EEG BIOFEEDBACK – TEORIA I PRAKTYKA

Mariola Nawrocka

CO TO JEST BIOFEEDBACK?

Nazwę Biofeedback tłumaczy się:

Bio (biologiczny) + Feedback (sprzężenie zwrotne) = biologiczne sprzężenie zwrotne

Istnieje wiele odmian treningu Biofeedback. Metoda stosowana w naszej pracowni jest

nazywana EEG Biofeedback lub też zamiennie Neurofeedback.

Istotą metody EEG Biofeedback jest wykorzystanie efektu biologicznego sprzężenia
zwrotnego, za pomocą którego uczymy się zależności pomiędzy naszym ciałem i umysłem a
jakością pracy mózgu. Samoświadomość czynności życiowych pozwala na lepsze ich
kontrolowanie, tak abyśmy wykorzystywali nasze możliwości w coraz większym stopniu.

HISTORIA BIOFEEDBACKU

Biofeedback narodził się w amerykańskim ośrodku szkoleniowym NASA, w latach 60-ych. Służył
do szkoleń astronautów i pilotów, którzy w warunkach dużego stresu byli zmuszani do
wykonywania nałożonych na nich skomplikowanych czynności. Pod koniec lat sześćdziesiątych
Profesor M.B. Sterman, stwierdził w czasie badań nad kotami, że aktywność rytmu fal ok. 14 Hz
jest obecna zarówno podczas snu, jak i czuwania. Tę aktywność, zaczął trenować u kotów.
Trening EEG aktywności, został podzielony na dwie fazy.
W fazie pierwszej, głodny kot miał nacisnąć specjalną dźwignię, aby zdobyć jedzenie zasłonięte
szybką. Koty szybko opanowały tę sztukę.
Następnie utrudniono im zadanie. Aby dostać się do mięsa, koty musiały rozpoznać zestaw
błysków i dźwięków i dopiero naciśnięcie dźwigni, która odsłaniała szybkę, uzyskiwały dostęp
pożywienia.
Koty szybko zrozumiały, o co chodzi - głodne wpatrywały się w pożywienie za szybką z
maksymalnie zogniskowaną uwagą. Sterman stwierdził w tym stanie przeważającą aktywność w
paśmie ok. 14 Hz., nazwał ten rytm - rytmem sensomotorycznym (SMR), ponieważ znalazł go
w korze odpowiedzialnej za czucie i ruch. Wytrenowane koty, kiedy były głodne, same wytwarzały
ten rytm .
W tym samym czasie, w związku z wystąpieniem u kandydatów na astronautów halucynacji,
wywoływanych przez paliwo rakietowe, kierownictwo NASA zaproponowało dr B. Stermanowi
zbadanie wpływu paliwa rakietowego (hydrazyny) na OUN /ośrodkowy układ nerwowy/ kotów.
Sterman podjął się zadania i rozpoczął testy, do których użył nowo zakupionych kotów oraz kotów
po przeprowadzonych treningach SMR. Ku jego zaskoczeniu, nowo zakupione koty padły, a
stare, z ćwiczonym pasmem SMR przeżyły. Nowe koty doznawały napadów drgawkowych
(epilepsji), a ćwiczone w paśmie SMR, były odporne na napady drgawkowe. Eksperyment
powtórzono z małpami. Otrzymano podobne wyniki. Sterman poszedł krok dalej, i zrobił
doświadczenia z człowiekiem, cierpiącym na ciężką padaczką. On osiągnął 60 % redukcję ilości
napadów.
Liczne dalsze eksperymenty i innych instytucji potwierdziły skuteczność treningu SMR w leczeniu
padaczki. W 1972 r prof. Sterman publikuje nową metodę leczenia epilepsji, a zaprezentowany
protokół

treningowy

został

nazwany

protokołem

Stermana.

Sterman zauważył również, że po treningu SMR u pacjentów z padaczką ustępuje
nadpobudliwość psychoruchowa.
Problemem nadpobudliwości zajął się jeden ze współpracowników Stermana - dr Joel Lubar. W
swojej pracy wykazał on, że metoda EEG Biofeedback jest przydatna nie tylko w terapii dzieci z
ADHD, ale również ludzi z zaburzeniami koncentracji, uwagi bez nadpobudliwości
psychoruchowej oraz zaburzeniami procesu uczenia się (ADD).

