F. TERLIKOWSKI — В. KIEŁCZEWSKI — A. KOZIKOWSKI —

M. KWINICHIDZE — S. KRÓL — Z. PRUSINKIEWICZ — Z. SAPEK

ILOŚCIOWE STOSUNKI MIKROFAUNY NASZYCH GLEB LEŚNYCH

(Z Z a k ła d u G le b o z n a w s tw a U n iw e r s y t e t u P o z n a ń s k ie g o )

Pośród licznych procesów biotycznych stale zachodzących w glebach

i decydująco w pływ ający ch n a k ształtow anie się ich własności, udział

procesów pow odow anych przez m ik ro faun ę glebow ą był do ostatnich cza­

sów m ało w yjaśn ion y i doceniany.

Dopiero w ostatn ich dw óch dziesiątkach la t baczniej zaczęto zw racać

uw agę na doniosłą rolę, ja k ą w w ielu procesach glebotw órczych odgryw ać

może m ik ro fau n a glebowa.

Tak więc np. K u b ie n a 1) w r. 1943 zw raca uw agę na w y raźn y udział

m ik ro fau n y w procesach ro zkładu i h u m ifik acji resztek roślinnych przy
k ształtow an iu się rędzin. O becnie są już znane opracow ania ty p u m ono­
graficznego“) o procesach rozkładu i przem ian zachodzących w ściółce ro ­
ślinnej pod w pływ em m ikrofau n y glebow ej.

Nasza lite ra tu ra gleboznaw cza p raw ie nie p rzejaw iła swego udziału

w odnośnych badaniach. Nie rozporządzaliśm y też żadnym i m ateriałam i,

k tó re by m ogły posłużyć jako dane orien tacy jne, co do w ystępow ania
w naszych glebach poszczególnych g ru p m ik ro fau n y glebow ej.

W spom niana pow yżej p raca K ub ien y podnosi, że udział m ikro fau ny

w życiu gleby w yraźn ie przejaw iać się może przy procesach h u m ifikacji

resztek roślinnych.

W edług teorii E llera chinon będąc łagodnie u tle n ia n y w środow isku

alkalicznym daje oksychinon, k tó ry polim eryzując się przechodzi w sztucz­

n e kw asy hum inow e.

Ilościowe stosunki m ikrofauny naszych gleb leśnych

49

Jeśli ten pogląd E llera jest słuszny, to spodziew ać się można, że

rola m ik ro fau n y glebow ej p rzy procesach hum ifikacji m. i. polegać może

n a p ow staw aniu połączeń hum inow ych w przew odzie pokarm ow ym ty ch

żyjątek .

Isto tnie w ich przew odzie pokarm ow ym m ogą przy rozkładzie m as

roślinnych pow staw ać ogniw a chinonow e w obecności połączeń am inowych,
p ro d u k tó w traw ien ia białka.

W rezu ltacie w przew odzie pokarm ow ym m ikrofauny glebow ej za­

istnieć m ogą w aru n k i pow staw ania kw asów hum inow ych.

Z resztą udział procesów życiow ych m ik ro fau n y glebow ej w syntezie

połączeń hum usow ych może też być c h a ra k te ru przygotow ującego roz-

dro b nian ie m asy roślinnej do dalszych procesów ferm entacyjn ych , częścio­

wo dających początek p ow staw aniu zw iązków próchnicznych.

Poza ty m rola m ik ro fau n y glebow ej nie ogranicza się do procesów

próchnicotw órczych, a m ik ro fau n a glebow a zawsze pozostanie jednym
z elem entów biocenozy glebow ej.

W ychodząc z ty ch założeń zapoczątkow aliśm y prace n ad zbieraniem

m ateriałó w do w y jaśn ienia udziału m ik ro fau n y glebow ej w procesach bio­

tycznych zachodzących w naszych glebach.

Chodziło n am przede w szystkim o m ate ria ły n a tu ry fizjograficznej,

a więc takie, k tó re by daw ać m ogły odpow iedź na pytanie: ja k w poszcze­
gólnych ty p ach glebow ych przedstaw ia się ilościowo stan m ik ro fau n y gle­
bowej.

J e s t rzeczą oczywistą, że ta k rozm aitych organizm ów , jak ie w y stę ­

pować m ogą w m ikrofau nie glebow ej, nie m ożna objąć żadną w spólną
m etodą badaw czą.

