Zatorska Jolanta
komentarz
LEX/el. 2010
Komentarz do rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i
wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności
rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000
Stan prawny: 2010.12.01

Preambuła

[Geneza]

1. Uregulowanie kwestii jurysdykcji oraz wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w
sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej na szczeblu wspólnotowym stało się konieczne ze
względu na związaną z mobilnością obywateli rosnącą liczbę małżeństw „międzynarodowych", czyli
takich, w których małżonkowie mają inne obywatelstwo albo mieszkają w różnych państwach
członkowskich lub w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami. Ponieważ sprawy te nie zostały
objęte zakresem zastosowania konwencji brukselskiej (a następnie rozporządzenia nr 44/2001), w celu
zapobieżenia powstaniu luki w systemie europejskiego prawa procesowego zaistniała konieczność
unormowania ich w osobnym akcie. Początkowo dla uregulowania tych kwestii wybrano formę konwencji
(Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń w sprawach małżeńskich przyjęta w dniu 28 maja 1998
r. wraz z towarzyszącym jej przygotowanym przez prof. A. Borrasa – Dz. Urz. WE C 221 z 16.07.1998, s.
27). Jednakże w związku z wejściem w życie w 1999 r. traktatu amsterdamskiego, który przeniósł
współpracę sądową w sprawach cywilnych z III filaru do tytułu IV TWE, pojawiła się możliwość
wykorzystania w tym celu bardziej skutecznych instrumentów prawnych niż wymagająca ratyfikacji przez
wszystkie państwa członkowskie konwencja międzynarodowa. Postanowienia wyżej wymienionej
konwencji, która nigdy nie weszła w życie, zostały w znacznym stopniu przeniesione do tekstu
rozporządzenia Rady (WE) nr 1347/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i
wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności
rodzicielskiej za dzieci obojga małżonków (Dz. Urz. WE L 160 z 30.06.2000, s. 19; Dz. Urz. UE Polskie
wydanie specjalne, rozdz. 19, t. 1, s. 209; dalej jako Bruksela II). Rozporządzenie to bardzo szybko
zostało zastąpione nowym aktem prawa wspólnotowego: rozporządzeniem Rady (WE) nr 2201/2003 z
dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącym jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach
małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie
(WE) nr 1347/2000 (Dz. Urz. UE L 338 z 23.12.2003, s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz.
19, t. 6, s. 243, dalej jako rozporządzenie). Rozporządzenie wprowadziło wiele zmian w zakresie
odpowiedzialności rodzicielskiej, przejmując jednocześnie niemalże bez zmian postanowienia dotyczące
spraw małżeńskich z rozporządzenia Bruksela II, co oznacza, że w tym zakresie literatura i orzecznictwo
wydane na gruncie uchylonej regulacji pozostaje aktualne.

2. Należy zwrócić uwagę na projekt zmian w zakresie prawa właściwego orz właściwości sądów w
sprawach rozwodowych, przygotowany w ramach programu haskiego: Wzmacnianie wolności,
bezpieczeństwa i sprawiedliwości w Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 53 z 03.03.2005, s. 1). Wady
obecnie obowiązujących rozwiązań w zakresie spraw małżeńskich oraz propozycje ewentualnych zmian
zostały przedstawione przez Komisję w Zielonej księdze dotyczącej prawa właściwego i właściwości
sądów w sprawach rozwodowych, (Bruksela, dnia 14 marca 2005, COM (2005) 82 końcowy). W
komentarzu zostaną także omówione planowane propozycje zmian rozporządzenia (Wniosek
–rozporządzenie Rady zmieniające rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 w odniesieniu do jurysdykcji i
wprowadzające zasady dotyczące prawa właściwego w sprawach małżeńskich, COM/2006/0399 końcowy
– CNS 2006/0135).

[Stosunek rozporządzenia do traktatu]

1. Rozporządzenie stanowi realizację zadań określonych w Traktacie Ustanawiającym Wspólnotę
Europejską (Dz. Urz. WE C 325 z 24.12.2002, s. 1), polegających na zapewnieniu prawidłowego
funkcjonowania rynku wewnętrznego. Przejaw realizacji tych zadań stanowią działania zmierzające do
utrzymania i rozwoju przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w obrębie której zapewniony
jest swobodny przepływ osób.

2. Zgodnie z powołanym w preambule rozporządzenia art. 61 lit. c traktatu w celu stopniowego
ustanowienia przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości Rada przyjmuje środki w dziedzinie
współpracy sądowej w sprawach cywilnych, przewidziane w art. 65 traktatu, czyli środki zmierzające m.in.
do poprawy i uproszczenia uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych (lit. a
tiret trzecie), a także do usuwania przeszkód w należytym biegu procedur cywilnych, wspierając w razie
potrzeby zgodność norm procedury cywilnej, mających zastosowanie w państwach członkowskich (lit. c).

3. W preambule odwołano się także do art. 67 ust. 1 traktatu, zgodnie z którym mające skutki
transgraniczne środki z zakresu współpracy sądowej w sprawach cywilnych niezbędne dla zapewnienia
należytego funkcjonowania rynku wewnętrznego, zmierzające do poprawy i uproszczenia systemu
transgranicznego dostarczania aktów sądowych i pozasądowych (art. 65 lit. a), przyjmowane są zgodnie z
procedurą współdecydowania określoną w art. 251 TWE. Ta skomplikowana procedura wprowadzona do
TWE przez Traktat o Unii Europejskiej przyznaje Parlamentowi Europejskiemu uprawnienia do
współdecydowania w kwestiach ustawodawczych (szczegółowy opis procedury zob. S. Majkowska,
Komentarz do art. 251 TWE (w:) Z. Brodecki, M. Drobysz S. Majkowska, D. Pyć, M. Tomaszewska, I.
Zużewicz, Traktat o Unii Europejskiej. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Komentarz, red. Z.
Brodecki, Warszawa 2006, s. 746). Parlament Europejski i Rada, uwzględniając opinię Parlamentu
Europejskiego z dnia 4 lipca 2006 r. (Dz. Urz. UE C 303 E z 13.12.2006, s. 69), wspólne stanowisko Rady
z dnia 28 czerwca 2007 r. (Dz. Urz UE . C 193 E z 21.8.2007, s. 13) oraz stanowisko Parlamentu
Europejskiego z dnia 24 października 2007 r., działały z zachowaniem procedury współdecydowania.

[Forma regulacji]

4. Formą regulacji spraw dotyczących jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach
małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej jest rozporządzenie, co jest
zgodne z zasadami pomocniczości i proporcjonalności określonymi w art. 3b traktatu, w związku z tym, że
cele niniejszego rozporządzenia mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa
członkowskie, na poziomie Wspólnoty (pkt 4 preambuły), Ponadto preambuła przewiduje, że zasady
dotyczące powyższej materii mają być regulowane przez wspólnotowy instrument prawny, wiążący i
bezpośrednio stosowany (pkt 6). Zgodnie z art. 249 TWE rozporządzenie jest źródłem prawa wtórnego,
obowiązuje w całości i jest stosowane bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich.

Rozdział I

Rozdział pierwszy zawiera przepisy określające przedmiotowy (art. 1) oraz terytorialny (art. 2 pkt 3)

zakres za stosowania rozporządzenia, a także wyjaśnienie podstawowych pojęć, którymi posługuje się
rozporządzenie. Pojęcia te mają charakter autonomiczny, co oznacza, że podlegają we wszystkich
państwach członkowskich jednolitej wykładni zgodnej z podstawowymi celami rozporządzenia.

Art. 1.

[Przedmiotowy zakres zastosowania]

1. Przepis ten określa przedmiotowy zakres zastosowania rozporządzenia, który został ustalony w
sposób pozytywny w ust. 1 poprzez wskazanie kategorii spraw, w których przepisy rozporządzenia
znajdują zastosowanie, oraz w ust. 2 zawierającym przykładowe wyliczenie spraw dotyczących
odpowiedzialności rodzicielskiej. Natomiast ust. 3 określa zakres zastosowania rozporządzenia w sposób
negatywny, gdyż zawiera katalog spraw spod niego wyłączonych. Terytorialny zakres rozporządzenia
określony został w art. 2 pkt 3 zawierającym definicję „państwa członkowskiego", natomiast zakres

czasowy – w art. 72 wskazującym datę wejścia w życie stosowania przepisów tego aktu oraz w art. 64
zawierającym przepisy przejściowe.

2. Zgodnie z ust. 1 przedmiotowy zakres zastosowania rozporządzenia obejmuje dwie kategorie spraw:
sprawy małżeńskie oraz sprawy dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej. Należy pamiętać, że sprawy
te muszą mieć charakter cywilny.

[Sprawy cywilne]

3. Rozporządzenie nie określa sposobu rozumienia spraw cywilnych, ograniczając się do wyraźnego
odrzucenia w tym zakresie kryterium organu rozpatrującego sprawę, o czym świadczą słowa: „bez
względu na rodzaj sądu" (zob. uwagi do art. 2 pkt 1). W celu ustalenia zakresu tych spraw należy zwrócić
uwagę na autonomiczny charakter sposobu rozumienia spraw cywilnych w aktach prawa wspólnotowego,
przyjętych w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach cywilnych. Już na gruncie konwencji z dnia 27
września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych
(Dz. Urz. WE L 299 z 31.12.1972, s. 32, dalej jako konwencja brukselska) Trybunał Sprawiedliwości Unii
Europejskiej orzekł, że w celu zapewnienia w najszerszym możliwym zakresie równości i jednolitości praw
i obowiązków wynikających z konwencji dla umawiających się państw i zainteresowanych osób nie należy
dokonywać wykładni pojęć użytych w tym akcie poprzez proste odesłanie do prawa krajowego jednego z
tych państw. Pojęcie „sprawy cywilne i handlowe" należy traktować jako pojęcie autonomiczne, którego
wykładni trzeba dokonywać w oparciu z jednej strony o cele i systematykę konwencji brukselskiej, a z
drugiej o zasady ogólne wynikające z całokształtu systemów prawa krajowego (zob. w szczególności
wyrok z dnia 15 lutego 2007 r. w sprawie C–292/05 Lechouritou i in., Zb. Orz. 2007, s. I–1519, pkt 29;
orzeczenie z dnia 14 października 1976 r. w sprawie 29/76 LTU Lufttransportunternehmen GmbH & Co.
KG v. Eurocontrol, Rec. 1976, s. 01541; orzeczenie z dnia 22 lutego 1979 r. w sprawie 133/78 Henri
Gourdain v. Franz Nadler, Rec. 1979, s. 00733; zob. P. Rogerson, Brussels I Regulation – European
Commentaries on Private International Law, red. U. Magnus, P. Mankowski, European Law Publishers
2007, komentarz do art. 1, tezy 12-22).

4. Według Trybunału autonomiczny sposób rozumienia spraw cywilnych, wypracowany na gruncie aktów
przyjętych w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych i handlowych, znajduje zastosowanie w
przypadku rozporządzenia, z jednym wyjątkiem dotyczącym sposobu kwalifikacji spraw, w których organ
państwowy wykonuje swoje funkcje władcze. Po pierwsze, na gruncie rozporządzenia inaczej niż w
pozostałych aktach przyjętych w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach cywilnych wskazanie na
cywilny charakter spraw nie ma na celu wyraźnego wyłączenia spraw typowo administracyjnych. Należy
zauważyć, że prawo państw należących do common law nie zna podziału na prawo publiczne i prywatne.
W modelu tym za sprawy cywilne uważane są sprawy niemające związku z prawem karnym, dlatego
istnieje potrzeba wyraźnego wyłączenia spod zakresu tych aktów spraw administracyjnych (por. K. Weitz,
Przedmiotowy zakres zastosowania konwencji lugańskiej, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2000, nr 2, s.
430 i n.). Zgodnie z pkt 10 motywów do rozporządzenia nie ma ono zastosowania do spraw odnoszących
się do zabezpieczenia społecznego, środków publicznych o charakterze ogólnym w sprawach edukacji lub
zdrowia ani do decyzji w sprawach prawa azylu i imigracyjnych. Należy jednakże zwrócić uwagę na
najnowsze orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, z którego wynika, że treść pkt 10 motywów
potwierdza założenie, iż prawodawca wspólnotowy nie zamierzał wyłączyć z zakresu zastosowania tego
rozporządzenia wszystkich środków o charakterze publicznoprawnym (wyrok z dnia 27 listopada 2007 r. w
sprawie C–435/06, Dz. Urz. UE C 22 z dnia 26.01.2008, s. 11, pkt 52; wyrok Trybunału z dnia 2 kwietnia
2009 r. w sprawie C-523/07, Dz. Urz. UE C 22 z 26.01.2008, pkt 28). Po drugie, odnośnie do
rozporządzenia nie znajduje zastosowania rozróżnienie poczynione na gruncie konwencji brukselskiej,
opierające się na założeniu, że o ile spory między organem władzy publicznej a podmiotem prawa
prywatnego mogą zostać objęte zakresem konwencji, to przepisy konwencji nie mogą znaleźć
zastosowania do sytuacji, gdy organ władzy publicznej wykonuje swoje władztwo publiczne (wyroki z dnia
1 października 2002 r. w sprawie C–167/00 Henkel, Rec. 2002, s. I–8111, pkt 26 i 30, oraz z dnia 15 maja
2003 r. w sprawie C–266/01 Préservatrice foncière TIARD, Rec. 2003, s. I–4867, pkt 22). Przedmiotowa
sprawa dotyczyła orzeczenia wydanego w ramach wykonywania kompetencji publicznoprawnych,
zarządzającego objęcie dziecka opieką (wyrok z dnia 27 listopada 2007 r. w sprawie C–435/06, Dz. Urz.

UE C 22 z dnia 26.01.2008, s. 11). Zgodnie ze wskazaniem Trybunału wykładni pojęcia „sprawy cywilne"
należy dokonać w świetle celów realizowanych przez rozporządzenie, dlatego niedopuszczalne jest
przyjęcie takiej interpretacji, która poprzez oparcie się na założeniu, że w niektórych państwach
członkowskich decyzje o objęciu dziecka opieką i o umieszczeniu go poza rodziną należą do
instrumentów prawa publicznego, prowadziłaby do wyłączenia tej kategorii spraw spod zakresu
zastosowania rozporządzenia. Przyjęcie takiej interpretacji niweczyłoby główne cele rozporządzenia:
wzajemne uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej
oraz zasada równego traktowania wszystkich dzieci. Dlatego też Trybunał podkreśla, że „z przepisu art. 1
ust. 1 i art. 2 pkt 1 rozporządzenia nr 2201/2003 wynika, że ani organizacja wymiaru sprawiedliwości w
państwach członkowskich, ani przyznanie kompetencji organom administracyjnym nie mogą mieć wpływu
na zakres zastosowania tego rozporządzenia i na wykładnię pojęcia sprawy cywilne", które musi być
poddane wykładni autonomicznej (orzeczenie w sprawie C–435/06, pkt 45). W celu pełnej realizacji
zasady równości dzieci w zakresie zastosowania rozporządzenia muszą znaleźć się wszystkie decyzje w
sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej, na co wskazuje także treść pkt 5 motywów do rozporządzenia.
Trybunał wskazuje także na bardzo szerokie określenie w przepisach rozporządzenia odpowiedzialności
rodzicielskiej (art. 2 pkt 7). Pojęcie to obejmuje wszystkie prawa i obowiązki odnoszące się do osoby i
majątku dziecka, przysługujące osobie fizycznej lub prawnej na mocy orzeczenia sądowego, z mocy
prawa lub umowy mającej skutek prawny (orzeczenie w sprawie C–435/06, pkt 49). Oznacza to, że o
stosowaniu rozporządzenia nie decyduje fakt, czy na odpowiedzialność rodzicielską wpływa państwowy
ośrodek prawny, czy też orzeczenie wydane z inicjatywy uprawnionego lub uprawnionych do opieki (P.
Grzegorczyk, P. Rylski, K. Weitz, Przegląd orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z
zakresu europejskiego prawa procesowego cywilnego (2003-2008), Kwartalnik Prawa Prywatnego 2009,
z. 3, s. 830-832). Interpretacja ta dotyczy przede wszystkim kwalifikacji środków ochrony dziecka, które
często w prawie krajowym państw członkowskich mają charakter publicznoprawny. Pogląd ten podziela
także Komisja Europejska, wskazując wyraźnie w Praktycznym przewodniku, że rozporządzenie stosuje
się w przypadkach, gdy określona sprawa odpowiedzialności rodzicielskiej należy do środków „prawa
publicznego" zgodnie z prawem krajowym. Jako przykład takich środków można wskazać umieszczenie
dziecka w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczej (Praktyczny przewodnik dotyczący stosowania
nowego

II

rozporządzenia

brukselskiego,

http://ec.europa.eu/civiljustice/publications/docs/guide_new_brussels_ii_pl.pdf, s. 11).

[Sprawy małżeńskie]

5. Zgodnie ze wskazaniem art. 1 ust. 1 lit. a pod pojęciem „spraw małżeńskich" należy rozumieć
wszelkie rodzaje spraw z zakresu stanu cywilnego, których przedmiotem jest rozwiązanie lub osłabienie
więzi prawnej wynikającej ze związku małżeńskiego. Dla ustalenia, jakie dokładnie sprawy mieszczą się w
tej kategorii, definicja „małżeństwa" nie została wyjaśniona w art. 2 rozporządzenia ani w żadnym innym
jego przepisie. Biorąc pod uwagę znaczne różnice w krajowych regulacjach państw członkowskich
dotyczących związków osób tej samej lub różnej płci, kwestia ta wymaga wyjaśnienia i przyjęcia przez
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej autonomicznej definicji małżeństwa na potrzeby
rozporządzenia. Ponieważ TSUE nie wypowiedział się na ten temat w żadnym z orzeczeń, poniższe
ustalenia oparte będą wyłącznie na stanowisku doktryny. W literaturze przyjmuje się, że „małżeństwo" w
rozumieniu przepisów rozporządzenia to zawarty trwale monogamiczny związek kobiety i mężczyzny,
oparty na woli jego nawiązania wyrażonej w prawnie określonej formie. Trwałość tego związku należy
rozumieć jako zamiar zawarcia go na czas nieokreślony. Wskazuje się ponadto, że wola nawiązania
małżeństwa powinna zostać wyrażona przy udziale właściwego organu państwa lun innego czynnika
publicznego (K. Weitz, Jurysdykcja krajowa z sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących
odpowiedzialności rodzicielskiej w prawie wspólnotowym, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2007, z. 1, s. 88;
J. Maciejowska, Ustanie małżeństwa w stosunkach transgranicznych – jurysdykcja sądu i uznawanie
orzeczeń zagranicznych (w:) Rozwód i separacja, red. J. Ignaczewski, Warszawa 2010, s. 486; J. Dilger,
Die Regelungen zur internationalen Zusta ndigkeit in Ehesachen in der Verordnung (EG) Nr 2201/2003:
Vergemeinschaftung, Anwendungsbereich und insbesondere die Anknu pfung an die Staatsangeho
rigkeit, Tu bingen 2004, s. 80). Według dominującego w doktrynie poglądu rozporządzenie znajduje
zastosowanie do instytucji małżeństwa pojmowanej w sposób tradycyjny. Jako uzasadnienie wskazuje
się, że to właśnie klasyczny model małżeństwa stanowił podstawę w trakcie prac nad regulacjami

dotyczącymi jurysdykcji w sprawach małżeńskich, dlatego wskazane jest konsekwentne przyjęcie tej
koncepcji przy stosowaniu rozporządzenia (K. Weitz, Jurysdykcja krajowa..., s. 89; C. Kohler,
Internationales Verfahrensrecht für Ehesachen in der Europäischen Union: Die Verordung „ Brüssel II",
NJW 2001, z. 1, s. 15; J. Gołaczyński, Jurysdykcja w sprawach małżeńskich i odpowiedzialności
rodzicielskiej według rozporządzenia Rady (WE) Nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. o jurysdykcji
oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących
odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) Nr 1347/2000, Rodzina i Prawo
2006, nr 3(3), s. 61). Prezentowane jest jednak także stanowisko, że akt ten znajduje zastosowania
również w zakresie osłabienia więzi małżeństw osób o tej samej płci (P. McEleavy, The Communization of
Divorce Rules: What Impact for English and Scottish Law?, International and Comparative Law Quartely
2004, T. 53, s. 607). Pogląd ten zasługuje na uwagę ze względu na zmiany, które dokonują się na gruncie
prawa rodzinnego w pewnych państwach członkowskich, polegające na dążeniu do zrównywania
związków homoseksualnych z tradycyjnie rozumianym małżeństwem (Holandia, Belgia, Hiszpania,
Szwecja, Węgry), a także z powodu zauważalnej w prawie unijnym tendencji do poszerzania ochrony
przysługującej małżonkom także na inne prawnie sankcjonowane związki. Tendencja ta jest widoczna w
pracach nad nowymi aktami prawa unijnego np. Rzym III (o jurysdykcji i prawie właściwym w sprawach
małżeńskich) oraz w rozporządzeniu nr 4/2009 w sprawach alimentacyjnych (W. Pintens, Marriage and
Partnership in the Brussels II a Regulation (w:) Liber memorialis Petar S arc ević universalism, tradition
and the individual, red. H. Erauw, P. S arc ević, M nchen 2006, s. 337; J. Maciejowska, Ustanie..., s. 487).
W literaturze zgodnie odmawia się uznania za małżeństwo wszelkich heteroseksualnych, jak i
homoseksualnych „niemałżeńskich związków partnerskich", zarówno nierejestrowanych konkubinatów,
mających charakter tylko faktyczny, jak i prawnie sankcjonowanych zarejestrowanych związków
partnerskich.

6. Rozporządzenie znajduje zastosowanie w sprawach dotyczących rozwodu, separacji, unieważnienia
małżeństwa, a więc w sprawach, przedmiotem których jest rozwiązanie lub osłabienie więzi prawnej
wynikającej ze stosunku małżeńskiego (K. Weitz, Jurysdykcja krajowa..., s. 89; K. Weitz, Europejskie
prawo procesowe cywilne (w:) Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Kraków 2005, s. 645; J.
Gołaczyński, Jurysdykcja..., s. 60; T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2009, s. 44; J.
Ignaczewski, Rozwód i separacja w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (w:) Rozwód i separacja, red. J.
Ignaczewski, Warszawa 2010, s. 147).

Pod pojęciem rozwodu należy rozumieć instytucję prawną pozwalającą na rozwiązanie małżeństwa

ze skutkiem ex tunc za życia małżonków z przyczyn zaistniałych w czasie jego trwania. W pojęciu tym
mieści się rozwód w ujęciu art. 56 i n. kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej jako k.r.o.).

Natomiast separacja to instytucja, której celem jest osłabienie węzła małżeńskiego poprzez prawne

rozłączenie małżonków, ale bez formalnego rozwiązania małżeństwa. W przeciwieństwie do rozwodu
separacja, uchylając wspólnotę małżeńską, nie powoduje jednak ustania małżeństwa, lecz częściowe
ustanie jego skutków. Instytucja separacji występuje współcześnie w wielu ustawodawstwach państw
Europy Zachodniej, w państwach Ameryki Południowej oraz w niektórych stanach Ameryki Północnej.
Należy zauważyć, że zrównanie separacji faktycznej z ustaniem małżeństwa nie jest znane
ustawodawstwom współczesnym, dlatego celem tej instytucji jest zalegalizowanie i zorganizowanie
separacji faktycznej, stanowiącej naruszenie powinności pozostawania w pożyciu małżeńskim.
Małżonkowie tym samym uzyskują szczególny status, różniący się od sytuacji prawnej małżonków
pozostających w separacji faktycznej oraz małżonków rozwiedzionych (B. Czech, Kodeks rodzinny i
opiekuńczy. Komentarz, red. K. Piasecki, Warszawa 2009, s. 575; A. Olejniczak, Zarys charakterystyki
współczesnych europejskich systemów rozwodowych, Państwo i Prawo 1982, nr 3-4, s. 58). W formule
art. 1 rozporządzenia mieści się separacja uregulowana w art. 61

1

i n. k.r.o..

Z kolei unieważnienie małżeństwa polega na zniesieniu małżeństwa zawartego skutecznie, z

powodu uchybienia lub przeszkody, do których doszło przy zawarciu związku małżeńskiego. Polskie
regulacje dotyczące unieważnienia małżeństwa zawarte w art. 10-15 k.r.o. mieszczą się w formule
rozporządzenia (K. Weitz, Jurysdykcja krajowa..., s. 90; T. Smyczyński, s. 44 i n.).

Nie jest jasne, czy w zakresie zastosowania przepisów rozporządzenia mieszczą się sprawy o

ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa. W doktrynie prezentowane są trzy stanowiska.
Zwolennicy pierwszego stanowiska, wskazując na literalne brzmienie art. 1 ust. 1, odrzucają możliwość
stosowania przepisów rozporządzenia w sprawach o ustalenie istnienia małżeństwa, ponieważ cel tego
postępowania koliduje z celem spraw objętych zakresem rozporządzenia (rozwiązanie lub osłabienie więzi

prawnej wynikającej ze stosunku małżeńskiego), oraz w sprawach o ustalenie nieistnienia małżeństwa z
uwagi na deklaratywny charakter rozstrzygnięć zapadających w tych sprawach (P. Gottwald, Münchener
Kommentar zur Zivilprozessordnung mit Gerichtsverfassungsgesetz und Neben – gesetzen (w:)
Internationales Zivilprozeßrechts, red. G. Lüke, P. Wax, München 2001, s. 2214; Dilger J., Die
Regelungen..., s. 119). Zgodnie z drugim stanowiskiem rozporządzenie obejmuje swoim zakresem sprawy
o ustalenie nieistnienia małżeństwa, ponieważ tylko te sprawy mogą być postrzegane z funkcjonalnego
punktu widzenia jako postać orzeczeń o unieważnienie małżeństwa. Nie podlegają takiej kwalifikacji, jako
powództwa o ustalenie pozytywne, sprawy o ustalenie istnienia małżeństwa. Należy zwrócić uwagę na
istniejące w ustawodawstwach krajowych różnice w zakresie regulacji unieważnienia małżeństwa oraz
ustalenia nieistnienia małżeństwa. Te same uchybienia przy zawieraniu małżeństwa mogą w różnych
systemach prawnych stanowić przyczynę unieważnienia lub ustalenia nieistnienia małżeństwa, w
zależności od konstrukcji przyjętej przez krajowego ustawodawcę. Podobnie skutki tych postępowań
mogą następować z mocą wsteczną lub jedynie na przyszłość w zależności od przyjętego modelu.
Kryterium skutków orzeczenia nie jest wystarczające w tym zakresie, tym bardziej że w niektórych
systemach prawnych część skutków unieważnienia małżeństwa następuje ex tunc, a część ex nunc (np.
art. 21 k.r.o.; J. Ciszewski, Europejskie prawo małżeńskie i dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej.
Jurysdykcja, uznawanie i wykonywanie orzeczeń. Komentarz, Warszawa 2004; H. Rausch, Ehesachen
mit Auslandsbezug vor und nach „Brüssel IIa", Famille und Recht 2004, s. 155). Trzecie stanowisko
postuluje objęcie zakresem stosowania rozporządzenia wszelkich „innych spraw małżeńskich", których
celem jest wyjaśnienie kwestii stanu cywilnego stron, w tym także spraw o ustalenie istnienia, jak i
ustalenie nieistnienia małżeństwa. Zwolennicy tego poglądu uważają za niedopuszczalne odmienne
uregulowanie podstaw jurysdykcji w sprawach o ustalenie istnienia oraz nieistnienia małżeństwa.
Ponieważ obie kategorie spraw stanowią wzajemne przeciwieństwo, jurysdykcja w odniesieniu do każdej
z nich musi być ustalana według tych samych regulacji (K. Weitz, Jurysdykcja..., s. 93; T. Rauscher,
Europäisches Zivilprozezrecht. Kommentar, München 2004, s. 808). Zwolennikiem tego stanowiska jest K.
Weitz, który wskazuje że oddalenie powództwa o ustalenie istnienia małżeństwa z praktycznego punktu
widzenia wywołuje podobne skutki, jak uwzględnienie powództwa o unieważnienie małżeństwa, gdyż
prowadzi do stwierdzenia braku prawnie wiążącego związku małżeńskiego. Pogląd ten należy uznać za
najwłaściwszy.

W doktrynie zgodnie przyjmuje się, że rozporządzenie znajduje zastosowanie tylko do spraw

małżeńskich, które bezpośrednio dotyczą stanu cywilnego małżonków (T. Rauscher, Europäisches..., s.
537; K. Weitz, Jurysdykcja..., s. 94). Nie mieszczą się w tym zakresie małżeńskie sprawy majątkowe,
sprawy dotyczące obowiązku alimentacyjnego, a także sprawy dotyczące nazwiska małżonka po
rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa oraz kwestie korzystania ze wspólnego mieszkania, gdyż
zgodnie z pkt 8 motywów do rozporządzenia jego przepisy powinny mieć zastosowanie wyłącznie w
stosunku do rozwiązania małżeństwa, a nie takich kwestii, jak przyczyny rozwodu, skutki majątkowe
małżeństwa lub inne możliwe kwestie uboczne. W literaturze dostrzega się problem orzekania o winie
małżonków. Punkt 8 motywów wyklucza zastosowanie przepisów rozporządzenia w zakresie przyczyn
rozwodu, jednakże bezwarunkowe przyjęcie tego stanowiska prowadziłoby do wyłączenia stosowania
rozporządzenia, w sytuacji gdy według prawa właściwego rozwód można orzec tylko na podstawie winy.
Należałoby więc przyjąć, że jeżeli wyrok rozwodowy zawiera rozstrzygnięcie o rozwiązaniu małżeństwa z
orzeczeniem winy, to w tym zakresie wyrok podlega uznaniu na podstawie rozporządzenia. Przyjęcie
odmiennego rozwiązania byłoby bardzo niepraktyczne. Natomiast nie podlegają uznaniu na podstawie
przepisów rozporządzenia skutki rozwodu związane z winą (T. Rauscher, Europäisches..., s. 537; J.
Maciejowska, Ustanie..., s. 489).

7. W zakresie kwestii nie objętych zakresem rozporządzenia jurysdykcja sądu danego państwa
członkowskiego podlega odrębnej ocenie na podstawie innych przepisów jurysdykcyjnych zawartych w
aktach prawa unijnego, umowach międzynarodowych lub w prawie krajowym. Przykładowo, sprawy
dotyczące obowiązku alimentacyjnego między byłymi małżonkami podlegają przepisom rozporządzenia nr
44/2001 (art. 5 pkt 2). W związku z powyższym należy stwierdzić, że ustalenie przez sąd polski, iż ma on
jurysdykcję w zakresie rozwodu nie przesądza o tym, że posiada on jurysdykcję także w pozostałych
kwestiach, które powinien lub może rozstrzygnąć na podstawie art. 58 k.r.o. (J. Maciejowska, Ustanie..., s.
487).

[Sprawy dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej]

8. W przedmiotowym zakresie zastosowania rozporządzenia mieszczą się – obok spraw małżeńskich –
także sprawy cywilne, dotyczące kwestii przyznawania, wykonywania, przekazywania oraz pełnego lub
częściowego pozbawienia władzy rodzicielskiej (art. 1 ust. 1 lit. b) Rozporządzenie w przeciwieństwie do
poprzednio obowiązującego aktu w tej dziedzinie (rozporządzenie nr 1347/2000) nie ogranicza swego
zakresu zastosowania tylko do spraw dotyczących władzy rodzicielskiej za wspólne dzieci obojga
małżonków, rozpoznawanych przy okazji sprawy małżeńskiej. Rozporządzenie stosuje się do wszystkich
dzieci: małżeńskich, pozamałżeńskich oraz przysposobionych, a także bez względu na okoliczność, czy
są to dzieci wspólne obojga małżonków, czy tylko jednego z nich (U.P. Gruber, Die Neue Eheverordnung
und die deutschen Ausführungsgesetze, IPRax 4/2005, s. 293). Rozporządzenie znajduje zastosowanie w
sprawach władzy rodzicielskiej bez względu na to, czy są one rozpatrywane w postępowaniu niezależnym
od postępowania w sprawach małżeńskich, czy też w ramach tego postępowania. Kwestia zależności
postępowań w tych dwóch rodzajach spraw będzie odgrywała rolę na gruncie art. 12 ust. 1 i 2
rozporządzenia, który określa warunki, na jakich sądy państwa członkowskiego posiadające jurysdykcję w
sprawie małżeńskiej mają jurysdykcję także w każdej sprawie dotyczącej władzy rodzicielskiej związanej z
pozwem lub wnioskiem.

Należy zwrócić uwagę, że w odróżnieniu od konwencji haskiej z 1996 r. w sprawie ochrony dziecka

rozporządzenie nie określa wieku dzieci, które są objęte zakresem jego stosowania, pozostawiając tę
kwestię do ustalenia w prawie krajowym. Należy zwrócić uwagę, że mimo iż decyzje w sprawach władzy
rodzicielskiej w większości przypadków dotyczą małoletnich do 18 roku życia, osoby poniżej 18 lat mogą
się usamodzielnić zgodnie z prawem krajowym, w szczególności w przypadku zawarcia związku
małżeńskiego (por. art. 10 § 2 k.c. z zw. z art. 10 § 1 k.r.o.). Przyjmując stanowisko, zgodnie z którym
kwestia uzyskania pełnoletniości pozostawiona została przepisom prawa krajowego, należy
konsekwentnie przyjąć, że decyzje wydane w odniesieniu do takich osób z zasady nie kwalifikują się do
spraw „władzy rodzicielskiej" i w konsekwencji nie mieszczą się w zakresie stosowania rozporządzenia.
Taką interpretację przyjmuje Komisja Europejska (zob. Praktyczny przewodnik..., s. 10; por.: K. Weitz,
Jurysdykcja krajowa..., s. 118; T. Rauscher, Parental Responsibility Cases under the new Council
Regulation „Brussels IIA", The European Legal Forum (E) 1-2005, s. 37).

9. Pojęcie władzy rodzicielskiej zostało szczegółowo wyjaśnione w przepisach rozporządzenia od strony
pozytywnej, poprzez przyjęcie odpowiednich definicji (art. 2 pkt 7-11) oraz przykładowe wyliczenie spraw
mieszczących się w tej kategorii (art. 1 ust. 3), a także od strony negatywnej, poprzez wskazanie katalogu
spraw, do których rozporządzenie nie znajduje zastosowania (art. 1 ust. 3). Definicja terminu
„odpowiedzialność rodzicielska", zawarta w art. 2 pkt 7, jest szeroka i obejmuje wszystkie prawa oraz
obowiązki odnoszące się do osoby i majątku dziecka, przysługujące osobie (fizycznej lub prawnej)
posiadającej odpowiedzialność rodzicielską. Należy także podkreślić, że pojęcie to obejmuje „w
szczególności" pieczę na dzieckiem oraz prawo do osobistej styczności z dzieckiem. W literaturze
wskazuję się, że definicja ta jest wzorowana na konwencji haskiej z dnia 19 października 1996 r. o
jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w dziedzinie odpowiedzialności
rodzicielskiej i środków ochrony dzieci. Jednakże pojęcie to, tak jak pozostałe definicje zawarte w art. 2
rozporządzenia, powinno być interpretowana autonomicznie w uwzględnieniem celów realizowanych
przez rozporządzenie. Zgodnie ze wskazaniem TSUE jedynie jednolite stosowanie rozporządzenia w
państwach członkowskich, wymagające, aby zakres zastosowania tego aktu został zdefiniowany przez
prawo wspólnotowe, a nie przez prawa krajowe, jest w stanie zagwarantować osiągnięcie celów tej
regulacji, pośród których znajduje się równość traktowania wszystkich dzieci, których akt ten dotyczy
(wyrok TSUE z dnia 27 listopada 2007 r. w sprawie C–435/06, Dz. Urz. UE C 22 z dnia 26.01.2008, s. 11,
teza nr 47). Należy także przypomnieć, że autonomiczna wykładnia pojęcia „odpowiedzialności
rodzicielskiej" zmierza do objęcia jego zakresem także środków administracyjnych, gdyż jak podkreśla
Trybunał: „z przepisu art. 1 ust. 1 i art. 2 pkt 1 rozporządzenia wynika, że ani organizacja wymiaru
sprawiedliwości w państwach członkowskich, ani przyznanie kompetencji organom administracyjnym nie
mogą mieć wpływu na zakres zastosowania tego rozporządzenia i na wykładnię pojęcia sprawy cywilne"
(orzeczenie w sprawie C–435/06, pkt 45). W celu pełnej realizacji zasady równości dzieci w zakresie
zastosowania rozporządzenia muszą znaleźć się wszystkie decyzje w sprawie władzy rodzicielskiej, na co
wskazuje także treść pkt 5 motywów do rozporządzenia (zob. uwagi do art. 1 teza nr 4). Rozporządzenie
zawiera także definicję „podmiotu odpowiedzialności rodzicielskiej" (art. 2 pkt 7), „pieczy nad dzieckiem"

(art. 2 pkt 8), „prawa do osobistej styczności z dzieckiem" (art. 2 pkt 10) oraz „bezprawnego uprowadzenia
albo zatrzymania dziecka" (art. 2 pkt 11), które składają się na kompleksowe określenie zakresu spraw
mieszczących się z zakresie zastosowania rozporządzenia. Ponadto w art. 1 ust. 2 prawodawca
wspólnotowy zawarł przykładowy katalog spraw dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. O
przykładowym charakterze tego katalogu świadczy literalne brzemiennie przepisu, a zwłaszcza użycie
sformułowania: „sprawy te dotyczą w szczególności". Tezę tę potwierdza także TSUE oraz Komisja
Europejska (zob. orzeczenie w sprawie C–435/06, pkt 30; Praktyczny przewodnik…, s. 10). Katalog ten
obejmuje nie tylko sprawy dotyczące pieczy nad dzieckiem i prawa do osobistej styczności z dzieckiem
(art. 1 ust. 1 lit. a), opieki, kurateli i podobnych instytucji prawnych (pkt b), ale także wyznaczenia oraz
zakresu zadań każdej osoby lub jednostki, która jest odpowiedzialna za osobę lub majątek dziecka,
reprezentuje je lub udziela mu pomocy (pkt c), umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej lub w
placówce opiekuńczej (pkt d), środków mających na celu ochronę dziecka w odniesieniu do zarządu,
zabezpieczenia lub rozporządzania majątkiem dziecka (pkt d).

Mając na uwadze powyższy katalog, należy stwierdzić, że mieszczą się w nim następujące sprawy

uregulowane w polskim kodeksie rodzinnym i opiekuńczym oraz kodeksie postępowania cywilnego:
sprawy o przyznanie, powierzenie wykonywania, ograniczenie, zawieszenie, pozbawienie i przywrócenie
władzy rodzicielskiej (art. 93 § 2, art. 107, art. 110-112 k.r.o., art. 579 k.p.c.), rozstrzyganie o istotnych
sprawach dziecka w braku porozumienia między rodzicami (art. 97 § 2 k.r.o. oraz art. 582 k.p.c.), a także
sprawy uregulowane w art. 101 § 3 k.r.o. i art. 583 k.p.c., art. 104 k.r.o., art. 100 i art. 155 § 2 k.r.o., art.
133 k.r.o. i art. 579 k.p.c., ponadto sprawy dotyczące wydawania przez sąd zarządzeń, gdy zagrożone
jest dobro dziecka (art. 109 k.r.o.), związane z umieszczeniem dziecka w placówce
opiekuńczo-wychowawczej oraz opieką i kuratelą nad małoletnimi (K. Weitz, Jursdykcja krajowa..., s. 119;
H. Ciepła, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. K. Piasecki, Warszawa 2009, s. 741 i n., M.
Działyńska, Władza rodzicielska nad pozamałżeńskim dzieckiem, SP 1997, nr 1, s. 53; L. Kociucki,
Problem całościowego uregulowania instytucji służących zastępczej pieczy nad dziećmi, SP 1997, s. 65;
W. Stojanowska, Dziecko w postępowaniu sądowym, Jurysta 1997, nr 5 s. 9; J. Ignaczewski,
Pochodzenie dziecka i władza rodzicielska. Komentarz, Warszawa 2009).

Zgodnie z dyspozycją art. 1 ust. 3 rozporządzenie nie ma zastosowania do ustalenia i zaprzeczenia

rodzicielstwa (pkt a), orzeczeń w sprawach adopcji, środków przygotowujących do adopcji, jak również
unieważnienia i odwołania adopcji (pkt b), nazwiska i imion dziecka (pkt c), upełnoletnienia (pkt d),
obowiązków alimentacyjnych (pkt e), powiernictwa oraz dziedziczenia (pkt f), środków podejmowanych w
wyniku przestępstw popełnionych przez dzieci (pkt g). Ponadto pkt 10 motywów do rozporządzenia
wskazuje, że nie mieszczą się w zakresie zastosowania tego aktu sprawy dotyczące zabezpieczenia
społecznego, środki prawa publicznego o charakterze ogólnym w sprawach edukacji lub zdrowia, decyzje
dotyczące prawa azylu lub imigracji. Przepisów rozporządzenia nie stosuje się do ustalenia rodzicielstwa,
gdyż jest to kwestia odrębna od przyznania władzy rodzicielskiej, jak i do pozostałych kwestii związanych
ze stanem cywilnym. Zgodnie ze wskazaniem w pkt 12 motywów do rozporządzenia aktu tego nie stosuje
się w odniesieniu do obowiązku utrzymania dziecka, mimo iż obowiązki te są często rozpatrywane w
ramach tego samego postępowania sądowego, co odpowiedzialność rodzicielska. Rozporządzenia nie
stosuje się w odniesieniu do obowiązków w zakresie utrzymania dziecka, ponieważ są już one objęte
rozporządzeniem Bruksela I. Należy zauważyć, że sąd właściwy na mocy rozporządzenia będzie
generalnie sądem właściwym do orzekania w zakresie obowiązku utrzymania dziecka w drodze
stosowania art. 5 pkt 2 rozporządzenia Bruksela I. Przepis ten umożliwia sądowi właściwemu do
orzekania w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej podejmowanie decyzji również w sprawie
utrzymania dziecka, jeżeli sprawa ta ma charakter dodatkowy wobec kwestii odpowiedzialności
rodzicielskiej. Obie sprawy będą zatem rozpatrywane w ramach tego samego postępowania, natomiast
wydane decyzje byłyby uznawane i wykonywane na innych zasadach. Część decyzji dotycząca alimentów
będzie uznawana i wykonywana w innym państwie członkowskim zgodnie z zasadami rozporządzenia
Bruksela I, natomiast decyzja w części dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej będzie uznawana i
wykonywania zgodnie z zasadami rozporządzenia (Praktyczny przewodnik..., s. 11). Warto w tym miejscu
wspomnieć, że najprawdopodobniej od dnia 18 czerwca 2011 r. w zakresie spraw alimentacyjnych
zastosowanie będzie miało rozporządzenie Rady (WE) nr 4/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie
jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie
zobowiązań alimentacyjnych (Dz. Urz. UE L 7 z 10.01.2009, s. 1).

Biorąc pod uwagę powyższe ustalenia, należy stwierdzić, że w świetle uregulowań prawa polskiego

przepisy rozporządzenia nie znajdą zastosowania w sprawach dotyczących ustalenia albo zaprzeczenia

ojcostwa lub macierzyństwa oraz uznania i unieważnienia uznania dziecka (art. 62 § 3, art. 63-71, art. 78
§ 1, art. 80-83, art. 84 k.r.o. oraz art. 453 i n. k.p.c.), w sprawach o przysposobienie oraz o rozwiązanie
przysposobienia (art. 114 i n. k.r.o. oraz art. 585 i n. k.p.c.), w sprawach o nadanie dziecku nazwiska (art.
89 § 2 k.r.o., art. 548 k.p.c.) oraz w sprawach o alimenty (art. 128 i n. k.r.o.; K. Weitz, Jursdykcja
krajowa..., s. 121).

Art. 2.

1. Artykuł 2 formułuje definicje poszczególnych pojęć, którymi posługuje się rozporządzenie, nadając im
tym samym autonomiczny charakter.

[Sąd]

2. „Sądem" w rozumieniu rozporządzenia jest każdy organ państwa członkowskiego właściwy w
sprawach, w których rozporządzenie się stosuje. Jeżeli więc prawo danego państwa członkowskiego
przyznaje prawo orzekania w sprawach rozwodu, separacji albo unieważnienia małżeństwa innym
organom niż sądowe, to rozstrzygnięcia tych organów podlegają uznaniu w trybie określonym w
przepisach rozporządzenia. Na przykład w Portugalii z wnioskiem o separację i rozwód za obopólną
zgodą należy wystąpić w urzędzie stanu cywilnego. Dokument wydany przez ten organ będzie
orzeczeniem sądu w rozumieniu rozporządzenia. Szeroka definicja sądu nabiera szczególnego znaczenia
w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, w których często kompetencję będą posiadały
organy administracyjne (zob. uwagi do art. 1, teza nr 3). Za przyjęciem szerokiej interpretacji pojęcia „sąd"
przemawia także definicja „sędziego" zawarta w art. 2 pkt 2 rozporządzenia (J. Maciejowska, Ustanie
małżeństwa..., s. 508).

[Sędzia]

3. Definicja sędziego jest bardzo szeroka, gdyż obejmuje nie tylko sędziego, ale także osobę pełniącą
urząd równoważny kompetencjom sędziego w sprawach, które wchodzą w zakres stosowania
rozporządzenia. Za sędziego w rozumieniu rozporządzenia będzie mógł zostać uznany urzędnik stanu
cywilnego lub urzędnik opieki społecznej.

[Państwo członkowskie]

4. Artykuł 2 pkt 3, definiując pojęcie państwa członkowskiego, określa terytorialny zakres stosowania
przepisów rozporządzenia. Rozporządzenie znajduje zastosowanie we wszystkich państwach
członkowskich za wyjątkiem Królestwa Danii, które co do zasady nie uczestniczy we współpracy sądowej
w sprawach cywilnych. Natomiast Wielka Brytania i Irlandia skorzystały z opcji opt-in przyznanej im na
podstawie art. 69 TWE oraz art. 3 protokołu w sprawie stanowiska Zjednoczonego Królestwa i Irlandii
załączonego do Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską i
poinformowały, że pragną uczestniczyć w przyjęciu i stosowaniu niniejszego rozporządzenia (pkt 30
motywów rozporządzenia). Należy zauważyć, że stan prawny, jaki zaistniał w wyniku wyłączenia Danii z
kręgu państw uczestniczących we współpracy sądowej w sprawach cywilnych jest niekorzystny dla
obywateli UE, dlatego Komisja podjęła inicjatywę podpisywania umów równoległych, mających na celu
rozszerzenie zakresu zastosowania niektórych środków przyjętych w ramach tej współpracy na terytoriom
tego państwa (M. Tomaszewska, Komentarz do art. 65 TWE (w:) Z. Brodecki, M. Drobysz S. Majkowska,
D. Pyć, M. Tomaszewska, I. Zużewicz, Traktat o Unii Europejskiej. Traktat ustanawiający Wspólnotę
Europejską. Komentarz, red. Z. Brodecki, Warszawa 2006, s. 279). Na mocy umowy Dania została objęta
zakresem zastosowania rozporządzenia Bruksela I oraz rozporządzenia nr 1348/2000 o doręczaniu
dokumentów. W chwili obecnej nie jest planowane zawarcie stosownej umowy dotyczącej rozciągnięcia
zakresu zastosowania rozporządzenia na terytorium Danii, dlatego w stosunkach polsko-duńskich w
sprawach dotyczących uznawania i wykonywania orzeczeń rozwodowych stosuje się przepisy konwencji
haskiej z dnia 1 czerwca 1970 r. o uznawaniu rozwodów i separacji (Dz. U. z 2001 r. Nr 53, poz. 561 i
562), a w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej – Europejskiej konwencji o uznawaniu i wykonywaniu

orzeczeń dotyczących pieczy nad dzieckiem oraz o przywracaniu pieczy nad dzieckiem z 1980 r. (Dz. U. z
1996 r. Nr 31, poz. 134).

