P

ROCESY

F

ORMOWANIA

S

TANOWISKA

A

RCHELOGICZNE

GO

Ida Natalia
Świderska

P

ROCESY

P

ODEPOZYCYJNE

Są to wszelkie przekształcenia

jakim podlega ukształtowana w

procesie stratyfikacji struktura

stanowiska, aż do momentu jej

odkrycia.

W wyniku tych procesów część

świadectw materialnych ulega

zniszczeniu lub zostaje

przekształcona

W momencie odkrycia jest to postać

zredukowana zarówno jeśli chodzi o

ilość jak i jakość informacji, które

mogą doprowadzić do wystąpienia

zakłóceń będących zarówno

rezultatem aktywności ludzi, jak i

oddziałujących cały czas czynników

przyrodniczych.

P

ROCESY

P

ODEPOZYCYJNE

„Zamrożony” w jednej chwili obraz

przeszłości

zdarza się w przypadku nagłego i

gwałtownego kataklizmu, na

przykład wybuchu wulkanu, kiedy

ludzie nie są w stanie uratować

swojego dobytku ani ujść z życiem.

Stanowisko Akrotiri na wyspie Therze,
zasypane wskutek wybuchu Santorynu

Ulica Akritori

http://www.travelingclassroom.org/tcf/?p=210

Stanowisko Akrotiri na wyspie Therze,
zasypane wskutek wybuchu Santorynu

http://www.travelingclassroom.org/tcf/?p=210

Stanowisko Akrotiri na wyspie Therze,
zasypane wskutek wybuchu Santorynu

http://www.travelingclassroom.org/tcf/?p=210

Wizja artysty

Pompeje zasypane wskutek
wybuchu Wezuwiusza

http://buongiorno-italia.blog.onet.pl/Pompeje-miasto-
Wezuwiusza,2,ID237643578,n

Świątynia
Jowisza

Pompeje zasypane wskutek
wybuchu Wezuwiusza

Litografia Friedricha Federera z 1850

http://www.bella-italia.otwarty.net/wlochy_pompeje.htm

Pompeje zasypane wskutek
wybuchu Wezuwiusza

Pompeje zasypane wskutek
wybuchu Wezuwiusza

Amerykański archeolog

Michael Schiffer dokonał

rozróżnienia pomiędzy

kulturowymi

(antropogenicznymi)

procesami formowania i

naturalnymi procesami

formowania stanowiska

archeologicznego

KULTUROWE PROCESY

FORMOWANIA

obejmują rozmyślne lub

przypadkowe działania ludzi

związane z wykonywaniem lub

użytkowaniem przedmiotów,

wznoszeniem czy porzucaniem

budowli, oraniem pól, itp.

NATURALNE PROCESY

FORMOWANIA

są zdarzeniami naturalnymi,
powodującymi zagrzebanie i

zachowanie w ten sposób

świadectwa archeologicznego.

Zalicza się do nich również

przemieszczenia narzędzi

kamiennych przez wody rzek oraz

aktywność zwierząt na stanowisku

Nagły opad popiołu

wulkanicznego, który pokrył

Pompeje, jest pewnym

szczególnym przypadkiem

naturalnego procesu formowania.

Znacznie częstsze bywa

stopniowe zagrzebywanie

artefaktów i innych obiektów w

piasku nanoszonym przez wiatr

czy w ziemi.

NATURALNE PROCESY

FORMOWANIA

Na pierwszy rzut oka rozróżnienia te

mogą wydawać się mało istotne z

punktu widzenia archeologii, w

rzeczywistości jednak są bardzo ważne

dla procesu poprawnej rekonstrukcji

działań dawnych ludzi.

Istotne może być na przykład ustalenie,

czy dane źródło archeologiczne jest (lub

nie jest) związane z działaniami

człowieka, a więc: czy stanowi rezultat

kulturowego, czy tez naturalnego

procesu formowania. Jeśli próbujemy

rozpoznawać ślady obróbki drewna

wykonanej ręką ludzką, to badając

nacięcia na belce powinnyśmy nauczyć

się odróżniać te z nich, które pozostawiły

zęby bobrów, od śladów narzędzi

kamiennych lub metalowych użytych

przez człowieka.