To też w badaniach w stępnych zwrócono uw agę na te zw ierzęta,

w stosun ku do k tó ry c h m etoda T u llg rene3) dała naogół dość zadaw alające
w yniki. M ikroorganizm y wypłoszone z pró b k i glebow ej tą m etodą pod lu ­
pą b in o k u larn ą w ybierano, liczono i sortow ano po 8 grup:

1) N em atodes — obleńce,

2) O ligochaeta — C litellata — skąposzczete — siodełkow ce
3) Isopoda — rów nonogi,

4) D iplopoda — d w u p arce

5) Chilopoda — jednoparce,
6) Insecta — owady,
7) A cari — roztocze,
8) Różne.
W ru b ry c e ,,ró żn e“ podaw ano: Pseudoscorpionidea — zaleszczotki,

A ran eae — p a ją k i i G astropoda — ślim aki. Roztocze zostały przy bliższej
analizie zróżnicow ane na 3 grupy: P arasitifo rm es (Gamasidae), Trom bi-
diform es (Trom bididae) i S arcoptiform es (O ribatidae).

50

F. Terlikowski, В. Kiełczewski, A. Kozikowski i inni

W szczególności staran o się w yjaśnić kw estię liczebności poszcze­

gólnych g ru p zw ierząt w górnych częściach profilu glebowego pod d rze­
w ostanam i sosnow ym i, bukow ym i i dębowym i, w zależności od miąższości
w arstw y w y stęp ującej tam ściółki, od g atu n k u ru n a, w ieku drzew ostanu,
n asłonecznienia itp.

Z eb ran e m ateriały służyć m ają jako podstaw a do dalszych b ad ań

nad tym ciekaw ym a m ało znanym zagadnieniem .

Poniżej przytoczono zestaw ienie niek tó ry ch w yników badań p rze ­

prow adzonych w n adleśnictw ie P rzytocko (W arcino) D .L.P.Okr. B a łty c ­

kiego w Szczecinku w czasie od 19. VII. do 26. VIII. 1949 r.

Ś rednie w yniki osiągnięte w drzew ostanach s o s n o w y c h z 8

próbek pobrany ch na różnych siedliskach. D ane na 1 m \ U w zględniano
poziom y A0 i Aj.

Średnio sztuk

N em atodes

—

O ligochaeta

40

Isopoda

—

D iplopoda

40

Chilopoda

65

Insecta

23025

A cari

45333

Różne

302

Razem średnio 68805

Śred n ie w yn ik i z 13 p róbek pobran ych w różnow iekow ym drzew o­

sta n ie b u k o w y m . D ane na 1 m \ Uwzględniono poziomy A x i A 0.

Średnio sztuk

N em atodes

580

Oligochaeta-

168

Isopoda

144

Diplopoda

110

Chilopoda

220

Insecta

24365

A cari

49240

Różne

295

R azem średnio 75122

Ilościowe stosunki m ikrofauny naszych gleb leśnych

51

Ś red n ie w y nik i z 10 próbek p o b ran y ch w drzew ostanie d ę b o ­

w y m na różnych siedliskach. Dane na 1 m L

>. Uw zględniono poziomy

A

q

i Ax.

Średnio sztuk

N em atodes

106

O ligochaeta

116

Isopoda

22

D iplopoda

16

Chilopoda

174

Insecta

45240

A cari

94168

Różne

362

Razem średnio 140204

M aksym alne w ystępow anie poszczególnych w yodrębnionych gru p

m ik ro fa u n y glebow ej w różnych bad an y ch p róbkach było n astęp u jące
n a 1 m 2.

1.

W drzew ostanie sosnow ym

N em atodes

—

O ligochaeta

40

Isopoda

—

Diplopoda

40

Chilopoda

120

Insecta

54160

A cari

67160

Różne

360

Je d n a p róbka o m aksym alnej ilości indyw iduów zaw ierała razem

108400 sztuk.

2. W drzew ostanie bukow ym

N em atodes

2760

O ligochaeta

800

Isopoda

640

D iplopoda

600

Chilopoda

760

Insecta

100560

A cari

136040

Różne

2140

52

F. Terlikowski, В. K iełczewski, A. Kozikowski i inni

Je d n a próbka o m aksym alnej ilości indyw iduów zaw ierała razem

241060 sztuk.

3. W drzew ostanie dębow ym

N em atodes

400

O ligochaeta

320

Isopoda

60

D iplopoda

40

Chilopoda

880

Insecta

149800

A cari

160560

Różne

960

J e d n a próbka o m aksym alnej ilości indyw iduów zaw ierała razem

311600 sztuk-

Z estaw ienia powyższe d a ją ogólny obraz składu m ik ro fau n y glebo-

w ej oraz pew ne liczby obrazujące sto su n ki ilościowe poszczególnych grup.