[Orzeczenie]

5. Pod pojęciem „orzeczenie" należy rozumieć każde wydane przez sąd państwa członkowskiego
orzeczenie, orzekające rozwód, separację albo unieważnienie małżeństwa, jak również każde orzeczenie
dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej. Nie jest ważne, jak orzeczenie to zostało nazwane
(orzeczenie, wyrok, postanowienie, decyzja, nakaz). Bez znaczenie będzie także tryb postępowania
(procesowy, nieprocesowy), gdyż należy zauważyć, że przepisy rozporządzenia nie posługują się
pojęciem „pozwany", lecz „strona przeciwna" (art. 3 ust. 1 lit. a tiret trzecie rozporządzenia) z uwagi na to,
że prawo niektórych państw przewiduje w sprawach małżeńskich tryb postępowania nieprocesowego (J.
Ciszewski, Europejskie..., s. 45). Pojęcie to obejmuje decyzje wydawane przez każdy organ właściwy w
sprawach objętych rozporządzeniem. Mając na uwadze ten zakres, należy stwierdzić, że przepisy
rozporządzenia mają zastosowanie jedynie do tych orzeczeń w sprawach rozwodu, separacji albo
unieważnienia małżeństwa, których konsekwencją jest zmiana statusu osoby, a więc do orzeczeń
pozytywnych. W związku z powyższym orzeczenia oddalające powództwo nie podlegają uznaniu na
podstawie rozporządzenia. Zakresem rozporządzenia objęte są także na mocy art. 63 rozporządzenia
orzeczenia o unieważnieniu małżeństwa wydane przez sądy kościelne (J. Maciejowska, Uznawanie w
Polsce zagranicznych orzeczeń w sprawach małżeńskich, Technika i USC 2008, nr 4, s. 6). Zgodnie z pkt
5 motywów do rozporządzenia, kierując się celem zapewnienia równego traktowania wszystkim dzieciom,
należy objąć zakresem rozporządzenia wszystkie orzeczenia w sprawach odpowiedzialności
rodzicielskiej, łącznie ze środkami mającymi na celu ochronę dziecka, niezależnie od jakiegokolwiek
związku z postępowaniem w sprawach małżeńskich. Orzeczeniem będzie, na przykład, należąca do
instrumentów prawa publicznego decyzja o objęciu dziecka opieką i o umieszczeniu go poza rodziną
(orzeczenie TSUE C-435/06). Należy także zauważyć, że na mocy art. 46 rozporządzenia dokumenty
urzędowe oraz porozumienia między stronami podlegają uznaniu i wykonaniu na tych samych warunkach,
co orzeczenia.

[Państwo członkowskie pochodzenia]

6. Rozporządzenie posługuje się pojęciem „państwo członkowskie pochodzenia" dla określenia państwa
członkowskiego, w którym wydano orzeczenie podlegające wykonaniu na mocy jego przepisów. Należy
zwrócić uwagę na dyspozycję art. 66 rozporządzenia, zgodnie z którym w odniesieniu do państw
członkowskich o dwóch lub więcej systemach prawnych każde odniesienie do zwykłego pobytu w tym
państwie członkowskim dotyczy zwykłego pobytu w jednostce terytorialnej, a każde odniesienie do
przynależności państwowej lub, w wypadku Zjednoczonego Królestwa i Irlandii, domicile dotyczy jednostki
terytorialnej określonej przez prawo tego państwa.

[Państwo członkowskie wykonania]

7. Pod pojęciem „państwo członkowskie wykonania" należy rozumieć państwo członkowskie, w którym
wystąpiono o wykonanie orzeczenia wydanego w innym państwie członkowskim. Postępowanie
wykonawcze zostało poddane przepisom prawa krajowego tego państwa. Wykonanie orzeczenia
wydanego w innym państwie członkowskim odbywa się na takich samych warunkach, jak wykonanie
orzeczeń krajowych. Artykuł 66 rozporządzenia precyzuje, że w przypadku państw członkowskich o
dwóch lub więcej systemach prawnych każde odniesienie do organu państwa członkowskiego dotyczy
organu jednostki terytorialnej w ramach danego państwa, a każde odniesienie do przepisów wezwanego
państwa członkowskiego dotyczy przepisów jednostki terytorialnej, w której odwołuje się do jurysdykcji,
uznania lub wykonania.

[Odpowiedzialność rodzicielska]

8. Również pojęcie odpowiedzialności rodzicielskiej zostało ujęte bardzo szeroko. Oznacza ogół praw i

obowiązków dotyczących osoby lub majątku dziecka, które zostały przyznane osobie fizycznej lub prawnej
na mocy orzeczenia, porozumienia lub z mocy prawa. Pojęcie to obejmuje w szczególności „pieczę na
dzieckiem" oraz „prawo do osobistej styczności z dzieckiem". Pojęcie „pieczę na dzieckiem" oraz „prawo
do osobistej styczności z dzieckiem" również zostały zdefiniowane w rozporządzeniu.

[Podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej]

9. „Podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej" to każda osoba, fizyczna lub prawna, na której spoczywa
odpowiedzialność rodzicielska za dziecko. Przepisy rozporządzenia ustanawiają szereg rozwiązań
mających na celu ułatwienie temu podmiotowi wykonywanie swoich praw i obowiązków względem
dziecka. Przede wszystkim na mocy art. 57 rozporządzenia każdy podmiot odpowiedzialności
rodzicielskiej może złożyć wniosek o pomoc do każdego organu centralnego państwa członkowskiego, w
którym ma zwykły pobyt, albo do organu centralnego państwa członkowskiego, w którym dziecko ma
zwykły pobyt lub w którym się znajduje. Rozporządzenie, uzupełniając postanowienia konwencji haskiej
dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę (Dz. U. z 1995 r. Nr 108, poz. 528),
wprowadza także silniejszą i sprawniejszą współpracę pomiędzy państwami członkowskimi w ramach
postępowaniach o wydanie bezprawnie uprowadzonego lub zatrzymanego dziecka.

[Piecza nad dzieckiem]

10. „Piecza na dzieckiem" obejmuje prawa i obowiązki związane z opieką nad osobą dziecka, w
szczególności prawo do określania miejsca pobytu dziecka.

[Prawo do osobistej styczności z dzieckiem]

11. „Prawo do osobistej styczności z dzieckiem" obejmuje w szczególności prawo do zabrania dziecka
na czas ograniczony do innego miejsca niż miejsce zwykłego pobytu. Rozporządzenie zawiera
szczególne uregulowania w zakresie wykonalności orzeczeń dotyczących prawa do osobistej styczności z
dzieckiem, których novum polega na zniesieniu exequatur (zob. art. 40 i n.)

[Bezprawne uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka]

12. Rozporządzenie ustanawia przepisy uzupełniające system ustanowiony przez konwencję haską
dotyczącą cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę (konwencja sporządzona w Hadze dnia
25 października 1980 r. – Dz. U. z 1995 r. Nr 108, poz. 528), ratyfikowaną przez wszystkie państwa
członkowskie. Przepisy uzupełniające konwencję mają zastosowanie w przypadkach uprowadzenia
dziecka między państwami członkowskimi. Ponieważ rozporządzenie ustanawia przepisy jurysdykcyjne w
przypadku bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka (zob. uwagi do art. 10), konieczne było
wyjaśnienie tego pojęcia, mającego zasadnicze znaczenie dla wyznaczenia zakresu spraw w którym
rozporządzenie znajduje zastosowanie. Definicja zawarta została w art. 2 pkt 11 i obejmuje zabranie lub
zatrzymanie dziecka dokonane z naruszeniem prawa do pieczy przysługującego zgodnie z prawem
państwa członkowskiego, w którym dziecko posiadało miejsce stałego pobytu przed uprowadzeniem.
Prawo do pieczy nad dzieckiem może przysługiwać na mocy orzeczenia, z mocy prawa lub poprzez
prawnie wiążące porozumienie. Rozporządzenie wymaga, aby wspólnie lub samodzielnie wykonywane
prawo do pieczy nad dzieckiem było faktycznie wykonywane w czasie uprowadzenia lub zatrzymania
dziecka lub byłoby wykonywane, gdyby uprowadzenie lub zatrzymanie nie nastąpiło. Rozporządzenie
dodaje, że uznaje się, iż opieka sprawowana jest wspólnie wtedy, gdy jedna z osób posiadających
odpowiedzialność rodzicielską nie może podejmować decyzji o miejscu zamieszkania dziecka bez zgody
drugiej osoby posiadającej odpowiedzialność rodzicielską. Oznacza to, że uprowadzenie dziecka z
jednego państwa członkowskiego do innego bez zgody tej osoby stanowi uprowadzenie dziecka w
rozumieniu rozporządzenia. Jeżeli zabranie jest zgodne z prawem krajowym, można stosować art. 9
rozporządzenia. Powyższa definicja jest bardzo zbliżona do definicji zawartej w art. 3 konwencji haskiej.

Rozdział II

1. Rozdział drugi poświęcony jurysdykcji został podzielony na trzy sekcje: sekcja 1 wskazuje podstawy
jurysdykcji w sprawach małżeńskich, sekcja 2 dotyczy jurysdykcji w sprawach odpowiedzialności
rodzicielskiej, natomiast sekcja 3 zawiera kilka przepisów wspólnych, dotyczących takich kwestii, jak
wskazanie chwili wszczęcia postępowania przed sądem, badania jurysdykcji oraz dopuszczalności,
zawisłości sprawy oraz postępowań zależnych, a także środków tymczasowych.

2. Należy także pamiętać, że zasady ustalania właściwości sądów sprowadzają się do wskazania, sądy
którego państwa członkowskiego są właściwe (jurysdykcja krajowa). Rozporządzenie w żadnym zakresie
nie wskazuje konkretnego sądu właściwego na terytorium danego państwa członkowskiego, ponieważ
prawodawca unijny nie posiada kompetencji do wprowadzania za pomocą instrumentów prawa unijnego
przepisów regulujących jurysdykcje sądów wewnątrz państwa członkowskiego. Kompetencje
ustawodawcy unijnego zatrzymują się na wskazaniu jurysdykcji krajowej, milczą natomiast w kwestii
właściwości miejscowej i rzeczowej sądu, właściwe w tym zakresie będą odpowiednie przepisy
proceduralne prawa krajowego. W celu polepszenia sytuacji stron postępowania prowadzona jest akcja
informacyjna, polegająca przede wszystkim na zamieszczaniu informacji na temat regulacji krajowych
poszczególnych państw członkowskich na stronie Europejskiej Sieci Sądowniczej do spraw cywilnych i
handlowych (http://ec.europa.eu/civiljustice/parental_resp/parental_resp_gen_pl.htm) oraz na stronie
Europejskiego

Atlasu

Sądowniczego

w

sprawach

cywilnych

(http://ec.europa.eu/justice_home/judicialatlascivil/html/rc_docsbisii_pl.htm). Na stronie atlasu można z
łatwością ustalić właściwy miejscowo sąd, korzystając ze specjalnej wyszukiwarki.

3. Wyjątek od powyższej zasady został ustanowiony w art. 4 i 5 rozporządzenia. Przepisy te nie
zatrzymują się tylko na wskazaniu jurysdykcji krajowej, lecz regulują także właściwość miejscową sądu (T.
Rauscher, Europäisches..., s. 851).

Rozdział II

1. Sekcja 1 określa podstawy jurysdykcji krajowej w sprawach małżeńskich (o zakresie pojęcia „sprawy
małżeńskie" zob. uwagi do art. 1, teza nr 5). Podstawy jurysdykcji zostały ukształtowane identycznie jak w
rozporządzeniu nr 1347/2000 i znacznie odbiegają w swej strukturze i charakterze od uregulowań
rozporządzenia nr 44/2001. Rozporządzenie nie posługuje się rozróżnieniem na jurysdykcję ogólną,
szczególną, wyłączną oraz umowną (J. Gołaczyński, Jurysdykcja w sprawach..., s. 64; A. Borrás, Council
Regulation (EC) No 1347/2000 of 29 may 2000 on jurisdiction and the recogniction and enforcement of
judgments in matrimonial matters and in matters of parental responsiblility for children of both spouses
(Brussels II Regulation) and Regulation (EC) No 2201/2003 repealing it (Brussels IIa Regulation) (w:) Civil
law. European Judicial Cooperation, General secretariat of the Council 2004, www.bookshop.europa.eu,
s. 58).

2. Należy mieć na uwadze projektowane zmiany norm jurysdykcyjnych w sprawach małżeńskich,
przygotowane w ramach programu haskiego: wzmacnianie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w
Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 53 z 03.03.2005, s. 1) (zob. R. Wagner, Die Aussagen zur justiziellen
Zusammenarbeit in Zivilsachen im Haager Programm, IPRax 2005, z. 1, s. 66 i n.; B. Nascimbene,
Jurysdykcja i prawo właściwe w sprawach małżeńskich: rozporządzenie Rzym III. Prawa własności
związków małżeńskich i par w związkach partnerskich: w kierunku unijnych przepisów w sprawie ustroju
małżeńskiego (w:) Forum w sprawie współpracy sądowej w sprawach cywilnych: debata z udziałem
parlamentów krajowych, Dyrekcja Generalna ds. Polityk Wewnętrznych 2008, s. 9-20,
www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/documents/dv/755/755341/755341pl.pdf). Dnia 14 marca
2005 r. Komisja przedstawiła Zieloną księgę dotyczącą norm kolizyjnych i jurysdykcji w sprawach
rozwodowych (COM(2005) 82 końcowy), następnie przygotowała projekt zmian rozporządzenia
(COM/2006/0399 końcowy – CNS 2006/0135). Nowatorstwo projektu rozporządzenia polega na tym, że
wprowadzona zostaje możliwość wyboru przez małżonków prawa, któremu poddany będzie ich rozwód.
Według projektu rozporządzenia małżonkowie będą mieli ograniczony wybór prawa (w projekcie
wskazane są cztery możliwości do wyboru, takie jak np. prawo państwa, którego obywatelem jest jeden z
małżonków; zob. A. Sapota, Rozwód i separacja w normach kolizyjnych prawa europejskiego, EPS 2010,

nr 1, s. 29-37). W zakresie jurysdykcji projekt zmian rozporządzenia wprowadza między innymi możliwość
zawarcia przez strony umowy prorogacyjnej w sprawach rozwodowych (umowy określającej, który sąd ma
jurysdykcję). Dotychczas rozporządzenie przewidywało możliwość zawarcia tego typu umowy jedynie w
przypadku spraw dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. Projekt przewiduje również zastąpienie
zbiorem dodatkowych łączników obecnie istniejącego odesłania do prawa krajowego państw
członkowskich, w przypadku gdy żaden sąd państwa członkowskiego nie ma jurysdykcji (art. 7
rozporządzenia). Projekt zakłada skreślenie wywołującego wątpliwości interpretacyjne art. 6
rozporządzenia.

Art. 3.

1. Jest to przepis o podstawowym znaczeniu dla określenia jurysdykcji krajowej w sprawach
małżeńskich. W literaturze wskazuje się, że wszystkie podstawy jurysdykcji wskazane w tej dyspozycji
mają równorzędne znaczenie, co oznacza, że strona inicjująca postępowanie może w niektórych
sytuacjach dysponować prawem wyboru państwa członkowskiego w zakresie rozpatrzenia sprawy, a w
konsekwencji prawa właściwego dla rozpatrzenia sprawy, mając na uwadze, że rozporządzenie nie
reguluje kwestii prawa właściwego. Będzie to możliwe w sytuacjach, gdy w konkretnej sprawie spełnione
są poszczególne podstawy jurysdykcji wskazane w art. 3 w odniesieniu do dwóch lub więcej państw.
Należy zauważyć, że umożliwienie stosowania tej praktyki, zwanej „forum schoping", polegającej na
wskazywaniu prawa właściwego poprzez wybór sądu danego państwa członkowskiego, jest krytykowane
przez doktrynę oraz instytucje unijne. Dlatego obecnie trwają prace, zmierzające do uregulowania kwestii
prawa właściwego w sprawach rozwodowych na szczeblu unijnym (zob. Zielona księga dotycząca prawa
właściwego i właściwości sądów w sprawach rozwodowych, Bruksela, dnia 14 marca 2005, COM(2005)
82 końcowy; A. Sapota, Rozwód i separacja…, s. 29-37; J. Gołaczyński, Jurysdykcja w sprawach..., s. 64;
J. Maciejowska, Ustanie małżeństwa..., s. 492).

2. Artykuł 3 rozporządzenia wymienia siedem alternatywnych kryteriów ustalania jurysdykcji w sprawach
o rozwód, separację prawną i unieważnienie małżeństwa. Żadne z kryteriów nie jest nadrzędne wobec
innego, a małżonkowie mogą składać powództwo:

1) w sądach państwa członkowskiego zwykłego miejsca pobytu obojga małżonkñw (art. 3 ust.

1 lit. a tiret pierwsze). Rozporządzenie nie nakłada żadnych wymagań w odniesieniu do czasu
trwania zwykłego pobytu, nie wymaga też, aby był to każdorazowo „wspólny" pobyt małżonków,
co oznacza, że wystarczy aby każde z małżonków miało pobyt w granicach tego samego
państwa;

2) w sądach państwa członkowskiego, w ktñrym małżonkowie mieli ostatnio zwykły pobyt,

jeśli jeden z nich nadal ma tam zwykły pobyt (art. 3 ust. 1 lit. a tiret drugie). Zwykły pobyt
małżonka, który „pozostał" w państwie, w którym małżonkowie przebywali, musi mieć charakter
nieprzerwany. Podstawa ta odpadnie, gdy małżonek ten przeniósł swój zwykły pobyt do innego
państwa członkowskiego, a następnie powrócił do państwa, w którym oboje małżonkowie mieli
zwykły pobyt;

3) w sądach państwa członkowskiego zwykłego pobytu strony przeciwnej (art. 3 ust. 1 lit. a

tiret trzecie). Przepis ten stanowi wyraz zasady actor sequitur forum rei. Przepis ten nie posługuje
się określeniem „pozwany", ponieważ prawo niektórych państw przewiduje w sprawach
małżeńskich tryb postępowania nieprocesowego. Przykładem postępowania nieprocesowego jest
w prawie polskim separacja na zgodny wniosek małżonków (art. 567

1

k.p.c.; J. Ciszewski,

Europejskie prawo..., s. 45);

4) w przypadku wspñlnego wniosku, w sądach państwa członkowskiego, w ktñrym

ktñrykolwiek z małżonkñw ma zwykły pobyt (art. 3 ust. 1 lit. a tiret czwarte). W literaturze wskazuje się,
że pojęciu „wspólnego wniosku" należy nadać możliwie jak najszerszą wykładnię. Będzie więc chodziło
nie tylko o sytuację, w której oboje małżonkowie faktycznie wystąpią ze wspólnym wnioskiem o wszczęcie
postępowania w sprawie małżeńskiej w jednym piśmie procesowym lub w oddzielnych pismach
procesowych (np. art. 61

1

k.r.o.), ale także o sytuację, gdy z wnioskiem wystąpi jeden z małżonków, a

drugi wyrazi na to zgodę (J. Gołaczyński, Jurysdykcja..., s. 65; K. Weitz, Jurysdykcja krajowa..., s. 102). W
literaturze przyjmuje się, że na potrzeby tego przepisu można uznać za „wspólny" także wniosek złożony
przez jednego małżonka, w przypadku gdy drugi z małżonków zgłasza wzajemnie takie samo żądanie

(zob. art. 439 § 3 k.p.c.; tak: K. Weitz, Jurysdykcja krajowa..., s. 102 i powołana tam literatura; pogląd
odmienny: J. Ciszewski, Europejskie prawo..., s. 45). Natomiast w wypadku gdy małżonkowie występują z
odmiennymi wnioskami (np. jeden z małżonków żąda rozwodu, a drugi unieważnienia małżeństwa) nie
można mówić o „wspólnym wniosku". Jest to podstawa jurysdykcji, uwzględniająca wolę stron, której nie
należy utożsamiać ani z umową o jurysdykcję, ani z jurysdykcją na podstawie wdania się pozwanego w
spór (K. Weitz, Jurysdykcja krajowa..., s. 102; K. Weitz, Europejskie prawo procesowe..., s. 655;
odmiennie: J. Gołaczyński. Jurysdykcja..., s. 65);

5) w sądach państwa członkowskiego, gdzie składający wniosek ma zwykły pobyt, jeśli

przebywał tam przynajmniej rok bezpośrednio przed złożeniem wniosku (art. 3 ust. 1 lit. a
tiret piąte). Powinien to być pobyt, który trwa nieprzerwanie co najmniej rok, a nie suma kilku
zwykłych pobytów w państwie forum, przerywanych pobytami w innym państwie. Z literalnego
brzmienia przepisu wynika, że roczny termin powinien upłynąć najpóźniej w dniu złożenia
wniosku, co oznacza, że w razie stwierdzenia braku spełnienia tego wymagania sąd odrzuca
wniosek. Jednakże przez wzgląd na ekonomikę procesową w literaturze przyjmuje się, że sąd
powinien rozpoznać sprawę mimo niespełnienia tego wymogu w dniu złożenia wniosku, jeżeli brak
ten zostanie ustalony już po wszczęciu postępowania, ale po upływie rocznego terminu.
Powyższe rozwiązanie dyktowane jest względami ekonomiki procesowej, ponieważ w razie
odrzucenia wniosku wnioskodawca może natychmiast wystąpić z nowym wnioskiem, który już
podlegałby rozpoznaniu na podstawie art. 3 ust. 1 lit. a tiret piąte. Jedynie w sytuacji gdy przed
upływem rocznego terminu sprawa małżeńska między tymi samymi stronami została wszczęta
przed sądem innego państwa członkowskiego, sąd powinien stwierdzić brak swej jurysdykcji na
podstawie art. 19 ust. 1 rozporządzenia (K. Weitz, Jurysdykcja krajowa..., s. 104 i n.);

6) w sądach państwa członkowskiego, w ktñrym składający wniosek ma zwykły pobyt, jeśli

przebywał tam przynajmniej sześć miesięcy bezpośrednio przed złożeniem wniosku i jest
obywatelem danego państwa członkowskiego (w przypadku Zjednoczonego Królestwa i
Irlandii – łącznik obywatelstwa zastępuje domicile), (art. 3 ust. 1 lit. a tiret szóste). Ta podstawa
jurysdykcji, posługująca się łącznikiem zwykłego pobytu oraz obywatelstwa jest krytykowana w
doktrynie ze względu na dyskryminację obywateli innych państw członkowskich. Dyskryminacja
polega na odmiennym uregulowaniu czasu zwykłego pobytu w zależności od obywatelstwa
wnioskodawcy, ponieważ wnioskodawca będący obywatelem państwa forum może złożyć
wniosek już po 6 miesiącach zwykłego pobytu w tym państwie, natomiast wnioskodawca
niebędący obywatelem państwa forum może taki wniosek złożyć dopiero po zwykłym pobycie
trwającym rok;

7) w sądach państwa, ktñrego obywatelami są oboje małżonkowie (w przypadku

Zjednoczonego Królestwa i Irlandii – łącznik obywatelstwa zastępuje domicile). (art. 3 ust. 1 lit. b).

Kryteria te są wyłączne w tym sensie, że małżonek, który zwykle zamieszkuje na terytorium państwa

członkowskiego lub jest obywatelem państwa członkowskiego (lub w przypadku Zjednoczonego Królestwa
i Irlandii, ma „miejsce stałego zamieszkania" na terytorium jednego z tych państw członkowskich) może
być pozwany w innym państwie członkowskim wyłącznie zgodnie z przepisami rozporządzenia (zob. art. 6
rozporządzenia).

3. Przepis ten posługuje się łącznikiem obywatelstwa oraz zwykłego pobytu, przy czym w odniesieniu do
Zjednoczonego Królestwa oraz Irlandii ten ostatni łącznik zastąpiono łącznikiem domicile.

[Łącznik zwykłego pobytu]

4. Według zgodnego stanowiska w piśmiennictwie pojęcie zwykłego pobytu, niewyjaśnione w przepisach
rozporządzenia, podlega wykładni autonomicznej. W związku ze sformułowaniem zawartym z
sprawozdaniu A. Boras powstały wątpliwości, czy przy określaniu miejsca zwykłego pobytu uwzględniać
elementy natury wolicjonalnej, co w konsekwencji zbliżałoby to pojęcie do pojęcia zamieszkania, czy też
należy brać pod uwagę raczej elementy natury faktycznej. W literaturze wskazuje się, że bardziej
uzasadnione jest uwzględnianie okoliczności obiektywnych. Przyjmuje się, że jest to miejsce, w którym
znajduje się centrum egzystencji, a więc główny punkt (ośrodek) więzi danej osoby (M. Pazdan, Prawo
prywatne międzynarodowe, Warszawa 2009, s. 52). Przy ustalaniu tego miejsca należy każdorazowo brać
pod uwagę okoliczności konkretnego przypadku, uwzględniając sytuację osobistą (rodzinną) oraz

zawodową osoby, a także czas trwania pobytu. Należy zauważyć, że rozporządzenie nie wyznacza
żadnych granic czasowych, od których uzależnione byłoby stwierdzenie pobytu w danym miejscu, dlatego
okoliczność tę należy oceniać w świetle konkretnego przypadku (K. Weitz., Europejskie prawo..., s. 652;
T. Rauscher, Europäisches..., s. 834). Decydujące znaczenie okoliczności obiektywnych przypisuje się
zwłaszcza w zakresie ustalania miejsca zwykłego pobytu dziecka na potrzeby wyznaczenia jurysdykcji
krajowej w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej (zob. uwagi do art. 8 rozporządzenia). Co prawda
wykładnia tego pojęcia w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej wynika z zasady ochrony najlepszych
interesów dziecka że w przypadku dzieci trudno mówić o elementach natury wolicjonalnej, jednakże nie
wydaje się uzasadnione wprowadzanie znacznych różnic w zakresie interpretacji tego pojęcia na gruncie
przepisów rozporządzenia.

5. W przypadku państw członkowskich składających się z jednostek terytorialnych, w których obowiązują
różne systemy prawne, należy mieć na uwadze treść art. 66 lit. a rozporządzenia, na mocy którego w
stosunku do tych państw każde odniesienie do zwykłego pobytu w tym państwie członkowskim dotyczy
zwykłego pobytu w jednostce terytorialnej. W konsekwencji w tych państwach warunek posiadania
zwykłego pobytu przez obojga małżonków oznacza wymóg posiadania pobytu w danej jednostce
terytorialnej.

[Łącznik obywatelstwa]

6. Z kolei w zakresie ustalenia obywatelstwa zasadnicze znaczenie będzie miało prawo krajowe,
ponieważ to prawo krajowe państwa forum rozstrzyga, czy dana osoba posiada obywatelstwo tego
państwa. W przypadku wniosku złożonego do sądu polskiego sąd ten powinien ustalić, czy zgodnie z
ustawą o obywatelstwie polskim dana osoba posiada obywatelstwo polskie (ustawa z dnia 15 lutego 1962
r., tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 z późn. zm.). W razie wątpliwości, czy dana osoba posiada
obywatelstwo polskie, sąd powinien zobowiązać stronę do przedłożenia wystawionego przez wojewodę
stwierdzenia posiadania lub utraty polskiego obywatelstwa albo z urzędu zwrócić się do wojewody o
potwierdzenie polskiego obywatelstwa (odpowiednio § 35 i § 36 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 28 stycznia 2002 r. w sprawie szczegółowych czynności sądów w sprawach z zakresu
międzynarodowego postępowania cywilnego oraz karnego w stosunkach międzynarodowych – Dz. U. Nr
17, poz. 164 z późn. zm.).

7. Podstawy jurysdykcji posługujące się łącznikiem obywatelstwa nie będą miały zastosowania do
bezpaństwowców (K. Weitz, Jurysdykcja..., s. 97).

8. Rozporządzenie nie rozstrzyga kwestii podwñjnego lub wielorakiego obywatelstwa. Kwestia ta
była przedmiotem żywej dyskusji w doktrynie, która opierała się na krytyce rozwiązania przedstawionego
w sprawozdaniu A. Borás. Wątpliwości na tle tego zagadnienia zostały ostatecznie wyjaśnione przez
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w orzeczeniu C-168/08 (wyrok Trybunału z dnia 16 lipca 2009
r. w sprawie C-168/08, Laszlo Hadadi v. Csilla Marta Mesko, Dz. Urz. UE C 158 z 21.06.2008). W
orzeczeniu tym Trybunał zdecydowanie odrzucił tezę, według której obywatelstwo państwa, w którym
znajduje się sąd, do którego wniesiono powództwo, powinno przeważać nad obywatelstwem państwa, w
którym znajduje się sąd odsyłający, w przypadku gdy obydwoje małżonkowie posiadają jednocześnie
obywatelstwo państwa członkowskiego forum oraz obywatelstwo innego państwa członkowskiego (teza nr
33). Względy jednolitego stosowania prawa wspólnotowego, jak i zasady równości nakazują nadanie
przepisom prawa wspólnotowego, niezawierającym wyraźnego odesłania do prawa państw
członkowskich, nadanie autonomicznej i jednolitej wykładni, uwzględniającej kontekst i cel danego
uregulowania (teza nr 39). Tym samym Trybunał potwierdził trafność dominującego w doktrynie
stanowiska, zgodnie z którym problem wielorakiego obywatelstwa rozstrzygać należy w sposób jednolity i
autonomiczny, bez odwoływania się do rozwiązań przyjętych w poszczególnych państwach
członkowskich. Autonomiczne rozwiązanie przyjęte na gruncie rozporządzenia nie pozwala sądowi, do
którego wniesiono sprawę, na ignorowanie faktu, że zainteresowani posiadają obywatelstwo innego
państwa członkowskiego, w taki sposób, iż osoby mające wspólne podwójne obywatelstwo byłyby
traktowane tak, jak gdyby posiadały tylko jedno wspólne obywatelstwo państwa forum. Przyjęcie
odmiennego rozwiązania skutkowałoby pozbawieniem tych osób możliwości powoływania się na

przejściową normę uznawania, ustanowioną w art. 64 ust. 4 rozporządzenia. Strony postępowania nie
mogłyby powoływać się na właściwość sądów innego państwa członkowskiego, mimo iż posiadałyby
obywatelstwo tego państwa. Innymi słowy, sąd powinien więc uwzględnić okoliczność, iż małżonkowie
posiadają również obywatelstwo państwa członkowskiego pochodzenia oraz że w związku z tym sądy
tego państwa mogły być właściwe do rozpoznania sprawy. Oznacza to, że sąd polski nie może w
sprawach podlegających pod zakres stosowania rozporządzenia stosować art. 2 ustawy o obywatelstwie
polskim, zgodnie z którym obywatel polski nie może być równocześnie uznawany za obywatela innego
państwa.

Ponadto w orzeczeniu tym Trybunał, podobnie jak doktryna, zdecydowanie odrzucił koncepcję

„efektywności" obywatelstwa. Po pierwsze, ze względu na mało precyzyjny charakter terminu „dominujące
obywatelstwo" należałoby wziąć pod uwagę cały szereg okoliczności faktycznych, które nie zawsze
prowadziłyby do jasnego rozwiązania. Konieczność kontroli więzów pomiędzy małżonkami a ich
odpowiednimi obywatelstwami czyniłaby uciążliwym sprawdzanie właściwości sądów i sprzeciwiałaby się
celowi zmierzającemu do ułatwienia stosowania rozporządzenia poprzez zastosowanie prostego i
jednoznacznego kryterium powiązania. Zdaniem TSUE art. 3 ust. 1 lit. b nie pozwala na przyjęcie, że
jedynie „dominujące" obywatelstwo może zostać uwzględnione przy wykonywaniu tego przepisu, który
czyniąc z obywatelstwa podstawę właściwości, daje pierwszeństwo łącznikowi powiązania, który jest
jednoznaczny i łatwy w stosowaniu. Dyspozycja ta nie przewiduje innego kryterium obywatelstwa,
dotyczącego w szczególności jego dominującego charakteru, dlatego wykładnia przypisująca podstawowe
znaczenie „dominującemu" obywatelstwu nie znajduje uzasadnienia ani w celach tego przepisu, ani też w
kontekście, w jaki się on wpisuje. Co więcej, przyjęcie takiej wykładni skutkowałoby ograniczeniem wyboru
przez podsądnych właściwego sądu, w szczególności w przypadku wykonywania prawa do swobodnego
przemieszczania się osób. Ponadto Trybunał wskazuje na kolejne niebezpieczeństwo przyjęcia takiej
wykładni. Mianowicie podstawy właściwości przewidziane w art. 3 ust. 1 lit. a i b rozporządzenia
częstokroć zachodziłyby na siebie, ponieważ zwykłe miejsce zamieszkania byłoby istotnym względem
przy ustalaniu dominującego obywatelstwa – tezy nr 50-55 orzeczenia (por. K. Weitz, Jurysdykcja
krajowa..., s. 97 i n., gdzie autor analizuje poglądy doktryny niemieckiej, opowiadając się za rozwiązaniami
zgodnymi z twierdzeniami Trybunału).

Przedmiotowa sprawa dotyczyła małżonków, obywateli węgierskich, którzy zawarli związek

małżeński na Węgrzech, a następnie wyemigrowali do Francji, gdzie przebywają na stałe. Małżonkowie
przyjęli obywatelstwo francuskie w ten sposób, że obydwoje posiadają obywatelstwo węgierskie i
francuskie. Trybunał zauważył, że w okolicznościach takich jak przed sądem krajowym w sprawie
C-168/08, niedopuszczalne jest przyjęcie takiej wykładni przepisów rozporządzenia, która prowadziłaby
do ustalenia w stosunku do osób posiadających kilka obywatelstw hierarchii podstaw właściwości
zawartych w art. 3 rozporządzenia. Wykładnię taką należy odrzucić, ponieważ hierarchia ta nie wynika z
treści tego artykułu, a ponadto jej konsekwencją byłoby ograniczenie stron w zakresie wyboru podstawy
jurysdykcji. Para posiadająca jedynie narodowość jednego państwa członkowskiego miałaby zawsze
możliwość wniesienia sprawy do sądów tego państwa, nawet wówczas gdy jej zwykłe miejsce
zamieszkania nie znajdowałoby się już w tym państwie od wielu lat oraz istniałoby niewiele elementów
faktycznego powiązania z tym państwem.

Podsumowując, należy stwierdzić, że zgodnie z wykładnią Trybunału w sytuacji gdy każdy z

małżonków posiada obywatelstwo tych samych obydwu państw członkowskich, art. 3 ust. 1 lit. b
sprzeciwia się temu, aby właściwość sądu jednego z tych państw członkowskich była wyłączona na tej
podstawie, że powód nie posiada innych więzi z tym państwem. Przeciwnie, na podstawie tego przepisu
właściwe są sądy państw członkowskich, których obywatelstwo posiadają małżonkowie, a małżonkowie ci
mogą dokonać wyboru, przed sąd którego z państw członkowskich wniosą sprawę. W związku z
powyższym w sytuacji gdy zainteresowani posiadają kilka obywatelstw, sądy kilku państw członkowskich
mogą być właściwe. W przypadku gdy wniesiono sprawę do sądów kilku państw członkowskich na
podstawie art. 3 ust. 1 lit. b, zbieg właściwości należy rozstrzygnąć poprzez zastosowanie zasady
zawartej w art. 19 ust. 1 rozporządzenia.

[Domicile]

9. Prawodawca wspólnotowy posługuje się pojęciem domicile w odniesieniu do Zjednoczonego
Królestwa oraz Irlandii, gdzie pojęcie obywatelstwa nie jest znane. W przypadku Zjednoczonego

Królestwa oraz Irlandii łącznik obywatelstwa zostaje zastąpiony pojęciem „domicile", które dla potrzeb
rozporządzenia określa się według prawa brytyjskiego i irlandzkiego. Rozwiązanie to wynika z zasady, że
każde państwo samodzielnie rozstrzyga o tym, czy dana osoba jest jego obywatelem. Domicile w
państwach common law wyraża związek danej osoby z określonym obszarem prawnym lub systemem
prawnym, a nie z określonym miejscem, jak to jest w przypadku miejsca zamieszkania. O ile dana osoba
może mieć kilka miejsc zamieszkania, tylko w jednym z nich może mieć domicile, co oznacza, że
odmiennie niż w przypadku obywatelstwa „domicile" nie może odnosić się do dwóch lub więcej państw (K.
Weitz, Jurysdykcja krajowa..., s. 99; Y. Loussouam, P. Bourel, Droit international privé, 4e édition, Précis
Dalloz 1993, s. 1 i n., J. Ciszewski, Europejskie prawo..., s. 46).

10. Należy zwrócić uwagę na treść art. 66 lit. b rozporządzenia, według którego każde odniesienie do
domicile dotyczy jednostki terytorialnej, określonej przez prawo Zjednoczonego Królestwa i Irlandii, co
oznacza, że w przypadku art. 3 ust. 1 lit. a tiret szóste obydwa wskazane warunki muszą istnieć na
terytorium tej samej jednostki terytorialnej. Podobnie w przypadku podstawy jurysdykcji wskazanej w art. 3
ust. 1 lit. b każdy z małżonków musi mieć domicile w tej samej jednostce terytorialnej.

11. Przepisy rozporządzenia nie zawierają wyłączenia spod zakresu zastosowania tego aktu spraw o
unieważnienie małżeństwa z powództwa innej osoby niż małżonek. Z punku widzenia prawa polskiego
chodzić będzie o unieważnienie małżeństwa z powództwa prokuratora (art. 22 k.r.o.) lub osoby mającej
interes prawny (art. 13 § 2 i art. 14 § 2 k.r.o.) (K. Pietrzykowski, Zawarcie małżeństwa i przesłanki jego
ważności w prawie prywatnym międzynarodowym, Warszawa 1985, s. 119 i n.; W. Broniewiecz,
Powództwo prokuratora o unieważnienie małżeństwa według kodeksu postępowania cywilnego i kodeksu
rodzinnego i opiekuńczego, PiP 1961, z. 6, s. 943; W. Masewicz, Prokurator w postępowaniu cywilnym,
Warszawa 1975, s. 165). W powyższej sytuacji powodem będzie prokurator lub osoba mająca interes
prawny, natomiast stroną pozwaną będą oboje małżonkowie (art. 448 § 1 k.p.c.). Wobec tego
zastosowanie mogłyby znaleźć tylko podstawy jurysdykcji wskazane w art. 3 ust. 1 lit. a tiret pierwsze i
tiret drugie oraz lit. b (J. Ciszewski, Europejskie prawo..., s. 48).

12. W projekcie zmian do rozporządzenia (COM/2006/0399 końcowy) proponuje się uzupełnienie art. 3 o
art. 3a. Projektowany przepis wprowadza możliwość wyznaczenia przez małżonków za obopólną zgodą
sądu właściwego („prorogacja") w postępowaniu dotyczącym rozwodu i separacji prawnej. Jest to przepis
odpowiadający art. 12 rozporządzenia, który pod pewnymi warunkami dopuszcza możliwość uzgodnienia
przez strony sądu właściwego w sprawach odnoszących się do władzy rodzicielskiej. Zwiększona
autonomia woli stron przyczyni się do zwiększenia pewności i przewidywalności prawnej dla małżonków.
Obecne przepisy dotyczące jurysdykcji nie zezwalają małżonkom na wystąpienie o rozwód w państwie
członkowskim, którego obywatelem jest tylko jedno z małżonków, przy braku innego czynnika wiążącego.
Nowy przepis ułatwi w szczególności dostęp do sądu dla małżonków różnej narodowości, umożliwiając im
wyznaczenie za obopólną zgodą sądu lub sądów państwa członkowskiego, którego obywatelem jest jedno
z nich.

Art. 4.

Przepis ten określa jurysdykcję dla wniosku wzajemnego. Zgodnie z dyspozycją tego artykułu sąd,

przed którym toczy się postępowanie na podstawie art. 3, ma również jurysdykcję w odniesieniu do
powództwa wzajemnego w zakresie, w jakim jest ono objęte zakresem stosowania rozporządzenia.
Przepis ten nie tylko ustanawia jurysdykcję krajową, lecz także wskazuje konkretny sąd właściwy w
zakresie rozpatrzenia powództwa wzajemnego. Sądem tym jest sąd, przed który wniesiono powództwo
główne. Przepis ten w żadnym wypadku nie przesądza o dopuszczalności wniosku wzajemnego, gdyż
kwestia ta regulowana jest przez prawo krajowe państwa członkowskiego forum (K. Weitz, Jurysdykcja
krajowa..., s. 108).

Art. 5.

1. Artykuł 5 ustanawia w sprawach o rozwód nową, nieznaną w art. 3 podstawę jurysdykcji. Zgodnie z
tym przepisem bez uszczerbku dla art. 3 sąd państwa członkowskiego, który wydał orzeczenie o
separacji, ma również jurysdykcję w sprawie zmiany tego orzeczenia na orzeczenie rozwodowe, jeżeli jest

to przewidziane w prawie tego państwa członkowskiego. Zgodnie z dominującym w literaturze poglądem
przepis ten wskazuje nie tylko jurysdykcję krajową, ale także właściwość miejscową konkretnego sądu
państwa członkowskiego (K. Weitz, Jurysdykcja..., s. 109; J. Gołaczyński, Współpraca sądowa w
sprawach cywilnych i handlowych w Unii Europejskiej, Warszawa 2007, s. 104; pogląd odmienny: J.
Ciszewski, Europejskie prawo..., s. 57). Oznacza to, że sąd, który orzekał o separacji, posiada jurysdykcję
pochodną w zakresie zmiany separacji na rozwód, choćby odpadła już podstawa jurysdykcji tego sądu,
istniejąca w czasie orzekania o separacji. Przepis ten w zakresie ustalenia jurysdykcji w sprawie
rozwodowej nie wyłącza stosowania art. 3, na co wyraźnie wskazuje zastrzeżenie „bez uszczerbku dla art.
3", lecz ustanawia w tym zakresie spraw jurysdykcję pochodną sądu, który wydał orzeczenie o separacji,
w sytuacji gdy na skutek zmiany okoliczności faktycznych przed wszczęciem sprawy o rozwód odpadła
podstawa jurysdykcji tego sądu.

2. Należy podkreślić, że przepis ten nie stanowi samodzielnej podstawy do zamiany separacji w rozwód.
Dyspozycja ta znajduje zastosowanie, gdy prawo właściwe traktuje wcześniejszą separację jako
materialnoprawny warunek rozwodu lub przewiduje formalną możliwość zamiany orzeczenia
separacyjnego w rozwód. Spora liczba państw członkowskich, w tym Polska, nie przewiduje zmiany
separacji w rozwód. W odniesieniu do tych państw podstawa jurysdykcji określona w art. 5 co do zasady
nie znajduje zastosowania (J. Ciszewski, Europejskie prawo..., s. 58; A. Borrás, Council Regulation..., s.
59). W doktrynie rozważano, czy poczynione w tym przepisie odwołanie do państwa forum obejmuje poza
prawem materialnym także obowiązujące w tym państwie normy kolizyjne. Zgodnie z poglądem K. Weitza,
mimo iż prawo danego państwa członkowskiego nie traktuje separacji jako materialnoprawnego warunku
rozwodu ani nie zna możliwości formalnej zamiany orzeczenia o separacji w orzeczenie rozwodowe, sądy
tego państwa mogą posiadać jurysdykcję na podstawie art. 5 rozporządzenia, jeżeli instytucje te są znane
prawu właściwemu wskazanemu przez normę kolizyjną (K. Weitz, Jurysdykcja..., s. 109).

Art. 6.

1. Artykuł 6 stanowiący o wyłącznym charakterze jurysdykcji na podstawie art. 3, 4 i 5 rozporządzenia
stanowi funkcję ochronną i gwarancyjną w stosunku do osób związanych z terytorium jednego lub więcej
państw członkowskich łącznikiem obywatelstwa lub zwykłego pobytu (domicile w odniesieniu do
Zjednoczonego Królestwa i Irlandii). Dyspozycja ta stanowi istotną gwarancję procesową dla strony,
przeciwko której wniesiono wniosek, dla której najbardziej dogodną procesowo sytuację stanowi
ukształtowanie jurysdykcji wyłącznej państwa miejsca zwykłego pobytu lub obywatelstwa tej strony.
Wyłączny charakter jurysdykcji w znaczeniu przepisu nie ogranicza się do wskazania jurysdykcji
przysługującej sądom tylko jednego państwa członkowskiego, lecz obejmuje siedem podstaw
jurysdykcyjnych, uzupełnionych art. 4 i 5 rozporządzenia.

Przepis ten znajduje zastosowanie w przypadku kumulatywnego wypełnienia dwóch przesłanek

dotyczących osoby małżonka, przeciwko któremu wszczęto postępowanie. Po pierwsze, funkcja ochronna
dotyczy tylko małżonka, przeciwko któremu ma być prowadzone postępowanie. Przepis nie posługuje się
pojęciem „pozwany" ze względu na różnice w uregulowaniach krajowych państw członkowskich, gdyż
postępowanie w sprawach małżeńskich może w niektórych państwach mieć charakter postępowania
nieprocesowego. W literaturze wskazuje się ponadto, że dyspozycja ta dotyczy także sytuacji, gdy nie
można wskazać małżonka występującego po stronie pozwanej. Przykładem takiego postępowania będzie
sprawa wszczęta na wspólny wniosek małżonków (art. 61

1

§ 3 k.r.o.) (K. Weitz, Jurysdykcja..., s. 110). W

powyższym przypadku wystarczające będzie, aby drugi małżonek spełnił drugą przesłankę zastosowania
art. 6 rozporządzenia, a więc miał zwykły pobyt na terytorium państwa członkowskiego lub był obywatelem
państwa członkowskiego. Należy pamiętać, że w przypadku Zjednoczonego Królestwa i Irlandii łącznik
obywatelstwa został zastąpiony łącznikiem domicile.

2. Kwestia wzajemnych relacji między art. 6 oraz art. 7 ust. 1 rozporządzenia została omówiona w
uwagach do art. 7 (pkt 3). Problem interpretacji tych dwóch przepisów był przedmiotem orzeczenia
prejudycjalnego Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-68/07 (wyrok z dnia 29 listopada 2007 r. w
sprawie C-68/07 Lopez, Dz. Urz. UE C 22 z 26.01.2008, s. 15).

3. W projekcie zmian rozporządzenia skreśla się art. 6, ponieważ konsultacje publiczne wykazały, że

przepis ten może powodować zamieszanie. Ponadto przepis ten jest zbędny, gdyż art. 3, 4 i 5 określają, w
jakich okolicznościach właściwość sądu jest wyłączna, w przypadku gdy małżonek zwykle zamieszkuje na
terytorium danego państwa członkowskiego lub gdy jest obywatelem danego państwa członkowskiego,
lub odpowiednio domicile w przypadku Zjednoczonego Królestwa i Irlandii (Wniosek dotyczący
rozporządzenia Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 w odniesieniu do jurysdykcji i
wprowadzającego zasady dotyczące prawa właściwego w sprawach małżeńskich z dnia 17 lipca 2006 r.
(COM/2006/0399 końcowy – CNS 2006/0135).

Art. 7.

1. Artykuł 7 stanowi podstawę do wyodrębnienia jurysdykcji uzupełniającej jurysdykcje określone w
poprzednich przepisach sekcji 1 rozdziału II rozporządzenia (ust. 1) oraz przyznaje ochronę prawną
każdej osobie posiadającej obywatelstwo państwa członkowskiego przed sądami państwa, w którym ma
ona zwykły pobyt (ust. 2).

Art. 7. ust. 1.