Inny przykład: Ustalenia teoretyczne, dotyczące

naszych pierwotnych zdolności do polowania, jakie

poczyniono dla wczesnych faz istnienia człowieka

w Afryce (początek paleolitu), były oparte na

związku pomiędzy narzędziami kamiennymi a

kośćmi zwierzęcymi, znajdowanymi na

stanowiskach. Zakładano, że kości pochodziły od

zwierząt upolowanych i zabitych przez ludzi

pierwotnych, którzy wykonali te narzędzia. Jednak

badania nad zachowaniami zwierząt oraz śladami

na kościach, które przeprowadzili C.K. Brain, Lewis

Binford i inni wskazują, że w wielu przypadkach

odkopane kości są pozostałościami zwierząt

upolowanych i w większości zjedzonych przez inne

zwierzęta. Istoty ludzkie ze swoimi kamiennymi

narzędziami, okazuja się raczej padlinożercami,

czekającymi na samym końcu kolejki do mięsa,

złożonej z wielu różnych zwierząt.

Nie wszyscy badacze zgadzają

się z ta hipotezą. Sprawę tę da

się precyzyjnie roztrzygnać po

usprawnieniu technik

odróżniania kulturowych i

naturalnych procesów

formowania (rozpoznawaniem

aktywności ludzkiej lub jej

brakiem).

Wiele studiów poświęca się

obecnie wyjaśnianiu, jak

odróżnić ślady nacięć na

kościach wykonane narzędziami

kamiennymi od śladów, które

pozostawiły zęby drapieżników.

Bardzo pomocne się tu

nowoczesne eksperymenty,

wykorzystujące repliki narzędzi

kamiennych do odcinania mięsa

od kości.

DŁUGOTERMINOWA ARCHEOLOGIA

EKSPERYMENTALNA

• sztuczny nasyp ziemny wykonany w roku
1960 w Overton Down

• wał z kredy i torfu o długości 21m, szerokości
7m i wysokości 2m, oraz wykopany równolegle
rów

•Cel to oszacowanie nie tylko tego jakim
zmianom ulegną nasyp i rów po pewnym
czasie, ale tez co będzie się działo z
materiałami takimi jak ceramika, skóra czy
tkaniny

• przekroje były i będą wykonywane przez wał
i rów co 2, 4, 8, 16, 32, 64 i 128 lat (lata 1962,
1964, 1968, 1976, 1992, 2024 i 2088).

• W latach ‘60 wał obniżył się o 25cm, a rów
dość gwałtownie uległ zamuleniu

• od połowy lat ‘70 konstrukcja
ustabilizowała się

• badania po 4 latach ukazały, że ceramika
nie uległa zmianom, skóra nieco zbutwiała,
natomiast tkaniny zetlały i odbarwiły się

DŁUGOTERMINOWA ARCHEOLOGIA

EKSPERYMENTALNA

• wykopaliska przeprowadzone w roku 1992
ujawniły, że stopień zachowania był lepszy
w kredowej części wału, mniej aktywnej
biologicznie

• w torfowym rdzeniu tkaniny i pewna
część drewna kompletnie zniknęły

• konstrukcja zmieniła się niewiele od roku
1976, choć nastąpiło znaczące
przetworzenie i przemieszczenie części
drobnoziarnistych osadów przez
dżdżownice

DŁUGOTERMINOWA ARCHEOLOGIA

EKSPERYMENTALNA

DŁUGOTERMINOWA ARCHEOLOGIA

EKSPERYMENTALNA

KULTUROWE PROCESY

FORMOWANIA

STANOWISKA

• procesy, które
odzwierciedlają zachowania i
działania ludzkie przed
zagrzebaniem danego
stanowiska czy przedmiotu

• procesy, które nastąpiły
później

W przypadku narzędzi,

zachowania mogą

zmierzać do:

1. POZYSKANIA SUROWCA

W przypadku narzędzi,

zachowania mogą

zmierzać do:

2. WYTWORZENIA

W przypadku narzędzi,

zachowania mogą

zmierzać do:

3. UŻYTKOWANIA

W przypadku narzędzi,

zachowania mogą

zmierzać do:

4. PORZUCENIE LUB POZBYCIE SIĘ
NARZĘDZIA

W przypadku narzędzi,

zachowania mogą

zmierzać do:

1. Pozyskania surowca

2. Wytworzenia

3. Użytkowania

4. Porzucenia lub pozbycia się
narzędzia

W przypadku plonów,

zachowania mogą

zmierzać do:

1. Pozyskania surowca -
zbierania

2. Wytworzenia – poddawane
obróbce

3. Użytkowania - zjadany

4. Porzucenia lub pozbycia się –
strawienie i wydalenie

W przypadku plonów,

zachowania mogą

zmierzać do:

1. Pozyskania surowca -
zbierania

2. Wytworzenia – poddawane
obróbce

3. Użytkowania - zjadany

4. Porzucenia lub pozbycia się –
strawienie i wydalenie

przechowywan
ie

Aby precyzyjnie

odtworzyć

pierwotne działania,

ważna jest próba

zrozumienia z

którym z etapów

mamy do czynienia.

