiennej (ślady po chrząstce

wzrostowej). Zidentyfikowano także 20 fragmentów kości zwierzęcych – długich. Liczne

fragmenty kostne – nieokreślone. Całkowity ciężar szczątków – 391,4 g. Kości ludzkie 269,5

g. Kości zwierzęce 26,3 g.

Obiekt 333 – Stopień przepalenia – 3

0

, 4

0

i 5

0

; kolor , szary, biały, kremowy. Płeć –

żeńska. Wiek – adultus. Z kości czaszki rozpoznano: 4 fragmenty sklepienia czaszki,

fragment kości czołowej (ostre brzegi oczodołów), fragment trzonu kości klinowej, piramidę

lewej kości skroniowej, fragment wyrostka sutkowego kości skroniowej lewej, fragment

trzonu kości jarzmowej lewej, 4 korzenie zębów jednoszczytowych stałych, panewka stawu

skroniowo-żuchwowego. Z kości szkieletu postkranialnego rozpoznano: fragmenty 4 żeber,

łuków i trzonów 3 kręgów lędźwiowych, fragment wydrążenia stawowego łopatki, fragment

grzebienia łopatki, fragment kości łonowej na wysokości spojenia łonowego, 2 fragmenty

panewek prawego i lewego stawu biodrowego, fragment głowy i fragment nasady dalszej

kości udowej, 2 fragmenty powierzchni stawowej bliższej kości piszczelowej. Liczne drobne

niezidentyfikowane fragmenty kostne. Ponadto zidentyfikowano fragmenty bloczków 4 kości

zwierzęcych, fragmenty trzonów 5 kości długich. Ciężar ogólny szczątków – 290,2 g. Kości

ludzkie - 194,2 g. Kości zwierzęce -20,7g.

Obiekt 334 – Stopień przepalenia - 4

0

i 5

0

; kolor biały, kremowy. Płeć – nieokreślona.

Wiek – dorosły. W naczyniu znajdowały się silnie rozdrobnione fragmenty kości. Z kości

czaszki zidentyfikowano: 2 fragmenty kości ciemieniowej,4 fragmenty łuski i 2 części

podstawnej kości potylicznej, korzenie 4 zębów trzonowych stałych żuchwy. Z kości

szkieletu postkranialnego zidentyfikowano: fragmenty 6 żeber, fragment trzonu kręgu

piersiowego, 12 fragmentów trzonów obu kości ramiennych, fragmenty głów 2 kości

ramiennych, 6 fragmentów obu kości udowych, fragment kości piętowej, 2 fragmenty kości

śródstopia, i 4 paliczki palców stopy. Ponadto 8 fragmentów kości zwierzęcych i liczne

drobne fragmenty nieokreślone. Ciężar ogólny szczątków – 164,0 g. Ciężar szczątków

ludzkich 103,7 g. Ciężar kości zwierzęcych 6,5 g.

Obiekt 340 – Stopień przepalenia - 4

0

i 5

0

; kolor biały, kremowy. Płeć – żeńska. Wiek

– dorosły. W naczyniu znajdowały się rozdrobnione fragmenty kości. Z regionu czaszki

rozpoznano: 9 fragmentów kości sklepienia czaszki (o grubości ścianek kostnych > 3,7 mm),

w tym 3 fragmenty łuski kości potylicznej o słabo ukształtowanej guzowatości potylicznej

zewnętrznej; fragmenty części skalistej prawej i lewej kości skroniowej; fragment trzonu

kości klinowej wraz z siodłem tureckim, fragment trzonu lewej kości szczękowej, fragment

trzonu żuchwy i słabo zaakcentowanej guzowatości bródkowej, fragment wyrostka

dziobiastego żuchwy, fragmenty 2 korzeni zębów trzonowych stałych szczęki. Ze szkieletu

postkranialnego rozpoznano: fragmenty trzonów 3 kręgów z odcinka piersiowego, 10

fragmentów żeber; 13 fragmentów trzonów kości długich kończyn górnych, fragment głowy