2. Artykuł 7 ust. 1 dotyczy sytuacji, w której na podstawie łączników określonych w rozporządzeniu sąd
żadnego państwa nie ma jurysdykcji. Na mocy tego przepisu sądy państw członkowskich mogą wywodzić
jurysdykcję krajową w sprawach mieszczących się w zakresie zastosowania rozporządzenia z własnego
prawa krajowego. Dyspozycja ta uzupełnia jurysdykcje wynikające z art. 3-6 rozporządzenia, ponieważ na
podstawie tych przepisów nie zawsze dojdzie do ustalenia państwa członkowskiego którego sądy będą
kompetentne do rozpatrzenia sprawy małżeńskiej. Należy zauważyć, że w odniesieniu do wnioskodawcy
przepisy rozporządzenia wymagają „kwalifikowanego" zwykłego pobytu, trwającego określoną ilość czasu
przed złożeniem wniosku (zob. art. 3 ust. 1 lit. a tiret piąte i szóste), natomiast łącznik obywatelstwa
stanowi podstawę jurysdykcji, jeżeli oboje małżonkowie są obywatelami tego samego państwa (art. 3 ust.
1 lit. b). W związku z powyższym można sobie wyobrazić sytuację, w której małżonkowie nie będą
obywatelami tego samego państwa członkowskiego oraz oboje nie będą mieli zwyczajnego pobytu w
państwach członkowskich, ewentualnie strona inicjująca postępowanie ma pobyt w państwie
członkowskim, ale trwa on zbyt krótko, aby spełnione zostały wymagania art. 3 ust. 1 lit. a tiret piąte i
szóste. Jako przykład można wskazać przypadek, w którym powód jest obywatelem polskim mającym
miejsce zamieszkania w Szwajcarii, a pozwanym jest obywatel Niemiec mający miejsce zamieszkania w
Norwegii. W takim przypadku zgodnie z art. 7 ust. 1 zastosowanie mają krajowe normy jurysdykcyjne,
wynikające z wiążących umów międzynarodowych lub prawa wewnętrznego. W Polsce są to odpowiednio
art. 1097-1116 k.p.c., a w szczególności art. 1100 k.p.c. (J. Ciszewski, Europejskie prawo..., s. 61).

3. W literaturze zwraca się uwagę na kwestię wzajemnych relacji między art. 6 oraz art. 7 ust. 1
rozporządzenia (zob. K. Weitz, Jurysdykcja..., s. 111). Problem interpretacji tych dwóch przepisów był
przedmiotem orzeczenia prejudycjalnego Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-68/07 (wyrok z dnia
29 listopada 2007 r. w sprawie C–68/07 Lopez, Dz. Urz. UE C 22 z 26.01.2008, s. 15). W przedmiotowej
sprawie małżonkowie: obywatelka Szwecji oraz obywatel kubański mieli w trakcie trwania pożycia miejsce
zamieszkania we Francji. Po ustaniu pożycia żona, która pozostała we Francji, wniosła przeciwko mężowi,
który zamieszkał na Kubie, pozew o rozwód do sądu szwedzkiego. Sąd ten, stwierdzając jurysdykcję
sądów francuskich, na podstawie art. 3 rozporządzenia odrzucił pozew, odmawiając tym samym oparcia
swej jurysdykcji na podstawie art. 7. Ponieważ stanowisko to zostało podtrzymane przez sąd apelacyjny,
powódka zdecydowała się wnieść skargę kasacyjną. Sąd kasacyjny zwrócił się do Trybunału
Sprawiedliwości UE o dokonanie wykładni art. 7 rozporządzenia poprzez udzielenie odpowiedzi na
następujące pytanie prejudycjalne: „Czy w sytuacji, w której pozwany w sprawie o rozwód ani nie ma
zwykłego miejsca zamieszkania w państwie członkowskim, ani nie jest obywatelem państwa
członkowskiego, sprawa ta może zostać rozstrzygnięta przez sąd państwa członkowskiego, który nie ma
jurysdykcji zgodnie z art. 3 rozporządzenia, mimo iż sąd w innym państwie członkowskim może być
właściwy w oparciu o jedną z podstaw jurysdykcji z art. 3 rozporządzenia?". Trybunał stwierdził, że to
sądy francuskie są właściwe do rozstrzygnięcia wniosku złożonego w postępowaniu przed sądem
krajowym w oparciu o kryteria, o których stanowi art. 3 ust. 1 lit. a rozporządzenia, wobec czego sądy
szwedzkie nie mogą stwierdzić swej właściwości do rozstrzygnięcia w przedmiocie tego wniosku w

oparciu o art. 7 ust. 1 rozporządzenia, lecz powinny one, stosownie do art. 17 rozporządzenia, uznać się z
urzędu za niewłaściwe na rzecz sądów francuskich. Inaczej mówiąc, wykładni art. 6 i 7 rozporządzenia
należy dokonać w ten sposób, że w sprawie o rozwód, gdy pozwany nie ma zwykłego miejsca
zamieszkania w jednym z państw członkowskich i nie jest obywatelem któregoś z państw członkowskich,
sądy państwa członkowskiego nie mogą dla rozstrzygnięcia takiego wniosku oprzeć swej właściwości na
prawie krajowym, jeżeli sądy innego państwa członkowskiego są właściwe w oparciu o art. 3
rozporządzenia. Odwołanie się do krajowych norm jurysdykcyjnych jest niedopuszczalne także wtedy, gdy
nie są spełnione przesłanki określone w art. 6 rozporządzenia. Trybunał Sprawiedliwości dla uzasadnienia
tej wykładni powołał się na literalne brzmienie art. 7 ust. 1 oraz główny cel rozporządzenia, jakim jest
wprowadzenie jednolitych reguł zbiegu jurysdykcji w sprawach rozwodowych, tak aby swobodny przepływ
osób zapewniony został w najszerszym możliwym zakresie (pkt 4 i 8 preambuły). Tym samym
rozporządzenie ma także zastosowanie do obywateli państw trzecich, posiadających wystarczająco
mocną więź z terytorium jednego z państw członkowskich. W przedmiotowej sprawie owa więź istniała z
Francją, a nie ze Szwecją. Orzeczenie w sprawie C-68/09 spotkało się z akceptacją doktryny, aczkolwiek
nie wyjaśnia ono wszystkich wątpliwości, powstających na gruncie stosowania art. 6 i 7 rozporządzenia.
Wyjaśnienia wymaga przede wszystkim kwestia ewentualnego wyłączenia działania art. 7 na mocy art. 6,
w sytuacji gdy spełnione są przesłanki stosowania art. 6, ale jednocześnie sąd żadnego państwa
członkowskiego nie posiada jurysdykcji na podstawie art. 3-5 rozporządzenia (P. Grzegorczyk,
Przegląd..., s. 830; A. Borrás, „Exclusive" and „Residual" Grounds of Jurisdiction on Divorce in the
Brussels II bis Regulation, IPRax 2008, z. 3, s. 233-235).

Art. 7. ust. 2.

4. Przepis ten ma na celu ułatwienie poszukiwania ochrony prawnej obywatelom państw członkowskich,
posiadającym zwyczajny powód na terytorium państwa członkowskiego, którego nie są obywatelami.
Zgodnie z tą dyspozycją każdy obywatel państwa członkowskiego, który ma zwykły pobyt na terytorium
innego państwa członkowskiego, może, tak jak obywatele tego państwa, powoływać się na przepisy
jurysdykcyjne, mające w tym państwie zastosowanie wobec strony przeciwnej, która nie ma zwykłego
pobytu na terytorium państwa członkowskiego ani obywatelstwa państwa członkowskiego lub
odpowiednio w przypadku Zjednoczonego Królestwa i Irlandii – nie ma swojego domicile na terytorium
jednego z tych państw członkowskich. Istota ochrony polega na umożliwieniu stosowania przepisów
prawa krajowego w zakresie ustalenia podstaw jurysdykcji oraz na nakazie traktowania w tym zakresie
obywatela innego państwa członkowskiego jak własnego. Oznacza to, że jeżeli przepisy prawa krajowego
opierają jurysdykcję na łączniku obywatelstwa, powód będący obywatelem innego państwa
członkowskiego jest traktowany w tym zakresie jak obywatel tego państwa, w którym ma zwykły pobyt (J.
Ciszewski, Europejskie prawo..., s. 63). Zastosowanie tego przepisu można zobrazować za pomocą
następującego przykładu: mąż, obywatel Szwajcarii, zamieszkiwał z żoną, obywatelką Słowacji, w Turcji.
Od 7 miesięcy żona ma miejsce pobytu w Polsce, gdzie złożyła wniosek rozwodowy. Polski sąd nie
posiada w tej sytuacji jurysdykcji na mocy art. 3 rozporządzenia, jednakże może znaleźć jej podstawy w
prawie polskim, a dokładniej na podstawie art. 1103

1

§ 1 pkt 3 k.p.c. Przepis ten znajdzie zastosowanie,

ponieważ na mocy art. 7 ust. 2 obywatelka Słowacji będzie na potrzeby ustalenia jurysdykcji traktowana
jak obywatelka Polski (J. Maciejowska, Ustanie..., s. 498).

5. W uzasadnieniu załączonym do projektu zmian rozporządzenia (COM/2006/0399 końcowy)
zauważono problemy praktyczne, związane z obecnym brzmieniem art. 7 rozporządzenia. Należy
zauważyć, że krajowe przepisy jurysdykcyjne opierają się na różnych kryteriach i nie zawsze skutecznie
gwarantują dostęp do sądu dla małżonków, choć mogą oni mieć bliski związek z danym państwem
członkowskim. Może to prowadzić do sytuacji, w których sądy żadnego państwa członkowskiego ani
państwa trzeciego nie mają jurysdykcji do rozpatrzenia powództwa o rozwód, separację prawną lub
unieważnienie małżeństwa. Mogą wyniknąć też z tego praktyczne trudności z uznawaniem rozwodów w
państwach członkowskich, ponieważ orzeczenia wydane w państwach trzecich nie są uznawane w
państwach członkowskich na mocy rozporządzenia, lecz wyłącznie na podstawie przepisów krajowych lub
obowiązujących traktatów międzynarodowych. Propozycje zawarte we wniosku wprowadzają jednolity i
wyczerpujący przepis w sprawie pozostałej jurysdykcji, który zastąpi krajowe przepisy w tej kwestii i który
zapewni dostęp do sądu osobom zamieszkującym w państwach trzecich, które utrzymują silne więzy z

państwem członkowskim, którego są obywatelami, lub w którym zamieszkiwali przez pewien czas. Zakres
tego przepisu odpowiada ogólnej zasadzie dotyczącej jurysdykcji w art. 3 i ma zastosowanie w
odniesieniu do rozwodów, separacji prawnej i unieważnienia małżeństwa.

Rozdział II

[Jurysdykcja w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej – uwagi wstępne]

1. Naczelną zasadą, jaką powinny kierować się sądy, organy centralne oraz wszelkie inne organy
uczestniczące w stosowaniu przepisów rozporządzenia dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej jest
„ochrona nadrzędnego interesu dziecka". Zgodnie z pkt 12 motywów do rozporządzenia należy mieć
na uwadze, że podstawy jurysdykcji w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej ukształtowane zostały
zgodnie z zasadą dobra dziecka, w szczególności według kryterium bliskości. To właśnie interes dziecka
może przemawiać za odstąpieniem od ogólnej reguły jurysdykcyjnej. W myśl motywów 12 i 13 przepisom
rozporządzenia przyświeca idea, że pierwszeństwo powinien mieć najlepszy interes dziecka, a zgodnie z
motywem 33 zmierza ono do zapewnienia przestrzegania praw podstawowych dziecka zgodnie z art. 24
Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Na zasadę ochrony nadrzędnego interesu dziecka powołuje
się Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w celu nałożenia na sądy obowiązków niewynikających
wprost z przepisów rozporządzenia. Jako przykład można powołać orzeczenie C-523/07, w którym
Trybunał potwierdza, że sąd krajowy nie ma obowiązku przekazania sprawy do sądu innego państwa
członkowskiego w razie stwierdzenia z urzędu braku swojej właściwości, jednakże jeżeli wymaga tego
nadrzędny interes dziecka, powinien on poinformować o tym fakcie właściwy sąd innego państwa
członkowskiego (pkt 69-70 orzeczenia).

2. Zasady ustalania właściwości sądów określone w sekcji 2 drugiego rozdziału (art. 8-14) stanowią
kompletny system, pozwalający ustalić, do sądów którego państwa członkowskiego należy właściwość. W
każdej sprawie sąd krajowy musi badać swoją jurysdykcję na podstawie następującego schematu:

I. Ustalenie, że sądowi przysługuje jurysdykcja zgodnie z zasadą ogólną uregulowaną w art. 8

rozporządzenia (państwo miejsca stałego pobytu dziecka).

II. Jeżeli sądowi nie przysługuje jurysdykcja zgodnie z zasadą ogólną, powinien on zbadać, czy jest

właściwy na mocy jednego z przepisów ustanawiających wyjątki od zasady określonej w art. 8:
– art. 9 (utrzymanie jurysdykcji wynikającej z poprzedniego miejsca pobytu dziecka),
– art. 10 (jurysdykcja w przypadku uprowadzenia dziecka),
– art. 12 (właściwość sądu orzekającego rozwód w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej

oraz właściwość sądu, z którym dziecko posiada istotne związki),

– art. 13 (jurysdykcja w oparciu o obecność dziecka).

III. W sytuacji gdy sądowi nie przysługuje jurysdykcja na mocy art. 9, 10, 12 lub 13 rozporządzenia,

powinien wtedy zbadać, czy na mocy art. 17 rozporządzenia właściwość należy do sądu innego
państwa członkowskiego. Sąd ten z urzędu stwierdza brak właściwości, jeżeli jurysdykcja krajowa
należy do sądu innego państwa członkowskiego. W przeciwnej sytuacji sąd powinien przejść do
IV etapu.

IV. Zgodnie z art. 14 sąd może ustalić właściwość na mocy przepisów prawa krajowego, jeżeli

żaden sąd nie jest właściwy na mocy rozporządzenia.

Art. 8.

1. Artykuł 8 ustanawia zasadę ogólną ustalenia jurysdykcji krajowej w sprawach dotyczących
odpowiedzialności rodzicielskiej. Przepis ten otwiera sekcję 2 drugiego rozdziału rozporządzenia
zatytułowaną: „odpowiedzialność rodzicielska", zawierającą osiem artykułów (art. 8-15). Przed
szczegółowym odmówieniem każdej z tych dyspozycji warto omówić zasady ogólne tych przepisów oraz
zrekonstruować schemat, według którego należy ustalić jurysdykcję krajową.

[Jurysdykcja ogñlna]

2. Zgodnie z ogólną zasadą jurysdykcyjną, ustanowioną w art. 8 rozporządzenia, w sprawach
odpowiedzialności rodzicielskiej najwłaściwsze forum stanowi właściwy sąd tego państwa
członkowskiego, w którym w chwili wniesienia pozwu lub wniosku dziecko ma zwykły pobyt. Jednocześnie
art. 8 ust. 2 wskazuje wyjątki od tej zasady, uregulowane w art. 9, 10 i 12 rozporządzenia (W. Sadowski,
M. Taborowski, Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Współpraca
sądowa w sprawach cywilnych, Warszawa 2009, s. 67).

3. Łącznik zwykłego pobytu jest więc podstawowym łącznikiem w sprawach odpowiedzialności
rodzicielskiej, bez względu na okoliczność, czy dziecko jest stroną (uczestnikiem) postępowania, czy
postępowanie go tylko dotyczy. Ponieważ dziecko jest najważniejszą osobą w sprawach dotyczących
odpowiedzialności rodzicielskiej, to lokalizacja jego centrum życiowego jest czynnikiem decydującym dla
ustalenia jurysdykcji krajowej (T. Rauscher, Parental Responsibility…, s. 39). Pojęcie zwykłego pobytu nie
zostało wyjaśnione w przepisach rozporządzenia, jednakże stanowisko doktryny, Komisji i TSUE jest
zgodne co do twierdzenia, że powinno ono podlegać wykładni autonomicznej (K. Weitz, Jurysdykcja
krajowa..., s. 123; Praktyczny przewodnik..., s. 15; orzeczenie TSUE w sprawie C-523/07, pkt 34).
Trybunał, zwracając uwagę, że dyspozycja art. 8 ust. nie zawiera wyraźnego odesłania do prawa państw
członkowskich w celu ustalenia znaczenia pojęcia zwykłego miejsca pobytu, stwierdził, iż pojęcie to
podlega interpretacji autonomicznej uwzględniającej kontekst tego przepisu i cel rozporządzenia, a w
szczególności w świetle zasady ochrony najlepszych interesów dziecka. Co więcej, Trybunał wskazuje na
autonomiczny charakter tego pojęcia na potrzeby stosowania rozporządzenia, odmienny nie tylko od
krajowych regulacji państw członkowskich, ale także od sposobu jego rozumienia w innych aktach prawa
unijnego. W zakresie oceny miejsca zwykłego pobytu dzieci w rozumieniu art. 8 ust. 1 rozporządzenia nie
znajduje zastosowania zwłaszcza interpretacja tego pojęcia w orzeczeniach wydanych w dziedzinie
europejskiego prawa pracy oraz współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych (zob. wyrok z dnia
15 września 1994 r. w sprawie C–452/93 P Magdalena Fernández v. Komisja, Rec. 1994, s. I–4295, pkt
22; wyrok z dnia 11 listopada 2004 r. C–372/02 Adanez-Vega, JO C 19 z 22.01.2005, s. 2, pkt 37; wyrok z
dnia 17 lipca 2008 r. w sprawie C–66/08 Kozłowski, Dz. Urz UE . C 223 z 30.08.2008, s. 18). Zwykłe
miejsce pobytu dziecka w rozumieniu art. 8 ust. 1 rozporządzenia należy ustalić na podstawie całokształtu
okoliczności faktycznych charakterystycznych dla danego przypadku. Poza fizyczną obecnością dziecka
na terytorium danego państwa członkowskiego należy uwzględnić inne czynniki, wskazujące, że obecność
ta nie ma charakteru tymczasowego lub okazjonalnego i że pobyt dziecka wskazuje na pewną integrację
w środowisku społecznym i rodzinnym w tym państwie. Wśród czynników, które należy wziąć pod uwagę,
Trybunał wskazuje w szczególności na: trwałość, zgodność z prawem, warunki oraz motywy pobytu i
przenosin rodziny do danego państwa członkowskiego, obywatelstwo dziecka, miejsce i warunki
uczęszczania do szkoły, znajomość języków, a także więzi rodzinne i społeczne dziecka w tym państwie
członkowskim. Wskazówkę co do zmiany miejsca stałego pobytu może stanowić złożenie wniosku do
właściwych organów tego państwa w celu otrzymania mieszkania socjalnego lub zamiar osiedlenia się
rodziców wraz z dzieckiem w innym państwie członkowskim, manifestujący się w pewnych oznakach
zewnętrznych jak zakup lub najem mieszkania w państwie przyjmującym (pkt 38-41 orzeczenia C-523/07).
Mając na uwadze powyższe kryteria, a także w oparciu o całościową ocenę sytuacji dziecka, sąd krajowy
ustala miejsce stałego pobytu.

Należy zwrócić uwagę na ogromne znaczenie elementów natury faktycznej w zakresie ustalania

miejsca zwykłego pobytu dziecka, gdyż w odniesieniu do tych podmiotów element natury wolicjonalnej nie
odgrywa jakiejkolwiek roli. Miejscem, w którym znajduje się główny ośrodek więzi dziecka i jego
stosunków życiowych, będzie co do zasady miejsce, w którym przebywa zgodnie z wolą osoby
uprawnionej do podejmowania decyzji w tym zakresie, chyba że dziecko zostanie bezprawnie
uprowadzone lub zatrzymane. Jednakże nie można utożsamiać miejsca zwykłego pobytu dziecka z
miejscem zwykłego pobytu osób, którym przysługuje odpowiedzialność rodzicielska. Może się zdarzyć, że
bezprawnie uprowadzone lub zatrzymane dziecko zintegruje się na tyle silnie w nowym miejscu, iż stanie
się ono jego nowym centrum życiowym. Dlatego miejsce pobytu osób, którym przysługuje
odpowiedzialność rodzicielska, należy raczej oceniać jako ważny czynnik służący określeniu miejsca
zwykłego pobytu dziecka, a nie jako determinant tego miejsca (K. Weitz, Jurysdykcja krajowa..., s. 124).

W orzeczeniu prejudycjalnym w sprawie C-523/07 Trybunał rozważał, jaką wykładnię należy nadać

pojęciu „miejsce zwykłego pobytu" w rozumieniu art. 8 ust. 1 rozporządzenia, w sytuacji gdy dziecko
zwykle zamieszkuje w jednym państwie członkowskim, ale przebywa w innym państwie członkowskim i
prowadzi w nim wędrowny tryb życia. Przedmiotowa sprawa dotyczyła trójki dzieci, która wraz z matką i

ojczymem zamieszkiwała w Szwecji. Następnie rodzina wyjechała na wakacje do Finlandii, zamieszkując
na rozmaitych kempingach w tym kraju w przyczepie kempingowej. Ponieważ dzieci zostały pozostawione
bez opieki i nie uczęszczały do szkoły, fińska opieka społeczna podjęła decyzję o umieszczeniu ich w
rodzinnym domu dziecka ze skutkiem natychmiastowym. W istocie chodziło o rozgraniczenie zakresu
stosowania art. 8 ust. 1 oraz art. 13 ust. 1 rozporządzenia, na mocy którego, jeżeli nie można ustalić
miejsca stałego zamieszkania dziecka, właściwe do orzekania są sądy państwa członkowskiego, w którym
dziecko jest obecne. Trybunał stwierdził, że sama fizyczna obecność dziecka w państwie członkowskim
nie jest kryterium wystarczającym dla stosowania wyjątku od generalnej zasady właściwości sądów
państwa członkowskiego, w których dziecko ma zwykły pobyt, a okoliczność, iż dzieci przebywają w
państwie członkowskim, w którym przez krótki okres czasu prowadzą wędrowny tryb życia, może stanowić
wskazówkę co do tego, że ich stałe miejsce pobytu nie znajduje się w tym państwie. Ostateczne ustalenie
miejsca stałego pobytu dzieci należy do sądu krajowego, który powinien się kierować wskazówkami
określonymi przez Trybunał. Podsumowując: miejsce stałego pobytu znajduje się tam, gdzie dziecko
wykazuje pewną integrację ze środowiskiem społecznym i rodzinnym. Należy w szczególności wziąć pod
uwagę trwałość, zgodność z prawem, warunki oraz motywy pobytu i przenosin rodziny do danego
państwa członkowskiego, obywatelstwo dziecka, miejsce i warunki uczęszczania do szkoły, znajomość
języków, a także więzi rodzinne i społeczne dziecka w tym państwie członkowskim. Trybunał rozważał
także hipotezę, w której po przeprowadzeniu takiej oceny okaże się niemożliwe ustalenie, w którym
państwie członkowskim dziecko posiada miejsce stałego pobytu. W takich wyjątkowych okolicznościach i
w sytuacji gdy nie ma zastosowania art. 12 rozporządzenia (dotyczący jurysdykcji sądów krajowych w
sprawach odnoszących się do odpowiedzialności rodzicielskiej w związku z rozpatrzeniem powództwa o
rozwód, separację lub unieważnienie małżeństwa), sądy krajowe państwa członkowskiego, w którym
dziecko jest obecne, uzyskują jurysdykcję do rozstrzygnięcia sporu co do istoty na podstawie art. 13 ust. 1
rozporządzenia (pkt 43 orzeczenia C-523/07).

4. Czynnikiem decydującym o jurysdykcji krajowej jest także chwila wniesienia pozwu, którą określać
należy na podstawie art. 16 rozporządzenia. Właściwy jest sąd tego państwa członkowskiego, w którym w
chwili wniesienia pozwu dziecko miało zwykły pobyt. Co do zasady sąd ten zachowuje właściwość, nawet
jeżeli w trakcie postępowania sądowego dziecko nabywa miejsce stałego pobytu w innym państwie
członkowskim (zasada perpetuatio fori). Sama zmiana miejsca stałego pobytu dziecka w toku
postępowania nie wiąże się ze zmianą właściwości sądu, jednakże istnieje możliwość przekazania sprawy
do sądu państwa członkowskiego, do którego przeniosło się dziecko na podstawie art. 15 rozporządzenia,
jeżeli leży to najlepszym interesie dziecka (Praktyczny przewodnik..., s. 15; T. Rauscher, Europäisches
Zivilprozezrecht…, s. 876). Także w razie zmiany miejsca stałego pobytu dziecka na skutek bezprawnego
uprowadzenia lub zatrzymania może nastąpić zmiana właściwości sądu (zob. uwagi do art. 10).

Jeżeli w chwili złożenia wniosku dziecko nie miało zwykłego pobytu w państwie forum, sąd powinien

odrzucić wniosek z powodu braku jurysdykcji krajowej.

Art. 9.

1. Artykuł 9 w zakresie prawa do osobistej styczności z dzieckiem utrzymuje przez pewien ograniczony
okres czasu jurysdykcję wynikającą z poprzedniego miejsca pobytu dziecka, ustanawiając tym samym
wyjątek od ogólnej zasady jurysdykcyjnej określonej w art. 8 rozporządzenia. Przepis ten wychodzi
naprzeciw sytuacji, w której na skutek przemieszczenia się dziecka z jednego państwa członkowskiego do
innego wynika konieczność rewizji praw do kontaktów z dzieckiem lub innych uzgodnień umownych, w
celu dostosowania ich do nowych okoliczności. Nowatorstwo tej regulacji polega na zachęceniu osób
posiadających odpowiedzialność rodzicielską do uzgodnienia koniecznych zmian w zakresie prawa do
kontaktów z dzieckiem przed przemieszczeniem, a w przypadku gdyby okazało się to niemożliwe, do
zwrócenia się do sądu właściwego o rozpatrzenie sporu. Przepis ten w żaden sposób nie ogranicza
swobody przemieszczania się osób na terytorium Unii Europejskiej, lecz stanowi gwarancję, że osoba,
która nie może dłużej korzystać z praw do kontaktów z dzieckiem w taki sposób, jak wcześniej, nie musi
zwracać się do sądów nowego państwa członkowskiego, ale w terminie trzech miesięcy od
przemieszczenia może złożyć wniosek o właściwą korektę praw do kontaktów z dzieckiem do sądu, który
te prawa przyznał. W tym okresie sądy nowego państwa członkowskiego nie są sądami właściwymi w
sprawach praw do kontaktów z dzieckiem (Praktyczny przewodnik..., s. 16).

2. W przypadku zgodnego z prawem przeprowadzenia się dziecka z jednego państwa członkowskiego
do innego i uzyskania przez nie nowego zwykłego pobytu, jurysdykcja sądów poprzedniego zwykłego
pobytu dziecka zostaje utrzymana przez okres trzech miesięcy po przeprowadzce w celu dokonania
zmiany wydanego w tym państwie członkowskim orzeczenia dotyczącego prawa do osobistej styczności z
dzieckiem wydanego w tym państwie członkowskim przed przeprowadzeniem się dziecka, jeżeli osoba
uprawniona zgodnie z tym orzeczeniem do osobistej styczności z dzieckiem nadal zwykle przebywa w
państwie członkowskim poprzedniego zwykłego pobytu dziecka. Przepis ten ma bardzo ograniczony
przedmiotowy, czasowy i podmiotowy zakres zastosowania (J. Gołaczyński, Jurysdykcja w sprawach..., s.
67).

Jurysdykcja poprzedniego miejsca pobytu zostaje utrzymana tylko w zakresie prawa do osobistej

styczności z dzieckiem i to w sytuacji gdy w państwie tym wydane zostało orzeczenie dotyczące prawa
do osobistej styczności z dzieckiem. Oznacza to, że sądy państwa członkowskiego pochodzenia musiały
wydać decyzję dotyczącą praw do kontaktów z dzieckiem i osoba prawa te posiadająca pragnie zmiany tej
decyzji. Przepisu tego nie stosuje się, jeżeli orzeczenie takie nie zostało wydane. W tej sytuacji oraz w
zakresie innych spraw właściwe będą sądy państwa członkowskiego, do którego dziecko się
przeprowadziło.

Przepis ten dotyczy zgodnego z prawem przemieszczenia się dziecka do innego państwa

członkowskiego. Dlatego należy ustalić, czy zgodnie z decyzją sądu lub prawem państwa
członkowskiego pochodzenia (w tym zgodnie z przepisami międzynarodowego prawa prywatnego) osoba
posiadająca odpowiedzialność rodzicielską może przemieścić się z dzieckiem do innego państwa
członkowskiego bez zgody drugiej osoby posiadającej odpowiedzialność rodzicielską. W przypadku
bezprawnego uprowadzenia postanowień art. 9 nie stosuje się, natomiast ma zastosowanie art. 10
rozporządzenia. Dyspozycji tej nie stosuje się także w sytuacji, gdy dziecko przeprowadziło się do
państwa trzeciego.

Kolejna grupa przesłanek dotyczy zagadnień temporalnych. Dyspozycja ta znajduje zastosowanie

tylko i wyłącznie w okresie trzech miesięcy od dnia fizycznego przemieszczenia się dziecka z państwa
członkowskiego, z którego ono pochodzi. Oznacza to, że wniosek o zmianę decyzji w sprawie osobistej
styczności z dzieckiem powinien zostać złożony w terminie 3 miesięcy od dnia przemieszczenia się
dziecka. Chwila złożenia wniosku określana jest na podstawie art. 16 rozporządzenia. Trzymiesięczny
okres został zastrzeżony na złożenie wniosku, natomiast decyzja w sprawie może zapaść później. Daty
fizycznego przemieszczenia się dziecka nie należy mylić z dniem nabycia przez dziecko prawa pobytu w
nowym państwie członkowskim. Ponadto dziecko w tym 3-miesięcznym okresie czasu dziecko powinno
nabyć prawo pobytu w nowym państwie członkowskim. W przeciwnym razie, jeżeli dziecko nie nabyło
prawa pobytu w tym okresie, właściwość zachowują sądy państwa członkowskiego pochodzenia na mocy
art. 8 rozporządzenia. W tej ostatniej sytuacji jurysdykcja mogłaby wynikać z art. 13 rozporządzenia,
jednakże utrzymanie jurysdykcji państwa członkowskiego poprzedniego miejsca pobytu dziecka wydaje
się być bardziej uzasadnione. Wniosek ten wynika z założenia, że skoro jurysdykcja sądów państwa
poprzedniego miejsca pobytu zostaje utrzymana, w sytuacji gdy dziecko uzyskuje pobyt w nowym
państwie członkowskim, to tym bardziej jurysdykcja ta powinna zostać zachowana, w wypadku gdy
dziecko nie uzyskało jeszcze pobytu w nowym państwie członkowskim (K. Weitz, Jurysdykcja krajowa...,
s. 128; T. Rauscher, Parental Responsibility..., s. 40).

Kolejne przesłanki zastosowania reguły jurysdykcyjnej zawartej w art. 9 dotyczą zachowania osoby

uprawnionej do osobistej styczności z dzieckiem. Po pierwsze, osoba ta musi nadal przebywać w
państwie członkowskim poprzedniego zwykłego pobytu dziecka (państwo członkowskie pochodzenia).
Po drugie, zgodnie ze wskazaniem art. 9 ust. 2 osoba ta nie może uznać jurysdykcji sądów państwa
członkowskiego nowego zwykłego pobytu dziecka. Uznanie jurysdykcji następuje poprzez udział w
postępowaniu przed tymi sądami, bez zakwestionowania ich jurysdykcji (bez podniesienia zarzutu braku
jurysdykcji). Uznanie jurysdykcji może nastąpić także poprzez wniesienie wniosku o wszczęcie
postępowania w państwie członkowskim, do którego dziecko się przeprowadziło. Jeżeli więc osoba
posiadająca prawa do kontaktów z dzieckiem gotowa jest zaakceptować przeniesienie właściwości do
sądów nowego państwa członkowskiego i uczestniczy w postępowaniu w sprawie praw do kontaktów z
dzieckiem przed tymi sądami bez zaskarżania ich właściwości, postanowień art. 9 rozporządzenia nie
stosuje się. Jurysdykcję nabywa tym samym sąd państwa członkowskiego, do którego dziecko się
przeprowadziło.

W tym zakresie warto zwrócić uwagę na treść art. 1104 § 2 k.p.c., regulującego w polskiej

procedurze cywilnej instytucję ustanowienia jurysdykcji krajowej sądów polskich wskutek wdania się

pozwanego w spór co do istoty sprawy, jeżeli nie podniesie on zarzutu braku jurysdykcji. Unormowanie to
jest wzorowane na art. 24 rozporządzenia nr 44/2001, ale jednocześnie odbiega od niego w zakresie, w
jakim wymaga wdania się w spór co do istoty sprawy celem ustanowienia jurysdykcji, podczas gdy na
gruncie rozporządzenia nr 44/2001 samo wdanie się w spór wystarczy (ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o
zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw; uzasadnienie projektu,
www.ms.gov.pl/projekty/proj0828_uzas.rtf ).

Należy zwrócić uwagę na nieobligatoryjny charakter jurysdykcji wynikającej z art. 9 rozporządzenia.

Skorzystanie z tego przepisu pozostawione zostało do dyspozycji osoby posiadającej prawo do kontaktów
z dzieckiem pod warunkiem wypełnienia wszystkich przesłanek stosowania tego przepisu (K. Weitz,
Jurysdykcja krajowa..., s. 130).

3. Przesłanki stosowania art. 9 można przedstawić w formie 5 pytań:

1. Czy przed przeprowadzeniem się dziecka w państwie członkowskim, którego terytorium dziecko

opuszcza, wydano orzeczenie dotyczące prawa do osobistej styczności z dzieckiem? 2. Czy
przemieszczenie się dziecka z jednego państwa członkowskiego do innego państwa
członkowskiego nastąpiło zgodnie z prawem?

2. Czy dziecko przed upływem 3 miesięcy od przeprowadzki nabyło prawo zwykłego pobytu w

państwie członkowskim, do którego się przemieściło?

3. Czy osoba uprawniona do osobistej styczności z dzieckiem nadal zwykle przebywa w państwie

członkowskim poprzedniego zwykłego pobytu dziecka?

4. Czy osoba uprawniona do osobistej styczności z dzieckiem uczestniczyła w postępowaniu przed

sądem państwa członkowskiego nowego zwykłego pobytu dziecka, nie kwestionując jurysdykcji
tego sądu?

W przypadku odpowiedzi negatywnej na którekolwiek z nich przepisu nie stosuje się.

Art. 10.

1. Artykuł 10 określa jurysdykcję krajową w przypadkach bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania
dziecka. Jest to przepis, który uzupełnia system ustanowiony przez konwencję haską z 1980 r. dotyczącą
cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, którą ratyfikowały między innymi wszystkie
państwa członkowskie. Przepisy uzupełniające konwencję mają zastosowanie w przypadkach
uprowadzenia dziecka między państwami członkowskimi. Należy pamiętać, że zgodnie z art. 60 lit. e w
stosunkach między państwami członkowskimi przepisy rozporządzenia mają moc nadrzędną wobec
zasad konwencji w sprawach objętych zakresem stosowania rozporządzenia.

Przepis ten przewiduje pod pewnymi warunkami zachowanie jurysdykcji sądów państwa

członkowskiego, w którym dziecko bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem
miało zwykły pobyt. Celem tego przepisu jest zapobieganie uprowadzeniom dzieci pomiędzy państwami
członkowskimi, a jeżeli już do tego dojdzie – zapewnienie szybkiego powrotu dziecka do państwa
członkowskiego jego pochodzenia (art. 11). Dyspozycja ta przeciwdziała sytuacji, w której sąd państwa
członkowskiego, do którego nastąpiło uprowadzenie dziecka, uzyskałby jurysdykcję na podstawie art. 8
rozporządzenia, co byłoby równoznaczne z osiągnięciem korzyści przez osobę dokonującą nielegalnych
działań.

Na mocy tego przepisu w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej jurysdykcja

państwa członkowskiego, z którego dziecko bezprawnie uprowadzono, pozostaje zachowana mimo utraty
pobytu dziecka z tym państwie. Jurysdykcja ta dotyczy także decydowania o powrocie dziecka.

2. Jurysdykcja państwa, z którego dziecko zostało uprowadzone lub w którym zostało bezprawnie
zatrzymane, trwa zwłaszcza w okresie, gdy dziecko nie uzyskało pobytu w jakimkolwiek innym państwie.
Natomiast gdy juz dojdzie do uzyskania pobytu w innym państwie członkowskim, państwo to może
uzyskać jurysdykcję tylko pod warunkiem wypełnienia wszystkich rygorystycznych przesłanek zawartych
w art. 10 rozporządzenia. Przepis ten nie dotyczy sytuacji, gdy dziecko uzyskało zwykły pobyt w państwie
trzecim, oraz nie stosuje się w wypadku, gdy dziecko zostało bezprawnie uprowadzone lub zatrzymane do
państwa członkowskiego z państwa trzeciego (w tej drugiej sytuacji zastosowanie znajdą ogólne reguły
jurysdykcji).

Artykuł 10 umożliwia nabycie właściwości przez sądy państwa członkowskiego, do którego

bezprawnie uprowadzono lub w którym bezprawnie zatrzymano dziecko w dwóch sytuacjach. Inaczej
ujmując, przepis ten ustanawia wyjątek od zasady zachowania jurysdykcji sądów państwa, w którym
dziecko przed uprowadzeniem miało miejsce pobytu w dwóch wypadkach. Pierwszy wypadek dotyczy
sytuacji, gdy kumulatywnie spełnione zostaną następujące przesłanki: dziecko uzyskało pobyt w innym
państwie członkowskim, do którego kierowany jest wniosek i wszystkie osoby posiadające prawa do
opieki przyzwoliły na jego uprowadzenie. W literaturze wskazuje się, że zgoda ta musi być wyraźna, co
oznacza, że nie można jej domniemywać, oraz że musi pochodzić od osoby, której przysługuje piecza nad
osobą dziecka, a nie jedynie prawo do osobistej styczności z dzieckiem. Jeżeli piecza przysługuje więcej
niż jednej osobie, musi być wyrażona przez wszystkie podmioty (V. Kress, Internationale Zuständigkeit für
elterliche Verantwortung in der Europäischen Union, Frankfurt 2005, s. 151; K. Weitz, Jurysdykcja
krajowa..., s. 134).

Druga sytuacja, w której może dojść do nabycia jurysdykcji przez sąd państwa, w którym

uprowadzone dziecko nabyło prawo pobytu, wymaga kumulatywnego spełnienia trzech przesłanek
zawartych w art. 10 lit. b. Pierwszy warunek wymaga, aby dziecko przebywało w nowym państwie
członkowskim przez okres co najmniej jednego roku po tym, jak osoby posiadające prawa do opieki
dowiedziały się lub mogły się dowiedzieć o miejscu pobytu dziecka. Jeżeli wcześniej nastąpi
przeprowadzka do jeszcze innego państwa członkowskiego, termin ten biegnie od początku, poczynając
od chwili, w której osoby sprawujące pieczę nad dzieckiem dowiedziały się o tym nowym miejscu (V.
Kress Internationale.., s. 152). Druga przesłanka, wymagająca, aby dziecko zadomowiło się w nowym
otoczeniu, wywołuje wątpliwości interpretacyjne, ponieważ nie jest jasne kryterium odróżnienia tej
przesłanki od warunku zintegrowania się/zżycia się z otoczeniem, wymaganym do ustalenia miejsca
pobytu dziecka. Trzecia przesłanka, zakładająca szeroko rozumianą bezczynność osób uprawnionych do
sprawowania pieczy nad dzieckiem, wymaga spełnienia co najmniej jednego z następujących warunków:

– w ciągu roku od chwili, w której sprawujący pieczę nad dzieckiem dowiedział się lub powinien był

się dowiedzieć o miejscu pobytu dziecka, nie został złożony żaden pozew lub wniosek o powrót
dziecka do właściwych organów państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało
uprowadzone lub w którym jest zatrzymane;

– pozew lub wniosek o powrót wniesiony przez sprawującego pieczę nad dzieckiem został cofnięty, a

żaden nowy wniosek nie został złożony w terminie roku od chwili, w której sprawujący pieczę nad
dzieckiem dowiedział się lub powinien był się dowiedzieć o miejscu pobytu dziecka;

– postępowanie przed sądem w państwie członkowskim, w którym dziecko miało zwykły pobyt

bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem, zostało zakończone zgodnie
z art. 11 ust. 7;

– sądy państwa członkowskiego, w którym dziecko miało zwykły pobyt bezpośrednio przed

bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem, wydały orzeczenie o prawie do pieczy nad
dzieckiem, w którym nie zarządziły powrotu dziecka.

3. Do czasu spełnienia przesłanek nabycia jurysdykcji przez sąd państwa członkowskiego, do którego
uprowadzono dziecko, utrzymuje się jurysdykcja sądu państwa pochodzenia dziecka. Oznacza to, że do
czasu spełnienia przesłanek określonych w art. 10 lit. b nowe państwo nie nabędzie jurysdykcji, chociażby
dziecko uzyskało pobyt w tym państwie. Należy zauważyć, że sądy tego państwa będą właściwe tylko w
przedmiocie zarządzenia powrotu dziecka. W tym zakresie kompetencje będzie posiadał także sąd
państwa członkowskiego pochodzenia dziecka (K. Weitz, Jurysdykcja krajowa..., s. 137).

Art. 11.

1. Jest to jedyny przepis sekcji 2 drugiego rozdziału, który nie jest normą jurysdykcyjną, lecz reguluje
niektóre aspekty orzekania w przedmiocie powrotu bezprawnie uprowadzonego lub zatrzymanego dziecka
(K. Weitz, Jurysdykcja krajowa..., s. 122). Należy przypomnieć, że w przypadku bezprawnego
uprowadzenia dziecka z jednego państwa członkowskiego („państwo członkowskie pochodzenia") do
innego państwa członkowskiego („państwo członkowskie, do którego kierowany jest wniosek"),
rozporządzenie zapewnia, że sądy państwa członkowskiego pochodzenia pozostają właściwe do
rozstrzygnięcia w sprawie prawa do opieki, niezależnie od zatrzymania (zob. uwagi do art. 10). Po
złożeniu wniosku o powrót dziecka w sądzie państwa członkowskiego, do którego kierowany jest wniosek,
sąd ten stosuje konwencję haską z 1980 r., uzupełnioną postanowieniami rozporządzenia. Bardzo

pomocne przy stosowaniu przepisów konwencji może okazać się korzystanie z bazy danych INCADAT,
założonej

przez

Haską

Konferencję

Prawa

Prywatnego

Międzynarodowego

(http://www.incadat.com/index.cfm). Baza ta zawiera nie tylko informacje na temat prawa
precedensowego dotyczącego konwencji, ale także raport wyjaśniający oraz praktyczne przewodniki
(Guide to goog practice under the Hague Convention of 25 October 1980 on the Civil Aspects of
International

Child

Abduction,

Publications

de

la

HCCH,

2003,

http://hcch.e-vision.nl/upload/abdguide2_e.pdf ).

Art. 11. ust. 1.

2. W ustępie pierwszym określony został zakres zastosowania art. 11, regulującego niektóre aspekty
orzekania w przedmiocie powrotu bezprawnie uprowadzonego lub zatrzymanego dziecka. Przepis ten
znajduje zastosowanie, w sytuacji gdy osoba, instytucja lub inna jednostka sprawująca pieczę nad
dzieckiem wnosi do właściwych organów państwa członkowskiego pozew lub wniosek o wydanie
orzeczenia na podstawie konwencji haskiej, w celu doprowadzenia do powrotu dziecka bezprawnie
uprowadzonego lub zatrzymywanego w państwie członkowskim innym niż państwo, w którym dziecko
bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem miało zwykły pobyt. Podstawowe
znaczenie ma więc ustalenie, czy nastąpiło „bezprawne uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka" w
rozumieniu rozporządzenia (zob. definicja zawarta w art. 2 pkt 11). Należy przypomnieć, że w sytuacji gdy
przemieszczenie się z dzieckiem do innego państwa członkowskiego nie jest bezprawne, zastosowanie
może znaleźć art. 9 rozporządzenia. Artykuł 11 dotyczy relacji pomiędzy dwoma państwami
członkowskimi, co oznacza, że musi nastąpić transgraniczne przemieszczenie się dziecka, z jednego
państwa członkowskiego do drugiego; żadne z tych państw nie może być państwem trzecim (na temat
postępowania toczącego się w trybie konwencji haskiej przed polskimi sądami zob. J. Jagieła,
Postępowanie w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod
opieką (stadium wykonawcze), Mon. Praw. 2003, nr 6; J. Jagieła, Postępowanie w sprawach o odebranie
osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, Mon. Praw. 2002, nr 19; E.
Holewińska-Łapińska, Postępowanie w sprawach o odebranie dziecka w praktyce, Jurysta 2005; J.
Gudowski, Postępowanie w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub
pozostającej pod opieką, PS 2002).

Art. 11. ust. 2.

3. Przepis ten podkreśla znaczenie umożliwienia dzieciom wyrażenia ich stanowiska w postępowaniu,
które ich dotyczy. Zgodnie z tą dyspozycją w postępowaniu mającym za przedmiot zarządzenie
niezwłocznego wydania dziecka lub odmowę wydania tego zarządzenia (art. 12 i 13 konwencji haskiej z
1980 r.) należy zapewnić dziecku możliwość bycia wysłuchanym w toku postępowania, o ile nie wydaje
się to niewłaściwe ze względu na jego wiek lub stopień dojrzałości. Oznacza to, że rozporządzenie
ustanawia zasadę wysłuchania dziecka w postępowaniu, które go dotyczy. Wyjątek od tej zasady,
pozwalający na odstąpienie od wysłuchania dziecka ze względu na jego wiek i poziom dojrzałości, należy
interpretować w sposób zawężający. Należy zauważyć, że wysłuchanie dziecka jest jednym z wymogów
uchylenia procedury exequatur w odniesieniu do praw do kontaktów z dzieckiem (art. 41 ust. 2 lit. c) oraz
orzeczeń, które pociągają za sobą powrót dziecka (art. 42 ust. 2 lit. a).

4. Zgodnie z pkt 19 motywów do rozporządzenia wysłuchanie dziecka odgrywa ważną rolę w stosowaniu
rozporządzenia, przy czym nie ma ono jednak na celu zmiany postępowań krajowych, mających
zastosowanie w tym zakresie. Organizacja przesłuchania odbywa się zgodnie z przepisani
proceduralnymi prawa krajowego. W polskiej procedurze cywilnej będzie to art. 216

1

§ 1 k.p.c., na mocy

którego wysłuchanie małoletniego dziecka odbywa się poza salą posiedzeń sądowych. Artykuł 216

1

dodany został przez art. 3 pkt 6 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i
opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2008 r. Nr 220, poz. 1431) z dniem 13 czerwca 2009 r.
Jak wskazuje Komisja w Praktycznym przewodniku wysłuchanie dziecka powinno odbyć się w sposób
uwzględniający jego wiek i poziom dojrzałości. Oznacza to że ocenę stanowiska młodszych dzieci należy
powierzyć ekspertom i przeprowadzić z należytą troską, w sposób odmienny niż w przypadku
nastolatków. Przy wysłuchaniu dziecka należy mieć na uwadze cel postępowania. W postępowaniach

dotyczących praw do opieki celem tym będzie ustalenie, jakie środowisko jest dla dziecka
najodpowiedniejsze. Należy mieć na uwadze, że w sprawie uprowadzenia dziecka istnieje możliwość, iż
rodzice lub inne osoby podejmą próbę wywarcia wpływu na dziecko, dlatego ważne jest ustalenie,
dlaczego dziecko sprzeciwia się powrotowi, czy dziecko może być zagrożone, a jeżeli tak, to w jaki
sposób (Praktyczny przewodnik..., s. 53).

Art. 11. ust. 3.

5. Artykuł 11 ust. 3 nakazuje sądowi, do którego wniesiono pozew lub wniosek o powrót dziecka,
stosowanie najszybszych procedur dostępnych w prawie krajowym, tak aby orzeczenie w sprawie
wniosku zapadło tak szybko, jak to możliwe. Przepis ustanawia też 6-tygodniowy limit czasowy, w którym
orzeczenie to powinno zapaść. Niedochowanie tego terminu powinno być uzasadnione wystąpieniem
nadzwyczajnych okoliczności, uniemożliwiających wydanie orzeczenia w tym czasie. Przepis nie
precyzuje, czy orzeczenia nakazujące powrót dziecka, które mają być wydane w terminie sześciu tygodni,
są wykonalne w tym samym terminie. Jednakże przyjęcie innego stanowiska osłabiałoby główny cel tego
przepisu, jakim jest doprowadzenie do szybkiego powrotu dziecka.

6. Należy zauważyć, że w sprawach o bezprawne uprowadzenie dziecka istnieje potrzeba pilnego
działania, ponieważ wszelkie opóźnienie są bardzo niekorzystne dla stosunków między dzieckiem a tym
rodzicem, z którym nie mieszka. Pogorszenie tych stosunków może być nieodwracalne. Ewentualne
odesłania pytania prejudycjalnego, skierowane do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, dotyczące
interpretacji przepisów rozporządzenia w zakresie, w jakim odnoszą się do bezprawnego uprowadzenia
dziecka, powinny być rozpatrywane w trybie pilnym (wyrok TSUE z dnia 11 lipca 2008 r. sprawie
C–195/08 PPU, Rinau, Dz. Urz. UE C 223 z 30.08.2008, s. 19, teraz 47).