FUNKCJONOWANIE MÓZGU

Aby w pełni zrozumieć zasadę działania EEG BIOFEDBACKU musimy zrozumieć funkcjonowanie
naszego mózgu. Jak mówiliśmy wcześniej EEG Biofeedback wykorzystuje do monitorowania i
trenowania czynność bioelektryczną generowaną przez pracujący mózg.
Mózg stanowi część centralnego (ośrodkowego) układu nerwowego.
Mózg jest ośrodkiem zawiadującym czynnościami motorycznymi, snem, odczuwaniem głodu i
pragnienia - a więc funkcjami organizmu decydującymi o przeżyciu. Wszystkie uczucia i emocje,
takie jak miłość, nienawiść, radość, agresja czy strach, również nadzoruje mózg. Ten organ
otrzymuje ponadto i interpretuje niezliczone sygnały przesyłane z innych części ciała oraz bodźce
pochodzące ze świata zewnętrznego.
Specjalizacje półkul mózgowych
Lewa półkula:

• MOWA - Półkula ta odpowiedzialna jest za funkcje językowe. Jest to strona kontrolująca

mowę i sprawiająca, że możemy czytać i pisać. Pamięta ona imiona, fakty i daty i wie jak pisać
ortograficznie.

• ANALIZA i LOGIKA -lewa półkula jest miejscem, gdzie odbywa się analiza oraz poddawanie

materiału logicznej, racjonalnej ocenie. Logiczne i analityczne myślenie potrzebne jest do
rozwiązywania skomplikowanych problemów matematycznych.

Ponadto lewą półkulę charakteryzuje:

• SEKWENCYJNOŚĆ - napływające informacje są kodowane sekwencyjnie czyli "krok po

kroku".

• MATEMATYCZNOŚĆ - numery i liczby są kodowane w lewej półkuli.

• DOSŁOWNOŚĆ - lewa półkula rozumie tylko dosłowne znaczenie słów.

• Lewa półkula kontroluje ruchy przeciwnej strony ciał.

Prawa półkula:

• WIZUALIZACJA - informacje są kodowane i uzyskiwane w postaci wyobrażeń, a nie słów.
• HOLISTYCZNOŚĆ - prawa półkula może absorbować różnego typu informacje jednocześnie,

postrzega całość i może doprowadzić do rozwiązania problemu poprzez nagłe zrozumienie
(Eureka!).

• Prawa półkula rozpoznaje twarze ludzi, odczytując rysy twarzy jako całość.
• PRZESTRZENNOŚĆ - zawiaduje funkcjami wizualno - przestrzennymi.
• MERAFORYCZNOŚĆ - prawa półkula rozumie język przenośni. Jest w stanie zamienić

dosłowne znaczenie zdanie w treści, jakie się w nim zawierają.

• EMOCJONALNOŚĆ- choć emocje są produktem innej części mózgu, systemu limbicznego,

są one niejako transportowane przez prawą półkulę.

• UDUCHOWIENIE
• MUZYKALNOŚĆ - wrodzony talent do muzyki i umiejętność reagowania na muzykę są

funkcjami prawej półkuli (chociaż edukacja muzyczna i studia włączają udział lewej półkuli).
UZDOLNIENIA PLASTYCZNE - rysowanie, malowanie, rzeźba są naturalnymi talentami
prawej półkuli.

• PRODUKOWANIE SNÓW

FALE EEG A STANY ŚWIADOMOŚCI.

Fale mózgowe są elektrycznymi falami generowanymi w każdym mózgu. Badania wykazały, że
zarówno częstotliwość fal mózgowych jak i ich amplituda nie jest ściśle stała i ściśle zależy od
czynności, jaką umysł wykonuje. Zostały one podzielone na cztery zakresy (choć ostatnie badania
wskazują również piąty zakres GAMMA) i nazwano je kolejnymi literami alfabetu greckiego (w
kolejności ich odkrywania): ALPHA, BETA, THETA, DELTA

FALE DELTA 1-4 Hz

Fale Delta są najwolniejszymi falami, które są emitowane przez mózg w trakcie głębokiego snu,
kiedy wszystko odbywa się poza świadomością umysłu. W stanie Delta następuje regeneracja sił
fizycznych. Fale Delta mogą też być patologiczne, ma to miejsce z przypadku osób z
uszkodzeniem mózgu.