prawej i lewej kości ramiennej, fragment części bliższej prawej i lewej kości promieniowej,

fragment wyrostka łokciowego lewej kości łokciowej, fragmenty 4 kości śródręcza, kość

główkowata lewego nadgarstka, 2 paliczki palców ręki. Ze szkieletu kończyny dolnej

zachowały się: 2 fragmenty kości kulszowej, 4 fragmenty trzonów kości udowych, głowa

kości udowej, kłykcie 2 kości piszczelowych fragment nasady bliższej kości piszczelowej,

rzepka, fragment kości skokowej, fragmenty. Ponadto wyodrębniono 16 fragmentów kości

długich – zwierzęcych oraz drobne ułamki kostne- nieokreślone. Całkowity ciężar szczątków

– 189,5 g. Kości ludzkie- 93,3 g. Kości zwierzęce- 24,7 g.

Tabela 1. Materiał kostny ze stanowiska Nowe Grocholice 1, 2013r.

Płeć/ wyznaczniki płci

W iek/ wyznaczniki wieku

Uwagi

1

173

4/kremowa/biała

90,4

51,1

12,5

38

11

49

2

174

4/kremowa/biała

49,5

27,3

9,0

27

6

33

Silne rozdrobnienie. Nieokreślone ułamki kostne

3

303

4/5/kremowa/ biała

190,5

89,3

25,0

63

12

75

4

314

4/5/kremowa/ biała

197,2

101,3

21,1

62

8

70

5

4/5/kremowa/ biała

44,2

27,2

7,5

31

6

37

6

332

4/5/kremowa/ biała

391,4

269,5

26,3

45

20

65

6

333

3/4/5/ kremowa/biała

290,2

194,2

20,7

39

30

9

7

334

4/5/kremowa/ biała

164,0

130,7

6,5

46

8

54

8

340

4/5/kremowa/ biała

189,5

93,3

24,7

59

16

75

L.p.

Nr obiektu/

naczynia

Stopień

przepalenia/ barwa

Ciężar

wszystkich

szczątków [g]

Ciężar

szczątków

ludzkich [g]

Ciężar szczątków

zwierzęcych [g]

Ilość kości

ludzkich [szt.]

Ilość kości

zwierzęcych

[szt.]

Ilość wszystkich

kości [szt.]*

nieokreślona/ brak

czytelnych wyznaczników

dorosły/ szwy czaszkowe

zachowane na ułamkach

kości sklepienia czaszki –

częściowa obliteracja

Ułamki kostne z różnych okolic szkieletu. Nieokreślone

ułamki kostne. Osteofity na trzonie kręgu piersiowego

nieokreślona/brak

czytelnych wyznaczników

Dziecko/infans I, fragment

zawiązka korony zęba

trzonowego stałego,

cienkościenne kości

sklepienia czaszki,

niezobliterowane nasady

kości długich

Męska/pogrubiony górny

brzeg oczodołu, silna

guzowatość potyliczna- 2

0

,

guzowatość bródkowa

Maturus/

szwy czaszkowe

endokranialnie zamknięte.

Ułamki kostne z różnych okolic szkieletu. Nieokreślone

ułamki kostne. Dwa kręgi z odcinka lędźwiowego

(obecne osteofity trzonach)

Męska/pogrubiony górny

brzeg oczodołu,

guzowatość potyliczna- 1

0

,

guzowatość bródkowa-

wyrazista

Adultus/

szwy czaszkowe

częściowo zamknięte.
Grubość zachowanych

fragmentów mózgoczaszki;

masywność nasad i

trzonów kości długich

Ułamki kostne z różnych okolic szkieletu. Nieokreślone

ułamki kostne. Trzy kręgi z odcinka lędźwiowego
(obecne osteofity trzonach). Silne rozdrobnienie.

Nieokreślone ułamki kostne

331-333, spoza

naczyń

nieokreślona/brak

czytelnych wyznaczników

Dorosły- masywność

trzonów i nasad kości

długich ( 2 osobników)

Kości różnych osobników (prawdopodobnie dwóch).