Art. 11. ust. 4.

7. Artykuł 11 ust. 4 wyraża zasadę, że powrót dziecka następuje zawsze wtedy, gdy może być ono
chronione w państwie członkowskim pochodzenia. Przepis ten stanowi wyraz zasady określonej w pkt 17
motywów, zgodnie z którą sądy państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało bezprawnie zabrane
lub w którym dziecko zostało bezprawnie zatrzymane, powinny mieć możliwość sprzeciwienia się
powrotowi dziecka tylko w szczególnych, należycie uzasadnionych przypadkach. Rozporządzenie
ogranicza do absolutnego minimum wyjątki przewidziane w art. 13 lit. b konwencji haskiej z 1980 r.
Zgodnie z tym przepisem sąd nie jest zobowiązany nakazać powrót dziecka, jeżeli naraziłoby to go na
krzywdę fizyczną lub psychiczną albo postawiłoby go w sytuacji nie do zniesienia. Rozporządzenie
rozszerza obowiązek zarządzenia powrotu dziecka na sytuacje, w których powrót mógłby narazić dziecko
na taką krzywdę, ale organy państwa członkowskiego pochodzenia poczyniły lub są gotowe poczynić
odpowiednie działania w celu zabezpieczenia ochrony dziecka po jego powrocie. Komisja wskazuje w
Praktycznym przewodniku, że nie jest wystarczające samo istnienie odpowiednich procedur ochrony
dziecka w prawie państwa członkowskiego pochodzenia, ale wymagane jest ustalenie, czy organy tego
państwa podjęły konkretne środki w celu ochrony dziecka będącego przedmiotem sprawy. Komisja
słusznie zauważa, że sędziowie mogą mieć trudności z oceną okoliczności faktycznych w państwie
członkowskim pochodzenia, dlatego bardzo dużą rolę w tym zakresie będzie odgrywać pomoc ze strony
organów centralnych państwa członkowskiego pochodzenia (zob. art. 55 rozporządzenia).

Art. 11. ust. 5.

8. Przepis ten ustanawia na rzecz osoby wnioskującej o powrót dziecka gwarancję bycia wysłuchanym.
Sąd nie może odmówić zarządzenia powrotu dziecka, jeżeli osoba, która wniosła pozew lub wniosek o
powrót dziecka, nie miała możliwości bycia wysłuchaną. Gwarancja ta nie znajduje odpowiednika w
konwencji haskiej z 1980 r.

Należy zwrócić uwagę, że sąd powinien wydać decyzję w sprawie o powrót dziecka w terminie 6

tygodni od dnia wpłynięcia wniosku. Gwarancja wysłuchania osoby posiadającej prawo do opieki, która
nie uprowadziła dziecka, nie może wpłynąć na przedłużenie tego okresu. Idealnym rozwiązaniem

pozwalającym pogodzić gwarancję szybkości postępowania z gwarancją bycia wysłuchanym byłoby
wysłuchanie tej osoby za pomocą nowoczesnych technik łączności (wideokonferencji, telekonferencji).
Aktem prawnym dotyczącym współpracy państw członkowskich w tym zakresie jest rozporządzenie Rady
(WE) nr 1206/2001 z dnia 28 maja 2001 r. w sprawie współpracy między sądami Państw Członkowskich
przy przeprowadzaniu dowodów w sprawach cywilnych lub handlowych (Dz. Urz. WE L 174 z 27.06.2001,
s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 19, t. 4, s. 121; zob. K. Biernacka, Przeprowadzanie
dowodów za granicą w sprawach rodzinnych, Rodzina i Prawo 2006, nr 2; G. Musger, Taking of evidence.
Commentary by Council regulation (EC) nr 1206/2001 on cooperation between the courts of the member
states in the taking of evidence in civil or commercial matter (w:) Civil law. European Judicial Cooperation,
General secretariat of the Council 2004, www.bookshop.europa.eu; A. Nuyts, Le règlement
communautaire sur l'obtention des preuves: un instrument exclusif?, Revue Critique de Droit International
Privé, janvier-mars 2007, s. 53-83; M. Muliński, M. Krakowiak, Przesłuchanie świadka w postępowaniu
cywilnym za pomocą środków nowoczesnej techniki – postulat de lege ferenda, Przegląd Sądowy 2005, z.
3, s. 64; K. Weitz, Współpraca Państw Członkowskich UE w zakresie przeprowadzania dowodów w
sprawach cywilnych lub handlowych, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2005, z. 2, s. 457-491; J. Ciszewski,
Przeprowadzanie dowodów w sprawach cywilnych i handlowych w państwach UE. Komentarz, Warszawa
2005).

Art. 11. ust. 6.

9. Artykuł 11 ust. 6 określa obowiązki sądu związane z wydaniem orzeczenia o odmowie zarządzenia
powrotu dziecka. Celem tego przepisu jest umożliwienie sądowi państwa członkowskiego pochodzenia
(czyli państwa członkowskiego, w którym dziecko bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub
zatrzymaniem miało zwykły pobyt zgodnie z prawem krajowym) ocenę przyczyn i dowodów leżących u
podstaw orzeczenia odmawiającego powrotu. Należy stwierdzić, że w świetle surowych warunków
określonych w art. 13 konwencji haskiej z 1980 r. oraz uzupełnionych art. 11 ust. 2-5 rozporządzenia,
przypadki, w których dojdzie do odmowy zarządzenia powrotu dziecka będą marginalne. W tych
wyjątkowych sytuacjach, w których dojdzie do orzeczenia o odmowie wydania dziecka na podstawie art.
13 konwencji haskiej z 1980 r., zastosowanie znajdzie specjalna procedura określona w art. 11 ust. 6-7.
Artykuł 11 ust. 6 wymaga, by sąd, który wydał orzeczenie o odmowie powrotu dziecka, przekazał odpis
swojego orzeczenia oraz odpowiednich dokumentów sądowi właściwemu w państwie członkowskim
pochodzenia. Przekazanie może nastąpić bezpośrednio z jednego sądu do drugiego lub za
pośrednictwem organów centralnych obu państw członkowskich.

10. Dokumenty należy przekazać sądowi właściwemu do rozpatrzenia istoty sprawy. Będzie to sąd
posiadający właściwość zgodnie z prawem danego państwa członkowskiego, w większości przypadków –
sąd miejsca stałego pobytu dziecka przed jego uprowadzeniem. W Polsce będzie to sąd opiekuńczy
miejsca zamieszkania dziecka, a w braku miejsca zamieszkania – sąd opiekuńczy miejsca pobytu
dziecka. Jeżeli brak i tej podstawy – sąd rejonowy dla miasta Warszawy (art. 569 § 1 k.p.c.). Jeżeli
wcześniej zostało wydane orzeczenie w sprawie tego samego dziecka, właściwy będzie sąd, który wydał
orzeczenie (Praktyczny przewodnik..., s. 44). W celu ustalenia sądu właściwego można się zwrócić o
pomoc do organów centralnych. Bardzo pomocna w ustaleniu sądu właściwego może być także
wyszukiwarka

dostępna

na

stronie

Europejskiego

Atlasu

Sądowego

(http://ec.europa.eu/justice_home/judicialatlascivil/html/index_pl.htm).

11. Artykuł 11 ust. 6 nie precyzuje, jakie dokumenty należy dołączyć do odpisu pozwu, ograniczając się
do wskazania, że powinien to być „w szczególności protokół rozpraw przed sądem". Kwestia ta została
pozostawiona sędziemu, który powinien sporządzić zestawienie najważniejszych elementów, z
podkreśleniem czynników, na podstawie których wydał orzeczenie, np. sprawozdania opieki społecznej
dotyczącego sytuacji dziecka. Rozporządzenie milczy też na temat tłumaczeń. Należałoby uznać, że przy
uwzględnieniu prawa proceduralnego państwa, do którego dokumenty są kierowane, tłumaczenie może
nie być konieczne w przypadku przekazania sprawy sędziemu, który posługuje się językiem sprawy.
Jeżeli tłumaczenie okaże się konieczne, można je ograniczyć do najważniejszych dokumentów. Pomocne
w tym zakresie mogą być także organy centralne, które powinny udzielić pomocy poprzez zapewnienie
nieformalnego tłumaczenia.

12. Pilny charakter działań sądu wynika z ostatniego zdania tego ustępu, zgodnie z którym „właściwy
sąd otrzyma wszystkie wspomniane dokumenty w ciągu miesiąca od dnia wydania nakazu
odmawiającego powrotu dziecka".

Art. 11. ust. 7.

Artykuł 11 ust. 7 określa działanie sądu lub organu centralnego państwa pochodzenia dziecka po

otrzymaniu odpisu orzeczenia o odmowie zarządzenia powrotu dziecka. Zgodnie z tym przepisem, w
sytuacji gdy żadna ze stron nie wszczęła postępowania przed sądami państwa członkowskiego, w którym
dziecko bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem miało zwykły pobyt, sąd albo
organ centralny, który otrzymuje informacje wymienione w art. 11 ust. 6, musi powiadomić o tym strony i
wezwać je do przedstawienia sądowi, zgodnie z prawem krajowym, w terminie trzech miesięcy od daty
powiadomienia, aby sąd mógł zbadać kwestię pieczy nad dzieckiem. Jeżeli strony nie złożą wniosków w
terminie trzech miesięcy, sąd w kraju pochodzenia zamyka sprawę. Sąd w kraju pochodzenia bada
sprawę, jeżeli przynajmniej jedna ze stron złoży odpowiedni wniosek. Chociaż rozporządzenie nie
ustanawia żadnego terminu w tym zakresie, celem powinno być zapewnienie możliwie najszybszego
podjęcia decyzji.

Należy zauważyć, że sąd państwa pochodzenia, który podejmuje decyzję w sprawie pieczy nad

dzieckiem zgodnie z art. 11 ust. 7, jest właściwy do rozstrzygania o istocie sprawy w całości. Oznacza to,
że właściwość tego sądu nie ogranicza się tylko do rozstrzygnięcia kwestii opieki nad dzieckiem, lecz
może obejmować także na przykład kwestię prawa do kontaktów z dzieckiem. Komisja w Praktycznym
przewodniku (s. 45) wskazuje, że sędzia powinien z zasady zajmować takie samo stanowisko jak w
sytuacji, gdyby rodzic uprowadzający dziecko nie uprowadził go, lecz zwrócił się do sądu w kraju
pochodzenia o zmianę wcześniejszego orzeczenia w sprawie opieki nad dzieckiem lub wystąpił o
zezwolenie na zmianę miejsca stałego pobytu dziecka. Możliwa będzie sytuacja, w której osoba żądająca
powrotu dziecka nie posiadała z nim wspólnego miejsca stałego pobytu przed uprowadzeniem, a nawet
że osoba ta byłaby skłonna wyrazić zgodę na zmianę miejsca stałego pobytu dziecka w innym państwie
członkowskim pod warunkiem odpowiedniego zmodyfikowania przysługującego jej prawa do odwiedzin.
Ze względów praktycznych sąd państwa członkowskiego pochodzenia powinien przestrzegać zasad
proceduralnych określonych w art. 42 ust. 2 rozporządzenia, co umożliwi następnie opatrzenie tego
orzeczenia w zaświadczenie, o którym mowa w art. 42 ust. 1.

Art. 11. ust. 8.

Artykuł 11 ust. 8 rozporządzenia stanowi, że bez względu na orzeczenie o odmowie powrotu dziecka

na podstawie art. 13 konwencji haskiej z 1980 r. każde następne orzeczenie wymagające powrotu dziecka
wydane przez sąd właściwy na podstawie rozporządzenia podlega wykonaniu zgodnie z sekcją 4
rozdziału III w celu zabezpieczenia powrotu dziecka. Oznacza to, że zaświadczenie dotyczące orzeczeń w
sprawach powrotu dziecka (o którym mowa w art. 42 rozporządzenia) można wydać jedynie wtedy, gdy
wcześniej zostało wydane orzeczenie o odmowie powrotu na podstawie art. 13 konwencji haskiej z 1980
r. Taką wykładnię potwierdził Trybunał Sprawiedliwości w orzeczeniu w sprawie C–195/08 PPU (wyrok z
dnia 11 lipca 2008 r. sprawie C–195/08 PPU, Rinau, Dz. Urz. UE C 223 z 30.08.2008, s. 19). Wykładnia,
zgodnie z którą nie można wydać świadectwa na podstawie art. 42 rozporządzenia, jeżeli wcześniej nie
zostało wydane orzeczenie o odmowie powrotu, wynika z rozporządzenia jako całości. Należy wyjaśnić,
że rozporządzenie w pierwszej kolejności przewiduje, iż orzeczenia wydane w jednym państwie
członkowskim są uznawane w innych państwach członkowskich bez potrzeby przeprowadzania
specjalnego postępowania, następnie porządkuje problematykę uznawania i wykonywania orzeczeń
poprzez wyodrębnienie dwóch ścieżek (art. 21 ust. 1 i 3, art. 11 ust. 8, art. 40 ust. 1 i art. 42 ust. 1).
Zgodnie z pierwszą z nich wydania orzeczenia o uznaniu i nadania klauzuli wykonalności można się
domagać w trybie procedur przewidzianych w rozdziale III sekcja 2 rozporządzenia. Zgodnie z drugą
wykonalność niektórych orzeczeń dotyczących prawa do kontaktów lub nakazujących powrót dziecka
podlega przepisom sekcji 4 tego samego rozdziału. Celem tej drugiej ścieżki, związanej ściśle z
postanowieniami konwencji haskiej z 1980 r., jest doprowadzenie do bezzwłocznego powrotu dziecka.
Trybunał wyjaśnia, że mimo iż wykonalność orzeczenia nakazującego powrót dziecka, które zapadło
później niż orzeczenie o odmowie powrotu, nierozerwalnie wiąże się z pozostałą problematyką
uregulowaną w rozporządzeniu, w szczególności z prawem do opieki, to jednak korzysta z autonomii
proceduralnej, która ma zapobiec opóźnianiu powrotu dziecka bezprawnie zabranego do innego państwa

członkowskiego lub bezprawnie zatrzymanego w państwie członkowskim innym niż to, w którym dziecko
zwykle zamieszkiwało bezpośrednio przed bezprawnym zabraniem lub zatrzymaniem. Ponadto autonomia
proceduralna przepisów art. 11 ust. 8, art. 40 i 42 rozporządzenia oraz pierwszeństwo jurysdykcyjne
przyznane sądowi państwa członkowskiego pochodzenia w ramach sekcji 4 rozdziału III rozporządzenia
zostały przejęte w jego art. 43 i 44, które przewidują, że do sprostowania świadectwa stosuje się prawo
państwa członkowskiego pochodzenia, że przeciwko wydaniu takiego świadectwa nie przysługują żadne
środki odwoławcze oraz że świadectwo to jest skuteczne wyłącznie w granicach wykonalności orzeczenia.

Art. 12.

1. Artykuł 12 ustanawia wyjątek od ogólnej zasady jurysdykcji sądów państwa członkowskiego, w którym
dziecko ma miejsce zamieszkania, w dwóch sytuacjach: gdy sprawa dotycząca odpowiedzialności
rodzicielskiej związana jest z toczącą się sprawą małżeńską (art. 12 ust. 1 oraz 2) lub gdy jurysdykcja
sądu państwa członkowskiego jest uzasadniona istotnym związkiem dziecka z państwem forum (art. 12
ust. 3). Ponadto art. 12 ust. 4 ustanawia podstawę jurysdykcji w odniesieniu do dziecka, które ma miejsce
zamieszkania w państwie trzecim niebędącym stroną konwencji haskiej z dnia 19 października 1996 r. o
właściwości, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w dziedzinie odpowiedzialności
rodzicielskiej i środków ochrony dzieci (Dz. Urz. UE L 151 z 11.06.2008, s. 39). Przesłanką warunkującą
zastosowanie przepisów jurysdykcyjnych zawartych w tym artykule jest w każdym omawianym przypadku
„uznanie jurysdykcji przez określone podmioty oraz pozostawanie tej jurysdykcji w zgodzie z dobrem
dziecka (K. Weitz, Jurysdykcja..., s. 137).

[Jurysdykcja sądu właściwego w sprawie małżeńskiej]

2. Artykuł 12 ust. 1 jest jedynym przepisem rozporządzenia, w którym jurysdykcja w sprawach
odpowiedzialności rodzicielskiej jest związana z jurysdykcją w sprawach małżeńskich. Zgodnie z tą
dyspozycją sądy państwa członkowskiego mające jurysdykcję w przypadku pozwu lub wniosku o rozwód,
separację lub unieważnienie małżeństwa na podstawie art. 3 mają również jurysdykcję w każdej sprawie
dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej, związanej z pozwem lub wnioskiem, nawet jeżeli dziecko nie
ma miejsca zamieszkania w państwie członkowskim forum. Powyższe rozwiązanie stosuje się niezależnie
od tego, czy dziecko jest dzieckiem obydwu małżonków. Jurysdykcja ta uzależniona jest od wypełnienia
następujących warunków: co najmniej jeden z małżonków posiada odpowiedzialność rodzicielską w
stosunku do dziecka (art. 12 ust. 1 lit. a), w chwili wniesienia powództwa wszystkie osoby posiadające
odpowiedzialność rodzicielską zaakceptowały, formalnie lub w inny jednoznaczny sposób, właściwość
sądu orzekającego rozwód, a także jurysdykcja danego sądu leży w najlepszym interesie dziecka.

Artykuł 12 ust. 2 określa sytuacje, w których ustaje jurysdykcja sądu właściwego w sprawie

małżeńskiej w zakresie spraw dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. Ze skutkiem takim będziemy
mieć do czynienia w razie uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie małżeńskiej (art. 12 ust. 2 lit. a),
uprawomocnienia się orzeczenia wydanego w postępowaniu dotyczącym odpowiedzialności rodzicielskiej,
które nie zostało zakończone przed uprawomocnieniem się orzeczenia rozwodowego (art. 12 ust. 2 lit. b)
lub gdy postępowanie dotyczące rozwodu i odpowiedzialności rodzicielskiej zostało zakończone z innych
przyczyn (art. 12 ust. 2 lit. c), np. wskutek wycofania powództwa o rozwód i odpowiedzialność
rodzicielską.

3. Kwestię stosowania art. 12 ust. 1 rozpatrywał polski sąd apelacyjny (postanowienie Sądu
Apelacyjnego w Katowicach z dnia 15 maja 2009 r., V ACz 252/09, LEX nr 508528). Sąd nie miał
wątpliwości w zakresie ustalenia, że przedmiotowa sprawa odpowiedzialności rodzicielskiej jest związana
ze sprawą małżeńską (o rozwód), skoro dotyczy kwestii powierzenia jednemu z małżonków opieki nad
małoletnim dzieckiem stron, a jednocześnie sprawa ta powinna być rozstrzygnięta w postępowaniu o
rozwód, a to wobec unormowania art. 58 § 1 k.r.o. W przedmiotowej sprawie powódka już w pozwie
wniosła o to, by to sąd rozwodowy orzekł o odpowiedzialności rodzicielskiej i przyznał powódce prawo
sprawowania opieki nad małoletnią córką stron na wypadek orzeczenia rozwodu. Pozwany w odpowiedzi
na pozew także wniósł o to, by sąd rozwodowy orzekł o odpowiedzialności rodzicielskiej i jemu powierzył
sprawowanie opieki nad małoletnią córką stron na wypadek orzeczenia rozwodu. Sąd uznał, że w
powyższych okolicznościach małżonkowie w inny jednoznaczny sposób uznali jurysdykcję właściwego w

sprawie rozwodu w zakresie sprawy dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej. Ponadto sąd uznał, że
przepis art. 12 ust. 1 lit. b rozporządzenia, odnoszący się do chwili uznania jurysdykcji, nie powinien być
rozumiany w powyższym sensie „technicznoprawnym", lecz interpretowany w ten sposób, że ma on na
względzie wszczęcie postępowania sądowego. Uznać wobec tego trzeba, że chwila uznania jurysdykcji
(złożenia wniosku) jest tą, w której strony najwcześniej w sposób prawnie wiążący mogą uznać
jurysdykcję. W przedmiotowej sprawie taką więc chwilą dla powódki jest złożenie pozwu jako pisma
wszczynającego postępowanie sądowe, a dla pozwanego – odpowiedź na pozew, w którym to piśmie
pozwany najwcześniej może wyrazić swoje stanowisko nie tylko wobec żądania pozwu, lecz także w
przedmiocie jurysdykcji sądu. Sąd, opierając się na art. 1097 k.p.c., wskazuje ponadto, że uznanie
jurysdykcji dokonane z chwilą wszczęcia postępowania trzeba traktować jako prawnie wiążące i
nieodwołalne. Dlatego późniejsze stanowisko pozwanego, wyrażone w toku postępowania, kwestionujące
jurysdykcję sądu rozwodowego w sprawie dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej nie może odnieść
skutku i prowadzić do stwierdzenia braku jurysdykcji sądu rozwodowego w sprawie odpowiedzialności
rodzicielskiej. Sąd ustalił, że w przedmiotowej sprawie jurysdykcja będzie zgodna z dobrem dziecka,
ponieważ oboje małżonkowie oraz dziecko pozostają obywatelami polskimi, a wobec tego korzystnym
będzie dla dziecka, gdy kwestia odpowiedzialności rodzicielskiej rozstrzygnięta zostanie nie tylko na
podstawie prawa polskiego, lecz także uwarunkowana będzie ojczystymi dla rodziców i dziecka normami
obyczajowymi i kulturowymi. Tym bardziej iż obecny pobyt córki stron z ojcem w Irlandii wynikał z
emigracji pozwanego o charakterze ekonomicznym. Według sądu braku dobra dziecka nie można zatem
utożsamiać jedynie z uwagi na oddalenie obecnego zwykłego miejsca pobytu dziecka od sądu
rozwodowego.

[Jurysdykcja sądu państwa członkowskiego, z ktñrym dziecko posiada istotne związki]

4. Na mocy art. 12 ust. 3 także w przypadku, gdy nie toczy się postępowanie w sprawie małżeńskiej,
sądy państwa członkowskiego mogą być właściwe w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej, mimo iż
dziecko nie ma zwykłego pobytu w państwie członkowskim forum. Jurysdykcja w tym przypadku
uzależniona jest od spełnienia trzech przesłanek: dziecko posiada istotne związki z danym państwem
członkowskim, zwłaszcza z tego tytułu, że jedna z osób posiadających odpowiedzialność rodzicielską
posiada miejsce stałego pobytu w tym państwie członkowskim lub dziecko jest obywatelem tego państwa,
oraz wszystkie strony postępowania sądowego wyraźnie lub w inny jednoznaczny sposób zaakceptowały
właściwość tego sądu w chwili wniesienia powództwa. Ponadto właściwość sądu leży w najlepszym
interesie dziecka.

[Jurysdykcja w najlepszym interesie dziecka]

5. Artykuł 12 ust. 4 rozporządzenia dotyczy natomiast jurysdykcji sądów państw członkowskich w
odniesieniu do dziecka, które ma zwykły pobyt w państwie trzecim, nie będącym stroną konwencji haskiej
z 1996 r. Należy wyjaśnić, że konwencja haska z 1996 r. oraz rozporządzenie mają bardzo zbliżony
zakres zastosowania. Oba dokumenty zawierają zasady dotyczące właściwości sądów, uznawania i
wykonywania orzeczeń dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. Wzajemne relacje tych
instrumentów zostały określone w art. 61 rozporządzenia (zob. uwagi do art. 61).

Przepis ten ustanawia możliwość ograniczonego przedłużenia jurysdykcji dla strony, która decyduje

się zwrócić do sądu państwa członkowskiego, w którym dziecko nie posiada miejsca stałego pobytu, ale z
którym posiada ono znaczący związek. W takim przypadku uważa się, że właściwość na mocy art. 12
rozporządzenia pozostaje w najlepszym interesie dziecka, zwłaszcza w sytuacji gdy nie jest możliwe
przeprowadzenie postępowania sądowego w państwie trzecim. Jeżeli natomiast dziecko posiada miejsce
stałego pobytu na terytorium państwa trzeciego, które jest stroną konwencji, mają zastosowanie
postanowienia konwencji (Praktyczny przewodnik...., s. 56; S. Armstrong, L'articulation des règlements
communautaires et des conventions de La Haye (w:) Le nouveau droit communautaire du divorce et de la
responsabilité parentale, Dalloz 2005, s. 111; S. Armstrong, L'articulation du rčglement „Bruxelles II bi" et
des Conventions de La Haye de 1980 et 1996, Droit & patrimoine, Nr 139/2005, s. 46; Busch M.,
Schutzmassnahmen für Kinder und der Begriff der „elterlichen Verantwortung" im int. und europäischen
Recht – Anmerkungen zur Ausweitung der Brüssel II-Verordnung; Praxis des Int. Privat und
Verfahrensrechts (IPRax), Nr 3/2003, s. 218).

Art. 13.

Przepis ten dotyczy jurysdykcji krajowej, w sytuacji gdy nie można ustalić zwykłego pobytu dziecka i

nie można określić jurysdykcji na podstawie art. 12 rozporządzenia. Jurysdykcja określona w tym
przepisie ma charakter subsydiarny względem jurysdykcji ustanowionej w art. 8-12 rozporządzenia.
Dyspozycja ta obejmuje swym zakresem także dzieci, które są uchodźcami lub które zostały wysiedlone
za granicę z powodu niepokojów w swoim kraju. Właściwe do orzekania są wtedy sądy tego państwa
członkowskiego, w którym dziecko się znajduje (jurysdykcja w oparciu o obecność dziecka) (J.
Gołaczyński, Współpraca sądowa…, s. 105; K. Weitz, Jurysdykcja krajowa..., s. 147).

Art. 14.

Artykuł 14 stanowi odpowiednik art. 7 ust. 1 rozporządzenia dotyczącego spraw małżeńskich.

Zgodnie z tym przepisem, w sytuacji gdy żaden sąd państwa członkowskiego nie ma jurysdykcji zgodnie z
art. 8-13 rozporządzenia, jurysdykcję określa się w każdym państwie członkowskim według prawa tego
państwa. Sądy państwa członkowskiego wywodzą jurysdykcję z przepisów własnego prawa krajowego.
Należy wyjaśnić, że na prawo krajowe składają się postanowienia wiążących to państwo umów
międzynarodowych oraz przepisy wewnętrzne tego państwa (K. Weitz, Jurysdykcja krajowa..., s. 148).

Art. 15.

1. Artykuł 15 dotyczy przekazania sprawy dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej do sądu lepiej
umiejscowionego do jej osądzenia. To nowatorskie rozwiązanie, którego celem jest zapewnienie możliwie
najlepszego poziomu ochrony praw dziecka, stanowi wyjątek od zasady jurysdykcji sądów państwa
zwykłego pobytu dziecka. Artykuł 15 umożliwia, by w drodze wyjątku sąd, do którego wniesiono
powództwo, przekazał sprawę lub jej określoną część do sądu innego państwa członkowskiego, jeżeli sąd
ten będzie miał dogodniejszą lokalizację dla rozpatrzenia sprawy. Ponieważ przepis ten stanowi wyjątek,
powinien podlegać wykładni zawężającej, co oznacza, że jego zastosowanie wymaga wypełnienia
kumulatywnie przesłanek określonych w ust. 1: sąd przekazujący posiada jurysdykcję co do istoty sprawy,
dziecko ma szczególny związek z sądem innego państwa członkowskiego, sąd do którego następuje
przekazanie może lepiej osądzić sprawę, przekazanie sprawy jest zgodne z dobrem dziecka. Po
pierwsze, sąd przekazujący sprawę musi posiadać jurysdykcję w zakresie rozpoznania sprawy co do
istoty. Zgodnie z zasadą ogólną określoną w art. 8 rozporządzenia właściwość należy do sądów państwa
członkowskiego, w którym znajduje się miejsce stałego pobytu dziecka w chwili wniesienia powództwa.
Może się zdarzyć, że dziecko w trakcie postępowania sądowego nabędzie prawo zwykłego pobytu w
innym państwie członkowskim, a mimo to sąd, do którego wniesiono wniosek, zachowa jurysdykcję.
Oznacza to, że przekazanie właściwości w żadnym wypadku nie następuje automatycznie, lecz na skutek
działania sądów państw członkowskich. Przekazanie sprawy wymaga współdziałania sądu
przekazującego, sądu, do którego sprawa zostaje przekazana, a także stron postępowania (wymóg
akceptacji przekazania przez jedną ze stron postępowania). Obydwa sądy muszą być zgodne, że
przekazanie sprawy leży w najlepszym interesie dziecka. Sędziowie powinni współpracować na podstawie
„szczególnych okoliczności sprawy".

2. Artykuł 15 ust. 3 rozporządzenia wyjaśnia, jak na potrzeby stosowania tego artykułu należy rozumieć
pojęcie „szczególny związek" dziecka z innym państwem członkowskim. Związek taki istnieje, jeżeli
zachodzi co najmniej jedna z pięciu sytuacji określonych w ust. 3: dziecko uzyskało w tym państwie
członkowskim zwykły pobyt po wszczęciu postępowania przed sądem innego państwa członkowskiego,
posiadającym jurysdykcję w chwili wszczęcia postępowania (lit. a), dziecko miało wcześniej zwykły pobyt
w tym państwie członkowskim (lit b), dziecko posiada obywatelstwo tego państwa członkowskiego (lit. c),
podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej ma zwykły pobyt w tym państwie członkowskim (lit. d) lub
majątek dziecka znajduje się na terytorium tego państwa członkowskiego, a sprawa dotyczy środków
ochrony dziecka w związku z zarządem, zabezpieczeniem lub rozporządzaniem tym majątkiem (lit. e).
Zasadnicze znaczenie ma kwestia, czy w danym przypadku przekazanie sprawy leży w najlepszym
interesie dziecka. W tym zakresie bardzo ważną rolę mogą odegrać organy centralne, których zadaniem
jest dostarczanie sędziom informacji o sytuacji w innym państwie członkowskim.

3. Przekazanie sprawy nie może się odbyć wbrew woli co najmniej jednej strony postępowania,
ponieważ przekazanie następuje albo na wniosek strony, albo na wniosek sądu innego państwa
członkowskiego, jeżeli przynajmniej jedna ze stron wyraża zgodę, albo z urzędu, jeżeli przynajmniej jedna
ze stron wyraża zgodę.

4. Artykuł 15 określa szczegółowo procedurę przekazania sprawy. Sąd, który otrzymał wniosek o
przekazanie lub pragnie przekazać sprawę z urzędu, ma do wyboru dwa rozwiązania: zawiesić sprawę i
wezwać strony do złożenia wniosku przed sądem innego państwa członkowskiego lub zażądać przejęcia
sprawy bezpośrednio od sądu innego państwa członkowskiego. Wzywając strony, sąd ustala
jednocześnie termin wniesienia powództwa do lepiej umiejscowionego sądu. Jeżeli strony nie wniosą
powództwa do innego sądu w tym terminie, sprawa nie zostaje przekazana i sąd w kraju pochodzenia
zachowuje właściwość (art. 15 ust. 4). Prawodawca unijny nie precyzuje terminu, ale powinien być to
krótki odstęp czasu, ponieważ przekazanie nie powinno powodować niepotrzebnej zwłoki na niekorzyść
dziecka i stron. Natomiast w odniesieniu do sądu, który otrzymał wniosek o przekazanie, art. 15 wymaga,
aby decyzja o akceptacji przekazania zapadła w terminie sześciu tygodni od daty wniesienia powództwa.
W razie podjęcia decyzji pozytywnej sąd, przed którym wcześniej wszczęto postępowanie, uznaje brak
swej jurysdykcji. W przeciwnym wypadku sąd, przed którym wcześniej wszczęto postępowanie zachowuje
jurysdykcję zgodnie z art. 8-14 rozporządzenia i musi rozpatrzyć sprawę.

5. Artykuł 15 ust. 6 dotyczy sposobu współpracy sądów państw członkowskich w zakresie przekazania
sprawy. Sądy te mogą kontaktować się bezpośrednio lub za pośrednictwem organów centralnych
wyznaczonych zgodnie z art. 53 rozporządzenia. Jeżeli obaj sędziowie władają tym samym językiem,
powinni kontaktować się bezpośrednio, telefonicznie, za pośrednictwem poczty elektronicznej lub
nowoczesnych technologii, np. wideokonferencji. W przypadku trudności językowych sędziowie mogą
korzystać z usług tłumaczy. Należy zauważyć, że w zależności od prawa proceduralnego państwa, do
którego dokumenty są kierowane, może się okazać, że tłumaczenie nie jest konieczne w przypadku
przekazania sprawy sędziemu, który zna język sprawy. Jeżeli natomiast tłumaczenie okaże się konieczne,
można je ograniczyć do najważniejszych dokumentów (Praktyczny przewodnik..., s. 25).

6. Zgodnie z pkt 13 motywów do rozporządzenia sąd, do którego przekazano sprawę, nie ma możliwości
dalszego przekazania sprawy trzeciemu sądowi.

Art. 16.

Artykuł 16 określa sposób rozumienia pojęcia „chwila wszczęcia postępowania" na potrzeby

stosowania rozporządzenia, nadając temu pojęciu autonomiczną wykładnię. Miarodajna jest albo chwila,
w której pismo wszczynające postępowanie lub pismo równorzędne zostało wniesione do sądu (art. 16
ust. 1 lit. a), albo chwila, w której organ odpowiedzialny za doręczenie otrzymał pismo, w przypadku gdy
pismo musi być doręczone przed wniesieniem do sądu (art. 16 ust. 1 lit. b). W obu wypadkach wymaga
się dochowania od powoda wszystkich niezbędnych czynności: tych, do których podjęcia był obowiązany
celem doręczenia pisma stronie przeciwnej (art. 16 ust. 1 lit. a), lub odpowiednio tych, do których podjęcia
był obowiązany celem wniesienia pisma do sądu (art. 16 ust. 1 lit. b). Przy ustalaniu daty wszczęcia
postępowania przed sądem polskim zastosowanie znajdzie dyspozycja art. 16 ust. 1 lit. a. W polskiej
procedurze cywilnej wszczęcie procesu cywilnego następuje przez wytoczenie powództwa, które
dokonuje się przez wniesienie pozwu. Pod pojęciem pozwu należy rozumieć pismo procesowe,
zawierające żądanie ochrony prawnej, będące treścią powództwa. Zgodnie z art. 187 § 1 k.p.c.
obligatoryjna jest pisemna forma powództwa (T. Misiuk-Jodłowska, Postępowanie cywilne, red. J.
Jodłowski, Z. Reisch, J. Lapierre, T. Misiuk-Jodłowska, K. Weitz, Warszawa 2009, s. 318; J. Ciszewski,
Przepisy przejściowe rozporządzenia Rady Nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego
jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach
dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, Rejent 2006, nr 7-8, s. 60). Należy zauważyć, że ustalenie
chwili wszczęcia postępowania będzie miało istotne znaczenie dla stosowania art. 19 rozporządzenia (J.
Maciejowska, Ustanie..., s. 460).

Art. 17.

1. Artykuł 17 dotyczy problematyki badania jurysdykcji przez sądy krajowe państw członkowskich. Na
mocy tego przepisu badanie jurysdykcji w sprawach mieszczących się w zakresie zastosowania
rozporządzenia, a więc w sprawach małżeńskich oraz dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej
następuje z urzędu w każdym stanie sprawy i w każdej instancji postępowania. Brak jurysdykcji sąd
stwierdza z urzędu, jeżeli spełnione zostaną dwa warunki: postępowanie zostało wszczęte przed tym
sądem w sprawie, w której nie ma jurysdykcji na podstawie rozporządzenia i w której sąd innego państwa
członkowskiego ma jurysdykcję na podstawie rozporządzenia. W pierwszej kolejności sąd bada istnienie
swojej jurysdykcji na podstawie odpowiednich przepisów jurysdykcyjnych rozporządzenia. Jeżeli
jurysdykcja sądu nie wynika z przepisów rozporządzenia, sąd w drugiej kolejności powinien zbadać, czy
przepisy te stanowią podstawę jurysdykcji sądu innego państwa członkowskiego. Ocena ta jest
dokonywana jest w obu przypadkach (jurysdykcja sądu, do którego złożono wniosek, oraz sądu innego
państwa członkowskiego) na gruncie przepisów rozporządzenia. Na tym etapie sąd nie bada przepisów
jurysdykcyjnych prawa krajowego ani w zakresie ustalenia własnej jurysdykcji, ani w zakresie ustalenia
jurysdykcji innego państw członkowskiego na podstawie przepisów wewnętrznych tego państwa. Sąd
polski w przypadku stwierdzenia braku swojej jurysdykcji oraz jednoczesnego ustalenia, że sądy innego
państwa członkowskiego posiadają kompetencję do rozpoznania sprawy, powinien odrzucić pozew na
podstawie art. 1099 § 1 k.p.c. Jeżeli natomiast okaże się, że żaden sąd nie posiada jurysdykcji na
podstawie przepisów rozporządzenia, sąd przechodzi do kolejnego etapu badania jurysdykcji
polegającego na zbadaniu, czy posiada on kompetencję na podstawie przepisów własnego państwa
członkowskiego. Sąd nie musi na tym etapie badać, czy inny sąd państwa członkowskiego posiada
jurysdykcję na podstawie swojego prawa wewnętrznego. W przypadku stwierdzenia, że z przepisów
rozporządzenia nie wynika podstawa jurysdykcji ani dla sądu polskiego, ani dla żadnego innego sądu
państwa członkowskiego, sąd polski do którego złożono wniosek powinien zbadać, czy jego jurysdykcja
nie może zostać oparta na art. 1103

1

lub art. 1103

2

k.p.c. Dopiero stwierdzenie braku swej właściwości na

podstawie przepisów krajowych daje sądowi polskiemu podstawę do odrzucenia wniosku (J. Ciszewski,
Europejskie prawo..., s. 64; J. Maciejowska, Ustanie..., s. 499).

2. Prawidłowość powyższego schematu badania jurysdykcji został potwierdzona przez Trybunał
Sprawiedliwości UE w orzeczeniu w sprawie C-68/07, Lopez, Dz. Urz. UE C 22 z 26.01.2008, s. 15), w
którym Trybunał dokonywał interpretacji art. 6 i 7 rozporządzenia. Zgodnie z sentencją orzeczenia w
sprawie o rozwód, gdy pozwany nie ma zwykłego miejsca zamieszkania w jednym z państw
członkowskich i nie jest obywatelem któregoś z państw członkowskich, sądy państwa członkowskiego nie
mogą dla rozstrzygnięcia takiego wniosku oprzeć swej właściwości na prawie krajowym, jeżeli sądy
innego państwa członkowskiego są właściwe w oparciu o art. 3 tego rozporządzenia (zob. uwagi do art. 7;
P. Grzegorczyk, Przegląd..., s. 830; A. Borrás, „Exclusive" and „Residual…, s. 233-235).

Art. 18.

Art. 18. ust. 1.

1. Artykuł 18 dotyczy zawieszenia postępowania, w sytuacji gdy strona przeciwna nie wdaje się w spór i
powstaje stan niepewności co do tego, czy otrzymała pismo wszczynające postępowanie albo dokument
równorzędny. W powyższej sytuacji sąd zawiesza postępowanie do czasu ustalenia, czy strona miała
możliwość uzyskania pisma wszczynającego postępowanie albo dokumentu równorzędnego w czasie
umożliwiającym jej przygotowanie obrony albo ustalenia, czy zostały w tym celu podjęte wszelkie możliwe
czynności. Moment podjęcia postępowania został więc ustalony alternatywnie. Celem tego przepisu jest
zapewnienie ochrony prawnej stronie, przeciwko której wniesiono wniosek/pozew do sądu. Przepis ten
dotyczy strony przeciwnej, która nie ma zwykłego pobytu w państwie członkowskim, w którym wszczęto
postępowanie. Wobec tego przepis ten nie ma zastosowania, jeżeli strona ma miejsce zamieszkania w
państwie członkowskim forum, a więc nie zachodzi potrzeba dokonywania doręczeń za granicą.

Art. 18. ust. 2.

2. W art. 18 ust. 2 sformułowano alternatywne zastosowanie art. 19 rozporządzenia Rady (WE) nr

1348/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie doręczania w państwach członkowskich sądowych i
pozasądowych dokumentów w sprawach cywilnych i handlowych. Należy wyjaśnić, że akt ten został
uchylony i zastąpiony rozporządzeniem nr 1393/2007 (rozporządzenie nr 1393/2007 Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. dotyczące doręczania w państwach członkowskich
dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych (doręczanie dokumentów)
oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1348/2000 – Dz. Urz. UE L 324 z 10.12.2007, s. 79). Na
podstawie art. 25 rozporządzenia nr 1393/2007 rozporządzenie nr 1348/2000 straciło moc w dniu wejścia
w życie nowej regulacji, a wszelkie odniesienia do tego aktu są traktowane jako odniesienia do
rozporządzenia nr 1393/2007 (zgodnie z tabelą porównawczą zawartą w załączniku III rozporządzenia nr
1393/2007). Prawodawca wspólnoty wyjaśnił w pkt 27 preambuły rozporządzenia nr 1393/2007, że
uchylenie rozporządzenia nr 1348/2000 ma na celu zwiększenie dostępności i czytelności przepisów
nowej regulacji (zob. T. Demendecki, Kierunki zmian regulacji doręczeń międzynarodowych w stosunkach
między państwami członkowskimi UE – wybrane problemy, EPS październik 2007, s. 4-14).

3. Artykuł 19 rozporządzenia nr 1393/2007 stosuje się dopiero w przypadku (i ma wtedy pierwszeństwo),
gdy pismo wszczynające postępowanie lub mu równorzędne miało być przekazane z jednego państwa
członkowskiego do innego państwa członkowskiego zgodnie z tym rozporządzeniem. Artykuł 19
rozporządzenia nr 1393/2007 reguluje powyższe kwestie bardziej szczegółowo niż art. 18 ust. 2
rozporządzenia. Na gruncie stosowania tego przepisu wykształciła się bogata doktryna, wyjaśniająca
pojęcia niezbędne dla jego stosowania: pojęcie pozwu lub równoważnego dokumentu, pozwanego, który
nie stawił się przed sądem oraz czasu umożliwiającego przygotowanie obrony (J. Ciszewski, Doręczanie
dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych w państwach UE.
Komentarz, Warszawa 2005, s. 166; M. Arciszewski, Doręczanie dokumentów sądowych i pozasądowych
za pośrednictwem poczty w UE, Prawo i Podatki Unii Europejskiej 2005, nr 1; K. Jończyk-Piskorska, M.
Stańko, Uwarunkowania prawno-organizacyjne stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1348/2000 w
sprawie doręczania dokumentów sądowych i pozasądowych, Europejski Przegląd Sądowy 2006, nr 5; J.
Maliszewska-Nienartowicz, Doręczanie dokumentów sądowych na terenie UE, M. Praw. 2006, nr 9; Z.
Milczek, Zasady wykonywania przez Polskę przepisów o doręczaniu dokumentów sądowych i
pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych, Prawo i Podatki Unii Europejskiej 2006, nr 3; K.
Weitz, Doręczanie dokumentów w postępowaniu cywilnym w świetle prawa wspólnotowego (uwagi na tle
orzeczeń ETS w sprawie G. Leffler przeciwko Berlin Chemie AG oraz Plumex przeciwko Young Sports
NV), Rodzina i Prawo 2007, nr 1(4)). Poza tym pewne odmienności są zauważalne, zwłaszcza w kwestii
uprawnień państw członkowskich uregulowanych w art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 1393/2007, który
stwarza każdemu państwu członkowskiemu możliwość złożenia oświadczenia, na mocy którego jego sądy
krajowe będą mogły rozstrzygnąć sprawę, nie dysponując zaświadczeniem o doręczeniu pozwu lub
dokumentu równoważnego pozwanemu. Należy zauważyć, że zgodnie z art. 19 ust. 5 rozporządzenia nr
1393/2007 przywrócenie terminu na zasadach określonych w art. 19 ust. 4 tego aktu nie przysługuje w
odniesieniu do orzeczeń dotyczących statusu lub zdolności osób. Powód nie będzie miał możliwości
przywrócenia terminu w sprawach o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa, o unieważnienie
małżeństwa, o rozwód lub separację, dotyczących pochodzenia dziecka, o unieważnienie uznania
dziecka, dotyczących przysposobienia oraz z zakresu prawa osobowego(por. K. Weitz, Przedmiotowy
zakres…, s. 453).

Art. 18. ust. 3.

W artykule 18 ust. 3 rozporządzenia sformułowano alternatywnie zastosowanie art. 19

rozporządzenia nr 1393/2007 oraz art. 15 konwencji haskiej z dnia 15 listopada 1965 r. o doręczaniu za
granicą dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. U. z 2000 r. Nr
87, poz. 968 i 969). Artykuł 15 konwencji stosuje się w przypadku (i ma wtedy pierwszeństwo), gdy
dokument wszczynający postępowanie lub mu równorzędny był przekazany w trybie tej konwencji.
Reguluje również przedmiotowe kwestie bardziej szczegółowo niż art. 18 ust. 1 rozporządzenia, lecz
ogólniej niż art. 19 rozporządzenia nr 1393/2007. Przykładowo, zgodnie z tym przepisem, jeżeli pozew lub
równorzędny dokument został przekazany za granicę w celu doręczenia zgodnie z postanowieniami
niniejszej konwencji, a pozwany nie stawił się, orzeczenie nie może być wydane zanim nie zostanie
stwierdzone, że dokument został doręczony w formie przewidzianej przez prawo wewnętrzne państwa
wezwanego dla doręczeń dokumentów w postępowaniu krajowym osobom znajdującym się na jego

terytorium lub dokument został faktycznie przekazany pozwanemu lub dostarczony do jego miejsca
zamieszkania w innej formie przewidzianej przez niniejszą konwencję (A. Adamek, Komentarz do
rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania
orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. UE L 12 z
16.01.2001, str. 1), LEX/el. 2004, uwagi do art. 26). Konwencja haska znajdowała zastosowanie w
stosunkach między Danią a państwami członkowskimi przed wejściem w życie umowy pomiędzy
Wspólnotą Europejską a Królestwem Danii w sprawie doręczania dokumentów sądowych i pozasądowych
w sprawach cywilnych lub handlowych (Dz. Urz. UE L 300 z 17.11.2005, s. 55), a więc do dnia 1 lipca
2007 r. Obecnie unormowanie to straciło zastosowanie, ponieważ wszystkie państwa członkowskie
zobowiązane są doręczać między sobą dokumenty sądowe na zasadach określonych w rozporządzeniu o
doręczaniu dokumentów, które zachowuje pierwszeństwo w szczególności przed konwencją haską z 1965
r.

Art. 19.

1. Artykuł 19 dotyczy sytuacji, w której w co najmniej w dwóch sądach państw członkowskich zawisły
spory w tej samej sprawie między tymi samymi stronami. Definicja państwa członkowskiego została
określona w art. 2 pkt 3 rozporządzenia. Warunkiem zastosowania art. 19 jest zawisłość sporów w tej
samej sprawie między tymi samymi stronami. Celem tego przepisu jest uniknięcie sytuacji, w której
wydano by różne orzeczenia w sprawie rozwiązania/osłabienia węzła małżeńskiego między tymi samymi
stronami lub w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej w odniesieniu do tego samego dziecka. Skutkiem
art. 19 rozporządzenia jest uzależnienie postępowania w jednym państwie członkowskim od
postępowania w innym państwie członkowskim, co nadaje systemowi sądowemu państw członkowskich
większej spójności.