FALE THETA – 4-8 Hz

W stanie Theta (przewaga fal Theta emitowanych przez mózg) możemy znajdować się z
udziałem świadomości (głęboki trans, medytacja) lub bez (sen). Nadmiar Thety powoduje kłopoty
z koncentracją i uczucie senności. Umiejętność kontrolowania Thety jest równoznaczna z
posiadaniem zdolności do kontrolowania bólu fizycznego.

FALE ALFA 8- 12 Hz

Podczas stanu Alfa (przewaga fal Alfa emitowanych przez mózg) nasza uwaga skupiona jest na
tym, co jest wewnątrz nas samych. Kiedy zamykamy oczy i zaczynamy myśleć o naszych
wewnętrznych odczuciach możemy wejść w stan Alfa, warunkiem jednak jest głęboka relaksacja.
W Alfie zawsze znajdujemy się tuż przed zaśnięciem, jak i zaraz po przebudzeniu. Jest to czas,
kiedy mamy dostęp do naszych obydwóch półkul. Przy danych częstotliwościach wyciszamy się i
relaksujemy. Alfa oznacza spokój, pozytywne myślenie, inspirację, twórczość, odpoczynek.
Nadmierna Alfa może powodować zaburzenia

BETA - częstotliwość fal mózgowych od 12 do około 30Hz

Ten zakres charakteryzuje całkowity stan przytomności umysłu. Człowiek jest wtedy skupiony na
świadomości zewnętrznej, odbiera bodźce z otoczenia za pomocą swoich pięciu zmysłów:
wzroku, słuchu, smaku, dotyku i węchu. W tym stanie przeżywamy wszystkie emocje (złość,
gniew, strach, zdziwienie itp.)
Fale beta można zarejestrować z okolicy czuciowo-ruchowej (przednich okolic czaszki) a ich
amplituda zwykle nie przekracza 20 mikrowoltów.

Zakres fal BETA dzieli się na:

niskie Beta = >12 - 15Hz, –

nazywane SMR

średnie Beta = 15 - 18Hz –

nazywane Beta 1

wysokie Beta powyżej 18Hz –

nazywane Beta 2

FALE SMR:

Rytm ten jest opisywany jako "ludzkie funkcjonowanie poznawcze i stosunek do otoczenia" (prof.
Lubar), co można streścić "relaks z zewnętrzną uwagą. SMR jest odpowiedzialny za
przetwarzanie informacji sensorycznych, odbieranych za pomocą naszych zmysłów.

FALE BETA 1:

Umysł w stanie Beta jest umysłem przytomnym i świadomym bodźców pochodzących ze świata
zewnętrznego. Częstotliwości te odpowiadają intensywnemu oraz świadomemu wysiłkowi
umysłowemu. Im większa częstotliwość fal, tym większe pobudzenie twórczego i abstrakcyjnego

myślenia. To dzięki Becie jesteśmy aktywni i poprawiamy swoje umiejętności koncentracji i
panowania nad emocjami. Brak Bety powoduje otępienie intelektualne i emocjonalne.

FALE BETA 2:

Fala Beta 2, inaczej pasmo wysokiej Bety, jest falą stresogenną, która towarzyszy nam w trakcie
intensywnej pracy umysłowej i powoduje nasze uczucie niepokoju i lęku. Skutkiem jej
nadmiernego udziału może być podwyższone ciśnienie tętnicze oraz napięcie mięśniowe i
odczucie głębokiego stresu.

WSKAZANIA DO TRENINGÓW EEG BIOFEEDBACK

EEG Biofeedback polecny jest wszystkim, niezależnie od wieku, zdrowym i aktywnym oraz
posiadającym pewne deficyty. Trening polecany jest osobom zdrowym:

wszystkim uczącym się, zdającym egzaminy, chcącym zwiększyć efektywność uczenia się

(studenci, maturzyści, gimnazjaliści),

osobom narażonym na stres, pracującym pod presją czasu, przeciążonych pracą,

osobom występującym publicznie, aktorom, artystom,

w celu skrócenia czasu reakcji tym, którzy tego potrzebują m.in. sportowcy, piloci, kierowcy,

cierpiącym na bezsenność,

jako kuracja wspomagająca uwolnienie od uzależnień: od alkoholu, jedzenia, leków,

narkotyków, itp.