Silne rozdrobnienie. Nieokreślone ułamki kostne. Kości

zebrane z przestrzeni wokół naczyń

Dwóch osobników, Osobnik

I – płeć żeńska/cienki górny

brzeg oczodołu, niewielka

guzowatość potyliczna,

osobnik II- płeć

nieokreślona

Osobnik I- maturus/

szwy czaszkowe

endokranialnie zamknięte.

Osobnik II- subadultus-

fragment nasady bliższej

kości ramiennej (ślady po

chrząstce wzrostowej)

Szkielet delikatnej budowy – osobnik dorosły; osobnik

młodociany- kości długie w fazie wzrostu. Nieokreślone

ułamki kostne. Kości rozdrobnione i wymieszane

Żeńska/ostre brzegi

oczodołów

Adultus/ Grubość

zachowanych fragmentów

mózgoczaszki; masywność

nasad i trzonów kości

długich

W naczyniu znajdowały się silnie rozdrobnione

fragmenty kości Nieokreślone ułamki kostne

nieokreślona/brak

czytelnych wyznaczników

Dorosły/

szwy czaszkowe zamknięte

na ułamkach kości
sklepienia czaszki

W naczyniu znajdowały się silnie rozdrobnione

fragmenty kości Nieokreślone ułamki kostne

Żeńska/cienki brzeg

oczodołu, słaba

guzowatość potyliczna,

niewielka guzowatość

bródkowa

Dorosły/

szwy czaszkowe częściowo

zamknięte na ułamkach
kości sklepienia czaszki

W naczyniu znajdowały się silnie rozdrobnione

fragmenty kości

*

sumując poszczególne kategorie szczątków kostnych, wzięto pod uwagę tylko fragmenty diagnostyczne

LITERATURA

Abłamowicz R., 1996, Kości zwierzęce w grobach kultury łużyckiej jako wyznaczniki wieku i
płci zmarłego (w:) Problemy epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej.
Księga jubileuszowa poświęcona Markowi Gedlowi, Kraków, s. 45-58.

Abłamowicz R., 2002, Występowanie kości zwierzęcych na dużych cmentarzyskach kultury
łużyckiej (w:) Wielkie cmentarzyska z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, red. Marek Gedl,
Warszawa, s. 63-74.

Ćwirko-Godycki M., I. Swedborg, 1978, Ludność pochowana na cmentarzysku Ostrowa
Lednickiego pod względem metrycznym z uwzględnieniem zmienności oraz objawów patologii
na kościach. Część III., Przegląd Antropologiczny, t. 44, s. 221-240.

Dąbrowski P., S. Gronkiewicz, 1996, Analiza antropologiczna szczątków z grobów
ciałopalnych cmentarzyska kultury łużyckiej – Truskolasy 8, gm. Wręczyca Wielka, Śląskie
Sprawozdania Archeologiczne, t. 38, s. 167-171.

Dąbrowski P., J. Szczurowski, 1998, Analiza antropologiczna ciałopalnych szczątków
kostnych z cmentarzyska kultury łużyckiej w Miłosławicach, gm. Milicz – sezon 1997, Śląskie
Sprawozdania Archeologiczne, t. 40, s. 201-215.

Dąbrowski P., J. Szczurowski, 1999, Szczątki kostne z grobów ciałopalnych cmentarzyska
kultury łużyckiej w Miłosławicach, gm. Milicz – sezon 1998, Śląskie Sprawozdania
Archeologiczne, t. 41, s. 185-192.

Dąbrowski P., J. Szczurowski, 2000, Ludzkie szczątki kostne z grobów ciałopalnych
cmentarzyska kultury łużyckiej w Miłosławicach – sezon 1999, Śląskie Sprawozdania
Archeologiczne, t. 42, s. 157-177.