2. Artykuł 19 ust. 1 dotyczy sytuacji, gdy pozwy lub wnioski o rozwód, separację albo unieważnienie
małżeństwa między tymi samymi stronami zostały wniesione do sądów różnych państw członkowskich,
natomiast art. 19 ust. 2 reguluje sytuację wszczęcia w różnych państwach członkowskich postępowań
dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej: odnoszących się do tego samego dziecka i opartych na tej
samej podstawie. W powyższych sytuacjach co do zasady właściwość należy do sądu, do którego
zwrócono się w pierwszej kolejności. Zgodnie z art. 19 ust. 3 strona, która wniosła pozew lub wniosek do
sądu, przed którym wszczęto postępowanie później, może wnieść ten pozew lub wniosek do sądu, do
którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek. Sąd, do którego zwrócono się później, musi zawiesić
swoje postępowanie do czasu stwierdzenia przez pierwszy sąd swojej właściwości. Jeżeli pierwszy sąd
uważa, że jest właściwy, wówczas drugi sąd musi stwierdzić brak swojej właściwości. Drugi sąd może
kontynuować postępowanie jedynie wtedy, gdy pierwszy sąd stwierdzi brak swojej jurysdykcji. W
przypadku spraw dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej sąd ten może kontynuować postępowanie
także wtedy, gdy pierwszy sąd zadecyduje o przekazaniu sprawy na mocy art. 15. Należy zauważyć, że
mechanizm lis pendens będzie rzadko stosowany w postępowaniach dotyczących odpowiedzialności
rodzicielskiej, ponieważ dziecko zwykle posiada miejsce stałego pobytu tylko w jednym państwie
członkowskim, którego sądy są właściwe na podstawie zasady ogólnej, dotyczącej właściwości sądów
(art. 8 rozporządzenia). Ponadto rozporządzenie zapewnia inny sposób uniknięcia potencjalnych
konfliktów właściwości przez możliwość przekazania sprawy na podstawie art. 15 rozporządzenia
(Praktyczny przewodnik..., s. 29; J. Ciszewski, Europejskie prawo..., s. 75).

3. Należy stwierdzić, że art. 1098 § 1 k.p.c. po zmianie dokonanej ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. jest
w pełni zgodny z art. 19 rozporządzenia.

Art. 20.

1. Artykuł 20 dotyczy kwestii jurysdykcji w zakresie orzekania środków tymczasowych włącznie ze
środkami zabezpieczającymi. Należy zauważyć, że przepis ten stanowi powtórzenie art. 12
rozporządzenia nr 1347/2000, który wzorowany był na regulacji art. 31 rozporządzenia Bruksela I (artykuł
24 konwencji brukselskiej), co oznacza, że uwagi doktryny na temat interpretacji tych przepisów pozostają
aktualne na gruncie rozporządzenia. Ponadto Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wypowiedział

się na temat stosowania tego przepisu w praktyce w dwóch wyrokach prejudycjalnych: w sprawie nr
C-523/07 (wyrok z dnia 2 kwietnia 2009 r. w sprawie C-523/07, Dz. Urz. UE C 22 z 26.01.2008) oraz w
sprawie C-403/09 PPU (wyrok z dnia 23 grudnia 2009 r. w sprawie nr C-403/09 PPU, Jasna Detiček v.
Maurizio Sgueglii, Dz. Urz. UE C 312 z 19.12.2009).

Art. 20. ust. 1.

2. Zgodnie z dyspozycją art. 20 ust. 1 w przypadkach niecierpiących zwłoki sądy państwa
członkowskiego stosują, niezależnie od przepisów niniejszego rozporządzenia, środki tymczasowe
przewidziane w prawie tego państwa członkowskiego, włącznie ze środkami zabezpieczającymi, w
odniesieniu do osób lub mienia znajdujących się w tym państwie, nawet jeśli na podstawie rozporządzenia
rozpoznanie sprawy co do istoty należy do jurysdykcji sądu innego państwa członkowskiego. Należy
zauważyć, że środki takie może przyjąć sąd lub inny organ właściwy dla spraw objętych zakresem
stosowania rozporządzenia (art. 2 pkt 1). Przykładowo, organem właściwym do przyjęcia środków
tymczasowych przewidzianych prawem danego państwa może być organ opieki społecznej lub organ do
spraw małoletnich.

3. Zgodnie z twierdzeniem Trybunału art. 20 powinien podlegać interpretacji zawężającej, ponieważ
ustanawia on wyjątek wobec przepisów jurysdykcyjnych rozporządzenia (pkt 38 orzeczenia C-403/09).
Wobec tego stosowanie tego przepisu jest uzależnione od kumulatywnego spełnienia trzech warunków:
stosowane środki powinny być pilne, powinny być stosowane względem osób lub majątku znajdujących
się w państwie członkowskim, w którym ma siedzibę sąd rozstrzygający daną sprawę, powinny mieć
charakter tymczasowy.

Pierwszą przesłanką zastosowania środków zabezpieczających jest zaistnienie sytuacji niecierpiącej

zwłoki, a więc wzgląd na potrzebę zapewnienia niezwłocznej ochrony. Przy ocenie, czy mamy do
czynienia z taką sytuacją należy mieć na uwadze, czy potrzeba zapewnienia niezwłocznej ochrony
powoduje, że nie jest uzasadnione zwracanie się o zastosowanie takich środków do sądu posiadającego
jurysdykcję w sprawie głównej (J. Ciszewski, Europejskie prawo..., s. 80). Środki te mogą być stosowane
względem dzieci, które mając miejsce stałego pobytu w jednym państwie członkowskim, przebywają
tymczasowo lub okazjonalnie w drugim państwie członkowskim i znajdują się w sytuacji, która może
poważnie zaszkodzić w szczególności ich zdrowiu lub rozwojowi, co uzasadnia natychmiastowe
zastosowanie środków ochronnych.

Druga przesłanka ogranicza użycie środków tymczasowych do osób lub mienia znajdujących się w

państwie sądu, który rozważa ich zastosowanie. Należy zwrócić uwagę, że łącznik miejsca znajdowania
się charakteryzuje się najmniej intensywną więzią osoby z terytorium danego państwa. Bez znaczenia dla
stosowania tego przepisu będzie miało ustalenie miejsca zwykłego pobytu danej osoby, które może
znajdować się także w państwie trzecim. Będą to przypadki przejściowego pobytu na terytorium danego
państwa w krótkim czasie, w celu spędzenia urlopu lub załatwienia określonej sprawy. Dla stosowania
tego przepisu bez znaczenia będzie także miejsce pobytu osoby będącej właścicielem mienia, w
odniesieniu do którego zachodzić może potrzeba zastosowania środków tymczasowych. Należy
zauważyć, że sądy państwa członkowskiego, na terenie którego osoba lub mienie się znajduje nie są
jedynymi sądami uprawnionymi do stosowania środków tymczasowych. Kompetencje tę posiadać mogą
także sądy innych państw członkowskich, mające jurysdykcję w sprawie głównej (J. Ciszewski,
Europejskie prawo..., s. 79).

Trzecia przesłanka dotyczy tymczasowego charakteru środków powziętych na mocy art. 20 ust. 1

rozporządzenia. Rozporządzenie nie zawiera przepisów materialnych dotyczących rodzaju środków
pilnych, które należy stosować. Z literalnego brzemienia art. 20 ust. 1 wynika, że będą to „przewidziane
prawem tego państwa" środki tymczasowe lub zabezpieczające, które są stosowane przez sądy danego
państwa członkowskiego w trybie pilnym. Dlatego należy przyjąć, że kwestia wskazania środków, które
organy krajowe powinny zastosować, i ustanowienie zasad proceduralnych służących ich wykonaniu
należy do ustawodawcy krajowego. Osoba ubiegająca się o zastosowanie środków tymczasowych jest
więc ograniczona tylko do tych środków, które są przewidziane w prawie państwa członkowskiego, do
którego składa wniosek o ich zastosowanie. W orzeczeniu w sprawie C-523/07 Trybunał rozpatrywał, czy
z tymczasowego charakteru środków wynika obowiązek poinformowania właściwego sądu innego
państwa członkowskiego o zastosowaniu zabezpieczającego środka ochronnego. Należy zauważyć, że

rozporządzenie nie nakłada na sądy krajowe, które zastosowały środki tymczasowe lub zabezpieczające,
obowiązku przekazania sprawy sądowi innego państwa członkowskiego po wykonaniu tych środków.
Według Trybunału rozporządzenie co do zasady nie nakłada obowiązku poinformowania sądu właściwego
o podjętych środkach tymczasowym, jednakże obowiązek taki może wynikać z potrzeby ochrony
nadrzędnego interesu dziecka. Środki tymczasowe lub zabezpieczające mają charakter przejściowy, a
okoliczności związane z rozwojem fizycznym, psychicznym i intelektualnym dziecka mogą sprawić, że
wcześniejsza interwencja właściwego sądu okaże się konieczna celem zastosowania ostatecznych
środków. Informacja ta może zostać przekazana bezpośrednio lub za pośrednictwem organu centralnego,
wyznaczonego na podstawie art. 53 rozporządzenia (teza 61 orzeczenia C-523/07).

Komisja Europejska podaje następujący przykład sytuacji, w której uzasadnione jest zastosowanie

środków zabezpieczających na podstawie art. 20 rozporządzenia. Rodzina, która jedzie samochodem na
wakacje z państwa członkowskiego A do państwa członkowskiego B, ulega po przyjeździe do tego
państwa wypadkowi samochodowemu, w wyniku którego wszyscy odnoszą obrażenia. Dziecko jest lekko
ranne, natomiast oboje rodziców trafia do szpitala w stanie śpiączki. Organy państwa członkowskiego B
muszą pilnie przyjąć środki tymczasowe ochrony dziecka, które nie ma krewnych w tym państwie. Fakt
właściwości co do istoty sprawy sądów państwa członkowskiego A zgodnie z rozporządzeniem nie
stanowi przeszkody, aby sądy lub właściwe organy w państwie członkowskim B wydały decyzję w sprawie
tymczasowych środków ochrony dziecka. Środki te tracą moc z chwilą wydania decyzji przez sąd państwa
członkowskiego A (Praktyczny przewodnik…, s. 13).

4. Podczas rozpatrywania wniosku o wydanie orzeczenia w sprawie C-403/09 PPU Trybunał rozważał
zasadność przyjęcia środków tymczasowych, w sytuacji gdy inny sąd już takie środki powziął w tej samej
sprawie. Wniosek został w powyższej sprawie przedłożony przez słoweński sąd rodzinny prowadzący
postępowanie o tymczasowe przyznanie prawa opieki nad małoletnim dzieckiem stron. Pytania
przedstawione przez sąd krajowy dotyczyły bardzo istotnej kwestii, jaką jest możliwość wydania
tymczasowego orzeczenia rozstrzygającego o prawie opieki nad małoletnim dzieckiem stron, w sytuacji
kiedy kwestia ta została już wcześniej rozstrzygnięta tymczasowym orzeczeniem sądu innego państwa
członkowskiego, który posiada jurysdykcję do orzeczenia w przedmiocie władzy rodzicielskiej zgodnie z
rozporządzeniem i to w sytuacji, kiedy wykonalność ostatniego z tych orzeczeń została już stwierdzona w
państwie, którego sąd ma orzekać jako drugi. Trybunał stwierdził, że art. 20 rozporządzenia nie zezwala
sądowi państwa członkowskiego na zastosowanie środka tymczasowego w sprawie dotyczącej
odpowiedzialności rodzicielskiej, polegającego na przyznaniu jednemu z rodziców pieczy nad dzieckiem
przebywającym na terytorium tego państwa, gdy sąd innego państwa członkowskiego, który jest właściwy
na podstawie wymienionego rozporządzenia do rozpoznania co do istoty sporu dotyczącego pieczy nad
dzieckiem, wydał już orzeczenie powierzające tymczasowo pieczę nad tym dzieckiem drugiemu z
rodziców, przy czym została stwierdzona wykonalność tego orzeczenia na terytorium pierwszego państwa
członkowskiego. Trybunał tym samym wyraźnie odrzucił taką interpretację tego przepisu, która
pozwalałaby na wydanie odmiennego merytorycznie orzeczenia od orzeczenia wydanego wcześniej w
innym państwie członkowskim.

Art. 20. ust. 2.

5. Przepis ten potwierdza tymczasowy charakter podjętych na mocy ust. 1 środków tymczasowych
włącznie ze środkami zabezpieczającymi, które tracą moc, gdy sąd państwa członkowskiego, do którego
jurysdykcji należy zgodnie z rozporządzeniem rozpoznanie sprawy co do istoty, podjął środki, które uważa
za właściwe. Oznacza to, że art. 20 nie stanowi o właściwości sądu, dlatego środki tymczasowe tracą moc
z chwilą przyjęcia przez sąd właściwy środków, jakie jego zdaniem są celowe.

Rozdział III

Rozdział III dotyczy uznawania i wykonywania orzeczeń dotyczących spraw objętych zakresem

zastosowania rozporządzenia. Sekcja 1 tego rozdziału dotyczy uznawania orzeczeń, sekcja 2 poświęcona
została zagadnieniom związanym z wnioskiem o stwierdzenie wykonalności, sekcja 3 zawiera kilka
przepisów wspólnych dla tych obu sekcji, natomiast sekcja 4 stanowi istotne novum rozporządzenia.
Ustanawia szczególne warunki wykonywania orzeczeń dotyczących prawa do osobistej styczności z
dzieckiem oraz orzeczeń, w których zarządzono powrót dziecka. Przed szczegółowym omówieniem

poszczególnych przepisów rozdziału III należy wyjaśnić kilka kluczowych dla ich stosowania pojęć.
Poprzez uznanie orzeczenia rozumie się, najogólniej rzecz ujmując, przyjęcie przez dane państwo, że na
jego terenie w pełni skuteczne będzie orzeczenie wydane w innym państwie członkowskim. Uznanie
obejmuje wszelkie skutki prawne, jakie wywołuje dane orzeczenie, oprócz skutku w postaci wykonalności.
W celu wykonania takiego orzeczenia na terytorium państwa członkowskiego potrzebne będzie jednak
jeszcze stwierdzenie jego wykonalności. Uznanie na podstawie rozporządzenia odnosi się więc do
orzeczeń, które są wykonalne, jak również do orzeczeń niewykonalnych. Uznanie orzeczeń, co do których
może być stwierdzona wykonalność będzie się odnosić tylko do przypadków, w których dane orzeczenie
będzie mogło wywoływać dodatkowe oprócz wykonalności skutki prawne. Warunkiem stwierdzenia
wykonalności jest uznanie danego orzeczenia zagranicznego (zob. N. Półtorak, Uznawanie i wykonalność
orzeczeń zagranicznych według Konwencji Brukselskiej i Lugańskiej, Kwartalnik Prawa Prywatnego 1997,
z. 4, s. 674; R. Stefanicki, Uznanie i wykonywanie orzeczeń zagranicznych według Konwencji Lugańskiej,
Prawo Spółek 2000, nr 1, s. 4; K. Flaga-Gieruszyńska, Konwencja o jurysdykcji krajowej i wykonalności
orzeczeń, Rejent 2000, nr 1, s. 82; Rene Ch. Verschuur, Uznanie i wykonanie orzeczeń zagranicznych,
Kwartalnik Prawa Prywatnego 1999, z. 4, s. 763; A. Włosińska, Odmowa uznania zagranicznego
orzeczenia sądowego w świetle postanowień konwencji lugańskiej, Zakamycze 2002, s. 64; A. Kwecko,
Uznanie orzeczeń sądów w sprawach cywilnych w prawie polskim i niemieckim oraz według konwencji z
Lugano, Warszawa 2000, s. 33). Natomiast przepisy sekcji 4 podlegają wykonaniu na innych zasadach,
ponieważ w zakresie orzeczeń, których ta sekcja dotyczy, zostaje zniesiona procedura exequatur.

Art. 21.

1. Artykuł 21 określa tryb uznawania orzeczeń na podstawie rozporządzenia. Ustęp 1 ustanawia zasadę
uznawania orzeczeń ex lege, ust. 3 dotyczy wniosków o ustalenie, że orzeczenie podlega lub niepodległa
uznaniu, ust. 4 uznania orzeczenia jako kwestii wstępnej w postępowaniu.

Art. 21. ust. 1.

2. Należy wyjaśnić, że rozporządzenia wywołują skutki prawne na terytorium państwa forum. Uznanie
potrzebne jest dla przeniesienia tych skutków na obszar innego państwa. Uznanie polega więc na
stwierdzeniu skuteczności orzeczenia na terytorium innego państwa niż państwo forum. Ważną cechą
uznanego orzeczenia jest prawomocność materialna, która prowadzi do dwóch skutków: mocy wiążącej
zagranicznego orzeczenia i powagi rzeczy osądzonej (K. Weitz, Pojęcie uznania orzeczenia
zagranicznego, PS 1998, nr 7-8, s. 57). Zgodnie z art. 21 ust. 1 orzeczenia wydane w jednym państwie
członkowskim są uznawane we wszystkich pozostałych państwach członkowskich bez konieczności
przeprowadzania jakiegokolwiek specjalnego postępowania o uznanie. Uznanie następuje więc z mocy
prawa. Oznacza to, że orzeczenie wywołuje na terytorium wszystkich państw członkowskich takie same
skutki prawne, jak w członkowskim państwie pochodzenia. Strona może się więc powoływać na płynące z
orzeczenia skutki przed każdym organem, bez konieczności uprzedniego przeprowadzania postępowania
delibacyjnego. Ponieważ warunkiem uznania nie jest prawomocność formalna orzeczenia, wywołuje ono
już z chwilą wydania (a nie uprawomocnienia) takie same skutki we wszystkich pozostałych państwach
członkowskich jak w państwie wydania. Należy pamiętać, że zasada ta dotyczy tylko orzeczeń objętych
zakresem zastosowania rozporządzenia (J. Maciejowska, Ustanie małżeństwa..., s. 510).

Art. 21. ust. 2.

3. Koncepcja uznania orzeczeń określona w ust. 1 eliminuje w sprawach o rozwód, separację i
unieważnienie małżeństwa potrzebę przeprowadzenia według innych zasad skuteczności orzeczeń dla
celów dokonywania wpisów w księgach stanu cywilnego innego państwa członkowskiego. Jednakże
dotyczy to tylko orzeczeń prawomocnych. Ustęp 2 w tym zakresie ustanawia wyjątek od zasady
określonej w ust. 1. Prawomocność orzeczenia powinna zostać potwierdzona w zaświadczeniu
sporządzonym zgodnie z art. 39 rozporządzenia przy użyciu formularza zawartego w załączniku I do
rozporządzenia (pkt 7 załącznika) (Piasecki K., Zarys sądowego prawa procesowego Unii Europejskiej,
Warszawa 2009, s. 254).

Art. 21. ust. 3.

4. Zgodnie z tym przepisem każda zainteresowana strona może wystąpić z wnioskiem o ustalenie, że
orzeczenie podlega lub nie podlega uznaniu. Należy wyjaśnić, że z zasady uznawania orzeczeń z mocy
prawa wynika niebezpieczeństwo rozbieżności w zakresie skutków orzeczenia. Dzieje się tak, ponieważ
każdy organ, przed którym dana osoba powołuje się na skutki płynące z tego orzeczenia, dokonuje w tym
względzie oceny samodzielnie. Celem art. 21 ust. 3 jest umożliwienie zainteresowanej osobie podjęcia
działań prowadzących do wiążącego ustalenia w przedmiocie uznania danego orzeczenia.

Rozporządzenie nie precyzuje kręgu podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku o ustalenie, że

orzeczenie podlega lub niepodległa uznaniu. Podmiotem tym będzie każdy z małżonków, który był stroną
postępowania, w następstwie którego doszło do wydania orzeczenia. Należałoby stwierdzić, że „stroną
mającą interes" może być także osoba trzecia, jeżeli wykaże, że ewentualne skutki uznania lub
nieuznania orzeczenia będą miały wpływ na jej sytuację prawną, np. dziecko jeśli skutki orzeczenia będą
miały wpływ na jego pozycję rodzinno-prawną. W literaturze wskazuje się, ze „stroną mającą interes"
może być także organ, jeżeli jest uprawniony i zobowiązany do rozstrzygania, w związku z prowadzonym
przez siebie postępowaniem o kwestii skuteczności zagranicznego orzeczenia (T. Rauscher,
Europäisches Zivilprozezrecht..., s. 655). W powyższej sytuacji wskazuje się, że będzie to możliwe pod
warunkiem, iż odpowiednie przepisy proceduralne pozwalają na wystąpienie z wnioskiem do sądu i
inicjowanie określonego postępowania. Przykładowo, kierownik Urzędu Stanu Cywilnego mógłby wystąpić
do sądu z wnioskiem o ustalenie, że orzeczenie zagraniczne podlega lub nie podlega uznaniu. Chociaż
można polemizować, czy właściwszym rozwiązaniem nie byłoby zobowiązanie strony przez kierownika
USC do wystąpienia ze stosownym wnioskiem.

5. Na mocy artykułu 68 rozporządzenia państwa członkowskie przekazują Komisji informacje na temat
sądów właściwych w sprawie wniosków o uznanie albo nieuznanie orzeczenia. Komisja aktualizuje te
informacje i udostępnia je publicznie poprzez ich opublikowanie w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej
oraz w każdy inny właściwy sposób. W celu ustalenia właściwego sądu można skorzystać z wyszukiwarki
dostępnej

na

stronie:

Europejskiego

Atlasu

Sądowego

w

sprawach

cywilnych:

http://ec.europa.eu/justice_home/judicialatlascivil/html/rc_parapplbisii_pl.jsp?countrySession=23&#stateP
age1. Wyszukiwarka ta umożliwia szybkie ustalenie właściwego miejscowo sądu.

6. Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku w sprawie C–195/08 PPU wyjaśnił, że zastrzeżenie „bez
uszczerbku dla sekcji 4" zawarte w art. 21 ust. 3 rozporządzenia ma na celu uściślenie, iż przyznane
każdej ze stron uprawnienie do złożenia wniosku o uznanie lub nieuznanie orzeczenia wydanego w
państwie członkowskim nie wyklucza możliwości skorzystania z reżimu przewidzianego w art. 11 ust. 8,
art. 40 i 42 rozporządzenia dla sytuacji, gdy orzeczenie o powrocie dziecka następuje po orzeczeniu o
odmowie powrotu, ponieważ ten reżim ma pierwszeństwo przed reżimem przewidzianym w sekcji 1 i 2
rozdziału III. Skorzystanie z art. 11 ust. 8 uzależnione jest oczywiście od spełnienia przesłanek
warunkujących zastosowanie tego przepisu.

Art. 21. ust. 4.

7. Przepis ten przyznaje sądom państw członkowskich możliwość rozstrzygnięcia kwestii uznania
orzeczenia podniesionej przed tym sądem jako kwestia wstępna. W literaturze wskazuje się, że skutkiem
tego przepisu jest przyznanie kompetencji do przeprowadzenia postępowania określone w art. 21 ust. 3
rozporządzenia, nawet wtedy gdy sąd ten nie posiadałby właściwości w tej sprawie zgodnie z prawem
krajowym. Sprawa główna może nie mieścić się w zakresie zastosowania rozporządzenia, ważne jest, aby
kwestia wstępna mieściła się w tym zakresie. Jako przykład zastosowania tego przepisu można wskazać
postępowanie o podział majątku dorobkowego, dla rozstrzygnięcia którego niezbędne jest uznanie
orzeczenia o rozwodzie stron (J. Maciejowska, Ustanie..., s. 515; K. Weitz, Europejskie prawo
procesowe..., s. 598).

Art. 22.

1. Artykuł 22 wymienia podstawy nieuznania orzeczenia dotyczącego rozwodu, separacji lub
unieważnienia małżeństwa. Przepis ten stanowi powtórzenie art. 15 ust. 1 rozporządzenia nr 1347/2000.
Przepis ten zawiera cztery podstawy nieuznania orzeczenia w sprawie małżeńskiej (negatywne przesłanki
uznania), nie wymienia podstaw dotyczących prawomocności orzeczenia, przestrzegania przepisów o
jurysdykcji oraz stosowania prawa materialnego, w konsekwencji okoliczności te nie mogą stanowić
podstawy do nieuznania orzeczenia (J. Ciszewski, Europejskie..., s. 93).

2. Pierwszą negatywną przesłankę uznania stanowi oczywista sprzeczność uznania z porządkiem
publicznym państwa, w którym wystąpiono o uznanie (ordre public) (art. 22 lit. a). Należy zauważyć, że
przedmiotem badania jest kwestia, czy uznanie orzeczenia, a nie samo orzeczenie, naruszałoby porządek
publiczny państwa uznającego. Wyjątkowy charakter klauzuli ordre public podkreśla zawarte w tym
przepisie zastrzeżenie, że tylko sprzeczność „oczywista" wyłącza uznanie. Sprzeczność ta dotyczy
przypadków naruszeń podstawowych zasad składających się na system prawny danego państwa
zarówno w zakresie prawa materialnego, jak i procesowego. W związku z powyższym okoliczność, że
przepisy prawa materialnego lub procesowego, na podstawie których wydane zostało niezgodne z
przepisami prawa polskiego nie świadczy sama przez się o konieczności zastosowania klauzuli porządku
publicznego. Dopiero ustalenie, że w takim przypadku skutkiem uznania byłoby naruszenie
fundamentalnych zasad porządku prawnego w stopniu, który nie może być w Polsce zaakceptowany, daje
podstawę do skorzystania z klauzuli porządku publicznego.

3. Druga negatywna przesłanka uznania dotyczy specyficznej sytuacji, w której w postępowaniu
zaocznym stronie przeciwnej nie doręczono pisma wszczynającego postępowanie lub pisma
równorzędnego w czasie i w sposób umożliwiający jej przygotowanie obrony, chyba że zostanie ustalone,
iż strona przeciwna jednoznacznie zgadza się z orzeczeniem. Celem tego przepisu jest zapewnienie
prawa do obrony stronie przeciwnej (art. 22 lit. b). Trybunał Sprawiedliwości UE definiuje „pozew lub
równoważny dokument" jako przewidziany w państwie pochodzenia dokument, na podstawie którego
pozwany (dłużnik) po raz pierwszy zostaje zawiadomiony o wszczętym przeciwko niemu postępowaniu i
którego należyte doręczenie umożliwia pozwanemu podjęcie obrony przed wydaniem orzeczenia w
państwie pochodzenia (wyrok ETS z dnia 13 lipca 1995 r., C-474/93, w sprawie Hengst BV v. Campense,
Slg. 1995-7, s. I-2113). Pismo to powinno zawierać pełne dane o elementach sporu, umożliwiające
pozwanemu podjęcie obrony (wyrok z dnia 21 kwietnia 1993 r. w sprawie C-172/91 Sonntag, Rec. 1993,
s. I-1963, pkt 39). O tym, jakie pismo zostaje doręczone dłużnikowi decyduje prawo wewnętrzne państwa
pochodzenia orzeczenia.

Należy zauważyć, że przepis nie wymaga tego, by doręczenie odbyło się prawidłowo przy

zachowaniu wszystkich wymagań formalnych, ponieważ jeśli doręczenie nastąpiło z uchybieniem
przepisów o doręczeniach, ale pomimo tego pozwany zachował możliwość podjęcia obrony, to nie
zachodzi przesłanka odmowy określona w art. 22 lit. b. Z punktu widzenia stosowania tego przepisu
istotne jest natomiast ustalenie, czy i na ile te uchybienia wpłynęły na możliwość podjęcia obrony przez
pozwanego. Ocena czasu odpowiedniego dla przygotowania obrony jest zależna od charakteru sprawy,
czyli stopnia jej trudności, skomplikowanego stanu faktycznego czy prawnego itp. W tym zakresie sąd
państwa członkowskiego uznania bada tę przesłankę samodzielnie i nie jest związany ustaleniami
dokonanymi przez sąd państwa członkowskiego pochodzenia orzeczenia (J. Gołaczyński, Współpraca
sądowa…, s. 65). Może się także zdarzyć sytuacja, w której strona przeciwna zgadza się jednoznacznie z
orzeczeniem, wtedy orzeczenie powinno być uznane pomimo uchybień określonych w tym przepisie,
zaistniałych przy wydaniu orzeczenia. W powyższej sytuacji strona wnioskująca o uznanie powinna
przedstawić dokument, o którym mowa w art. 37 ust. 2 lit. b rozporządzenia. W doktrynie wskazuje się, że
w niektórych wypadkach okoliczność ta wynikać może także z okoliczności faktycznych tj. z faktu, iż o
uznanie orzeczenia zabiega właśnie pozwany, bowiem chce zawrzeć kolejny związek małżeński i
przedkłada odpis orzeczenia dla wykazania braku przeszkód do zawarcia tego nowego związku (J.
Maciejowska, Ustanie..., s. 512).

4. Trzecią negatywną przesłanką uznania wymienioną w art. 22 lit. c jest niemożność pogodzenia
orzeczenia z orzeczeniem wydanym między tymi samymi stronami w państwie, w którym wystąpiono o
uznanie. Jeżeli więc organ, do którego kompetencji należy podjęcie decyzji o uznaniu, poweźmie
wiadomość o istnieniu innego orzeczenia dotyczącego tych samych stron, wydanego przez sąd państwa,
w którym orzeczenie zagraniczne ma być uznane, musi dokonać oceny, czy skutki prawne wynikające z

obydwu orzeczeń wzajemnie się wykluczają czy nie. Nie jest możliwe uznanie orzeczenia zagranicznego,
jeżeli skutki prawne tych dwóch orzeczeń się wykluczają, bez względu na to, czy przedmiot obydwu
postępowań był tożsamy czy też różny oraz czy orzeczenie krajowe było wcześniejsze czy późniejsze od
orzeczenia zagranicznego. Kwestia ewentualnej sprzeczności orzeczeń każdorazowo wymaga
szczegółowej analizy na gruncie konkretnych okoliczności faktycznych. Kolejność czasowa wydania
orzeczeń nie ma znaczenia na gruncie tego przepisu.

5. Czwartą negatywną przesłankę uznania stanowi niemożność pogodzenia orzeczenia z wcześniejszym
orzeczeniem wydanym między tymi samymi stronami w innym państwie członkowskim albo państwie
trzecim, o ile to wcześniejsze orzeczenie spełnia warunki konieczne do jego uznania w państwie
członkowskim, w którym wystąpiono o uznanie (art. 22 lit. d rozporządzenia). Różnica pomiędzy
dyspozycją art. 22 lit. c oraz dyspozycją art. 22 lit. d sprowadza się pochodzenia orzeczeń. Pierwszy
przepis odnosi się do relacji orzeczenie zagraniczne podlegające uznaniu – orzeczenie krajowe, drugi do
relacji orzeczenie zagraniczne podlegające uznaniu – wcześniejsze orzeczenie zagraniczne (wydane w
państwie członkowskim lub w państwie trzecim). Na gruncie tego przepisu kolejność wydania orzeczeń
ma kluczowe znaczenie, ponieważ orzeczenie sądu innego państwa, spełniające warunki konieczne do
jego uznania w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o uznanie, musi pochodzić z daty
wcześniejszej niż orzeczenie, którego dotyczy wniosek (J. Maciejowska, Ustanie..., s. 512; J. Ciszewski,
Europejskie..., s. 97 i n.).

Art. 23.

1. Artykuł 23 dotyczy podstaw nieuznania orzeczenia dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej.
Przepis ten stanowi powtórzenie art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 1347/2000. Zawiera siedem podstaw
nieuznania orzeczenia w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej (negatywne przesłanki uznania).

2. Pierwszą negatywną przesłankę uznania stanowi oczywista sprzeczność uznania z porządkiem
publicznym państwa członkowskiego, w którym wystąpiono o uznanie, biorąc pod uwagę dobro dziecka
(art. 23 lit. a). Przesłanka ta została skonstruowana niemal identycznie, jak przesłanka odmowy uznania
orzeczenia w sprawach małżeńskich ujęta w art. 22 lit. a. Różnica między tymi przepisami polega na
konieczności uwzględnienia dobra dziecka przy podejmowaniu decyzji o uznaniu orzeczenia w sprawie
odpowiedzialności rodzicielskiej. W tym zakresie podstawowa zasada dobra dziecka została uznana za
podstawowy element porządku publicznego. Należy pamiętać, że ustalenia w zakresie ewentualnej
sprzeczności z dobrem dziecka nie mogą prowadzić do merytorycznej kontroli orzeczenia (J. Ciszewski,
Europejskie..., s. 98).

3. Druga przesłanka nieuznania orzeczenia dotyczy sytuacji, gdy orzeczenie zostało wydane bez
zapewnienia dziecku możliwości bycia wysłuchanym, z naruszeniem podstawowych zasad postępowania
w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o uznanie (art. 23 lit. b). Brak wysłuchania dziecka nie
zawsze będzie równoznaczny z brakiem możliwości uznania orzeczenia, ponieważ ograniczenia w tym
zakresie wynikać mogą z art. 12 konwencji z dnia 20 listopada 1989 r. o prawach dziecka. Naruszenie
podstawowych zasad postępowania w państwie członkowskim uznania będzie się sprowadzało do
ustalenia, czy gdyby postępowanie toczyło się w tym państwie – wysłuchanie dziecka byłoby niezbędne.

4. Trzecia negatywna przesłanka uznania orzeczenia dotyczy sytuacji, gdy orzeczenie zostało wydane
zaocznie, a osobie nieobecnej nie doręczono pisma wszczynającego postępowanie lub pisma
równorzędnego w czasie i w sposób umożliwiający jej przygotowanie obrony, chyba że zostanie ustalone,
iż taka osoba jednoznacznie zgadza się z orzeczeniem (art. 23 lit. c). Przesłanka ta została skonturowana
identycznie jak w art. 22 lit. c (zob. uwagi do tego przepisu).

5. Czwarta podstawa nieuznania dotyczy sytuacji, gdy jakakolwiek osoba twierdząca, że orzeczenie
stanowi naruszenie jej odpowiedzialności rodzicielskiej, składa wniosek przeciwko uznaniu orzeczenia,
jeżeli orzeczenie zostało wydane bez zapewnienia tej osobie możliwości bycia wysłuchaną (art. 23 lit. d).
W tym wypadku odmowa uznania następuje na wniosek, a nie z urzędu. Przesłanka ta nie znajdzie
zastosowania, w sytuacji gdy osoba nie została wysłuchana, mimo że miała taką możliwość. Wykluczona

jest możliwość złożenia wniosku o nieuznanie, w przypadku gdy orzeczenie o powrocie dziecka zostało
wydane i zaopatrzone w świadectwo zgodnie z przepisami art. 11 ust. 8 i art. 42 rozporządzenia (pkt 91
orzeczenia w sprawie C–195/08 PPU, Rinau).

6. Piąta podstawa polega na niemożności pogodzenia orzeczenia z późniejszym orzeczeniem
dotyczącym odpowiedzialności rodzicielskiej, wydanym w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o
uznanie (art. 23 lit. e). Przepis ten ma identyczną treść, jak art. 22 lit. c (zob. uwagi do tego przepisu).

7. Szósta negatywna przesłanka uznania orzeczenia zachodzi, gdy orzeczenia nie da się pogodzić z
późniejszym orzeczeniem dotyczącym odpowiedzialności rodzicielskiej, wydanym w innym państwie
członkowskim lub w kraju trzecim, w którym dziecko ma zwykły pobyt, o ile to późniejsze orzeczenie
spełnia warunki niezbędne do jego uznania w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o uznanie
(art. 23 lit. f). Przepis ten ma identyczną treść jak art. 22 lit. d (zob. uwagi do tego przepisu).

8. Siódma podstawa nieuznania dotyczy orzeczeń wydanych przy naruszeniu procedur określonych w
art. 56 rozporządzenia, dotyczącym umieszczenia dziecka poza rodziną w innym państwie członkowskim
(art. 23 lit. g).

Art. 24.

1. Artykuł 24 odnosi się do kwestii jurysdykcji w związku z uznawaniem orzeczeń. Przepis ten jest
odpowiednikiem art. 17 rozporządzenia nr 1347/2000. Podobne unormowanie zawierają rozporządzenie
Bruksela I (art. 35 ust. 3) oraz konwencja lugańska (art. 28 ak. 4). Dyspozycja art. 24 ustanawia zakaz
badania jurysdykcji państwa członkowskiego pochodzenia orzeczenia w ramach postępowania o jego
uznanie. Zgodnie z tym przepisem jurysdykcja sądu państwa członkowskiego pochodzenia orzeczenia nie
może być badana. Co więcej, wynikające z rozporządzenia oraz z prawa krajowego państwa
członkowskiego przepisy o jurysdykcji nie mogą stanowić podstawy zastosowania klauzuli porządku
publicznego. W konsekwencji ewentualne uchybienia w zakresie jurysdykcji nie mogą stanowić podstawy
do odmowy uznania orzeczenia (J. Ciszewski, Europejskie...., s. 103).

2. Należy zauważyć, że art. 64 ust. 2 i 4 ustanawia wyjątek od zakazu badania jurysdykcji sądu państwa
pochodzenia orzeczenia (J. Ciszewski, Przepisy przejściowe…, s. 59-76).

Art. 25.

Dyspozycja ta dotyczy różnic w regulacjach prawa krajowego państw członkowskich (państwa

pochodzenia orzeczenia oraz państwa, w którym wnosi się o uznanie) dotyczących spraw małżeńskich.
Artykuł 25 odnosi się tylko do orzeczeń wydanych w sprawach o rozwód, separację lub unieważnienie
małżeństwa, nie dotyczy odpowiedzialności rodzicielskiej. Zgodnie z tym przepisem nie można odmówić
uznania orzeczenia z tego powodu, że zgodnie z prawem państwa członkowskiego, w którym wystąpiono
o uznanie, rozwód, separacja lub unieważnienie małżeństwa byłyby niedopuszczalne przy wzięciu za
podstawę tego samego stanu faktycznego. Przepis ten ma na celu wyłączenie możliwości zastosowania
klauzuli porządku publicznego i odmowy uznania z uwagi na sprzeczność z porządkiem publicznym,
obejmującym podstawowe zasady prawa w zakresie rozwiązywania małżeństwa. Dyspozycja ta stanowi
dosłowne powtórzenie treści art. 18 rozporządzenia nr 1347/2000. Ponadto zgodnie z art. 6 ust. 2 lit. b
konwencji o uznawaniu rozwodów i separacji z dnia 1 czerwca 1970 r. odmowa uznania nie może
nastąpić z tego powodu, że zastosowano inne prawo niż to, które powinno być zastosowane według norm
prawa prywatnego międzynarodowego państwa uznającego. Artykuł 6 ust. 2 lit. a ww. konwencji wyłącza
możliwość odmowy uznania, jeżeli prawo wewnętrzne państwa uznającego nie dopuszcza rozwodu lub
separacji na podstawie tych samych faktów (J. Ciszewski, Europejskie..., s. 103 i n.).

Art. 26.

Artykuł 26 rozporządzenia ustanawia zasadę zakazu merytorycznego badania orzeczenia

podlegającego uznaniu. Przepis ten stanowi odpowiednik art. 36 rozporządzenia Bruksela I, art. 29
konwencji lugańskiej oraz art. 19 rozporządzenia nr 1347/2000. Dyspozycja ta dotyczy zarówno orzeczeń

w sprawach małżeńskich, jak i dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej.

Art. 27.

1. Rozporządzenie wprowadza w przepisie art. 27 możliwość zawieszenia postępowania w sprawie
uznania orzeczenia zagranicznego w przypadku wniesienia w państwie pochodzenia orzeczenia
zwyczajnego środka zaskarżenia. Wprowadzenie możliwości zawieszenia postępowania w sprawie
uznania orzeczenia, podobnie zresztą jak zawieszenie postępowania w sprawie stwierdzenia
wykonalności orzeczenia zagranicznego przewidziane w art. 35 rozporządzenia, ma na celu ochronę
strony postępowania, wobec której ma być stwierdzone wykonanie danego orzeczenia zagranicznego.
Ochrona ma na celu uniknięcie wystąpienia niekorzystnych skutków uznania orzeczenia, które może
jeszcze zostać w kraju jego wydania uchylone bądź zmienione. Jest to też konsekwencją przyjęcia przez
rozporządzenie możliwości stwierdzenia wykonalności orzeczeń, które w kraju swego pochodzenia nie są
jeszcze prawomocne lub ostateczne.

2. Należy uznać, że na gruncie rozporządzenia, identycznie jak na gruncie konwencji brukselskiej
pojęcie „zwyczajny środek zaskarżenia" podlega wykładni autonomicznej. Zgodnie z orzecznictwem
Trybunału Sprawiedliwości UE termin ten nie może być interpretowany zgodnie z miejscem prowadzenia
postępowania w sprawie o uznanie orzeczenia, co wynika ze zbyt istotnych różnic w zakresie rozumienia
tego pojęcia w systemach prawnych państw członkowskich. Trybunał wskazuje, iż przez pojęcie to
powinno rozumieć się możliwie jak najszerszy krąg środków przewidzianych przez systemy krajowe. Przy
badaniu danego środka należy kierować się okolicznością, czy jest to środek przewidziany przez prawo
danego kraju jako środek „normalny", będący procesowym skutkiem rozwoju postępowania. Ważne jest,
by wydanie orzeczenia w sprawie stanowiło punkt otwierający bieg terminu do wniesienia tego środka
(por.

orzeczenie

ETS

w

sprawie

Industrial

Diamond

Supplies

v.

Riva,

43/77,

www.europa.eu.int/eur-lex/en/indem.html, oraz K. Weitz, Konwencja z Lugano, wykonalność
zagranicznych orzeczeń przed sądami polskimi, Warszawa 2002, s. 269 i n.).

3. Rozporządzenie wprowadza w art. 27 ust. 2 szczególną regulację dotyczącą orzeczeń wydanych w
Irlandii i Zjednoczonym Królestwie. W przypadku wydania orzeczenia w tych właśnie państwach należy
przyjąć, iż możliwość skutecznego złożenia wniosku o zawieszenie postępowanie w sprawie uznania
orzeczenia pochodzącego z tych krajów pojawia się dopiero po tymczasowym wstrzymaniu wykonalności
orzeczenia. Warunkiem dodatkowym jest to, aby wstrzymanie nastąpiło z powodu wniesienia przez stronę
środka zaskarżenia od tego orzeczenia.

Art. 28.

1. Artykuł 28 dotyczy wykonywania orzeczeń z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej. Należy
wyjaśnić, że orzeczenia w sprawach małżeńskich nie podlegają wykonaniu na mocy tego przepisu,
ponieważ dokonanie wpisu w aktach stanu cywilnego następuje na podstawie uznania tych orzeczeń.
Dyspozycja ta dotyczy tych orzeczeń w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej, których uznanie nie
jest wystarczające dla osiągnięcia w pełni skutków w nich zamierzonych (np. orzeczenie dotyczące
styczności z dzieckiem). Zgodnie z tym przepisem orzeczenie w sprawie wykonywania odpowiedzialności
rodzicielskiej wobec dziecka wydane w jednym państwie członkowskim oraz w tym państwie wykonalne i
które zostało doręczone, jest wykonywane w innym państwie członkowskim, jeżeli jego wykonalność w
tym państwie została stwierdzona na wniosek którejkolwiek zainteresowanej strony (art. 28 ust. 1).
Przepis ten zawiera szczególne unormowanie w odniesieniu do Zjednoczonego Królestwa, ponieważ
orzeczenie takie jest wykonywane w Anglii i Walii, w Szkocji lub w Irlandii Północnej tylko wtedy, jeżeli na
wniosek którejkolwiek zainteresowanej strony zostało zarejestrowane do wykonania w tej części
Zjednoczonego Królestwa (art. 28 ust. 2).

2. Artykuł ten ustanawia dwa warunki stwierdzenia wykonalności zagranicznego orzeczenia:
wykonalność oraz jego doręczenie stronie przeciwnej. Orzeczenie to musi być wykonalne w państwie
członkowskim wydania. Pojęcie wykonalności było przedmiotem rozważań Trybunału Sprawiedliwości UE
na gruncie sprawy C-267/97 Eric Coursier v. Fortis Bank S.A Marine Bellami. Trybunał przyjął, iż w kwestii

badania faktu wykonalności danego orzeczenia istotne jest tylko to, czy orzeczenie to jest wykonalne ze
względu na swe warunki formalne. Oznacza to, że badanie wykonalności powinno obejmować
sprawdzenie, czy orzeczenie posiada formalne wymogi przewidziane przez państwo jego pochodzenia.
Chodzi w tym przypadku jedynie o przesłanki formalne dotyczące danego orzeczenia, nie zaś o
całokształt postępowania egzekucyjnego w danym państwie. Druga przesłanka dotyczy doręczenia
orzeczenia stronie, przeciwko której dochodzi się wykonania orzeczenia. Celem tej przesłanki jest
umożliwienie tej stronie dobrowolnego wykonania orzeczenia (J. Ciszewski, Europejskie..., s. 108).

Art. 29.

Artykuł 29 dotyczy właściwości miejscowej sądu posiadającego kompetencję w zakresie stwierdzenia

wykonalności orzeczenia. Zgodnie z art. 29 ust. 1 wniosek o stwierdzenie wykonalności wnosi się do sądu
znajdującego się w wykazie przekazanym Komisji zgodnie z art. 68 przez każde z państw członkowskich.
W odniesieniu do polski właściwe są miejscowo sądy okręgowe. Właściwość miejscową sądu określa się
na podstawie zwykłego pobytu osoby, przeciwko której ma być uzyskane wykonanie lub na podstawie
zwykłego pobytu dziecka, którego dotyczy wniosek (art. 29 ust. 2). Powyższe zasady wyznaczenia sądu
właściwego miejscowo mają charakter równorzędny. Oznacza to, że jeżeli dwa sądy będą właściwe na
mocy tego przepisu, wnioskodawca będzie dysponował wyborem, do którego sądu złożyć wniosek (J.
Ciszewski, Europejskie..., s. 110). Jeżeli żadne z miejsc, o których mowa w powyższym akapicie, nie
znajduje się w państwie członkowskim wykonania, właściwość miejscową określa się na podstawie
miejsca wykonania. Sytuacja taka będzie miała miejsce w przypadku złożenia wniosku o stwierdzenie
wykonania orzeczenia w państwie członkowskim, w którym nie ma miejsca zamieszkania ani osoba,
przeciwko której wydano orzeczenie, ani dziecko. Przykładem takiej sytuacji może być skierowanie
wniosku do sądu państwa, w którym znajduje się majątek dziecka.

Art. 30.

Przepis ten dotyczy całości postępowania w sprawie wniosku o stwierdzenie wykonalności

orzeczenia. Przebieg postępowania, które ma być wszczęte na wskutek złożenia wniosku podlega
zgodnie z przepisami rozporządzenia prawu państwa, w którym orzeczenie to ma być wykonane (art. 30
ust. 1). Przepisy tego kraju powinny regulować oczywiście kwestie procesowe nieuregulowane z
przepisach samego rozporządzenia.

W ust. 2 rozporządzenie wprowadza dodatkowy obowiązek dla strony składającej wniosek. Osoba ta

musi wskazać we wniosku adres do doręczeń w okręgu sądu, w którym wniosek jest składany. Przyjmuje
się, że obowiązek ten jest niezależny od tego, czy wniosek złożyła strona osobiście, czy przez
pełnomocnika procesowego. Przepis ten w zdaniu drugim modyfikuje ten obowiązek, w sytuacji gdy prawo
państwa wykonania orzeczenia nie przewiduje wymogu wskazywania takiego adresu. Wtedy strona jest
zmuszona wskazać we wniosku pełnomocnika do doręczeń ustanowionego dla oznaczonego procesu
(por. J. Ciszewski, Konwencja z Lugano – komentarz, Warszawa 2004, s. 246). Ponieważ przepisy prawa
polskiego nie przewidują w omawianej sytuacji wskazania adresu do doręczeń, zastosowanie znajdzie
zatem obowiązek wskazania pełnomocnika do doręczeń dla oznaczonego procesu (K. Weitz, Konwencja
z Lugano…, s. 148). Zgodnie z art. 30 ust. 3 do wniosku dołącza się dokumenty, o których mowa w art. 37
i 39 rozporządzenia.

Art. 31.