INNE
ZACHOWANIA:

• celowe zakopywanie cennych
przedmiotów

• chowanie osób zmarłych

• burzenie budowli, pozbywanie
się inskrypcji należących do
poprzedników

• spalanie przedmiotów

Niszczenie przez człowieka
źródeł archeologicznych
postępuje dziś w
zatrważającym tempie:

• osuszanie gruntów

• prace orne i
budowlane

• grabieże
itp.

NATURALNE PROCESY

FORMOWANIA STANOWISKA

Rośliny i zwierzęta

• lokalna destrukcja stratyfikacji

• przemieszczanie zabytków
ruchomych z ich pierwotnych
kontekstów

NATURALNE PROCESY

FORMOWANIA STANOWISKA

Erozja

• wywołana przez wiatr, opady i
zmiany temperatury

• ulegaja zniszczeniu pozostałości
zabytków wznoszące się nad
powierzchnią ziemi

• na wzniesieniach i stokach zachodzi
degradacja (obniżenie się poziomu
gruntu)

• w miejscach sedymentacji osadów
następuje agradacja (podniesienie
poziomu gruntu

Niemal każdy przedmiot może

przetrwać w pewnych

wyjątkowych warunkach.

Surowce organiczne zachowują

się jednak znacznie lepiej niż

organiczne

NATURALNE PROCESY

FORMOWANIA STANOWISKA

NATURALNE PROCESY

FORMOWANIA STANOWISKA

Materiały nieorganiczne

1. Kamień

• Narzędzia kamienne zdolne są przetrwać w

świetnym stanie. Niektóre liczą nawet ponad
2 miliony lat.

• Stanowią one główne źródło informacji o

ludzkiej aktywności w okresie paleolitu

• Czasami stan zachowania narzędzi jest tak

znakomity, że archeolodzy mogą ustalić na
przykład czy były one uzywane do cięcia
drewna czy skór zwierzęcych.

2. Glina

• Dobrze wypalona glina, spalona cegła
mułowa lub cegła suszona jest praktycznie
niezniszczalna

• Kwaśne gleby mogą zniszczyć
powierzchnie wypalonej gliny, a w
wilgotnych warunkach porowate lub źle
wypalone naczynia czy cegły stają się
kruche

NATURALNE PROCESY

FORMOWANIA STANOWISKA

Materiały nieorganiczne

3. Metale

• Złoto srebro i ołów zachowują się zwykle w
dobrym stanie

• Miedź brąz gdy stop jest niskiej jakości
niszczone są przez kwaśne gleby i mogą się
utlenić

• Morze niszczy zwykle zatopione przedmioty

• Z drugiej strony woda morska sprawia, że
metale pokrywają się twardą warstwą soli
metalicznych co umożliwia przetrwanie części
przedmiotów

NATURALNE PROCESY

FORMOWANIA STANOWISKA

Materiały nieorganiczne

NATURALNE PROCESY

FORMOWANIA STANOWISKA

Materiały organiczne

O przetrwaniu

materiałów organicznych

decyduje warstwa

macierzysta oraz klimat

Warstwa macierzysta

• Kreda (dobrze zachowuje)

• Kwaśne gleby (niszczą kości i drewno oraz
fundamenty)

• Miedź (sprzyja zachowaniu szczątków
organicznych)

• Sól (umożliwia przetrwanie pozostałości
organicznych)

NATURALNE PROCESY

FORMOWANIA STANOWISKA

Materiały organiczne

Klimat :

• Klimat lokalny środowiska (jaskinie –
naturalne miejsca konserwujące)

• Klimat regionalny (tropikalny jest
najbardziej niszczący)

• Temperatury (w Europie i Ameryce
Północnej nie są korzystne)

NATURALNE PROCESY

FORMOWANIA STANOWISKA

Materiały organiczne

Procesy podepozycyjne niszczą i

przekształcają pierwotną strukturę

stratyfikacji stanowiska. W wyniku tych zmian

powstaje niejednokrotnie dość

skomplikowana sytuacja – część pierwotnego

kontekstu pozostaje w stanie nienaruszonym,

część jest zmieniona (przetransformowana)

przez procesy podepozycyjne

Obraz jaki otrzymujemy, nie jest dokładnym i

całkowitym odbiciem przeszłej

rzeczywistości.

Nawet zakładając, że byłoby możliwe

wydobycie wszystkich zachowanych

świadectw, i tak na temat niektórych

aspektów przeszłości będziemy mogli jedynie

snuć przypuszczenia, a wiele z nich nie

zostanie w pełni zrozumianych.

BIBLIOGRAFIA

• Dorota Ławecka – „Wstęp do archeologii”

• Colin Renfrew, Paul Bahn -
„ARCHEOLOGIA Teorie, metody, praktyka.”