Osobom chorym w następujących zaburzeniach:
* snu
* mowy
* koncentracji
* przyjmowania pokarmu (bulimia, anoreksja)
* zachowania i społecznego przystosowania
* przewlekłych bólach głowy, migrenach
* tikach
* padaczce
* zespole chronicznego zmęczenia
* mózgowym porażeniu dziecięcym
* rehabilitacji po urazach i udarach
* impulsywności, agresji
* zespole ADHD i ADD
* zaburzeniach psychosomatycznych

JAK WYGLĄDA TRENING EEG BIOFEEDBACK?

Aparatura do EEG Biofeedback jest wzbogaconym o opcję treningową i przystawkę dla sprzężenia
zwrotnego aparatem EEG. Składa się z 2 systemów EEG, 2 monitorów dla terapeuty i dla pacjenta
oraz głowicy EEG z elektrodami. Terapeuta zakłada wg potrzeb dwie lub więcej elektrod
trenowanemu na czaszkę, symetrycznie nad obu półkulami mózgu oraz dwie elektrody uszne.

Pasma częstotliwości fal mózgowych są prezentowane liczbowo i graficznie na monitorze

terapeuty, zaś pacjent obserwuje na swoim monitorze przetworzone przez odpowiednie
oprogramowanie efekt: zapis graficzny wideogry. Trenujący widzi czynność bioelektryczną swojego
mózgu pod postacią samochodu, samolotu, piłki czy rzeki w ruchu i uczestniczy w grze wyłącznie
poprzez własne myśli - bez klawiatury. Kieruje samochodem, samolotem, piłką, czy rzeką poprzez
odpowiednią koncentrację umysłu na wykonywanym zadaniu. Polecenia, które w innych sytuacjach
łączą się z ruchem rąk, są tu odbierane bezpośrednio na poziomie decyzji mózgu. W tym czasie
dzięki sprzężeniu zwrotnemu (drogą wzrokową, słuchową czy dotykiem) trenujący otrzymuje ciągłą
informację o swoim aktualnym stanie i wynikach gry.

Terapeuta przy pomocy operatywnego warunkowania stymuluje pożądane i hamuje

niepożądane pasma fal mózgowych, zależnie od klinicznych objawów i wzorców EEG, ocenionego
przed i w czasie treningu.

Celem treningu jest poprawa funkcjonowania pacjenta poprzez polepszenie czynności

bioelektrycznej mózgu wraz z ukierunkowaniem i wzmocnieniem koncentracji uwagi, hamowania
stanów nadmiernego pobudzenia, stanów nadmiernego hamowania lub obu równocześnie. Stany te
osłabiają korową regulację zachowania, co prowadzi z kolei do zaburzeń funkcji poznawczych, takich
jak koncentracja, uwaga, wola, zdolność planowania, zakończenia czynności, przewidywania swoich
reakcji, czy ogólna zdolność samokontroli danej osoby.





Z PRAKTYKI:

Zajęcia metodą EEG BIOFEEDBACK prowadzę od roku, na podstawie świadectwa

ukończenia kursów I stopnia w „EEG Instytucie” i w firmie „Elmiko” w Warszawie.

Terapią objęci są uczniowie OSW w Świnoujściu. Dzieci posiadają orzeczenie o

niepełnosprawności intelektualnej w stopniu lekkim i umiarkowanym.

Głównym kryterium w doborze dzieci do zajęć opisaną metodą były problemy emocjonalne,

zaburzenia koncentracji, percepcji wzrokowej i słuchowej.

Do tej pory nie zostały opracowane narzędzia diagnozujące skuteczność tej metody, moje

wyniki w pracy z dziećmi mogę opisać na podstawie własnych obserwacji, sugestii i opinii innych
nauczycieli i rodziców. Ponieważ dzieci były objęte również innymi formami wspomagania ich
rozwoju powyższe informacje mają charakter informacyjny.