Dąbrowski P., J. Szczurowski, 2001, Groby ciałopalne z łużyckiego cmentarzyska w
Miłosławicach pow. Milicz – sezon 2000, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, t. 43, s. 193-
218.

Dąbrowski P., J. Szczurowski, 2002, Możliwości badań antropologicznych materiałów
ciałopalnych z cmentarzyska kultury łużyckiej w Miłosławicach, pow. Milicz, woj.

dolnośląskie (w:) Wielkie cmentarzyska z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, red. Marek
Gedl, Warszawa, s. 139-147.

Dąbrowski P., J. Szczurowski, 2003, Szczątki kostne z ciałopalnego cmentarzyska kultury
łużyckiej w Miłosławicach, pow. Milicz – ujęcie antropologiczne (sezon 2002), Śląskie
Sprawozdania Archeologiczne, t. 45, s. 49-68.

Dzierżykraj-Rogalski T., 1978, Znaczenie badań paleopatologicznych dla antropologii,
Przegląd Antropologiczny, t. 44, s. 389-392.

Gładykowska-Rzeczycka J., 1974a, O metodach stosowanych w badaniach materiałów
kostnych z ciałopalnych cmentarzysk (w:) Metody, wyniki i konsekwencje badan kości z
grobów ciałopalnych, Sesja naukowa UAM, Seria Antropologiczna nr 2,

Gładykowska-Rzeczycka J., 1974b, Antropologiczna interpretacja cmentarzysk ciałopalnych,
Pomorania Antiqua, t. 5, s. 27-149.

Gładykowska-Rzeczycka J., 1978, Częstość występowania niektórych zmian chorobowych
widocznych w obrębie układu kostnego na przestrzeni tysiącleci, Przegląd Antropologiczny, t.
44, z. 2, s. 409-415

Gładykowska-Rzeczycka J., 1989, Schorzenia ludności prahistorycznej na ziemiach polskich,

Gdańsk

Henneberg M., 1974, Problem układu anatomicznego w grobach popielnicowych ludności
kultury pomorskiej z Kuchar pow. Pleszew (w:) Metody, wyniki i konsekwencje badan kości z
grobów ciałopalnych, Sesja naukowa UAM, Seria Antropologiczna nr 2, s. 117-123.

Lasak I., 2000, Możliwość interpretacji obecności zwierzęcych szczątków kostnych w grobach
na cmentarzysku kultury łużyckiej w Miłosławicach, stan. 6, pow. Milicz, Śląskie
Sprawozdania Archeologiczne, t. 42, s. 331-347.

Lasak I., 2002, Uwagi o szczątkach zwierzęcych w grobach na cmentarzysku kultury łużyckiej
w Miłosławicach, stan. 6, pow. Milicz, woj. dolnośląskie (w:) Wielkie cmentarzyska z epoki
brązu i wczesnej epoki żelaza, red. Marek Gedl, Warszawa, s. 129-138.

Malinowski A., 1974, Historia i perspektywy antropologicznych badań grobów ciałopalnych
(w:) Metody, wyniki i konsekwencje badań kości z grobów ciałopalnych, Sesja naukowa
UAM, Seria Antropologiczna nr 2, s. 7-15.

Malinowski A., W. Bożiłow, 1997, Podstawy antropometrii. Metody, techniki, normy,
Warszawa-Łódź.

Piontek J., 1974, Wyniki badań antropologicznych materiałów kostnych z cmentarzysk
ciałopalnych ludności kultury łużyckiej z terenu woj. zielonogórskiego (w:) Metody, wyniki i
konsekwencje badań kości z grobów ciałopalnych, Sesja naukowa UAM, Seria
Antropologiczna nr 2, s. 137-142.

Strzałko J., J. Piontek; A. Malinowski, 1973, Teoretyczno-metodyczne podstawy badań kości z
grobów ciałopalnych, Materiały i Prace Antropologiczne, t.85, s. 179-201.

Ubelaker D. H., 1989, Human Skeletal Remains, Excavation, Analysis, Interpretation, Aldine
Publishing Company, Chicago.