N ależy się spodziewać, że w m iarę doskonalenia tech nik i w ypłasza­

nia, ilości w y k ry w an ej m ik ro fau n y zw iększą się znacznie.

U lepszenia do tech n ik i zbierania m ik ro fau n y sygnalizow ane są przez

Szyłow ą i Ż u ry k a 1). D oskonalenie tech n ik i T u llg ren a polegać będzie n a

łagodniejszym przesuszaniu prób ek glebow ych, ta k by n ie powodow ać za­
b ija n ia szeregu w rażliw y ch ży jątek zbyt szybkim działaniem te m p e ra ­
tu ry (Tragórdh).

W yniki szczegółowsze dotyczące m ik ro fau n y gleb drzew ostanów d ę­

bow ych, bukow ych i sosnow ych rozpracow yw ane są obecnie przez K róla,

P ru sin k iew icza i Sapka i ogłoszone będą oddzielnie.

Na podstaw ie w yników przytoczonych w obecnym kom unikacie

u zn ać m ożemy:

1) Dzięki znacznym ilościom w ystęp u jącej w naszych glebach m i­

krofauny, udział jej w procesach rozkładu ściółki, w procesach
hum ifikacji, w procesach pogłębienia — przy przem ieszczaniu się
ty ch organizm ów w p ro filu glebow ym — biologicznie czynnej
w arstw y glebow ej może być bardzo istotny.

2) O rozw oju ty ch ży ją tek w poszczególnych ty p ach glebow ych,

o m igracjach ich w profilu glebow ym , decydow ać będzie łącznie
z rodzajem m ik ro - i m akro flory dan ej gleby, przede w szystkim
,,k lim at glebow y“, to znaczy w łasności w odne, p ow ietrzne i t e r ­

m iczne danego ind y w id u u m glebowego.

Ilościowe stosunki mikrofauny naszych gleb leśnych

53

3) W drzew ostanach sosnow ych m ożna było stw ierdzić w y raźn ą za­

leżność ilości znalezionych zw ierzątek od stopnia ośw ietlenia dna
lasu; przy ośw ietleniu najsiln iejszy m ilość m ikrofauny była n a j­

niższą.

4) J a k w ykazały b adania przeprow adzone w lesie bukow ym , głów ne

ilości m ik ro fauny k o n c e n tru ją się w pobliżu w arstw y fe rm e n ta ­
cy jnej nad poziom em próchniczym . Bliższe dane na ten tem a t
podane będą oddzielnie w opracow aniach szczegółowych K róla,
P rusinkiew icza i Sapka.

F. TERLIKOWSKI — B. KIEŁCZEWSKI — A. KOZIKOWSKI —
M. KWINICHIDZE — S. KRÓL — Z. PRUSINKIEWICZ — Z. SAPEK

(Institute of Soil Science — U niversity — Poznań)

QU A N TITA TIV E PR O PO SITIO N S OF M ICROFAUNA IN OUR FO REST

SOILS

S u m m a r y

It w as decided to collect physiographic m aterials w hich could an sw er

th e question: w h a t is th e position q u a n tita tiv e ly as reg ard s m icrofauna in

various ty pes of soil?

T he follow ing grops w ere selected: 1) Nem atodes, 2) O ligochaeta,

3) Isopoda, 4) Diplopoda^ 5) Chilopoda, 6) Insecta, 7) Acari, 8) Various.

It w as sta te d th a t m icrofauna is p rese n t in considerable q u a n titie s in

fo rest soils and th ere fo re m ay have some im po rtance for soil processes.
,,Soil clim a te “ above all decides th e developem ent, of m icrofauna. This
was proved by the au th o rs w ith several types of forests.

LITERATURA

1. Forschungdienst-Sonderheft

17 — Zeitschrift für Pflanzenernächrung

1943 — (29).

2. G i 1 i а г о w М. S. Osobiennosti poczwy как sredy obitanija i jej zna­

czenie w ew olucji niesiekom ych. Moskwa 1S49, s. 277, Izd. Akad. Nauk Z.S.S.R.

3. T u l l g r e n . — Entomol. Tilskrift, 1917.

4. S z i ł o w a E. I. Ż u г у к L. W. К charakteristikie metodow ucze-

ta czislienności i massy poczwiennoj fauny. PoCzwowiedienie, 1949, nr 10 s. 604.