OBSERWACJE:

• Uczeń 1: M. jest uczniem klasy 1 ZET gimnazjum specjalnego, posiada orzeczenie o

upośledzeniu umysłowym w stopniu umiarkowanym. W wywiadzie stwierdzono zaburzenia
koncentracji, autoagresję. Objęty terapią od września 2007.

Uzyskane efekty: - dłuższa koncentracja uwagi, chłopiec pracuje długo i wytrwale. Pisze
łącznie trzymając się liniatury. Składa pojedyncze sylaby i wyrazy.

• Uczennica 2: K. Jest uczennicą klasy 3 Szkoły Podstawowej Specjalnej. U K. nauczycielka

sygnalizowała zaburzenia koncentracji, pamięci, dysgrafię. Uczennica objęta była terapią
przez 6 miesięcy.

Uzyskane efekty: Podczas badań pedagogiczno – psychologicznych stwierdzono znaczny
przyrost wiadomości i umiejętności.

• Uczennica 3; K. Jest uczennicą klasy 3 Szkoły Podstawowej Specjalnej. Dziewczynka w

niewielkim stopniu przyswajała sobie nowe wiadomości, nie czyta , teksty tylko przepisuje. Na
zajęcia przychodziła niechętnie. Obserwowałam u niej szeroki zapis fal wolnych THETA, ALFA
i DELTA. Miały charakter napadowy, dziewczynka skierowana do dalszej konsultacji
neurologicznej. Terapią była objęta przez 6 miesięcy.

Uzyskane efekty: U uczennicy nauczycielka zaobserwowała wzrost rozumienia czytanego
tekstu, polepszyła się pamięć świeża, dziewczynka przepisuje teksty mieszcząc się w
liniaturze.

• Uczeń 4: A. Jest uczniem kl. 3 gimnazjum specjalnego. Uczeń miał problemy emocjonalne

oraz zaburzenia w zachowaniu. Na treningi uczęszcza od października 2007 r.

Uzyskane efekty: poprawa koncentracji uwagi, ma większą odporność na stres, związany z
uczestniczeniem w zawodach sportowych.

• Uczennica 5: M. jest uczennicą klasy 1 Szkoły Podstawowej Specjalnej. Dziewczynka z

zaburzeniami zachowania typu ADHD. Zaburzona koncentracja uwagi. Objęta terapią od III

2008 r. Po wstępnej diagnozie, stwierdziłam nieprawidłowy , mocno zaburzony zapis EEG.
Została odesłana do konsultacji neurologicznej. Po wizycie i badaniu EEG została stwierdzona
u dziewczynki padaczka napadowa.

TRUDNOŚCI W ZAJĘCIACH PROWADZONYCH METODĄ EEG BIOFEEDBACK:

Najważniejszym problem , z którym spotykam się w mojej pracy, są nieobecności dzieci.

Głównym warunkiem uzyskania jak najlepszych efektów jest systematyczność treningów, które
powinny być prowadzone co najmniej 2 razy w tygodniu. Ponieważ część dzieci jest spoza
miejsca nauki, jeżeli nie przyjadą do szkoły, automatycznie tracą zajęcia. Nie ma możliwości
przełożenia zajęć.

PODSUMOWANIE:

EEG BIOFEEDBACK jest cenną formą wspomagania rozwoju uczniów mojej szkoły. Jestem

przekonana o efektywności tej metody. Ponieważ pracuję z dziećmi, które mają sprzężone
zaburzenia, na poprawę muszę pracować miesiącami.

Na efektywność mojej pracy ma wpływ trafnie postawiona diagnoza i dobranie odpowiednich

parametrów treningu. W tej kwestii konsultuję się z innymi osobami prowadzącymi Biofeedback,
oraz zamierzam ukończyć II stopień kursu.

ŹRÓDŁA:

Materiały szkoleniowe przygotowane przez „EEG INSTYTUT” i firmę „ELMIKO” z Warszawy

www.treningmozgu.pl

www.eeg-biofeedback.com.pl

www.biofeedback.pl

www.aquarius.4me.pl

www.logopedia.pl