Artykuł 31 dotyczy niektórych aspektów orzekania sądu w sprawie wykonalności orzeczenia

zagranicznego. Zgodnie z ust. 1 tego przepisu sąd, do którego wniesiono wniosek, niezwłocznie wydaje
orzeczenie. Ani osoba, przeciwko której ma być uzyskane wykonanie, ani dziecko nie mają możliwości
złożenia w tym stadium postępowania jakiegokolwiek oświadczenia dotyczącego wniosku. Brak
możliwości złożenia jakiegokolwiek oświadczenia przez osobę, przeciwko której złożono wniosek,
znajduje wyjaśnienie w okoliczności, że skoro jest to postępowanie o charakterze wykonawczym i
jednostronnym, to dopuszczenie oświadczeń tej strony nie byłoby możliwe bez zmiany tego charakteru na
deklaratoryjny i kontradyktoryjny, co byłoby sprzeczne z samą jej logiką, zgodnie z którą prawo do obrony
jest zagwarantowane dzięki odwołaniu przewidzianemu w art. 33 rozporządzenia. Trybunał
Sprawiedliwości UE w orzeczeniu w sprawie C–195/08 PPU, Rinau (Dz. Urz. UE C 223 z 30.08.2008, s.
19) stwierdził, że art. 31 ust. 1 rozporządzenia w zakresie, w jakim stanowi on, że osoba, przeciwko której

wykonuje się orzeczenie, ani dziecko w tym stadium postępowania nie mają możliwości złożenia
jakiegokolwiek oświadczenia, nie ma zastosowania w postępowaniu w sprawie nieuznania orzeczenia
sądowego, wszczętego mimo braku wcześniejszego wniosku o uznanie tego samego orzeczenia. W takiej
sytuacji strona pozwana, która domaga się uznania, może składać oświadczenia.

Zgodnie z art. 31 ust. 2 wniosek o stwierdzenie wykonalności może być oddalony tylko z powodu

jednej z przyczyn przewidzianych w art. 22, 23 i 24 (podstawy nieuznania orzeczeń zagranicznych).
Orzeczenie nie może być w żadnym wypadku przedmiotem kontroli merytorycznej (art. 31 ust. 3).

Art. 32.

Przekazanie wnioskodawcy decyzji sądu w przedmiocie stwierdzenia wykonalności orzeczenia

zagranicznego następuje zgodnie z brzmieniem przepisu art. 32 rozporządzenia według procedury
przewidzianej przez prawo państwa wykonania orzeczenia. Rozporządzenie nie przewiduje obowiązku
przekazania decyzji drugiej stronie postępowania. Ponieważ zgodnie z art. 1151

1

k.p.c. sąd rozpoznaje

wniosek o nadanie klauzuli wykonalności na posiedzeniu niejawnym, sąd zgodnie z art. 357 § 2 k.p.c.
doręcza postanowienie z urzędu obu stronom wraz z uzasadnieniem.

Art. 33.

1. Przepis ten dotyczy środków zaskarżenia od orzeczenia w sprawie wniosku o stwierdzenie
wykonalności. Zgodnie z ust. 1 prawo wniesienia środka zaskarżenia od orzeczenia rozstrzygającego o
wniosku o stwierdzenie wykonalności przysługuje obu stronom. Należy pamiętać, że postępowanie to jest
postępowaniem toczącym się w I instancji ex parte, bez udziału stron. Strona, przeciwko której wnosi się o
wykonanie orzeczenia, dowiaduje się o wydanej w sprawie decyzji z zawiadomienia o orzeczeniu
wydanego na mocy art. 32 rozporządzenia. Możliwość złożenia środka zaskarżenia jest dla tej strony
możliwością dokonania pierwszej czynności procesowej w tej sprawie. W odróżnieniu od konwencji
lugańskiej rozporządzenie przewiduje wyraźnie, iż decyzja w sprawie stwierdzenia wykonalności może
być zaskarżona przez każdą ze stron. Środek zaskarżenia wnosi się do sądu znajdującego się w wykazie
przekazanym Komisji zgodnie z art. 68 przez każde z państw członkowskich (wersja skonsolidowana do
pobrania ze strony Europejskiego Atlasu Sądowniczego w sprawach cywilnych).

2. Rozporządzenie wyznacza miesięczny termin na złożenie środka zaskarżenia przeciwko stwierdzeniu
wykonalności. Termin ten zaczyna biec od doręczenia orzeczenia wydanego po rozpatrzeniu wniosku.
Jeżeli jednak strona, przeciwko której ma być uzyskane wykonanie, ma zwykły pobyt w państwie
członkowskim innym niż to, w którym nastąpiło stwierdzenie wykonalności, termin do wniesienia środka
zaskarżenia wynosi dwa miesiące i biegnie od dnia doręczenia tej stronie stwierdzenia wykonalności
osobiście lub w jej miejscu zamieszkania. Przedłużenie tego terminu z powodu dużej odległości jest
wyłączone (art. 33 ust. 5).

3. Środek zaskarżenia jest rozpoznawany zgodnie z przepisami właściwymi dla postępowania spornego,
co oznacza, że postępowanie przed sądem II instancji ma charakter kontradyktoryjny (art. 33 ust. 3).
Zasada ta oznacza zapewnienie możliwości aktywnego udziału w danym postępowaniu wszystkim
stronom postępowania, przerzucając jednocześnie na nie ciężar gromadzenia materiału procesowego.

4. Artykuł 33 ust. 4 rozporządzenia dotyczy sytuacji, gdy sąd I instancji oddalił wniosek i środek
zaskarżenia zostaje wniesiony przez wnioskodawcę. W powyższej sytuacji sąd wzywa stronę, przeciwko
której ma być uzyskane wykonanie. Jeżeli taka osoba nie stawi się w sądzie, stosuje się przepisy art. 18
rozporządzenia, mające na celu ochronę drugiej strony postępowania, która nie wdaje się w spór (J.
Ciszewski, Europejskie..., s. 124 i n.).

5. Należy wskazać, że dla każdej ze stron istotne powinno być to, iż zgodnie ze stanowiskiem Trybunału
Sprawiedliwości, w sytuacji kiedy strona nie składa środka zaskarżenia od orzeczenia stwierdzającego
wykonalność danego orzeczenia zagranicznego, tym samym pozbawia się możliwości powoływania się w
trakcie postępowania egzekucyjnego na zarzuty, które mogła podnieść w środku zaskarżenia (wyrok ETS
w

sprawie

Horst

Ludwig

Martin

Hoffman

v.

Adelheid

Krieg,

145/86,

www.europa.eu.int/eur-lex/en/indem.html, A. Adamek, Komentarz…, uwagi do art. 43, teza nr 3).

Art. 34.

Na mocy tego przepisu orzeczenie wydane w następstwie rozpoznania środka zaskarżenia może być

zaskarżone tylko w drodze postępowań, o których mowa w wykazie przekazanym Komisji zgodnie z art.
68 przez każde z państw członkowskich. Zgodnie z art. 68 państwa członkowskie przekazują Komisji
informacje na temat dopuszczalnego środka zaskarżenia, a także powiadamiają Komisję o wszelkich
zmianach tych wykazów. Komisja udostępnia publicznie te informacje poprzez publikowanie w Dzienniku
Urzędowym Unii Europejskiej oraz w każdy inny właściwy sposób. Wykaz środków zaskarżenia oraz
sądów

właściwych

można

pobrać

ze

strony

Europejskiego

Atlasu

Sądowniczego

(http://ec.europa.eu/justice_home/judicialatlascivil/html/rc_docsbisii_pl.htm). W przypadku postępowania
przed sądem polskim środek zaskarżenia to kasacja. Należy dodać, że postępowanie dotyczące
wniesienia kasacji i jej rozpoznania zostało poddane w całości prawu krajowemu.

Art. 35.

Przepis ten dotyczy zawieszenia postępowania mającego za przedmiot rozpatrzenie środka

zaskarżenia. Zgodnie z tym przepisem sąd rozpoznający środek zaskarżenia na podstawie art. 33 lub 34
może zawiesić postępowanie na wniosek strony, przeciwko której ma być uzyskane wykonanie, jeżeli w
państwie członkowskim pochodzenia został wniesiony od orzeczenia zwyczajny środek zaskarżenia lub
jeżeli termin do wniesienia takiego środka zaskarżenia jeszcze nie upłynął. W tym ostatnim przypadku sąd
może wyznaczyć termin, w którym środek zaskarżenia powinien być wniesiony. Wprowadzenie
możliwości zawieszenia postępowania o stwierdzenie wykonalności ma na celu ochronę strony, wobec
którego ma być stwierdzone wykonanie danego orzeczenia zagranicznego przed niekorzystnymi skutkami
mogącymi powstać w sytuacji, gdy orzeczenie, które ma być wobec niego egzekwowane, może jeszcze
zostać w kraju jego wydania uchylone bądź zmienione. Jest to też konsekwencją przyjęcia przez
rozporządzenie możliwości stwierdzenia wykonalności orzeczeń, które w kraju swego pochodzenia nie są
jeszcze prawomocne lub ostateczne. Wymogiem, który za to jest niezbędnym i to nie tylko w chwili
składnia wniosku o stwierdzenie wykonalności, ale i w trakcie trwania postępowania w tej sprawie, jest to,
aby orzeczenie było wykonalne w kraju, w którym zostało wydane. W przypadku zatem, gdyby wniosek o
zawieszenie był uzasadniony utratą przez orzeczenie cechy wykonalności, sąd nie powinien zawieszać
postępowania, lecz wniosek o stwierdzenie wykonalności oddalić (por. K. Weitz, Konwencja z Lugano…,
s. 267). Zawieszenie postępowania w sprawie stwierdzenia wykonalności następuje na wniosek. Osobą
uprawnioną do złożenia takiego wniosku jest osoba, przeciwko której przedmiotowe orzeczenie ma być
wykonane.

Artykuł 35 ust. 2 wprowadza szczególną regulację dotyczącą orzeczeń wydanych w Irlandii i

Zjednoczonym Królestwie. W przypadku wydania orzeczenia w tych państwach należy przyjąć, iż każdy z
przewidzianych przez prawo tych państw środków zaskarżenia możliwy do wniesienia od tego orzeczenia
jest środkiem „zwyczajnym" w rozumieniu rozporządzenia. Regulacja ta ułatwia badanie ewentualnego
wniosku o zawieszenie postępowania z powodu wniesienia środka zaskarżenia w kraju wydania
orzeczenia (J. Ciszewski, Europejskie..., s. 129; A. Adamek, Komentarz…, uwagi do art. 46 teza 8).

Art. 36.

Artykuł 36 dotyczy problematyki częściowego stwierdzenia wykonalności orzeczenia zagranicznego

dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej. Zgodnie z dyspozycją ust. 1, jeżeli orzeczenie rozstrzygnęło
o kilku dochodzonych roszczeniach i nie można zezwolić na wykonanie orzeczenia w całości, sąd zezwala
na jego wykonanie w odniesieniu do jednego lub kilku roszczeń. Warunkiem dopuszczalności
częściowego stwierdzenia wykonalności orzeczenia pochodzącego z innego państwa członkowskiego jest
dostatecznie wyraźne rozgraniczenie w badanym orzeczeniu roszczeń, które będą mogły być
egzekwowane w państwie, w którym toczy się przedmiotowe postępowanie, od roszczeń, które tej
możliwości nie uzyskają (por. orzeczenie ETS w sprawie Van der Boogaard v. Lumen, C-220/95,
www.europa.eu.int/eur-lex/en/indem.html). Ponadto rozporządzenie w przepisie art. 36 ust. 2 daje
wnioskodawcy wyraźną możliwość uzyskania stwierdzenia wykonalności tylko niektórych spośród
roszczeń objętych określonym orzeczeniem zagranicznym. Należy zauważyć, że rozwiązanie to umożliwi
niejednokrotnie przeprowadzenie egzekucji, w sytuacji kiedy wnioskodawca nie jest zainteresowany z
różnych powodów w przeprowadzeniu egzekucji całego orzeczenia naraz. Powodami tymi mogą być
koszty postępowania egzekucyjnego, które z uwagi na ich wysokość mogą zniechęcać wnioskodawcę

wobec nieznanego wyniku tego postępowania od egzekwowania od początku całości orzeczenia (A.
Adamek, Komentarz…, uwagi do art. 48 teza nr 2; J. Ciszewski, Europejskie..., s. 130).

Art. 37.

1. Przepis ten dotyczy dokumentów, na podstawie których właściwy organ państwa członkowskiego
podejmuje decyzję o uznaniu lub wykonaniu orzeczenia pochodzącego z innego państwa członkowskiego.
Zgodnie z art. 37 ust. 1 strona wszczynająca postępowanie o uznanie lub nieuznanie orzeczenia lub
stwierdzenie wykonalności zobowiązana jest do przedstawienia odpisu orzeczenia oraz zaświadczenia
wydanego zgodnie z art. 39 rozporządzenia.

2. Odpis orzeczenia winien spełniać warunki niezbędne do ustalenia jego autentyczności. Należy
zauważyć, że art. 52 rozporządzenia znosi wymóg legalizacji dokumentów przedkładanych w celu
uznania/nieuznania lub stwierdzenia wykonalności orzeczenia. W zakresie ustalenia autentyczności
dokumentów zastosowanie znajdzie konwencja znosząca wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów
urzędowych, sporządzona w Hadze dnia 5 października 1961 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 112, poz. 938), której
stronami są wszystkie państwa członkowskie UE. Akt ten znosi wymóg legalizacji, zastępując tę czynność
tzw. klauzulą apostille, którą dołącza właściwy organ państwa-strony, w którym dokument wystawiono.
Apostille jako jedyna czynność poświadczyć może autentyczność podpisu, charakteru, w jakim działała
osoba, która podpisała dokument oraz w razie potrzeby tożsamość pieczęci lub stempla, którym
opatrzony jest dokument (art. 3 konwencji). W sytuacji wątpliwości co do autentyczności przedstawianego
orzeczenia istnieje możliwość skontaktowania się w tej sprawie z wystawcą apostille, ponieważ konwencja
zobowiązuje organ, który wydał klauzulę, do sprawdzenia na wniosek każdej zainteresowanej osoby, czy
dane zawarte w apostille odpowiadają danym w rejestrze lub kartotece. W stosunku do polskich
dokumentów urzędem właściwym do wydawania apostille jest Ministerstwo Spraw Zagranicznych (zob.
Olczyk M., Wyrwiński M., Komentarz do rozporządzenia Rady (WE) nr 805/2004 z dnia 21 kwietnia 2004
r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych (Dz.
U.UE.L.04.413.15), LEX/el 2007, uwagi do art. 20 ust. 2).

Wnioskodawca nie może zostać zwolniony z obowiązku przedłożenia odpisu orzeczenia, tak jak w

przypadku innych dokumentów. Wobec tego brak odpisu orzeczenia powinien być rozstrzygany zgodnie z
prawem krajowym, tj. przepisami procesowymi organu, przed którym ma dojść do uznania. W przypadku
sądów będzie to art. 130 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., w przypadku organów administracyjnych art.
64 § 2 k.p.a. Zaświadczenie wskazane w art. 37 ust. 1 lit. b wystawiane jest na wniosek strony przez sąd
lub organ, który wydał orzeczenie podlegające uznaniu, na podstawie formularza stanowiącego załącznik
nr I do rozporządzenia.

3. Jeżeli orzeczenie zagraniczne jest orzeczeniem zaocznym, strona musi dodatkowo złożyć dokumenty
określone w art. 37 ust. 2: oryginał lub uwierzytelniony odpis dokumentu, z którego wynika, że pismo
wszczynające postępowanie lub pismo równorzędne zostało doręczone stronie, która nie stawiła się w
sądzie lub dokument wskazujący, że strona przeciwna jednoznacznie zgadza się z orzeczeniem.

Art. 38.

1. Przepis ten dotyczy problematyki braku dokumentów. Artykuł 38 ust. 1 liberalizujący obowiązek
wynikający z art. 37 rozporządzenia może mieć istotne znaczenie praktyczne. Należałoby uznać, że
skorzystanie przez sąd z jednej z możliwości określonych w art. 38 ust. 1 nie wyłącza dopuszczalności
zastosowania drugiej możliwości określonej tym przepisem (np. bezskuteczne wyznaczenie terminu do
przedstawienia dokumentu nie wyłącza możliwości poprzestania na dokumencie równorzędnym lub
zwolnienia od przedstawienia dokumentu). Na mocy tej dyspozycji zwolnienie z obowiązku przedstawienia
dokumentu jest możliwe, jeżeli dalsze wyjaśnienia sąd lub organ uzna za niekonieczne. Jako przykład
zastosowania tego przepisu można wskazać sytuację, w której o uznanie wnosi strona pozwana w
sprawie małżeńskiej, wobec której zapadł wyrok zaoczny. Ponieważ strona ta chce zawrzeć nowy związek
małżeński, zależy jej na uznaniu orzeczenia, mimo że zapadło ono przy jej bierności procesowej. W tym
przypadku nie ma potrzeby weryfikowania, czy nie zostały naruszone prawa procesowe strony, która
sama uznaje skutki płynące z orzeczenia zaocznego. Za zbędne należy uznać także żądanie od niej

dokumentów określonych w ust. 2 art. 37 rozporządzenia (J. Maciejowska, Ustanie..., s. 521).

2. Artykuł 38 ust. 2 dotyczy kwestii tłumaczenia dokumentów. Obowiązek tłumaczenia dotyczy także
odpisu orzeczenia. Decyzja odnośnie do złożenia tłumaczenia należy do organu uznającego, ponieważ w
sytuacji gdy treść dokumentu w języku obcym jest dla niego zrozumiała, nie jest konieczne żądanie
tłumaczenia. Należy zauważyć, że tłumaczenie dokumentu powinno zostać uwierzytelnione przez osobę
uprawnioną do tego w jednym z państw członkowskich, a więc niekoniecznie w państwie wydania
orzeczenia albo w państwie, w którym ma mieć miejsce uznanie. O tym, czy dana osoba uprawniona jest
do dokonywania uwierzytelnionego tłumaczenia, decyduje prawo państwa, w którym osoba ta została
upoważniona do dokonywania takich tłumaczeń. W Polsce stosowne uprawnienia posiada tłumacz
przysięgły (art. 13 ustawy z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie tłumacza przysięgłego – Dz. U. Nr 273,
poz. 2702).

Art. 39.

Przepis ten dotyczy procedury uzyskania zaświadczenia, które należy dołączyć do wniosku o

uznanie, nieuznanie lub stwierdzenie wykonalności orzeczenia. Na wniosek uprawnionej strony właściwy
sąd albo właściwy organ państwa członkowskiego pochodzenia wystawia zaświadczenie dotyczące
orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz orzeczeń w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej.
Zaświadczenie to sporządza się przy użyciu formularza znajdującego się w załączniku I (orzeczenia w
sprawach małżeńskich) lub w załączniku II (orzeczenia w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej). W
polskiej procedurze cywilnej kwestię wydawania stosownych zaświadczeń związanych z uznawaniem i
stwierdzaniem wykonalności orzeczeń, ugód sądowych lub innych tytułów egzekucyjnych w innych
państwach członkowskich reguluje art. 1144

1

k.p.c. Organem właściwym funkcyjnie w tym zakresie jest

przewodniczący, a nie skład orzekający sądu.

Art. 40.

Artykuł 40 określa zakres zastosowania sekcji 4 rozdziału III rozporządzenia. Sekcja ta poświęcona

została szczególnym zasadom wykonywania orzeczeń dotyczących prawa do osobistej styczności z
dzieckiem oraz orzeczeń, w których zarządzono powrót dziecka. Wykładnia oraz zakres stosowania tych
przepisów były przedmiotem orzeczenia prejudycjalnego Trybunału Sprawiedliwości UE (zob. wyrok z
dnia 11 lipca 2008 r. sprawie C–195/08 PPU, Rinau – Dz. Urz. UE C 223 z 30.08.2008, s. 19).
Rozporządzenie przewiduje, że orzeczenia wydane w jednym państwie członkowskim są uznawane w
innych państwach członkowskich bez potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania (art. 21 ust.
1). Następnie akt ten porządkuje problematykę uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach
odpowiedzialności rodzicielskiej poprzez wyodrębnienie dwóch ścieżek (art. 21 ust. 1 i 3, art. 11 ust. 8, art.
40 ust. 1 i art. 42 ust. 1). Zgodnie z pierwszą z nich wydania orzeczenia o uznaniu i nadania klauzuli
wykonalności można się domagać w trybie procedur przewidzianych w rozdziale III sekcja 2
rozporządzenia. Natomiast zgodnie z drugą wykonalność niektórych orzeczeń dotyczących prawa do
kontaktów lub nakazujących powrót dziecka podlega przepisom sekcji 4 tego samego rozdziału. Ta druga
ścieżka związana z postanowieniami konwencji haskiej z 1980 r. ma na celu doprowadzenie do
bezzwłocznego powrotu dziecka. Potwierdza tę wykładnię art. 40 ust. 2, zgodnie z którym podmiot
odpowiedzialności rodzicielskiej może bez naruszania przepisów sekcji 4 wnosić o uznanie i wykonanie
orzeczenia zgodnie z przepisami sekcji 1 i 2 rozdziału III rozporządzenia. Trybunał wskazuje na
szczególny charakter przepisów tej sekcji, ponieważ wykonalność orzeczenia nakazującego powrót
dziecka korzysta z autonomii proceduralnej, która ma zapobiec opóźnianiu powrotu dziecka bezprawnie
zabranego do innego państwa członkowskiego lub bezprawnie zatrzymanego w państwie członkowskim
innym niż to, w którym dziecko zwykle zamieszkiwało bezpośrednio przed bezprawnym zabraniem lub
zatrzymaniem. Autonomia proceduralna przepisów art. 11 ust. 8, art. 40 i 42 rozporządzenia oraz
pierwszeństwo jurysdykcyjne przyznane sądowi państwa członkowskiego pochodzenia w ramach sekcji 4
rozdziału III rozporządzenia zostały przejęte w jego art. 43 i 44, które przewidują, że do sprostowania
świadectwa stosuje się prawo państwa członkowskiego pochodzenia, że przeciwko wydaniu takiego
świadectwa nie przysługują żadne środki odwoławcze oraz że świadectwo to jest skuteczne wyłącznie w
granicach wykonalności orzeczenia.

Ponadto należy także zwrócić uwagę na zawarte w art. 21 ust. 3 rozporządzenia zastrzeżenie, że

„bez uszczerbku dla sekcji 4" każda zainteresowana strona może wystąpić w trybie postępowania

przewidzianego w sekcji 2 z wnioskiem o ustalenie, że orzeczenie podlega lub nie podlega uznaniu.
Zastrzeżenie to ma na celu uściślenie, że przyznane każdej ze stron uprawnienie do złożenia wniosku o
uznanie lub nieuznanie orzeczenia wydanego w państwie członkowskim nie wyklucza możliwości
skorzystania z reżimu przewidzianego w art. 11 ust. 8, art. 40 i 42 rozporządzenia, w sytuacji gdy
orzeczenie o powrocie następuje po orzeczeniu o odmowie powrotu, ponieważ ten reżim ma
pierwszeństwo przed reżimem przewidzianym w sekcji 1 i 2 rozdziału III.

Art. 41.

1. Artykuł 41 określa zasady wykonywania orzeczenia dotyczącego prawa do osobistej styczności z
dzieckiem. Celem tego przepisu jest zapewnienie dziecku możliwości utrzymywania kontaktów ze
wszystkimi osobami, posiadającymi odpowiedzialność rodzicielską po rozwiązaniu węzła małżeńskiego,
gdy osoby te mieszkają w innym państwie członkowskim.

Art. 41. ust. 1.

2. Artykuł 41 ust. 1 zapewnia bezpośrednią uznawalność i wykonalność w innym państwie członkowskim
orzeczeń dotyczących praw do kontaktów z dzieckiem pod warunkiem dołączenia stosownego
zaświadczenia. Niewątpliwe ułatwienie w kontaktach z dzieckiem stanowi zniesienie wymogu uzyskania
exequatur oraz brak możliwości sprzeciwienia się uznaniu orzeczenia. Należy wyjaśnić, że nowa
procedura nie stanowi przeszkody dla osób posiadających odpowiedzialność rodzicielską we
wnioskowaniu o uznanie i wykonanie orzeczenia zgodnie z procedurą exequatur na mocy sekcji 1 i 2
rozdziału III rozporządzenia (art. 40 ust. 2). Jak wskazuje Komisja w Praktycznym przewodniku… zasady
uznawania i wykonywania mają zastosowanie wyłącznie do orzeczeń, które przyznają prawo do
kontaktów z dzieckiem, natomiast decyzje o odrzuceniu wniosku o prawa do kontaktów z dzieckiem
podlegają zasadom ogólnym dotyczącym uznawania. Prawo do kontaktów z dzieckiem obejmuje w
szczególności prawo do zabrania dziecka w miejsce inne niż jego miejsce stałego pobytu na czas
określony (art. 2 pkt 10 rozporządzenia). Zasady wykonywania orzeczenia określone w tym przepisie mają
zastosowanie do wszelkich praw do kontaktów z dzieckiem, niezależnie od tego, komu przysługują.
Zgodnie z prawem krajowym prawo do kontaktów z dzieckiem może być przyznane rodzicowi, z którym
dziecko nie mieszka, lub innym członkom rodziny, takim jak dziadkowie lub osoby trzecie. Polski kodeks
rodzinny i opiekuńczy przyznaje prawo utrzymywania kontaktów w dzieckiem nie tylko jego rodzicom, lecz
także rodzeństwu, dziadkom, powinowatym w linii prostej, a także innym osobom, które sprawowały przez
dłuższy czas pieczę nad dzieckiem (art. 113 oraz 113

6

k.r.o.). Prawa do kontaktów z dzieckiem obejmują

wszystkie formy kontaktów pomiędzy dzieckiem a inną osobą, w tym na przykład kontakty telefoniczne i
poprzez pocztę elektroniczną.

Art. 41. ust. 2.

3. Orzeczenie dotyczące prawa do kontaktów z dzieckiem jest bezpośrednio uznawane i wykonalne w
innym państwie członkowskim pod warunkiem dołączenia zaświadczenia wydanego przez sąd w kraju
pochodzenia, który wydał orzeczenie. Zaświadczenie to gwarantuje, że w państwie członkowskim
pochodzenia były respektowane określone gwarancje proceduralne. Sąd w kraju pochodzenia wydaje
świadectwo po sprawdzeniu, że respektowane były następujące zabezpieczenia proceduralne:

1) wszystkie zainteresowane strony zostały wysłuchane,
2) dziecko zostało wysłuchane, chyba że uznano to za niewłaściwe ze względu na jego wiek i

stopień dojrzałości,

3) jeżeli orzeczenie zostało wydane zaocznie, a stronie, która się nie stawiła, doręczono pismo

zawiadamiające o wszczęciu postępowania w czasie i w sposób umożliwiający jej przygotowanie
obrony lub stronie doręczono taki dokument niezgodnie z wymienionymi warunkami, niemniej
jednak ustalono, że uznała ona orzeczenie w sposób nie budzący wątpliwości (zob. uwagi do art.
18 rozporządzenia).

Jeżeli powyższe warunki nie były respektowane, orzeczenie nie będzie korzystać z przymiotu

bezpośredniej uznawalności i wykonalności w innych państwach członkowskich, co oznacza, że strony

będą musiały w tym celu wnioskować o exequatur.

4. Sąd w kraju pochodzenia orzeczenia wydaje zaświadczenie przy użyciu standardowego formularza,
stanowiącego załącznik nr III do rozporządzenia. Formularz wypełnia się w języku, w którym sporządzono
orzeczenie. Należy zauważyć, ze zaświadczenie nie tylko potwierdza uczynienie zadość niezbędnym
gwarancjom proceduralnym określonym w art. 41 ust. 2 rozporządzenia, ale również zawiera informacje
praktyczne, które mają ułatwić wykonanie orzeczenia (np. imiona, nazwiska i adresy osób posiadających
odpowiedzialność rodzicielską i dzieci, których dotyczy sprawa, uzgodnienia praktyczne dotyczące
wykonywania praw do kontaktów z dzieckiem, szczególne obowiązki osoby posiadającej prawo do
kontaktów z dzieckiem lub drugiego rodzica oraz ewentualne ograniczenia, jakie mogą być związane z
wykonywaniem prawa do kontaktów z dzieckiem). Wszelkie zobowiązania wymienione w świadectwie,
dotyczące praw do kontaktów z dzieckiem, są z zasady bezpośrednio wykonalne na podstawie tego
przepisu.

Art. 41. ust. 3.

5. Artykuł 41 ust. 3 wskazuje, kiedy sąd w kraju pochodzenia ma obowiązek wydać zaświadczenie z
urzędu. Na mocy tego przepisu, jeżeli w chwili ogłoszenia orzeczenia prawo do osobistej styczności z
dzieckiem dotyczy sytuacji o charakterze transgranicznym, zaświadczenie wydaje się z urzędu, gdy tylko
orzeczenie staje się wykonalne lub tylko tymczasowo wykonalne. Jeżeli natomiast charakter
transgraniczny sytuacji pojawia się dopiero później, zaświadczenie wydaje się na wniosek jednej ze stron.
Dyspozycję tę należy uzupełnić o treść art. 41 ust. 1 stanowiącego, że nawet jeżeli prawo krajowe nie
przewiduje wykonalności orzeczenia przyznającego prawo do osobistej styczności z mocy samego prawa,
sąd państwa członkowskiego pochodzenia może stwierdzić wykonalność orzeczenia, niezależnie od
wniesienia jakiegokolwiek środka zaskarżenia.

6. Sędzia wydaje świadectwo z urzędu (ex officio), jeżeli w chwili wydania orzeczenia wiadomym jest, że
sprawa dotyczy sytuacji transgranicznej, ponieważ np. jeden z rodziców zamieszkuje w innym państwie
członkowskim lub planuje przemieszczenie się do innego państwa członkowskiego. Zaświadczenie
wydane może zostać w chwili, gdy orzeczenie staje się wykonalne, nawet jedynie tymczasowo. Prawo
krajowe wielu państw członkowskich stanowi, że orzeczenia dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej są
„wykonalne" niezależnie od złożenia odwołania. Zgodnie z art. 579 k.p.c. postanowienie sądu
opiekuńczego w sprawach styczności z dzieckiem staje się wykonalne po jego uprawomocnieniu się.
Jeżeli prawo krajowe nie pozwala na wykonanie orzeczenia w trakcie postępowania odwoławczego,
rozporządzenie przyznaje to prawo sądowi w kraju pochodzenia. Ma to na celu uniemożliwienie
wnoszenia odwołania w celu spowodowania zbędnej zwłoki w wykonaniu orzeczenia.

Jeżeli natomiast w chwili wydania orzeczenia okoliczności sprawy nie wskazują, że prawo do

kontaktów z dzieckiem będzie wykonywane poza granicami kraju, sąd nie ma obowiązku wydania
świadectwa. Zgodnie ze wskazówkami Komisji, w sytuacji gdy okoliczności sprawy wskazują na istnienie
rzeczywistej lub potencjalnej możliwości, że prawa do kontaktów z dzieckiem będą miały charakter
transgraniczny, sąd może uznać za dobrą praktykę wydanie świadectwa jednocześnie z wydaniem
orzeczenia. Taka sytuacja może mieć miejsce zwłaszcza wtedy, gdy sąd znajduje się w pobliżu granicy
innego państwa członkowskiego lub kiedy osoby posiadające odpowiedzialność rodzicielską są
obywatelami różnych państw (Praktyczny przewodnik..., s. 34). Gdy sytuacja transgranicznego charakteru
dopiero w późniejszym czasie, np. wskutek przemieszczenia się przez jedną z osób posiadających
odpowiedzialność rodzicielską do innego państwa członkowskiego, każda ze stron może zwrócić się o
wydanie świadectwa do sądu w kraju pochodzenia, który wydał orzeczenie.

Art. 42.

1. Artykuł 42 dotyczy wykonania orzeczenia zarządzającego powrót dziecka bezprawnie uprowadzonego
lub zatrzymanego w państwie członkowskim innym niż państwo zwykłego pobytu dziecka. Należy
wyjaśnić, że szczególny reżim wykonania powyższych orzeczeń ma zastosowanie jedynie w przypadku,
gdy powrót dziecka następuje po orzeczeniu o odmowie powrotu, o którym mowa w art. 11 ust. 8
rozporządzenia (wyrok z dnia 11 lipca 2008 r. w sprawie C–195/08 PPU, Rinau – Dz. Urz. UE C 223 z

30.08.2008, s. 19, pkt 69). Wskazany powyżej przepis stanowi, że bez względu na orzeczenie o odmowie
powrotu dziecka na podstawie art. 13 konwencji haskiej z 1980 r. każde następne orzeczenie wymagające
powrotu dziecka, wydane przez sąd właściwy na podstawie niniejszego rozporządzenia, podlega
wykonaniu zgodnie z sekcją 4 rozdziału III w celu zabezpieczenia powrotu dziecka. Trybunał przyznaje, że
wyrażenie „bez względu na orzeczenie o odmowie powrotu" jest do pewnego stopnia niejasne, jednakże
jego powiązanie z pojęciem „każde następne orzeczenie" wskazuje na istnienie związku czasowego
między jednym orzeczeniem, tj. orzeczeniem o odmowie powrotu oraz orzeczeniem wydanym później.
Według Trybunału takie sformułowanie nie pozostawia jakichkolwiek wątpliwości co do tego, że pierwsze
orzeczenie zapadło wcześniej. Wykładnię taką potwierdza treść pkt 17 motywów do rozporządzenia,
wskazująca, że orzeczenie odmawiające powrotu „może zostać zastąpione późniejszą decyzją podjętą
przez sąd państwa członkowskiego miejsca stałego pobytu dziecka przed bezprawnym zabraniem lub
zatrzymaniem", jak również art. 42 ust. 2 lit. c nakładający na sąd obowiązek uwzględnienia przy
wydawaniu orzeczenia przyczyn i dowodów leżących u podstaw orzeczenia wydanego na podstawie art.
13 konwencji haskiej z 1980 r. Opierając się na powyższych argumentach, Trybunał sprawiedliwości UE
jednoznacznie stwierdza, że art. 40 ust. 1 lit. b rozporządzenia jest przepisem, który znajduje
zastosowanie wyłącznie wówczas, gdy istnieje wcześniejsze orzeczenie, wydane w państwie
członkowskim pochodzenia.

2. Wyrok TS UE sprawie C–195/08 PPU, Rinau zawiera więcej cennych wskazówek na temat
stosowania przepisów rozporządzenia dotyczących bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka.
Celem przepisów dotyczących powrotu dziecka jest nie tylko zapewnienie niezwłocznego powrotu dziecka
do państwa członkowskiego, w którym zwykle zamieszkiwało bezpośrednio przed bezprawnym zabraniem
lub zatrzymaniem, lecz także umożliwienie sądowi państwa członkowskiego pochodzenia ocenę przyczyn
i dowodów leżących u podstaw orzeczenia odmawiającego powrotu. W szczególności sąd państwa
pochodzenia ma obowiązek ustalić, czy zostały spełnione przesłanki wystawienia zaświadczenia
określone w art. 42 ust. 2 rozporządzenia: wszystkie strony zostały wysłuchane, dziecko zostało
wysłuchane, chyba że uznano, iż byłoby to niewłaściwe ze względu na jego wiek i poziom dojrzałości,
oraz czy orzeczenie uwzględniało przyczyny i dowody leżące u podstaw decyzji o odmowie powrotu
dziecka. Ocena ta należy ostatecznie do sądu państwa pochodzenia, natomiast kwestie incydentalne
pojawiające się lub powtarzające się w państwie członkowskim wykonania nie są decydujące i można
uznać, że nie mają one znaczenia dla celów stosowania rozporządzenia. W przeciwnym razie przepisy
rozporządzenia mogłyby zostać pozbawione effet utile, ponieważ cel polegający na niezwłocznym
powrocie dziecka byłby uzależniony od wyczerpania procedur istniejących w prawie krajowym państwa
członkowskiego, w którym dziecko zostało bezprawnie zatrzymane. Takie ryzyko tym bardziej należy
rozważyć, że w przypadku małych dzieci czas biologiczny nie może być mierzony według ogólnych
kryteriów z uwagi na ich strukturę psychiczną i intelektualną oraz szybkość jej rozwoju. Jeżeli sąd w kraju
pochodzenia wydaje orzeczenie, które nie pociąga za sobą powrotu dziecka, sprawa zostanie zamknięta.
W takiej sytuacji właściwość w kwestii istoty sprawy przysługuje sądom państwa członkowskiego, do
którego dziecko zostało uprowadzone. Jeżeli natomiast sąd w kraju pochodzenia wydaje orzeczenie, które
pociąga za sobą powrót dziecka, orzeczenie to bezpośrednio uznawane i wykonalne w innym państwie
członkowskim, pod warunkiem dołączenia do niego zaświadczenia.

3. Zgodnie z art. 42 ust. 1 powrót dziecka zarządzony w wykonalnym orzeczeniu wydanym w jednym
państwie członkowskim, jest uznawany i wykonalny w innym państwie członkowskim, bez potrzeby
stwierdzenia wykonalności oraz bez możliwości sprzeciwienia się uznaniu, jeżeli orzeczenie uzyskało
zaświadczenie w państwie członkowskim pochodzenia zgodnie z art. 42 ust. 2. Orzeczenie sądu państwa
członkowskiego pochodzenia zaopatrzone w zaświadczenie jest automatycznie wykonalne we wszystkich
państwach członkowskich, a nie tylko w tym, w którym wydano orzeczenie o odmowie powrotu dziecka.
Oznacza to, że przemieszczenie się dziecka do innego państwa członkowskiego nie ma wpływu na
orzeczenie sądu w kraju pochodzenia i nie jest konieczne wszczynanie nowego postępowania w sprawie
powrotu dziecka zgodnie z konwencją haską z 1980 r., a jedynie wykonanie orzeczenia sądu w kraju
pochodzenia.

Sąd państwa członkowskiego pochodzenia może stwierdzić wykonalność orzeczenia, niezależnie od

wniesienia jakiegokolwiek środka zaskarżenia, nawet jeżeli prawo krajowe nie przewiduje wykonalności
orzeczenia zarządzającego powrót dziecka. Trybunał Sprawiedliwości UE wyjaśnia, że z chwilą, gdy
orzeczenie o odmowie powrotu zostało wydane i przekazane do wiadomości sądu państwa pochodzenia,

dla celów wydania świadectwa przewidzianego w art. 42 rozporządzenia bez znaczenia jest, czy
orzeczenie to zostało zawieszone, zmienione, uchylone lub w każdym razie nie uprawomocniło się albo
zostało zastąpione orzeczeniem o powrocie, o ile powrót dziecka w rzeczywistości nie nastąpił.

4. Sąd w kraju pochodzenia powinien zapewnić, aby: wszystkie strony zostały wysłuchane, dziecko
zostało wysłuchane, chyba że uznano, iż byłoby to niewłaściwe ze względu na jego wiek i poziom
dojrzałości, oraz aby orzeczenie uwzględniało przyczyny i dowody leżące u podstaw decyzji o odmowie
powrotu dziecka (art. 42 ust. 2). W przeciwnym razie orzeczenie nie będzie korzystać z przymiotu
bezpośredniej uznawalności i wykonalności.

W celu prawidłowego uwzględnienia przyczyn i dowodów leżących u podstaw decyzji o odmowie

powrotu dziecka sąd pochodzenia powinien współpracować z sądem, który odmówił powrotu dziecka.
Komisja wskazuje, że jeżeli obaj sędziowie posługują się tym samym językiem, powinni bez wahania
kontaktować się bezpośrednio telefonicznie lub za pośrednictwem poczty elektronicznej. Natomiast w
przypadku trudności językowych pomocy będą mogły udzielić organy centralne (Praktyczny przewodnik...,
s. 46).

Należy zauważyć, że wysłuchanie przez sąd pochodzenia osoby, która uprowadziła dziecko, oraz

dziecka będzie trudne z uwagi na fakt przebywania tych osób w innym państwie członkowskim. Z uwagi
na znikome prawdopodobieństwo stawienia się w sądzie tych osób, zajdzie konieczność ich przesłuchania
na terytorium innego państwa członkowskiego. W tym zakresie bardzo pomocne będzie skorzystanie z
możliwości oferowanych przez rozporządzenie nr 1206/2001 (rozporządzenie Rady (WE) nr 1206/2001 z
dnia 28 maja 2001 r. w sprawie współpracy między sądami państw członkowskich przy przeprowadzaniu
dowodów w sprawach cywilnych lub handlowych – Dz. Urz. WE L 174 z 27.06.2001, s. 1; Dz. Urz. UE
Polskie wydanie specjalne, rozdz. 19, t. 4, s. 121). Rozporządzenie to umożliwia przeprowadzanie
dowodów na terytorium innego państwa członkowskiego za pośrednictwem wideokonferencji i
telekonferencji. Drugim czynnikiem utrudniającym wysłuchanie osoby, która bezprawnie uprowadziła
dziecko, jest fakt, że niektóre państwa członkowskie kwalifikują uprowadzenie dziecka jako przestępstwo.
Do państw tych należy Polska, ponieważ zgodnie z art. 211 kodeksu karnego uprowadzenie lub
zatrzymanie małoletniego poniżej 15 lat stanowi czyn karalny, zagrożony karą pozbawienia wolności do
lat 3. Komisja wskazuje, że państwa te powinny przyjąć właściwe środki w celu zapewnienia, by osoba
posiadająca prawo do opieki, która uprowadziła dziecko, mogła uczestniczyć w postępowaniu sądowym w
państwie członkowskim pochodzenia bez groźby sankcji karnych (Praktyczny przewodnik..., s. 46).

5. W sprawach dotyczących powrotu dziecka sąd państwa członkowskiego pochodzenia wydaje z
urzędu zaświadczenie w sprawie powrotu dziecka przy użyciu formularza znajdującego się w załączniku
nr IV do rozporządzenia. Sąd wypełnia formularz w tym samym języku, w którym sporządzono orzeczenie.
W przypadku gdy sąd lub inny organ podejmuje środki mające na celu zapewnienie ochrony dziecka po
jego powrocie do państwa zwykłego pobytu (zob. art. 11 ust. 4), należy je wymienić w zaświadczeniu.

Art. 43.

1. Przepis ten dotyczy sprostowania zaświadczeń wydanych zgodnie z przepisami sekcji 4 rozdziału III
rozporządzenia. Chodzi o zaświadczenie dotyczące orzeczenia w sprawie prawa do osobistej styczności z
dzieckiem wydane zgodnie z art. 41 ust. 1 rozporządzenia (zob. załącznik nr III do rozporządzenia) oraz
zaświadczenie dotyczące orzeczenia w sprawie powrotu dziecka, wydane na mocy art. 42 ust. 1
rozporządzenia (zob. załącznik nr IV do rozporządzenia). Możliwość złożenia wniosku o sprostowanie
zaświadczenia istnieje, jeżeli sąd w kraju pochodzenia orzeczenia, wydając świadectwo, popełnił błąd, na
skutek którego świadectwo nie oddaje prawidłowo treści orzeczenia. Wniosek o sprostowanie należy
skierować do sądu państwa pochodzenia orzeczenia (Praktyczny przewodnik..., s. 35). Do sprostowania
zaświadczenia zastosowanie ma prawo państwa członkowskiego pochodzenia.

2. Artykuł 43 ust. 2 wyraźnie wyłącza możliwość odwołania się od wydanego świadectwa. Wzmacnia
zasadę określoną w tym przepisie pkt 24 motywów do rozporządzenia, zgodnie z którym „na
zaświadczenie, które zostało wydane w celu ułatwienia wykonania orzeczenia, nie powinien przysługiwać
żaden środek zaskarżenia. Zaświadczenie powinno być jedynie przedmiotem sprostowania w przypadku
omyłki, tzn. jeżeli w zaświadczeniu nie została poprawnie odzwierciedlona treść orzeczenia". W

konsekwencji podstawy nieuznania wymienione w art. 23 nie stosują się do tych orzeczeń. Poprzez
wykluczenie jakiejkolwiek możliwości wniesienia środka odwoławczego z wyjątkiem wniosku o
sprostowanie w rozumieniu art. 43 ust. 1, rozporządzenie ma na celu uniknięcie sytuacji, w której
skuteczność jego przepisów byłaby osłabiona wskutek nadużycia procedury odwoławczej. Ponadto wśród
procedur odwoławczych wskazanych w art. 68 rozporządzenia nie figuruje ani jedna dotycząca orzeczeń
wydanych w ramach sekcji 4 rozdziału III rozporządzenia.

3. W sytuacji gdy nie wyrażono jakiejkolwiek wątpliwości co do autentyczności świadectwa, a samo
świadectwo zawiera wszystkie elementy, jakich wymaga rozporządzenie, to środek odwoławczy od
wydania świadectwa lub sprzeciw wobec jego uznania podlegają na podstawie art. 43 ust. 2 wyłącznie
odrzuceniu, a sąd wezwany może jedynie stwierdzić wykonalność orzeczenia zaopatrzonego w
świadectwo (pkt 88 orzeczenia w sprawie C-195/08 PPU, Rinau).

Art. 44.

Zgodnie z tym przepisem zaświadczenie jest skuteczne tylko w ramach wykonalności orzeczenia.

Przepis ten dotyczy zarówno zaświadczenia dotyczącego orzeczenia w sprawie prawa do osobistej
styczności z dzieckiem, wydanego zgodnie z art. 41 ust. 1 rozporządzenia, jak i zaświadczenia
dotyczącego orzeczenia w sprawie powrotu dziecka, wydanego na mocy art. 42 ust. 1 rozporządzenia.

Art. 45.

Artykuł 45 dotyczy dokumentów wymaganych w celu wykonania orzeczeń dotyczących prawa do

osobistej styczności z dzieckiem oraz orzeczeń zarządzających powrót dziecka. Zgodnie z ust. 1 tego
przepisu strona, która wnosi o wykonanie orzeczenia, przedstawia: odpis orzeczenia, który spełnia
warunki niezbędne do ustalenia jego autentyczności oraz zaświadczenie, o którym mowa w art. 41 ust. 1
(zaświadczenie dotyczące orzeczenia w sprawie prawa do osobistej styczności z dzieckiem) lub w art. 42
ust. 1 (zaświadczenie dotyczące orzeczenia w sprawie powrotu dziecka). Obowiązek tłumaczenia
dokumentów został ograniczony do elementów niezbędnych dla prawidłowego wykonania orzeczeń. Do
zaświadczenia, o którym mowa w art. 41 ust. 1, dołącza się tłumaczenie pkt 12 dotyczącego warunków
wykonywania prawa do osobistej styczności z dzieckiem. Natomiast do zaświadczenia, o którym mowa w
art. 42 ust. 1, dołącza się tłumaczenie pkt 14 dotyczącego warunków wdrażania środków podjętych w celu
zapewnienia powrotu dziecka. Regulacja ta wpływa na ograniczenie kosztów postępowania. Tłumaczenie
dokonane jest w języku urzędowym lub w jednym z języków urzędowych państwa członkowskiego
wykonania bądź w jakimkolwiek innym języku, wyraźnie przez państwo członkowskie wykonania
dopuszczonym. Przepis ten zastrzega, że tłumaczenie musi być uwierzytelnione przez osobę posiadającą
wymagane uprawnienia w jednym z państw członkowskich. W Polsce stosowne uprawnienia posiada
tłumacz przysięgły (art. 13 ustawy z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie tłumacza przysięgłego – Dz. U.
Nr 273, poz. 2702).

Języki akceptowane w przypadku zaświadczeń dotyczących praw do kontaktñw z dzieckiem

zgodnie z art. 45 ust. 2

AUSTRIA – niemiecki
BELGIA – język urzędowy miejsca wykonania. Język ten (odpowiednio francuski, niderlandzki lub

niemiecki) jest określony w kolumnie II listy (Manuel) gmin belgijskich i okręgów sądowych sądów
pierwszej instancji tribunaux de première instance załączonej do rozporządzenia o przeprowadzaniu
dowodów Obtention des preuves (F – francuski, N – niderlandzki, D – niemiecki)

BUŁGARIA – angielski, bułgarski, francuski
CYPR – angielski, grecki, turecki
CZECHY – angielski, czeski, niemiecki
ESTONIA – angielski, estoński
FINLANDIA – angielski, fiński, szwedzki
FRANCJA – angielski, francuski
GRECJA – angielski, francuski, grecki
HISZPANIA – hiszpański
HOLANDIA – angielski, niderlandzki, niemiecki
IRLANDIA – angielski, irlandzki
LITWA – litewski

LUKSEMBURG – angielski, francuski, niemiecki
ŁOTWA – angielski, łotewski
MALTA – angielski, maltański
NIEMCY – niemiecki
POLSKA – polski
PORTUGALIA – angielski, portugalski
RUMUNIA – angielski, francuski, rumuński
SŁOWACJA – słowacki
SŁOWENIA – słoweński
SZWECJA – angielski, szwedzki
WĘGRY – angielski, francuski, niemiecki, węgierski
WIELKA BRYTANIA – angielski, francuski
WŁOCHY– angielski, francuski, włoski

Art. 46.

Przepis ten dotyczy uznawania i wykonywania dokumentów urzędowych oraz porozumień między

stronami. Zgodnie z tą dyspozycją dokumenty urzędowe, które zostały sporządzone i są wykonalne w
jednym państwie członkowskim, jak również porozumienia między stronami, które są wykonalne w
państwie członkowskim, w którym zostały zawarte, uznaje się i stwierdza ich wykonalność na tych samych
warunkach jak orzeczenia. Należy zauważyć, że ich uznawanie i wykonywanie jest uzależnione od
sporządzenia i wykonalności w państwie członkowskim.

Art. 47.

1. Artykuł 47 określa zasady wykonania orzeczenia pochodzącego z innego państwa członkowskiego w
państwie wykonania: zasadę lex fori (ust. 1) oraz zasadę niedyskryminacji orzeczenia zagranicznego (ust.
2). Podstawową zasadą obowiązującą w postępowaniu egzekucyjnym jest zasada lex fori, zgodnie z którą
postępowanie wykonawcze podlega prawu państwa członkowskiego wykonania. Regulacjom państwa
członkowskiego wykonania podlegają kwestie wskazania organów egzekucyjnych, sposobów
prowadzenia egzekucji oraz środków obrony przed egzekucją. Zgodnie z art. 47 ust. 2 orzeczenie, którego
wykonalność została stwierdzona zgodnie z przepisani rozporządzenia, jest wykonywane na takich
samych warunkach, jak wykonalne orzeczenia wydane w państwie członkowskim wykonania. Ta sama
zasada dotyczy wykonywania decyzji mających za przedmiot prawo do osobistej styczności z dzieckiem,
jak również powrotu dziecka, opatrzonych zaświadczeniem. W szczególności orzeczenie, dla którego
wydano zaświadczenie nie może podlegać wykonaniu, jeżeli nie da się go pogodzić z późniejszym
wykonalnym orzeczeniem.

2. Należy zauważyć, że zwłaszcza w przypadku orzeczeń dotyczących kontaktów z dzieckiem oraz
powrotu dziecka po jego uprowadzeniu, w odniesieniu do których to kwestii uchylono procedurę exequatur
w celu przyspieszenia postępowania, bardzo istotne jest stosowanie przez organy krajowe zasad, które
zabezpieczają sprawne i szybkie wykonywanie orzeczeń wydanych na mocy rozporządzenia, tak, by nie
podważyć celów tego aktu. Tym bardziej że w tym zakresie Europejski Trybunał Praw Człowieka
konsekwentnie orzeka, iż organy państwa będącego stroną konwencji haskiej z 1980 r., po ustaleniu, że
dziecko zostało bezprawnie zabrane w świetle konwencji, mają obowiązek podjęcia właściwych i
skutecznych działań w celu zabezpieczenia powrotu dziecka. Niepodjęcie takich działań stanowi
naruszenie art. 8 europejskiej konwencji praw człowieka, dotyczącego prawa do respektowania życia
rodzinnego (Praktyczny przewodnik..., s. 51; A. Szkalnna, Naruszenie prawa do poszanowania życia
rodzinnego zagwarantowanego w EKPCz, EPS 2010, nr 1, s. 18-28).

Art. 48.

Artykuł 48 dotyczy uprawnienia sądów w państwie członkowskim wykonania do podjęcia uzgodnień

praktycznych dotyczących egzekwowania praw do osobistej styczności z dzieckiem. Należy zauważyć, że
w sytuacji gdy orzeczenie nie zawiera informacji dotyczących uzgodnień w zakresie praw do kontaktów z
dzieckiem lub zawiera informacje niewystarczające, jego wykonanie może być utrudnione lub nawet

uniemożliwione. Dlatego art. 48 rozporządzenia przyznaje sądom państwa członkowskiego wykonania
uprawnienie do podjęcia koniecznych uzgodnień praktycznych, dotyczących organizacji wykonywania
prawa do kontaktów z dzieckiem, pod warunkiem że nie naruszy to istotnych elementów orzeczenia.
Uzgodnienia praktyczne przyjęte zgodnie z tym przepisem przestają mieć zastosowanie z chwilą wydania
orzeczenia przez sąd państwa członkowskiego, który posiada właściwość co do istoty sprawy (art. 48 ust.
2 rozporządzenia).

Art. 49.

Artykuł 49 dotyczy kosztów postępowania. Zgodnie z tą dyspozycją przepisy rozdziału III, z wyjątkiem

przepisów sekcji 4, mają także zastosowanie do ustalania kosztów postępowania wszczętego zgodnie z
rozporządzeniem oraz do wykonania postanowienia w sprawie takich kosztów.

Art. 50.

Dyspozycja ta dotyczy zwolnienia od kosztów procesowych. Powód lub wnioskodawca, który

korzystał w państwie członkowskim pochodzenia z całkowitej lub częściowej pomocy prawnej lub ze
zwolnienia od kosztów i opłat, ma prawo do korzystania w postępowaniach przewidzianych w art. 21, 28,
41, 42 i 48 rozporządzenia z najkorzystniejszej pomocy prawnej lub ze zwolnienia od kosztów i opłat w
najszerszym zakresie przewidzianym w prawie państwa członkowskiego wykonania. Osoba ta może
również uzyskać pomoc organów centralnych, których rola polega na udzielaniu informacji i pomocy
osobom posiadającym odpowiedzialność rodzicielską, wnioskującym o uznanie i wykonanie decyzji
dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej w innym państwie członkowskim (art. 55 lit. b rozporządzenia).
W zakresie zwolnienia od kosztów sądowych zastosowanie znajdą przepisy krajowe, służące transpozycji
dyrektywy Rady 2003/8/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. w celu usprawnienia dostępu do wymiaru
sprawiedliwości w sporach transgranicznych poprzez ustanowienie minimalnych wspólnych zasad
odnoszących się do pomocy prawnej w sporach o tym charakterze (Dz. Urz. WE L 26 z 31.01.2003, s. 41;
Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 19, t. 6, s. 90). Implementacji tej dyrektywy w Polsce
dokonano w ustawie z dnia 17 grudnia 2004 r. o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych
prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz o prawie pomocy w celu ugodowego
załatwienia sporu przed wszczęciem takiego postępowania (tytuł zmieniony przez art. 1 pkt 1 ustawy z
dnia 27 kwietnia 2006 r. – Dz. U. z 2006 r. Nr 120, poz. 824 zmieniającej niniejszą ustawę z dniem 21
lipca 2006 r. – Dz. U. z 2005 r. Nr 10, poz. 67). Reguluje ona zasady, warunki i tryb przyznawania osobom
fizycznym, mającym miejsce zamieszkania lub zwyczajnego pobytu w innym państwie członkowskim Unii
Europejskiej, prawa pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych, które ma być wszczęte lub jest
prowadzone w Polsce, a także zasady, warunki i tryb przyznawania osobom fizycznym, mającym miejsce
zamieszkania lub zwyczajnego pobytu w Polsce, prawa pomocy na potrzeby postępowania w sprawach
cywilnych, które ma być wszczęte lub jest prowadzone w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej.

Art. 51.

Artykuł 51 ustanawia zakaz żądania kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu lub depozytu od

strony wnioskującej o wykonanie orzeczenia zgodnie z przepisami rozporządzenia. Przepis ten ustanawia
zasadę niedyskryminacji powoda-cudzoziemca w stosunku do powoda-obywatela państwa wykonania w
zakresie żądania wniesienia zabezpieczenia, ponieważ niedopuszczalne jest nakładanie na
zagranicznego powoda obowiązku wniesienia kaucji, której nie żąda się od powoda krajowego. Zgodnie z
tym przepisem na stronę, która w jednym państwie członkowskim wnosi o wykonanie orzeczenia
wydanego w innym państwie członkowskim, nie można nałożyć obowiązku złożenia kaucji na
zabezpieczenie kosztów procesu lub depozytu, niezależnie od ich nazwy, ponieważ nie ma ona zwykłego
pobytu w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o wykonanie, lub ponieważ nie ma ona
obywatelstwa tego państwa członkowskiego (odpowiednio nie ma swego domicile w jednym z tych państw
członkowskich, w przypadku wniosku o wykonanie orzeczenia w Zjednoczonym Królestwie lub Irlandii).
Artykuł 1119 k.p.c. jest zgodny z powyższą zasadą.

Art. 52.

Na mocy tego przepisu dokumenty przedstawione wraz z wnioskiem o uznanie, nieuznanie lub

stwierdzenie wykonalności (określone w art. 37 i 38) oraz wykonanie orzeczenia (określone w art. 45) nie

wymagają legalizacji ani innych podobnych formalności. Zasada ta dotyczy także dokumentu
pełnomocnictwa procesowego. Podobnie jak na gruncie rozporządzenia Bruksela I zwolnienie to jest
bezwarunkowe i ma zastosowanie do wszystkich dokumentów dołączanych do wniosku (por. art. 56
rozporządzenia nr 44/2001). Tym samym dokumenty zagraniczne zostają w tym zakresie zrównane z
dokumentami krajowymi. Oznacza to, że polski sąd nie może w żadnym wypadku żądać od stron
legalizacji przedstawionych przez nie zagranicznych dokumentów urzędowych, których moc dowodowa
zrównana została z polskimi dokumentami urzędowymi na mocy art. 1138 k.p.c. Ponadto zagraniczne
dokumenty urzędowe podlegają wszelkim zasadom dotyczącym polskich dokumentów urzędowych,
określonym w przepisach art. 244 i n. k.p.c. (K. Weitz, Konwencja z Lugano…, s. 131; A. Adamek, A.
Frań, Komentarz do art. 56 rozporządzenia…).

Art. 53.

1. Artykuł 53 nakłada na państwa członkowskie obowiązek wyznaczenia organów centralnych. Organy te
odgrywają istotną rolę w stosowaniu rozporządzenia, współpracując z innymi organami centralnymi,
podmiotami odpowiedzialności rodzicielskiej, sądami krajowymi oraz Komisją Europejską. Państwa
członkowskie mają obowiązek zapewnić organom centralnym wystarczające zasoby finansowe i ludzkie,
aby były w stanie wypełniać swoje obowiązki, a pracownicy muszą odbyć specjalne przeszkolenie.
Kolejne przepisy rozdziału IV rozporządzenia zatytułowanego „współpraca między organami centralnymi
w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej" dotyczą zadań tych organów (art. 54-56), a także określają
sposób pracy tych jednostek (art. 57-58).

2. Każde państwo członkowskie musi wyznaczyć przynajmniej jeden organ centralny, którego zadaniem
jest pomaganie w stosowaniu rozporządzenia. W przypadku wyznaczenia więcej niż jednej jednostki
powstaje konieczność określenia właściwości miejscowej oraz rzeczowej każdej z nich.

Organy centralne wyznaczone na podstawie art. 53 rozporządzenia
AUSTRIA
Bundesministerium für Justiz
Museumstrasse 7 Abteilung I 10
1016 Wien
tel.: [phone]
faks: [phone]/2829
e-mail: [e-mail]
BELGIA
Service public federal Justice
Boulevard de Waterloo 115
1000 Bruselas
tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
BUŁGARIA
1. Ministerstwo Sprawiedliwości
Dyrekcja ds. Międzynarodowej Ochrony Prawnej Dzieci i Adopcji Międzynarodowych
tel.: [phone]
e-mail: [e-mail]
faks: [phone]
Adres: ul. Sławianska 1,
1040, Sofia
Bułgaria
(wszystkie sprawy objęte rozporządzeniem dotyczące porwań i umieszczania dzieci poza rodziną –

art. 56)

2. Dyrekcja ds. Międzynarodowej Wspñłpracy Prawnej i Stosunkñw Europejskich
tel.: [phone]
faks: [phone]
Adres: ul. Sławianska 1,

1040, Sofia
Bułgaria
(wszystkie sprawy objęte rozporządzeniem niedotyczące porwań i umieszczania dzieci poza rodziną

– art. 56)

CYPR
ποςπγείο Äéęáéďćýíçń ęáé Äçěďćßáń ÓÜîĺůń (Ministry of Justice and Public Order)
Μονάδα Διεθνούπ Νομικήπ ρνεπγαζίαπ (International Legal Cooperation Unit)
Λεωθó

οπ Αθαλάζζαπ 125 (125 avenue Athalassas)

Δαζούπολη 1461, Λερκωζία (Dasoupoli 1461, Leucosia)
ΚΣΠΡΟ (Cyprus)
Kontakt:
Έλλη Κανάπη-Μοπθάκη (Elli Kanari-Morphaki)
Διοικηηικó

 ειηορπγó A (Administrative Officer A)

ονάδα Διεθνούπ Νομικήπ ρνεπγαζίαπ (International Legal Cooperation Unit)
Σπορπγείο Δικαιοζύνηπ και Δημοζίαπ ΢άξεωπ (Ministry of Justice and Public Order)
tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
Ιωάννα Αναζηαζιάδορ (Ioanna Anastasiadou)
Διοικηηικó

 ειηορπγó (Administrative Officer)

ονάδα Διεθνούπ Νομικήπ ρνεπγαζίαπ (International Legal Cooperation Unit)
Σπορπγείο Δικαιοζύνηπ και Δημοζίαπ ΢άξεωπ (Ministry of Justice and Public Order)
tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
CZECHY
Úřad pro mezinárodně právní ochranu dětí
Beneńova 22
CZ – 602 00 BRNO
tel.: [phone]
faks: [phone], [phone]
e-mail: [e-mail]
Strona internetowa: www.umpod.cz
Kontakt: Zdeněk Kapitán, Dyrektor Markéta Nováková, Zastępca Dyrektora
ESTONIA
Justiitsministeerium
Tõnismägi 5a
15191 Tallinn
tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
FINLANDIA
Oikeusministeriö Kansainvälinen yksikkö
PL 25
00023 Valtioneuvosto
tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
FRANCJA
1. Ministère de la Justice, Direction des Affaires Civiles et du Sceau
Bureau de l'entraide civile et commerciale internationale (D3)
13 place Vendôme
75042 Paris Cedex 01
Adres biura: 5, boulevard de la Madeleine Paris 1 er
(zadania ogólne oraz współpraca w przypadkach charakterystycznych dla spraw z zakresu

odpowiedzialności rodzicielskiej – art. 54 i 55).

tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
2. Ministère de la Justice
Direction de la Protection Judiciaire de la Jeunesse
Bureau des affaires judiciaires et de la législation
13, place Vendôme
75042 Paris Cedex 01
Adres biura: 251, rue Saint Honoré 1er (umieszczenie dziecka – art. 56)
tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
[e-mail]
[e-mail]
[e-mail]
GRECJA
ποςπγείο Äéêáéïæýíçð
΢μήμα Διεθνούπ Δικαζηικήπ ρνεπγαζίαπ ζε Αζηικέπ Σποθέζειπ κα Απγρπώ Ελερθεπιάδορ
κ. Θεó

ιλοπ ΢ζαγπήπ

Μεζογείων 96
11527 Αθήνα
tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
HISZPANIA
Direcciñn General de Cooperaciñn Jurídica Internacional del Ministerio de Justicia
Servicio de Convenios
San Bernardo 62
28015 Madrid
tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
[e-mail]
HOLANDIA
The Department Legal and International Affairs of the Direction
Legal Youth Policy of the Ministry of Justice
Schedeldoekshaven 100
Postbus 20301
2500 's-Gravenhage
tel.: [phone]
faks: [phone]
IRLANDIA
Ministry for Justice, Equality and Law Reform
Department of Justice, Equality and Law Reform
Bishop's Square
Redmond Hill
Dublin 2
tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
LITWA
1. Ministry of Justice of the Republic of Lithuania
Gedimino ave. 30/1
LT – 01104 Vilnius
tel.: [phone]
faks: [phone]

2. Ministry of Social Security and Labour
A. Vivulskio str., 11
LT – 03610 Vilnius
tel.: [phone]
faks: [phone]
LUKSEMBURG
Parquet Général
Cité Judiciaire, Bâtiment CR
Plateau du Saint-Esprit
L-2080 Luxembourg
tel.: [phone] / 336
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
ŁOTWA
1. The Ministry for Children and Family Affairs of the Republic of Latvia
Basteja bulvāris 14
Riga, LV
1050 Latvia
(współpraca w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, w szczególności z art. 55 lit.

a, d i e oraz art. 56)

tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
2. The Ministry of Justice of the Republic of Latvia
Brīvības bulvāris 36 1536
Riga, LV – 1536 Latvia
(funkcje ogólne – art. 54, współpraca w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – art.

55 lit. b oraz c)

tel.: [phone]
faks: [phone] / [phone]
e-mail: [e-mail]
[e-mail]
MALTA
The Director
Department for Social Welfare Standards
Ministry for the Family and Social Solidarity
Bugeia Institute
St Joseph High Road
Sta Venera – MALTA
tel.: [phone]
faks: [phone]
NIEMCY
Bundesamt für Justiz
Zentrale Behörde – Adenauerallee 99 – 103
53113 Bonn
tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
POLSKA
Ministerstwo Sprawiedliwości
Departament Współpracy Międzynarodowej i Prawa Europejskiego
Al. Ujazdowskie 11
00-950 Warszawa
tel./faks: [phone]
PORTUGALIA
Instituto de Reinserção Social

Avenida Almirante Reis 101
1150-013 Lisboa
tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
RUMUNIA
Ministerul Justiţiei °i Libertăţilor Cetăţene°ti
Direcţia Drept Internaţional °i Tratate
Serviciul Cooperare judiciară internaţională în materie civilă
Strada Apollodor 17, Sector 5, Bucure°ti, Cod 050741
tel.: [phone] (cabinet director)
tel.: [phone], [phone], [phone] (Serviciul Cooperare judiciară internaţională în

materie civilă °i comercială)

faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
SŁOWACJA
1. Ministerstvo spravodlivosti Slovenskej republiky
Ņupné námestie 13
813 11 Bratislava
tel.: [phone]
faks: [phone]
strona internetowa: www.justice.gov.sk
(artykuł 55 lit. c)
2. Ministerstvo práce, sociálnych vecí a rodiny Slovenskej republiky
Ńpitálska 4-6
816 43 Bratislava (artykuł 55 lit. d oraz artykuł 56)
tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
strona internetowa: www.employment.gov.sk
3. Centrum pre medzinárodno-právnu ochranu detí a mládeņe
Ńpitálska 6
P.O. Box 57-814 99 Bratislava
tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
strona internetowa: www.cipc.sk
(art. 55 lit. a, b oraz e)
SŁOWENIA
Ministrstvo za delo, druņino in socialne zadeve
Kotnikova 5
1000 Ljubljana
tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
SZWECJA
Utrikesdepartementet Enheten för konsulära och civilrättsliga ärenden
(Wydział Spraw Konsularnych i Prawa Cywilnego)
S-103 39 STOCKHOLM
tel.: [phone] (växel) / [phone] (Telefon vid nödsituationer annan tid än kontorstid)
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
WĘGRY
1. Ifjúsági, Családügyi, Szociális és Esélyegyenlőségi Minisztérium
1054 Budapest, Akadémia u. 3.
(wszystkie sprawy objęte zakresem rozporządzenia, z wyjątkiem przypadków zabrania dziecka)

tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
2. Jogellenes gyermekelvitellel kapcsolatos ügyekben: az Igazságügyi Minisztérium
1055 Budapest, Kossuth tér 4.
(w przypadku zabrania dziecka)
tel.: + 36 1 441 3110
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
WIELKA BRYTANIA
I. Anglia i Walia
The International Child Abduction and Contact Unit
81 Chancery Lane
London WC2A 1DD
tel.: [phone]
faks: [phone]
II. Szkocja
Scottish Government
EU & International Law Branch
St Andrew's House (2nd floor West)
Regent Road
Edinburgh EH1 3DG
tel.: [phone]/4832
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
III. Irlandia Pñłnocna
Civil Policy Branch
Policy and Legislation Division Northern Ireland Court Service
21st floor Windsor House – 9-15 Bedford Street
Belfast BT2 7LT
tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
IV. Gibraltar
Stosowne informacje nie zostały przekazane Komisji. Informacje powinny zostać

zamieszczone na stronie:

http://ec.europa.eu/justice_home/judicialatlascivil/html/rc_brii_centralbody_uk_pl.htm
Należy zauważyć, że w sprawie wnioskñw określonych w art. 21 i 29 rozporządzenia jak również

odwołań określonych w art. 33 właściwy jest Sąd Najwyższy (Supreme Court)

Supreme Court of Gibraltar, 277 Main Street, Gibraltar; tel. (+ 350) 20075445, fax. (+ 350) 20077118,

e-mail: [e-mail]

WŁOCHY
Autorità Centrale per l'intero territorio nazionale è il Dipartimento per la Giustizia Minorile
Via Giulia 131
00187 Roma
tel.: [phone]
faks: [phone]
e-mail: [e-mail]
Z powyższego zestawienia wynika, że zdecydowana większość państw wyznaczyła tylko jeden organ

centralny. Spośród sześciu państw, które wyznaczyły w tym celu więcej niż jedną jednostkę, na
szczególną uwagę zasługuje Słowacja, która wskazała trzy jednostki. Natomiast pięć państw (Bułgaria,
Francja, Litwa, Łotwa, Węgry) wskazało dwa organy. Państwa, które wyznaczyły więcej niż jeden organ,
najczęściej ustanowiły odmienny zakres właściwości rzeczowej dla każdego z nich. Tylko Wielka Brytania
wskazała trzy jednostki z podziałem na właściwość miejscową (wersja skonsolidowana komunikacji
państw

członkowskich

z

Komisją

do

pobrania

na

stronie:

http://ec.europa.eu/justice_home/judicialatlascivil/html/rc_docsbisii_pl.htm).

3. Należy zauważyć, że zdecydowana większość państw członkowskich wyznaczyła jako jednostkę
centralną na potrzeby stosowania rozporządzenia ten sam organ, któremu powierzono stosowanie
konwencji haskiej z 1980 r. dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę (wykaz
organów

centralnych

znajduje

się

na

stronie:

http://www.hcch.net/index_fr.php?act=conventions.authorities&cid=24). Tylko Finlandia, Słowenia oraz
Irlandia Północna w Wielkiej Brytanii wskazały inny organ. Natomiast państwa, które wskazały więcej
organów centralnych, ustanowiły dodatkowy organ oprócz istniejącego już, zajmującego się zadaniami
wynikającymi z konwencji haskiej. Należy pozytywnie ocenić powierzenie zadań wynikających z
rozporządzenia oraz konwencji tej samej jednostce, ponieważ ten stan rzeczy stwarza synergię i
umożliwia organom korzystanie z doświadczeń uzyskanych przez nie w sprawach uprowadzenia dziecka
(Praktyczny przewodnik..., s. 55).

4. Artykuł 53 wskazuje, że jeżeli państwo członkowskie wyznaczyło więcej niż jeden organ centralny,
należy z zasady kontaktować się bezpośrednio z odpowiednim właściwym organem centralnym. Jeżeli
skontaktowano się z organem centralnym, który nie jest właściwy, jest on odpowiedzialny za przekazanie
wiadomości do właściwego organu centralnego i odpowiednio za powiadomienie o tym nadawcy.

Art. 54.

Przepis ten dotyczy ogólnych zadań organów centralnych. Zadania te polegają głównie na

udostępnianiu informacji o krajowych przepisach prawnych i postępowaniach oraz na podejmowaniu
środków w celu poprawy stosowania rozporządzenia i wzmocnienia współpracy między organami
centralnymi. Bardzo pomocne narzędzie w realizacji tych celów stanowi Europejska Sieć Sądowa w
sprawach cywilnych i handlowych utworzona na mocy decyzji 2001/470/WE (decyzja Rady z dnia 28 maja
2001 r. ustanawiająca Europejską Sieć Sądową w sprawach cywilnych i handlowych – Dz. Urz. WE L 174
z 27.06.2001, s. 25-31; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 19, t. 4, s. 145-151). Oprócz
bezpośredniej wymiany informacji organy centralne na bieżąco udzielają Komisji podstawowych informacji
o swoim systemie prawnym oraz informacje niezbędne dla stosowania rozporządzenia (właściwe sądy,
języki, środki odwoławcze) w celu umieszczania ich na stronie internetowej Europejskiej Sieci Sądowej
(http://ec.europa.eu/civiljustice/index_pl.htm)

oraz

Europejskiego

Atlasu

Sądowego

(http://ec.europa.eu/justice_home/judicialatlascivil/html/rc_docsbisii_pl.htm).

Ponadto

art.

58

rozporządzenia nakłada na organy centralne obowiązek odbywania przez nie regularnych spotkań w
ramach Europejskiej Sieci Sądowej w celu omówienia stosowania rozporządzenia.

Art. 55.

Artykuł 55 rozporządzenia szczegółowo reguluje zadania organów centralnych w zakresie

współpracy w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. W tej dziedzinie organy działają na
wniosek organu centralnego innego państwa członkowskiego lub podmiotu odpowiedzialności
rodzicielskiej. Organy centralne nie muszą wykonywać tych zadań samodzielnie, mogą działać za
pośrednictwem innych organów. Zadania te można podzielić na informacyjne i koordynacyjne. Zadania
informacyjne polegają przede wszystkim na uzyskiwaniu informacji na temat sytuacji dziecka, toczących
się postępowań, wydanych orzeczeń dotyczących dziecka (art. 55 lit. a), dostarczaniu informacji i pomocy
podmiotom odpowiedzialności rodzicielskiej, które na ich terytorium wnoszą o uznanie i wykonanie
orzeczenia, w szczególności dotyczącego prawa do osobistej styczności z dzieckiem i powrotu dziecka
(art. 55 lit. b) oraz dostarczaniu sądom informacji i pomocy niezbędnych w celu umieszczenia dziecka
poza rodziną w innym państwie członkowskim na podstawie art. 56 rozporządzenia (art. 55 lit. d).
Informacje te są gromadzone i wykorzystywane zgodnie z przepisami państwa członkowskiego w zakresie
ochrony danych osobowych. Zadania koordynacyjne polegają na ułatwianiu kontaktowania się między
sądami, w szczególności w celu zastosowania art. 11 ust. 6 i 7 (odmowa zarządzenia powrotu dziecka)
oraz art. 15 (przekazanie sprawy sądowi lepiej umiejscowionemu), a także na ułatwianiu zawierania
porozumień między podmiotami odpowiedzialności rodzicielskiej poprzez mediację lub inne środki. Jak
wskazuje Komisja w Praktycznym przewodniku…, mediacja może odegrać ważną rolę w sprawach
transgranicznych, np. w sprawach uprowadzenia dziecka, aby po uprowadzeniu zapewnić możliwość
widywania przez dziecko rodzica, który go nie uprowadził, a po powrocie dziecka do państwa
członkowskiego pochodzenia – możliwość widywania przez nie rodzica, który je uprowadził. Komisja
zastrzega jednocześnie, że proces mediacji nie może w żadnym wypadku zostać wykorzystany do

nienależytego opóźnienia powrotu dziecka (Praktyczny przewodnik..., s. 55).

Należy zauważyć, że równolegle do wymogu współpracy pomiędzy organami centralnymi

rozporządzenie wymaga współpracy pomiędzy sądami różnych państw członkowskich. Jako przykład
można wskazać szczególny obowiązek komunikowania się i wymiany informacji w celu przekazania
sprawy (art. 15) oraz w zakresie uprowadzenia dziecka.

Art. 56.

Przepis ten dotyczy szczególnych zadań organów centralnych związanych z umieszczeniem dziecka

poza rodziną w innym państwie członkowskim. Dyspozycja ta określa sposób współdziałania sądu
posiadającego jurysdykcję w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej z organem centralnym państwa
członkowskiego, w którym dziecko ma zostać umieszczone.

Zgodnie z art. 56 ust. 1 sąd, rozważając umieszczenie dziecka w placówce opiekuńczej lub w

rodzinie zastępczej w innym państwie członkowskim niż państwo forum, ma obowiązek konsultowania się
uprzednio z organem centralnym lub z innym właściwym organem w tym innym państwie członkowskim, o
ile interwencja organu publicznego wymagana jest w tym państwie członkowskim w sprawach krajowych
dotyczących umieszczenia dziecka poza rodziną. Oznacza to, że sąd innego państwa członkowskiego,
rozważając umieszczenie dziecka w Polsce, w już istniejącej rodzinie zastępczej, powinien zasięgnąć
opinii powiatowego centrum pomocy rodzinie właściwego ze względu na miejsce zamieszkania rodziny
zastępczej (zob. ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej – tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr
175, poz. 1362 z późn. zm.; Gromek K., Władza rodzicielska, Warszawa 2008, s. 389). Sąd ten będzie
mógł się skonsultować bezpośrednio z placówką lub za pośrednictwem organu centralnego
(Departamentu Współpracy Międzynarodowej i Prawa Europejskiego Polskiego Ministerstwa
Sprawiedliwości). W powyższej sytuacji orzeczenie w sprawie umieszczenia dziecka poza rodziną może
być wydane we wzywającym państwie członkowskim tylko wtedy, gdy właściwy organ państwa
wezwanego zgodził się na takie umieszczenie (art. 56 ust. 2). Jeżeli natomiast interwencja organu
publicznego nie jest wymagana w wezwanym państwie członkowskim (czyli w prawie krajowym państwa,
w którym dziecko ma zostać umieszczone) w sprawach krajowych dotyczących umieszczenia dziecka
poza rodziną, organ właściwy ma obowiązek powiadomić o postanowieniu dotyczącym umieszczenia
dziecka w rodzinie zastępczej organ centralny lub inny właściwy organ tego państwa członkowskiego, w
którym dziecko zostaje umieszczone (art. 56 ust. 4).

Należy zauważyć, że w zakresie umieszczenia dziecka poza granicami państwa forum sąd krajowy

ma obowiązek dopełnić procedur wymaganych przez prawo państwa, w którym dziecko ma być
umieszczone. W ramach procedur konsultacji stosuje się przepisy prawa krajowego państwa wezwanego
(art. 56 ust. 3).

Art. 57.

1. Artykuł 57 rozporządzenia przyznaje każdemu podmiotowi odpowiedzialności rodzicielskiej prawo
zwrócenia się do organów centralnych o pomoc w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej,
objętych zakresem stosowania rozporządzenia. Przepis ten uzupełnia postanowienia art. 55
rozporządzenia. Podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej może zwrócić się bezpośrednio do każdego
organu centralnego państwa członkowskiego, w którym ma zwykły pobyt, albo do organu centralnego
państwa członkowskiego, w którym dziecko ma zwykły pobyt lub w którym się znajduje.

2. W celu ułatwienia kontaktów z organem centralnym państwa członkowskiego, w którym
wnioskodawca nie ma pobytu, rozporządzenie nakłada na państwa członkowskie obowiązek informowania
Komisji o języku lub językach dopuszczonych przez to państwo w kontaktach z organami centralnymi (art.
57 ust. 2). Zgodnie z art. 67 rozporządzenia informacje te są podawane przez Komisję do publicznej
wiadomości.

Języki dopuszczone w kontaktach z organami centralnymi
AUSTRIA – niemiecki
BELGIA – angielski, francuski, niderlandzki, niemiecki
BUŁGARIA – bułgarski, angielski i francuski
CYPR – angielski, grecki, turecki
CZECHY – angielski, czeski, francuski, niemiecki

ESTONIA – angielski, estoński
FINLANDIA – angielski, fiński, szwedzki
FRANCJA – angielski, francuski
GRECJA – angielski, francuski, grecki
HISZPANIA – angielski, francuski, hiszpański
HOLANDIA – angielski, francuski, niemiecki, niderlandzki
IRLANDIA – angielski, francuski, irlandzki
LITWA – angielski, litewski
LUKSEMBURG – angielski, francuski, niemiecki
ŁOTWA – angielski, łotewski
MALTA – angielski, maltański
NIEMCY – niemiecki
POLSKA – angielski, niemiecki, polski
PORTUGALIA – angielski, portugalski
RUMUNIA – angielski, francuski, rumuński
SŁOWACJA – angielski, niemiecki, słowacki
SŁOWENIA – angielski, słoweński
SZWECJA – angielski, szwedzki
WĘGRY – angielski, francuski, niemiecki, węgierski
WIELKA BRYTANIA – angielski, francuski
WŁOCHY – angielski, francuski, włoski
Należy zauważyć, że niemalże wszystkie państwa członkowskie, za wyjątkiem Austrii i Niemiec

dopuszczają możliwość kontaktowania się w jednostkami centralnymi w języku angielskim. Austria i
Niemcy to także jedyne państwa, które wskazały tylko jeden język, podczas gdy pozostałe państwa
dopuszczają oprócz swojego języka oficjalnego co najmniej jeden język: angielski. Aż trzynaście państw
wskazało język francuski, dziewięć państw język niemiecki (przy czym Austria i Niemcy ograniczyły się
tylko do tego języka).

3. Artykuł 57 reguluje także kwestię kosztów ponoszonych przez organy centralne w związku z
wykonywaniem zadań, wynikających z rozporządzenia. Pomoc udzielona przez organy centralne zgodnie
z art. 55 jest nieodpłatna, a każdy organ centralny ponosi swoje własne koszty. Oznacza to, że organ
centralny nie może żądać zwrotu kosztów poniesionych w związku z wykonaniem wniosku ani od
podmiotu odpowiedzialności rodzicielskiej, ani od żadnego organu (sądu lub organu centralnego innego
państwa członkowskiego) zwracającego się do niego w sprawach związanych z wykonywaniem przepisów
rozporządzenia.

4. Podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej dołącza do wniosku o pomoc wszelkie dostępne informacje,
mające znaczenie dla jego realizacji. Jeżeli wniosek o pomoc wiąże się z uznaniem i wykonaniem
orzeczenia dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej, które wchodzi w zakres stosowania
rozporządzenia, podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej dołącza do wniosku odpowiednie
zaświadczenia: zaświadczenie dotyczące orzeczeń w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej, wydane
zgodnie z art. 39 (załącznik nr II do rozporządzenia), zaświadczenie dotyczące orzeczenia w sprawie
prawa do osobistej styczności z dzieckiem, wydane zgodnie z art. 41 ust. 1 rozporządzenia (zob.
załącznik nr III do rozporządzenia) oraz zaświadczenie dotyczące orzeczenia w sprawie powrotu dziecka
wydane na mocy art. 42 ust. 1 rozporządzenia (zob. załącznik nr IV do rozporządzenia).

Art. 58.

Zgodnie z tym przepisem organy centralne mają obowiązek uczestniczyć w regularnych

posiedzeniach, zwoływanych zgodnie z decyzją 2001/470/WE ustanawiającą Europejską Sieć Sądową w
sprawach cywilnych i handlowych. Celem tych posiedzeń, które odbywają się raz na pół roku jest:
umożliwienie organom centralnym wzajemnego poznania się i wymiany doświadczeń (w szczególności w
odniesieniu do funkcjonowania Sieci), zapewnienie platformy do dyskusji na temat praktycznych i
prawnych problemów napotykanych przez państwa członkowskie w trakcie współpracy sądowej, ze
szczególnym odniesieniem do stosowania środków przyjętych przez Unię Europejską, oraz identyfikacja
najlepszych praktyk we współpracy sądowej w sprawach cywilnych i zapewnienie, że odpowiednie

informacje są rozpowszechniane w Sieci. Ponadto wymiana danych i opinii, w szczególności dotyczących
struktury, organizacji, zawartości i dostępu do informacji zamieszczanych na stronach internetowych, a
także opracowywanie wytycznych dla stopniowego tworzenia praktycznych formularzy informacyjnych.
Państwa członkowskie zapewniają dzielenie się organów centralnych doświadczeniem w funkcjonowaniu
mechanizmów szczególnej współpracy, zagwarantowanej w instrumentach wspólnotowych i
międzynarodowych (art. 10 decyzji 2001/470/WE). Komisja wskazuje w Praktycznym przewodniku…, że
należy promować dyskusje pomiędzy sędziami, zarówno w kontekście Europejskiej Sieci Sądowej, jak i w
ramach inicjatyw organizowanych przez państwa członkowskie. Należy zauważyć, że w kontekście
stosowania rozporządzenia bardzo pomocne mogą okazać się także doświadczenia płynące z
nieformalnych „ustaleń dotyczących sędziów łącznikowych", organizowanych w kontekście konwencji
haskiej z 1980 r. Dlatego państwa członkowskie mogą stwierdzić celowość ustanowienia sędziów
łącznikowych lub sędziów specjalizujących się w prawie rodzinnym jako pomocy w funkcjonowaniu
rozporządzenia. W kontekście Europejskiej Sieci Sądowej takie ustalenia mogą doprowadzić do
usprawnienia łączności pomiędzy sędziami i organami centralnymi oraz pomiędzy samymi sędziami i tym
samym przyczynić się do szybszego rozstrzygania w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej na
podstawie rozporządzenia (Praktyczny przewodnik..., s. 55).

Rozdział V
Przepisy zawarte w tym rozdziale mają na celu określenie stosunku przepisów rozporządzenia do

innych międzynarodowych regulacji prawnych, dotyczących prawa rodzinnego. Należy wyjaśnić, że w
związku ze zwiększoną mobilnością obywateli państw członkowskich i związanymi z tym zjawiskiem
problemami zarówno natury społecznej (zjawisko tzw. „eurosieroctwa"), jak i prawnej (kolizje prawa
właściwego, kolizje jurysdykcji, trudności związane z prowadzeniem postępowania w sprawach
transgranicznych) państwa członkowskie zawierają ze sobą porozumienia mające na celu zapewnienie
realizacji praw rodzinnych. W literaturze zauważa się dążenie do utworzenia europejskiego prawa
rodzinnego jako systemu norm prawnych, dotyczących przede wszystkim międzynarodowego
postępowania cywilnego oraz norm kolizyjnych, a także materialnych. System tych norm, ustalanych w
drodze dyskusji i kompromisów wciąż jest niekompletny, głównie z powodu różnic kulturowych, religijnych
oraz obyczajowych, występujących w systemach państw członkowskich. Europejskie prawo rodzinne
tworzą dwustronnie lub wielostronnie zobowiązujące umowy międzynarodowe, zmierzające do ułatwienia
obrotu międzynarodowego, a także wielostronne instrumenty prawne, których celem jest harmonizacja
systemów prawnych. Instrumenty te pochodzą najczęściej z trzech źródeł: Rady Europy, Haskiej
Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego, Międzynarodowej Komisji Stanu Cywilnego. Między
instrumentami opracowanymi przez powyższe organizacje często dochodzi do konkurencji, polegającej na
regulowaniu przez nie tych samych kwestii (T. Sokołowski, Europejskie prawo rodzinne – pojęcie, zakres,
źródła oraz wykładnia, EPS 2006, nr 5, s. 4; R. Zegadło, Międzynarodowe instrumenty prawne w
sprawach rodzinnych, Rodzina i Prawo 2009, nr 12, s. 77; K. Boele-Woelki, D. Martiny, Die CEFL und die
Prinzipien zum europäischen Familienrecht betreffend elterliche Verantworung: mehr Ubereinstimmungen
als Unterschiede, ZeuP, Nr 4/2009, s. 679; szczegółowo na temat kolizji między międzynarodowymi
instrumentami prawnymi zob. M. Czepelak, Umowa międzynarodowa jako źródło prawa prywatnego
międzynarodowego, Warszawa 2008). Rozstrzyganiu tych kolizji służą postanowienia końcowe tych
aktów. Takie właśnie postanowienia zawiera rozdział V rozporządzenia. Przepisy tego rozdziału regulują
relacje rozporządzenia do umów międzynarodowych wiążących państwa członkowskie (art. 59),
wielostronnych umów międzynarodowych wiążących państwa członkowskie oraz państwa trzecie (art. 60,
61) oraz do konkordatów wiążących państwa członkowskie ze Stolicą Apostolską (art. 63).

Art. 59.

1. Artykuł 59 określa stosunek przepisów rozporządzenia do postanowień umów międzynarodowych
zawartych pomiędzy dwoma lub kilkoma państwami członkowskimi, dotyczących zagadnień
uregulowanych w rozporządzeniu. Dyspozycja ta stanowi dosłowne powtórzenie art. 36 rozporządzenia nr
1347/2000. Ustęp 1 zawiera generalną zasadę wyłączenia stosowania postanowień umów
międzynarodowych na rzecz przepisów rozporządzenia, ust. 2 i 3 dotyczą umów zawieranych w
stosunkach fińsko-szwedzkich.

2. Zgodnie z dyspozycją art. 59 ust. 1 rozporządzenie w sprawach mieszczących się w zakresie swego

zastosowania zastępuje zawarte pomiędzy państwami członkowskimi konwencje międzynarodowe,
obowiązujące w dniu jego wejścia w życie. Oznacza to, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sąd
krajowy, mający za zadanie zastosować, w ramach swoich kompetencji, przepisy prawa wspólnotowego,
zobowiązany jest zapewnić pełną skuteczność tych norm. W sytuacji tej aktywuje się obowiązek, a
zarazem uprawnienie sądu do niezastosowania, z mocy własnych uprawnień, wszelkich sprzecznych z
rozporządzeniem przepisów ustawodawstwa krajowego, w tym wiążących państwo członkowskie umów
międzynarodowych (wyrok z dnia 9 marca 1978 r. w sprawie 106/77 Simmenthal, Rec. 1978, s. 629, pkt
21-24, z dnia 19 czerwca 1990 r. w sprawie C–213/89 Factortame i in., Rec. 1990, s. I–2433, pkt 19-21
oraz z dnia 18 lipca 2007 r. w sprawie C-119/05 Lucchini, Zb. Orz. 2007, s. I–6199, pkt 61). Prawodawca
wspólnotowy stosuje w tym zakresie konstrukcję „zastąpienia" postanowień tych umów przez
rozporządzenie, czego konsekwencją jest zakaz dalszego stosowania tych umów w stosunkach między
państwami członkowskimi w zakresie, w jakim pokrywają się one z materią regulowaną przez
rozporządzenie. Należy zauważyć, że art. 60 posługuje się konstrukcją „pierwszeństwa" rozporządzenia
przed wielostronnymi konwencjami międzynarodowymi. Rozróżnienie to wynika z charakteru umów
międzynarodowych. Artykuł 59 dotyczy umów zawartych wyłącznie pomiędzy państwami członkowskimi,
natomiast art. 60 reguluje wzajemne relacje rozporządzenia do wielostronnych konwencji wiążących nie
tylko państwa członkowskie, lecz także państwa członkowskie wraz z państwami trzecimi (J. Ciszewski,
Europejskie..., s. 142).

3. Zastąpienie dotyczy umów istniejących w chwili wejścia w życie rozporządzenia. Zgodnie z art. 72
rozporządzenie weszło w życie w dniu 1 sierpnia 2004 r., jednakże stosuje się w całości od dnia 1 marca
2005 r. w dwudziestu czterech państwach członkowskich. W Rumuni oraz Bułgarii rozporządzenie stosuje
się od dnia 1 stycznia 2007 r. (data akcesji do Unii Europejskiej), natomiast akt ten nie znajduje
zastosowania w stosunkach z Danią (art. 2 pkt 3 oraz pkt 31 motywów do rozporządzenia).

4. Artykuł 59 dotyczy zastąpienia tylko tych postanowień umów międzynarodowych, które pokrywają się
z zakresem zastosowania przepisów rozporządzenia. W ten sposób kolizja norm jest usunięta. Umowy te
pozostają w mocy w odniesieniu do spraw, których nie reguluje rozporządzenie (zob. art. 62
rozporządzenia). Rozporządzenie zastępuje postanowienia następujących wiążących Polskę umów
międzynarodowych (J. Ciszewski, Europejskie..., s. 143):

– art. 48 i n. umowy z Austrią z dnia 11 grudnia 1963 r. (Dz. U. z 1974 r. Nr 6, poz. 33 z późn. zm.) w

zakresie uznawania i wykonywania orzeczeń;

– umowa z Belgią z dnia 17 grudnia 1986 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 39, poz. 234) w zakresie uznawania i

wykonywania orzeczeń o rozwodzie;

– art. 26 i n. umowy z Cyprem z dnia 14 listopada 1996 r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 39, poz. 383 z późn.

zm.) w zakresie uznawania i wykonywania orzeczeń;

– art. 27-29 oraz 52 i n. umowy z byłą Czechosłowacją z dnia 21 grudnia 1987 r. (Dz. U. z 1989 r. Nr

39, poz. 210 z późn. zm.) w zakresie jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w
stosunkach polsko-czeskich oraz polsko-słowackich;

– art. 28-30 oraz 53 i n. umowy z Estonią z dnia 27 listopada 1998 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 5, poz. 49)
– art. 27-29 oraz art. 52 i n. umowy z byłą Czechosłowacją z dnia 21 grudnia 1987 r. (Dz. U. z 1989 r.

Nr 39, poz. 210 z późn. zm.) w zakresie jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w
stosunkach polsko-czeskich oraz polsko-słowackich;

– art. 22 umowy z Finlandią z dnia 27 maja 1980 r. (Dz. U. z 1981 r. Nr 27, poz. 140 z późn. zm.), w

zakresie uznawania orzeczeń w sprawach małżeńskich;

– art. 9, 11 oraz art. 19 i n. umowy z Francją z dnia 5 kwietnia 1967 r. (Dz. U. z 1969 r. Nr 4, poz. 22

z późn. zm.), w zakresie jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń;

– art. 21 i n. umowy z Grecją z dnia 24 października 1979 r. (Dz. U. z 1982 r. Nr 4, poz. 24 z późn.

zm.) w zakresie uznawania i wykonywania orzeczeń;

– art. 27-29 oraz 52 i n. umowy z Litwą z dnia 26 stycznia 1993 r. (Dz. U. z 1994 r. Nr 35, poz. 130 z

późn. zm.) w zakresie jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń;

– art. 29-31 oraz 54 i n. umowy z Łotwą z dnia 23 lutego 1994 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 110, poz. 534 z

późn. zm.) w zakresie jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń;

– art. 27 i 29 oraz 49 i n. umowy z byłą Jugosławią z dnia 6 lutego 1960 r. (Dz. U. z 1963 r. Nr 27,

poz. 162) w zakresie jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń stosunkach Polski ze
Słowenią;

– art. 33 i 35 oraz 57 i n. umowy z Węgrami z dnia 6 marca 1959 r. (Dz. U. z 1960 r. Nr 8, poz. 54 z

późn. zm.) w zakresie jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń;

– art. 16 i n. umowy z Włochami z dnia 28 kwietnia 1989 r. (Dz. U. z 1992 r. Nr 23, poz. 97 z późn.

zm.) w zakresie uznawania i wykonywania orzeczeń.

[Stosunki między Finlandią i Szwecją]

1. Artykuł 59 ust. 2 i 3 dotyczy szczególnej sytuacji Finlandii i Szwecji. Na mocy art. 59 ust. 2 Finlandia i
Szwecja mogą skorzystać z możliwości oświadczenia, że do ich wzajemnych stosunków będzie mieć
zastosowanie, w całości lub w części, w miejsce przepisów rozporządzenia, konwencja z dnia 6 lutego
1931 r. między Danią, Finlandią, Islandią, Norwegią i Szwecją o przepisach międzynarodowego prawa
prywatnego w sprawie małżeństwa, adopcji i kurateli, a także jej protokół końcowy. Konwencja ta reguluje
zagadnienia objęte rozporządzeniem. Oświadczenia Finlandii i Szwecji są załączone do rozporządzenia
(zob. załącznik VI) i opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Państwa te mogą w każdej
chwili wycofać swoje oświadczenia w całości lub w części.

2. Według oświadczeń Finlandii i Szwecji zawartych w załączniku nr VI do rozporządzenia w stosunkach
między tymi państwami, konwencja z dnia 6 lutego 1931 r. ma w pełni zastosowanie w miejsce przepisów
rozporządzenia. Przepis ten stanowi wyjątek od ogólnej zasady stosowania przepisów rozporządzenia w
miejsce postanowień umów międzynarodowych, dlatego podlega wykładni zawężającej. W szczególności
nie jest dopuszczalne stosowanie tego przepisu per analogiam do współpracy państw nordyckich w
dziedzinie wydawania osób w celu wykonania środków dotyczących opieki lub leczenia (zob. wyrok TSUE
z dnia 27 listopada 2007 r. w sprawie C-435/06, Dz. Urz. UE C 22 z 26.01.2008, s. 11; Trybunał zgadza
się ze stanowiskiem rzecznika generalnego J. Kokott, przedstawionym w dniu 20 września 2007 r.,
www.curia.europa.eu). Trybunał Sprawiedliwości w sprawie C-435/06 wyjaśnił, że zharmonizowane
przepisy krajowe państw nordyckich, umożliwiające bezpośrednie wykonywanie i uznawanie orzeczeń
sądów administracyjnych w formie współpracy organów administracyjnych, nie mogą być stosowane do
orzeczenia o objęciu dziecka opieką, gdy stosowne środki należą do zakresu zastosowania
rozporządzenia. Odejście od zasady stosowania przepisów rozporządzenia w miejsce umów
międzynarodowych jest możliwe tylko wtedy, gdy rozporządzenie wyraźnie stwarza państwom
członkowskim taką możliwość. W przedmiotowej sprawie okoliczności uzasadniające odejście od
stosowania przepisów rozporządzenia nie zachodziły. Rzecznik generalna w swej opinii przyznaje, że
wniosek ten może zasługiwać na ubolewanie z perspektywy przerwania służącej dobru dziecka dobrze
funkcjonującej współpracy między fińskimi i szwedzkimi organami administracyjnymi. Jednak z drugiej
strony przyjęcie rozporządzenia oznacza również, że państwa członkowskie uzgodniły pewne jednolite
standardy procesowe, jak na przykład utrzymanie wymogu przeprowadzenia procedury uznania
orzeczenia (exequatur), które to standardy ze swojej strony służą ochronie uczestników postępowania. Na
potwierdzenie tego stanowiska można wskazać odejście w rozporządzeniu od umożliwienia państwom
członkowskim zawierania umów mających na celu uzupełnienie rozporządzenia lub ułatwienie jego
wykonania (por. art. 39 rozporządzenia nr 1347/2003).

3. Na mocy art. 59 ust. 2 lit. b przestrzegana jest zasada niedyskryminacji obywateli Unii ze względu na
przynależność państwową. Przepis ten ma na celu wyłączenie nierówności przy stosowaniu konwencji z
dnia 6 lutego 1931 r. w stosunkach fińsko-szwedzkich. Artykuł 59 ust. 2 lit. c rozporządzenia wymaga, aby
zasady jurysdykcji stosowane w stosunkach fińsko-szwedzkich były zgodne z przepisami jurysdykcyjnymi
określonymi w niniejszym rozporządzeniu. Orzeczenia wydane w Finlandii i Szwecji na podstawie
konwencji z dnia 6 lutego 1931 r. podlegają uznaniu i wykonaniu na podstawie rozporządzenia, pod
warunkiem że podstawa jurysdykcji sądu, który wydał orzeczenie w Finlandii i Szwecji jest zgodna z
przepisami jurysdykcyjnymi określonymi w rozporządzeniu.

Artykuł 59 ust. 3 nakłada na Finlandię i Szwecję obowiązek przekazania Komisji kopii konwencji wraz

z towarzyszącymi jej aktami wykonawczymi (kopie umów oraz jednolitych ustaw wykonawczych do tych
umów). Obowiązek ten rozciąga się na informowanie Komisji o każdym wypowiedzeniu lub zmianie tej
umowy lub jednolitej ustawy.

Art. 60.

Artykuł 60 dotyczy relacji przepisów rozporządzenia do wskazanych wielostronnych umów

międzynarodowych, obowiązujących w stosunkach pomiędzy państwami członkowskimi oraz państwami
członkowskimi i państwami trzecimi. Przepis ten dotyczy stosowania tych umów w stosunkach pomiędzy
państwami członkowskimi. Zgodnie z tą dyspozycją rozporządzenie ma pierwszeństwo przed
wymienionymi konwencjami w zakresie, w jakim dotyczą one spraw w nim uregulowanych. Należy zwrócić
uwagę, że nie występuje tu konstrukcja zastępowania tychże umów, przyjęta na gruncie art. 59 ust. 1, lecz
konstrukcja pierwszeństwa przepisów rozporządzenia. Jednakże efekt tych dwóch przepisów będzie taki
sam: zastosowane zostaną przepisy rozporządzenia. Zasada pierwszeństwa dotyczy tylko sytuacji, gdy
rozporządzenie i umowa regulują to samo zagadnienie. Rozporządzenie pozostaje bez wpływu na
stosowanie postanowień umów w dziedzinach nieuregulowanych w tym akcie. Rozporządzenie ma
pierwszeństwo przed konwencją luksemburską z dnia 8 września 1967 r. o uznawaniu orzeczeń w
sprawach małżeńskich (art. 60 lit. b) oraz konwencją haską z dnia 1 czerwca 1970 r. o uznawaniu
rozwodów i separacji (art. 60 lit. c), których znaczenie zostało praktycznie bardzo pomniejszone na skutek
wejścia w życie wspólnotowej regulacji T. Sokołowski, Europejskie prawo…, s. 9). Rozporządzenie ma
pierwszeństwo przed trzema międzynarodowymi aktami prawnymi, dotyczącymi władzy rodzicielskiej lub
pieczy nad dzieckiem: konwencją haską z dnia 5 października 1961 r. o właściwości organów i prawie
właściwym w zakresie ochrony małoletnich (art. 60 lit. a); europejską konwencją z dnia 20 maja 1980 r. o
uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń dotyczących pieczy nad dzieckiem oraz o przywracaniu pieczy nad
dzieckiem (art. 60 lit. d) oraz konwencją haską z dnia 25 października 1980 r. dotyczącą cywilnych
aspektów uprowadzenia dziecka za granicę (art. 60 lit. e). Zasada pierwszeństwa dotyczy tylko zagadnień
uregulowanych w rozporządzeniu. Ponieważ rozporządzenie nie zawiera norm kolizyjnych dotyczących
prawa właściwego, w zakresie tym stosuje się konwencję haską z 1961 r. (J. Ciszewski, Europejskie..., s.
148).

Art. 61.

1. Artykuł 61 określa stosunek przepisów rozporządzenia dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej
do postanowień konwencji haskiej z dnia 19 października 1996 r. o właściwości, prawie właściwym,
uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w dziedzinie odpowiedzialności rodzicielskiej i środków ochrony
dzieci (Dz. Urz. UE L 151 z 11.06.2008, s. 39). Oba instrumenty mają bardzo zbliżony zakres
zastosowania, ponieważ zawierają zasady dotyczące właściwości sądów, uznawania i wykonywania
orzeczeń dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. Do dnia dzisiejszego (maj 2010 r.) konwencję
ratyfikowało lub stosuje osiem państw członkowskich: Bułgaria, Republika Czeska, Estonia, Łotwa, Litwa,
Słowacja, Słowenia, Węgry. Pozostałe państwa członkowskie, z wyjątkiem Malty, podpisały konwencję,
ale

jej

jeszcze

nie

ratyfikowały

(daty

podpisania

i

ratyfikacji:

http://www.hcch.net/index_fr.php?act=conventions.status&cid=70). Według przewidywań konwencja
wejdzie w życie w państwach członkowskich po jej ratyfikacji przez wszystkie państwa w interesie
Wspólnoty (Bucher A., L'enfant en droit international privé, Paryż 2003).

2. Zgodnie z art. 61 rozporządzenie ma moc nadrzędną w stosunku do konwencji pod warunkiem
wypełnienia dwóch przesłanek. Po pierwsze, rozporządzenie ma moc nadrzędną względem konwencji w
stosunkach pomiędzy państwami członkowskimi w sprawach objętych zakresem jego stosowania, a więc
w sprawach właściwości sądów oraz uznawania i wykonywania orzeczeń. Natomiast konwencja ma
zastosowanie w stosunkach pomiędzy państwami członkowskimi w sprawach prawa właściwego,
ponieważ kwestia ta nie jest objęta zakresem rozporządzenia. Po drugie, rozporządzenie ma
zastosowanie w sprawach dotyczących dziecka mającego miejsce zamieszkania na terytorium państwa
członkowskiego (art. 61 lit. a) albo dotyczy uznania i wykonania orzeczenia wydanego przez właściwy sąd
państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego, nawet jeśli dane dziecko ma
zwykły pobyt na terytorium państwa trzeciego, które jest stroną wymienionej konwencji (art. 61 lit. b).
Należy wyjaśnić, że zasady dotyczące uznawania i wykonywania rozporządzenia stosują się do
wszystkich orzeczeń wydanych przez sądy państw członkowskich, również w sytuacji gdy dziecko ma
miejsce zamieszkania w państwie trzecim, które jest stroną konwencji haskiej. Miejsca zamieszkania
dziecka pozostaje bez znaczenia, dopóki sądy któregokolwiek państwa członkowskiego są właściwe do
orzekania w kwestii odpowiedzialności rodzicielskiej. Rozwiązanie to zmierza do utworzenia wspólnego
obszaru sądowniczego, co wymaga, aby wszystkie orzeczenia wydawane przez sądy właściwe w

obszarze Unii Europejskiej były uznawane i wykonywane na podstawie wspólnego zbioru przepisów (S.
Armstrong, L'articulation des règlements communautaires…, s. 111; S. Armstrong, L'articulation du
rčglement…, s. 46; M. Busch, Schutzmassnahmen für Kinder…, s. 218).

3. Należy także zwrócić uwagę na treść art. 12 ust. 4 rozporządzenia dotyczącego jurysdykcji sądów
państw członkowskich w odniesieniu do dziecka, które ma zwykły pobyt w państwie trzecim niebędącym
stroną konwencji haskiej. Przepis ten ustanawia możliwość ograniczonego przedłużenia jurysdykcji dla
strony, która decyduje się zwrócić do sądu państwa członkowskiego, w którym dziecko nie posiada
miejsca stałego pobytu, ale z którym posiada ono znaczący związek. W takim przypadku uważa się, że
właściwość na mocy art. 12 rozporządzenia pozostaje w najlepszym interesie dziecka, zwłaszcza w
sytuacji gdy nie jest możliwe przeprowadzenie postępowania sądowego w państwie trzecim. Jeżeli
natomiast dziecko posiada miejsce stałego pobytu na terytorium państwa trzeciego, które jest stroną
konwencji, mają zastosowanie zasady konwencji (Praktyczny przewodnik...., s. 56).

Art. 62.

1. Przepis ten dotyczy kwestii zakresu skuteczności umów międzynarodowych, których postanowienia
regulują sprawy objęte zakresem zastosowania rozporządzenia, i tym samym pozostają w kolizji z tym
aktem. Konsekwencje te są różne w zależności od zasięgu umowy międzynarodowej (stosunki tylko
między państwami członkowskimi, stosunki pomiędzy państwami członkowskimi oraz państwami trzecimi).
Jak już zostało zauważone w uwagach do art. 60 (teza nr 2), rozporządzenie posługuje się dwoma
konstrukcjami: „zastąpieniem" postanowień umowy przez rozporządzenie (art. 60 rozporządzenia) oraz
„pierwszeństwem" przepisów rozporządzenia przed postanowieniami konwencji (art. 61). Zgodnie z art. 59
ust. 1 umowy i konwencje wiążące tylko państwa członkowskie, a więc te, których stronami nie są
państwa trzecie, pozostają w mocy w zakresie spraw, których nie reguluje rozporządzenie. Oznacza to, że
rozporządzanie zastępuje tylko te postanowienia umów międzynarodowych, które pokrywają się z
zakresem zastosowania rozporządzenia, co nie wpływa na moc wiążącą pozostałych postanowień tych
aktów. Natomiast kolidujące z przepisami rozporządzenia postanowienia konwencji wielostronnych,
wiążących państwa członkowskie oraz państwa członkowskie z państwami trzecimi pozostają w mocy,
jednakże w stosunkach pomiędzy państwami członkowskimi przepisy rozporządzenia korzystają z
pierwszeństwa stosowania.

2. Należy dodać, że art. 61 przewiduje szczególne zasady stosowania przepisów rozporządzenia w
stosunku do konwencji haskiej z dnia 19 października 1996 r., których celem jest utworzenie wspólnego
obszaru sądowniczego, co wymaga, aby wszystkie orzeczenia wydawane przez sądy właściwe w
obszarze Unii Europejskiej były uznawane i wykonywane na podstawie wspólnego zbioru przepisów.

Art. 63.

1. Artykuł 63 obejmuje zakresem rozporządzenia orzeczenia o unieważnieniu małżeństwa wydane przez
sądy kościelne. Dyspozycja ta dotyczy orzeczeń unieważniających małżeństwa katolickie, wydanych
przez sądy kościelne na gruncie uprawnień wynikających z traktatów międzynarodowych (konkordatów),
zawartych przez państwa członkowskie ze Stolicą Apostolską.

Cztery państwa członkowskie (Hiszpania, Portugalia, Włochy i Malta) zawarły ze Stolicą Apostolską

konkordaty, na mocy których orzeczenia sądów kościelnych, stwierdzające nieważność małżeństwa
katolickiego, mają skuteczność w sferze prawa cywilnego:

1) Hiszpania – porozumienie z dnia 3 stycznia 1979 r. między Stolicą Apostolską a Hiszpanią

dotyczącego spraw prawnych;

2) Portugalia – konkordat między Stolicą Apostolską a Portugalią, podpisany w Watykanie w dniu 7

maja 1940 r.;

3) Włochy – „Concordato lateranense" z dnia 11 lutego 1929 r. między Włochami a Stolicą

Apostolską, zmieniony porozumieniem, wraz z protokołem dodatkowym podpisanym w Rzymie w
dniu 18 lutego 1984 r.;

4) Malta – umowa między Stolicą Apostolską a Maltą z dnia 3 lutego 1993 r. w sprawie uznawania

cywilnych skutków wynikających z małżeństw kanonicznych i z decyzji kościelnych władz i sądów

dotyczących takich małżeństw, wraz z protokołem w sprawie stosowania z tego samego dnia oraz
z drugim protokołem dodatkowym z dnia 6 stycznia 1995 r. (zob. rozporządzenie Rady (WE) nr
2116/2004 z dnia 2 grudnia 2004 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 dotyczące
jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach
dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000, w
zakresie umów ze Stolicą Apostolską – Dz. Urz. UE L 367 z 14.12.2004, s. 1).

2. Spośród wyżej wymienionych regulacji na szczególną uwagę zasługuje konkordat zawarty przez
Portugalię, na mocy którego wyłączna właściwość w sprawach unieważnienia małżeństwa należy do
sądów kościelnych. Tym samym regulacja ta wyłączyła jurysdykcję sądów cywilnych w tym zakresie.
Ponadto orzeczenia sądów kościelnych wywołują bezpośredni skutek w sferze prawa cywilnego.
Natomiast w przypadku Hiszpanii, Włoch i Malty właściwość sądów kościelnych nie jest wyłączna, a
orzeczenia sądów kościelnych dla wywołania skutków w sferze prawa cywilnego wymagają
„zatwierdzenia" przez sąd powszechny. Należy więc zauważyć, że uznaniu na podstawie przepisów
rozporządzenia podlegają wprost jedynie orzeczenia portugalskich sądów kościelnych, natomiast w
przypadku pozostałych trzech państw uznaniu podlegają orzeczenia sądów powszechnych,
zatwierdzające wyroki sądów kościelnych (J. Maciejowska, Uznawanie w Polsce…, s. 6; J. Maciejowska,
Ustanie małżeństwa..., s. 509).

Państwa członkowskie mają obowiązek przekazać Komisji kopie konkordatów, a także każde

wypowiedzenie lub zmianę tych traktatów.

Art. 64.

1. Artykuł 64 dotyczący zagadnień intertemporalnych, określa, które orzeczenia, dokumenty oraz ugody
sądowe obejmuje swoim zastosowaniem rozporządzenie (ust. 1), a także zawiera przepisy przejściowe,
których celem jest rozgraniczenie stosowania w praktyce przepisów rozporządzenia oraz poprzednio
obowiązującego rozporządzenia nr 1347/2000 (ust. 2, 3 i 4). Zgodnie z art. 72 rozporządzenie stosuje się
w całości od dnia 1 marca 2005 r., więc nie ma wątpliwości, że obejmuje swym zakresem orzeczenia
wydane w postępowaniach wszczętych po tym dniu. Natomiast rozporządzenie nr 1347/2000 weszło w
życie w dniu 1 marca 2001 r. w odniesieniu do czternastu państw członkowskich (Austria, Belgia,
Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja,
Wielka Brytania, Włochy, dalej jako „stare" państwa członkowskie). W odniesieniu do dziesięciu państw
członkowskich (dalej jako „nowe" państwa członkowskie), które przystąpiły do Unii Europejskiej w dniu 1
maja 2004 r. (Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry) dniem
służącym do ustalenia wejścia w życie rozporządzenia nr 1347/2000 jest dzień 1 maja 2004 r. Natomiast
w dwóch państwach: Bułgarii i Rumunii, które przystąpiły do Unii Europejskiej dnia 1 stycznia 2007 r.,
kwestia stosowania rozporządzenia nr 1347/2000 nie powstanie, gdyż od dnia akcesji są one
zobowiązane stosować rozporządzenie nr 2201/2003.

2. Artykuł 64 rozróżnia trzy kategorie orzeczeń, które będą uznawane i wykonywane zgodnie z
postanowieniami rozporządzenia, mimo iż wydane zostały w postępowaniach wszczętych przed datą
wyznaczającą początek stosowania tego aktu:

– art. 64 ust. 2 – orzeczenia wydane począwszy od dnia 1 marca 2005 r. włącznie, w

postępowaniach wszczętych przed tym terminem, ale po wejściu w życie rozporządzenia nr
1347/2000;

– art. 64 ust. 3 – orzeczenia wydane przed dniem 1 marca 2005 r. w postępowaniach wszczętych po

wejściu w życie rozporządzenia nr 1347/2000 w sprawach objętych zakresem stosowania
rozporządzenia nr 1347/2000;

– art. 64 ust. 4 – orzeczenia wydane przed dniem 1 marca 2005 r., ale po wejściu w życie

rozporządzenia nr 1347/2000 w postępowaniach wszczętych przed wejściem w życie
rozporządzenia nr 1347/2000 (Praktyczny przewodnik..., s. 7).

Należy zauważyć, że ustępy art. 64 (ust. 2, 3 i 4) nie wymieniają ani dokumentów urzędowych, ani

umów oraz że warunki uznawania i wykonywania orzeczeń w odniesieniu do każdej z kategorii zostały w
tych przepisach odmiennie uregulowane.

Art. 64. ust. 1.

3. Przepis ten jest przepisem przejściowym w odniesieniu do ustalenia jurysdykcji, jak i uznawania i
wykonywania orzeczeń. Zgodnie z tym przepisem rozporządzenie stosuje się w całości do postępowań
sądowych, dokumentów urzędowych i porozumień między stronami, które zostały wszczęte, sporządzone
lub zawarte po określonym w art. 72 dniu, w którym rozporządzenie znajduje zastosowanie (a więc po
dniu 1 marca 2005 r.). Należy pamiętać, że w odniesieniu do państw członkowskich przystępujących do
Unii Europejskiej po tej dacie, rozporządzenia zaczyna się stosować od dnia akcesji. Należy zwrócić
uwagę, że z postanowienia tego wynika, iż nie jest wystarczające, aby orzeczenie wydane zostało nie
wcześniej niż we wskazanej dacie, lecz konieczne jest, aby po wskazanej dacie nastąpiło wszczęcie
postępowania sądowego.

Oznacza to, że przepisy rozporządzenia znajdują zastosowanie tylko do postępowań wszczętych

dnia 1 marca 2005 r. lub później, tj. po rozpoczęciu stosowania rozporządzenia. Datę wszczęcia
postępowania ustala się zgodnie z dyspozycją art. 16 rozporządzenia, według której dla uznania, że
postępowanie przed sądem zostało wszczęte, miarodajna jest chwila, w której pismo wszczynające
postępowanie lub pismo równorzędne zostało wniesione do sądu, (pkt a) lub chwila, w sytuacji gdy pismo
musi być doręczone przed wniesieniem do sądu, w której organ odpowiedzialny za doręczenie otrzymał
pismo (pkt b), pod warunkiem że powód lub wnioskodawca nie zaniechał następnie podjęcia czynności,
do których podjęcia był obowiązany celem doręczenia pisma stronie przeciwnej lub w odniesieniu do
drugiej sytuacji, celem wniesienia pisma do sądu. Przy ustalaniu daty wszczęcia postępowania przed
sądem polskim należy kierować się treścią art. 16 ust. 1 lit. a (J. Ciszewski, Przepisy przejściowe..., s. 60).
O ile ustalenie daty wydania orzeczenia nie będzie problematyczne, ponieważ będzie ona wskazana w
orzeczeniu (art. 37 ust. 1 lit. a i art. 45 ust. 1 lit. a rozporządzenia) lub świadectwie (art. 39 i art. 45 ust. 1
lit. b), to ustalenie daty wszczęcia postępowania może być trudne, ponieważ standardowe formularze,
określone w załącznikach I-IV, nie zawierają na ten temat wzmianki. W razie wątpliwości zajdzie
konieczność wezwania strony do przedstawienia dokumentu niezbędnego dla ustalenia daty wszczęcia
postępowania. Podstawą takiego wezwania będzie zgodnie z art. 30 ust. 1 rozporządzenia prawo
wewnętrzne państwa wykonania.

Należy zauważyć, że tylko ust. 1 dotyczy oprócz orzeczeń także dokumentów urzędowych i

porozumień między stronami, natomiast pozostałe przepisy art. 64 dotyczą tylko orzeczeń.

Art. 64. ust. 2.

4. Artykuł 64 ust. 2 ustanawia wyjątek od zasady określonej w art. 64 ust. 1, zgodnie z którą przepisy
rozporządzenia znajdują zastosowanie do uznawania i wykonywania orzeczeń wydanych w
postępowaniach wszczętych po dniu 1 marca 2005 r. Przepis ten dotyczy uznawania i wykonywania
orzeczeń wydanych po dniu 1 marca 2005 r., a więc już w czasie stosowania rozporządzenia, w
postępowaniach sądowych wszczętych przed tą datą, ale w czasie stosowania rozporządzenia nr
1347/2000. Dyspozycja ta, oprócz określenia wymagań czasowych w zakresie daty wszczęcia
postępowania oraz wydania orzeczenia, określa także wymagania dotyczące jurysdykcji, jakie musi
spełnić orzeczenie, aby mogło zostać uznane i wykonane w innym państwie członkowskim. Należy więc
zauważyć, że przepis ten, nakazując, wprowadza wyjątek od określonej w art. 24 rozporządzenia zasady
zakazu badania jurysdykcji państwa członkowskiego.

[Wymagania czasowe]

5. Wyjątek określony w tym ustępie dotyczy uznawania i wykonywania orzeczeń wydanych po dniu 1
marca 2005 r., ale w postępowaniach sądowych wszczętych przed tą datą, z tym że po dacie wejścia w
życie rozporządzenia nr 1347/2000. Dla stosowania tego przepisu istotne będzie ustalenie daty wejścia w
życie rozporządzenia nr 1347/2000 w stosunkach pomiędzy państwem pochodzenia a państwem
wezwanym. Tak jak już zostało to wyjaśnione w uwagach ogólnych do art. 64 (zob. teza nr 1),
rozporządzenie nr 1347/2000 weszło w życie wobec „starych" państw członkowskich dnia 1 marca 2001
r., a wobec „nowych" państw członkowskich dnia 1 maja 2004 r. W sytuacji gdy zarówno państwo
pochodzenia, jak i państwo wezwane jest „starym" państwem członkowskim, możliwe będzie uznanie i

wykonanie orzeczenia wydanego w postępowaniu wszczętym po dniu 1 marca 2001 r. Natomiast w
stosunkach pomiędzy tzw. „nowymi" państwami członkowskimi oraz pomiędzy „starymi" a „nowymi"
państwami członkowskimi decydujące znaczenie będzie miała data 1 maja 2004 r. Tak więc w tym drugim
przypadku możliwe będzie uznanie i wykonywanie orzeczenia wydanego w postępowaniu wszczętym po
dniu 1 maja 2004 r. Wobec powyższego tylko orzeczenia wydane w postępowaniach wszczętych po tej
dacie podlegają uznaniu i wykonaniu w Polsce. W stosunkach z Polską art. 64 ust. 2 odnosi się do
uznawania i wykonywania orzeczeń sądów polskich, jak również do uznawania i wykonywania w Polsce
orzeczeń sądów państw członkowskich, wydanych po dniu 1 marca 2005 r. – w postępowaniach
wszczętych pomiędzy dniem 1 maja 2004 r. a dniem 28 lutego 2005 r. (J. Ciszewski, Przepisy
przejściowe..., s. 64).

6. Data wszczęcia postępowania przed sądem polskim powinna zostać ustalona zgodnie z zasadą
określoną w art. 16 ust. 1 lit. a (chwila, w której pismo wszczynające postępowanie lub pismo
równorzędne zostało wniesione do sądu). Natomiast datą wydania orzeczenia będzie na gruncie prawa
polskiego data jego ogłoszenia (art. 326 i 332 § 1 k.p.c.; (K. Weitz (w:) T. Ereciński, J. Gudowski, M.
Jędrzejewska, K. Weitz, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część pierwsza. Postępowanie
rozpoznawcze. Tom 2, Warszawa 2009, s. 860). J. Ciszewski wskazuje, że decydujące znaczenie dla
stosowania art. 64 ust. 2 odgrywa data orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, dlatego data
ogłoszenia będzie datą wydania orzeczenia, jeżeli orzeczenie to nie zostało zaskarżone. W związku z
powyższym autor przyjmuje, że uznaniu i wykonaniu na podstawie art. 64 ust. 2 nie podlegają orzeczenia,
które zostały wydane przed dniem 1 marca 2005 r., a stały się prawomocne po tej dacie (J. Ciszewski,
Przepisy przejściowe..., s. 64).

[Wymagania dotyczące jurysdykcji]

7. Drugim warunkiem uznania i wykonywania orzeczenia zgodnie z przepisami rozdziału III
rozporządzenia jest wypełnienie wymagań dotyczących jurysdykcji. Artykuł 64 ust. 2 wymaga, aby
właściwość oparto na przepisach zgodnych z zasadami jurysdykcyjnymi przewidzianymi w rozdziale II
rozporządzenia lub w rozporządzeniu nr 1347/2000, lub w obowiązującej w chwili wszczęcia
postępowania w konwencji zawartej między państwem członkowskim pochodzenia a państwem
członkowskim wezwanym. Należy zwrócić uwagę na pogląd J. Ciszewskiego, że wybór aktu prawnego,
którego przepisy jurysdykcyjne są punktem odniesienia przy badaniu jurysdykcji nie jest dowolny (J.
Ciszewski, Przepisy przejściowe..., s. 66). Zasadnicze znaczenie będzie miał zakres spraw objętych
orzeczeniem. W sprawach objętych zakresem zastosowania rozporządzenia nr 1347/2000 (dotyczących
rozwodu, separacji lub unieważnienia małżeństwa oraz dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej
prowadzonych w związku postępowaniem w sprawach małżeńskich) jurysdykcja powinna opierać się na
przepisach tego aktu.

Natomiast w przypadku spraw niemieszczących się w zakresie zastosowania rozporządzenia nr

1347/2000 jurysdykcję należy badać pod względem zgodności z zasadami jurysdykcyjnymi, określonymi
w umowie międzynarodowej obowiązującej w chwili wszczęcia postępowania, między państwem
pochodzenia a państwem wezwanym. Mowa tu o dwustronnych oraz wielostronnych umowach wiążących
państwa członkowskie. Należy zauważyć, że w okresie pomiędzy dniem 1 maja 2004 r. a dniem 28 lutego
2005 r. Polska w stosunkach z Francją, Hiszpanią, Holandią, Litwą, Luksemburgiem, Łotwą, Niemcami i
Portugalią była związana konwencją o właściwości organów i prawie właściwym w zakresie ochrony
małoletnich z dnia 5 października 1961 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 106, poz. 519) oraz w stosunkach ze
wszystkimi państwami członkowskimi oprócz Słowenii europejską konwencją o uznawaniu i wykonywaniu
orzeczeń dotyczących pieczy nad dzieckiem oraz o przywracaniu pieczy nad dzieckiem z dnia 20 maja
1980 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 31, poz. 134, sprost.: Dz. U. z 1997 r. Nr 32, poz. 196). Ponadto związana
była z szeregiem państw umowami dwustronnymi, których zakres zastosowania obejmował także sprawy
z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej. Zgodnie z poglądem J. Ciszewskiego uznawanie i
wykonywanie orzeczeń nie jest ograniczone tylko do sytuacji, gdy zachowane zostały zawarte w umowach
międzynarodowych przepisy o jurysdykcji bezpośredniej. Nie ma przeszkód, aby zakresem art. 64 ust. 2
objąć także orzeczenia, które ze względu na zawarte w tych umowach przepisy o jurysdykcji pośredniej
podlegałyby uznaniu lub wykonaniu na podstawie tych umów. Należy wyjaśnić, że umowy te nie stanowią
bezpośredniej podstawy do ustalenia jurysdykcji sądu państwa pochodzenia, lecz wyrażają określone

zasady dotyczące jurysdykcji, które powinny być zrealizowane, aby orzeczenie mogło być uznane lub
wykonane. Wobec tego należy uznać, że orzeczenie to spełnia wymagania określone w art. 64 ust. 2,
jeżeli na podstawie umowy dwustronnej nie można oddalić wniosku o uznanie lub wykonanie z przyczyn
dotyczących jurysdykcji (J. Ciszewski, Przepisy przejściowe..., s. 67; J. Ciszewski, Dochodzenie roszczeń
alimentacyjnych za granicą na podstawie konwencji lugańskiej i konwencji haskiej, Mon. Praw. 2000, nr 8,
s. 492 i n.).

Jeżeli natomiast przedmiot postępowania nie mieści się w zakresie zastosowania rozporządzenia nr

1347/2000 oraz brak jest umowy międzynarodowej wiążącej państwa członkowskie w zakresie jurysdykcji,
zaistnieje konieczność ustalenia, czy przepisy prawa krajowego, stanowiące podstawę ustalenia
jurysdykcji, są zgodne z zasadami jurysdykcyjnymi określonymi w rozporządzeniu. Zgodnie ze wskazówką
J. Ciszewskiego ocena odpowiednich przepisów krajowych powinna zmierzać do ustalenia, czy w
okolicznościach konkretnej sprawy sąd, który wydał orzeczenie, miałby jurysdykcję na podstawie
rozporządzenia (J. Ciszewski, Przepisy przejściowe..., s. 70).

Art. 64. ust. 3.

8. Dyspozycja art. 64 ust. 3 umożliwia uznawanie i wykonywanie na zasadach określonych w przepisach
rozporządzenia, orzeczeń sądowych wydanych w postępowaniach, które zostały wszczęte, trwały oraz
zakończyły się w okresie obowiązywania rozporządzenia nr 1347/2000. Pierwsza podstawowa różnica
pomiędzy dyspozycją art. 64 ust. 2 i ust. 3 dotyczy daty wydania orzeczenia. Przepis ust. 3 dotyczy
orzeczenia wydanego przed dniem 1 marca 2005 r. w postępowaniu wszczętym po dniu 1 marca 2001 r.
w stosunkach między „starymi" państwami członkowskimi albo po dniu 1 maja 2004 r. w stosunkach
pomiędzy „nowymi" lub z „nowymi" państwami członkowskimi. Druga różnica pomiędzy dyspozycją art. 64
ust. 2 i ust. 3 polega na wskazaniu węższego zakresu przedmiotowego spraw objętych orzeczeniem
podlegającym uznaniu. Dyspozycja ust. 3 obejmuje tylko orzeczenia mieszczące się w zakresie
przedmiotowym rozporządzenia nr 1347/2000, a więc orzeczenia, których przedmiotem jest rozwód,
separacja, unieważnienie małżeństwa lub odpowiedzialność rodzicielska w odniesieniu do dzieci obojga
małżonków (zob. J. Ciszewski, Europejskie prawo małżeńskie..., s. 34 i n.).

Zastosowanie tego przepisu można przedstawić za pomocą następującego przykładu. W dniu 1

grudnia 2002 r. przed sądem w państwie A zostaje wszczęte postępowanie rozwodowe zgodnie z
rozporządzeniem nr 1347/2000, przy okazji którego sąd rozpatruje także kwestię odpowiedzialności
rodzicielskiej małżonków za dzieci. W dniu 1 stycznia 2004 r. sąd wydaje orzeczenie przyznające prawo
do opieki matce i prawo do kontaktów z dzieckiem ojcu, po czym matka przeprowadza się z dziećmi do
państwa B. Jeżeli oba państwa to „stare" państwa członkowskie, dyspozycja art. 64 ust. 3 umożliwia ojcu
złożenie wniosku o bezpośrednie uznanie i wykonywanie prawa do kontaktów z dzieckiem w państwie B,
bez potrzeby procedury exequatur zgodnie z sekcją 4 rozdziału III rozporządzenia, nawet wtedy, gdy
postępowanie sądowe zostało wszczęte przed dniem 1 marca 2005 r. Jeżeli natomiast sytuacja dotyczy
stosunków pomiędzy dwoma „nowymi" państwami członkowskimi lub jedno z tych dwóch państw
członkowskich jest „nowym" państwem członkowskim, przepisów przejściowych art. 64 nie stosuje się,
ponieważ orzeczenie zostało wydane przed wejściem w życie rozporządzeniem nr 1347/2000 w
odniesieniu do „nowych" państw członkowskich (Praktyczny przewodnik..., s. 8).

Art. 64. ust. 4.

9. Artykuł 64 ust. 4 określa trzecią kategorię orzeczeń, które mogą podlegać uznaniu i wykonaniu na
zasadach określonych w rozporządzeniu. Kategoria ta obejmuje orzeczenia wydane przed dniem 1 marca
2005 r., w czasie obowiązywania rozporządzenia nr 1347/2000, w postępowaniu wszczętym przed
wejściem w życie tego ostatniego aktu (co nastąpiło w dniu 1 marca 2001 r. w stosunkach między
„starymi" państwami członkowskimi, a w odniesieniu do „nowych" państw członkowskich w dniu 1 maja
2004 r.). Orzeczenia te podlegają uznawaniu i wykonywaniu zgodnie z zasadami określonymi w
rozporządzeniu, jeżeli spełniają warunki dotyczące zakresu przedmiotowego oraz zasad jurysdykcji.

Podobnie jak w ust. 3 orzeczenia te muszą dotyczyć spraw objętych zakresem zastosowania

rozporządzenia nr 1347/2000. Przedmiotowe orzeczenia dotyczą rozwodu, separacji, unieważnienia
małżeństwa lub odpowiedzialności rodzicielskiej w odniesieniu do dzieci obojga małżonków rozpatrywanej
przy okazji postępowania w sprawach małżeńskich. Należy jednakże zauważyć, że podstawowa różnica

pomiędzy dyspozycją ust. 3 a ust. 4 polega na wykroczeniu w tym ostatnim przepisie poza ramy czasowe
stosowania rozporządzenia nr 1347/2000. Dlatego też prawodawca wspólnotowy uzależnił uznawanie
oraz wykonywanie tych orzeczeń od spełniania wymagania w zakresie jurysdykcji. W tym zakresie art. 64
ust. 4 powtarza warunek zawarty w art. 64 ust. 2, wymagając, aby właściwość oparto na przepisach
zgodnych z zasadami jurysdykcyjnymi przewidzianymi w rozdziale II rozporządzenia lub w rozporządzeniu
nr 1347/2000, lub w obowiązującej w chwili wszczęcia postępowania w konwencji zawartej między
państwem członkowskim pochodzenia a państwem członkowskim wezwanym (zob. uwagi zawarte w pkt 7
komentarza do art. 64). Jeżeli podstawy ustalenia jurysdykcji nie stanowiła umowa międzynarodowa
(dwustronna lub wielostronna), należy ustalić, czy odpowiednie przepisy prawa krajowego, na których
oparto jurysdykcję, są zgodne z przepisami jurysdykcyjnymi rozporządzenia lub rozporządzenia nr
1347/2000 (J. Ciszewski, Przepisy przejściowe..., s. 74; J. Ciszewski, Europejskie prawo małżeńskie..., s.
154-160).

Art. 65.

Przepis ten, nakładając na Komisję obowiązek przedstawiania Parlamentowi Europejskiemu, Radzie

i Europejskiemu Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu sprawozdania ze stosowania rozporządzenia,
ma na celu stopniowe usprawnianie współpracy sądowej w sprawach rodzinnych. Komisja przygotowuje
sprawozdanie na podstawie informacji dostarczonych przez państwa członkowskie. W razie potrzeby
sprawozdaniu towarzyszą propozycje dostosowania. Komisja powinna przedłożyć pierwsze sprawozdanie
najpóźniej w dniu 1 stycznia 2012 r., kolejne co pięć lat.

Art. 66.

1. Artykuł 66 dotyczy państw członkowskich o dwóch lub więcej systemach prawnych. Są to państwa, w
których ma zastosowanie na obszarze różnych jednostek terytorialnych dwa lub więcej systemów
prawnych lub zbiorów przepisów dotyczących spraw uregulowanych w rozporządzeniu. Przepis ten
jednoznacznie rozstrzyga, że w stosunku do tych państw każde odniesienie do zwykłego pobytu dotyczy
zwykłego pobytu w jednostce terytorialnej (art. 66 lit. a), każde odniesienie do przynależności państwowej
lub w wypadku Zjednoczonego Królestwa i Irlandii do domicile dotyczy jednostki terytorialnej określonej
przez prawo tego państwa (art. 66 lit. b), każde odniesienie do organu państwa członkowskiego dotyczy
organu jednostki terytorialnej w ramach danego państwa (art. 66 lit. c), każde odniesienie do przepisów
wezwanego państwa członkowskiego dotyczy przepisów jednostki terytorialnej, w której odwołuje się do
jurysdykcji, uznania lub wykonania (art. 66 lit. d).

2. Przepis ten ma dość istotne konsekwencje w zakresie ustalania jurysdykcji, ponieważ oznacza, że w
przypadku art. 3 ust. 1 lit. a tiret szóste obydwa wskazane w tym przepisie warunki muszą istnieć na
terytorium tej samej jednostki terytorialnej. Podobnie w przypadku podstawy jurysdykcji, wskazanej w art.
3 ust. 1 lit. b, oboje małżonkowie muszą mieć domicile w tej samej jednostce terytorialnej (zob. art. 3, teza
nr 8).

Art. 67.

Artykuł 67 dotyczy informacji o organach centralnych. W celu usprawnienia współpracy w sprawach

odpowiedzialności rodzicielskiej państwa członkowskie mają obowiązek przekazania Komisji niezbędnych
danych kontaktowych jednostek centralnych, takich jak nazwy, adresy tych organów oraz sposoby
kontaktowania się oraz języki dopuszczone w kontaktach z tymi organami. Ponadto państwa członkowskie
przekazują Komisji informacje o językach dopuszczonych w przypadku zaświadczeń dotyczących prawa
do osobistej styczności z dzieckiem zgodnie z art. 45 ust. 2 rozporządzenia. Państwa członkowskie
zawiadamiają Komisję o wszelkich zmianach tych informacji. Informacje te są podawane przez Komisję do
publicznej wiadomości, między innymi za pomocą Europejskiego Atlasu Sądowniczego w sprawach
cywilnych (http://ec.europa.eu/justice_home/judicialatlascivil/html/rc_brii_centralbody_pl.htm).

Art. 68.

Przepis ten nakłada na państwa członkowskie obowiązek przekazywania Komisji wykazów sądów

właściwych w sprawie uznawania oraz stwierdzania wykonalności orzeczeń pochodzących z innych

państw członkowskich (art. 21, 29 rozporządzenia), jak również informacji na temat środków zaskarżenia
(art. 33 i 34 rozporządzenia). Państwa informują Komisję o wszelkich zmianach tych wykazów. Z kolei
zadanie Komisji polega na aktualizowaniu tych informacji i udostępnianiu ich publicznie poprzez
publikowanie w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej oraz w każdy inny właściwy sposób. Ze strony
Europejskiego Atlasu Sądowniczego można pobrać wersję skonsolidowaną tych informacji
(http://ec.europa.eu/justice_home/judicialatlascivil/html/rc_docsbisii_pl.htm).

Art. 69.

Przepis ten określa procedurę dokonywania zmian w formularzach stanowiących załączniki do

rozporządzenia. Wszelkie zmiany formularzy przyjmowane są zgodnie z procedurą doradczą określoną w
art. 70 ust. 2.

Art. 70.

1. Zgodnie z art. 70 rozporządzenia Komisję wspiera komitet. Jest to komitet doradczy, ustanowiony w
art. 75 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I, złożony z przedstawicieli państw członkowskich, któremu
przewodniczy przedstawiciel Komisji. Zasady funkcjonowania komitetu doradczego określa decyzja Rady
1999/468/WE z dnia 28 czerwca 1999 r. ustanawiająca warunki wykonywania uprawnień wykonawczych
przyznanych Komisji (Dz. Urz. WE L 184 z 17.07.1999, s. 23; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne,
rozdz. 1, t. 3, s. 124).

2. Komitet wspiera Komisję przy przyjmowaniu przepisów wykonawczych, niezbędnych dla stosowania
rozporządzenia zgodnie z procedurą doradczą. Przebieg tej procedury, która znajduje zastosowanie do
aktualizowania oraz wprowadzania zmian w formularzach stanowiących załączniki do rozporządzenia,
uregulowany został w art. 3 decyzji 1999/468, do którego to przepisu wyraźnie odsyła art. 70 ust. 2
rozporządzenia.

3. Komitet przyjmuje na wniosek przewodniczącego swój własny regulamin wewnętrzny, przygotowany
na podstawie standardowego regulaminu wewnętrznego opublikowanego w Dzienniku Urzędowym
Wspólnot Europejskich (art. 70 ust. 3 rozporządzenia z zw. z art. 7 ust. 1 decyzji 1999/468).

Art. 71.

Na mocy tego przepisu rozporządzenie nr 1347/2000 straciło moc z dniem wejścia w życie

rozporządzenia. Jako że rozporządzenie zastępuje uchylony akt, wszelkie odniesienia do poprzednio
obowiązującej regulacji należy traktować jako odniesienia do rozporządzenia. Bardzo pomocna w tym
zakresie będzie tabela porównawcza zawarta w załączniku IV do rozporządzenia.

Art. 72.

1. Przepis ten określa datę wejścia w życie rozporządzenia. Akt ten wszedł w życie dnia 1 sierpnia 2004
r. w stosunkach między wszystkimi państwami członkowskimi oprócz Danii (zob. uwagi do art. 1 ust. 3).
Należy wyjaśnić, że zgodnie z art. 1 i 2 protokołu w sprawie stanowiska Danii, załączonego do Traktatu o
Unii Europejskiej i Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, państwo to nie uczestniczy w
przyjęciu rozporządzenia (pkt 31 motywów do rozporządzenia). Od tego dnia stosuje się także część
przepisów rozporządzenia (art. 67-70), nakładających na państwa członkowskie oraz organy Unii
Europejskiej obowiązki w zakresie przygotowania zaplecza dla stosowania rozporządzenia: przekazanie
informacji niezbędnych dla stosowania rozporządzenia oraz opracowanie aktów wykonawczych.
Rozporządzenie stosuje się w całości od dnia 1 marca 2005 r., co oznacza, że od tego dnia podmioty
prywatne mogą powoływać się na przepisy tego aktu.

Bibliografia

Wykaz literatury

Adamek A., Komentarz do rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w

sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i
handlowych (Dz. Urz. UE L 12 z 16.01.2001, str. 1), LEX/el. 2004

Arciszewski M., Doręczanie dokumentów sądowych i pozasądowych za pośrednictwem poczty w UE,

Prawo i Podatki Unii Europejskiej 2005, nr 1

Armstrong S., L'articulation des règlements communautaires et des conventions de La Haye (w:) Le

nouveau droit communautaire du divorce et de la responsabilité parentale, Dalloz 2005

Armstrong S., L'articulation du règlement „Bruxelles II bis" et des Conventions de La Haye de 1980 et

1996, Droit & patrimoine, Nr 139/2005

Biernacka K., Przeprowadzanie dowodów za granicą w sprawach rodzinnych, Rodzina i Prawo 2006,

nr 2

Boele-Woelki K., Martiny D., Die CEFL und die Prinzipien zum europäischen Familienrecht betreffend

elterliche Verantworung: mehr Ubereinstimmungen als Unterschiede, ZeuP, Nr 4/2009

Borrás A., „Exclusive" and „Residual" Grounds of Jurisdiction on Divorce in the Brussels II bis

Regulation, IPRax 2008, z. 3

Borrás A., Council Regulation (EC) No 1347/2000 of 29 may 2000 on jurisdiction and the recogniction

and enforcement of judgments in matrimonial matters and in matters of parental responsiblility for children
of both spouses (Brussels II Regulation) and Regulation (EC) No 2201/2003 repealing it (Brussels IIa
Regulation) (w:) Civil law. European Judicial Cooperation, General secretariat of the Council 2004,
www.bookshop.europa.eu

Broniewiecz W., Powództwo prokuratora o unieważnienie małżeństwa według kodeksu postępowania

cywilnego i kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, PiP 1961, z. 6

Bucher A., L'enfant en droit international privé, Paryż 2003
Busch M., Schutzmassnahmen für Kinder und der Begriff der „elterlichen Verantwortung" im int. und

europäischen Recht – Anmerkungen zur Ausweitung der Brüssel II-Verordnung; Praxis des Int. Privat–
und Verfahrensrechts (IPRax), Nr 3/2003

Ciepła H., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. K. Piasecki, Warszawa 2009
Ciszewski J. , Doręczanie dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i

handlowych w państwach UE. Komentarz, Warszawa 2005

Ciszewski J., Dochodzenie roszczeń alimentacyjnych za granicą na podstawie konwencji lugańskiej i

konwencji haskiej, Mon. Praw. 2000, nr 8

Ciszewski J., Europejskie prawo małżeńskie i dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej.

Jurysdykcja, uznawanie i wykonywanie orzeczeń. Komentarz, Warszawa 2004

Ciszewski J., Konwencja z Lugano – komentarz, Warszawa 2004
Ciszewski J., Przepisy przejściowe rozporządzenia Rady Nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r.

dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w
sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, Rejent 2006, nr 7-8

Ciszewski J., Przeprowadzanie dowodów w sprawach cywilnych i handlowych w państwach UE.

Komentarz, Warszawa 2005

Czech B., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. K. Piasecki, Warszawa 2009
Czepelak M., Umowa międzynarodowa jako źródło prawa prywatnego międzynarodowego,

Warszawa 2008

Demendecki T., Kierunki zmian regulacji doręczeń międzynarodowych w stosunkach między

państwami członkowskimi UE – wybrane problemy, EPS październik 2007

Dilger J., Die Regelungen zur internationalen Zusta ndigkeit in Ehesachen in der Verordnung (EG) Nr

2201/2003: Vergemeinschaftung, Anwendungsbereich und insbesondere die Anknu pfung an die
Staatsangeho rigkeit, Tu bingen 2004

Działyńska M., Władza rodzicielska nad pozamałżeńskim dzieckiem, SP 1997, nr 1
Flaga-Gieruszyńska K., Konwencja o jurysdykcji krajowej i wykonalności orzeczeń, Rejent 2000, nr 1
Gołaczyński J., Jurysdykcja w sprawach małżeńskich i odpowiedzialności rodzicielskiej według

rozporządzenia Rady (WE) Nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. o jurysdykcji oraz uznawaniu i
wykonywaniu orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności
rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) Nr 1347/2000, Rodzina i Prawo 2006, nr 3(3)

Gołaczyński J., Współpraca sądowa w sprawach cywilnych i handlowych w Unii Europejskiej,

Warszawa 2007

Gottwald P., Münchener Kommentar zur Zivilprozessordnung mit Gerichtsverfassungsgesetz und

Neben – gesetzen (w:) Internationales Zivilprozeßrechts, red. G. Lüke, P. Wax, München 2001

Gromek K., Władza rodzicielska, Warszawa 2008
Gruber U.P., Die Neue Eheverordnung und die deutschen Ausführungsgesetze, IPRax 4/2005
Grzegorczyk P., Rylski P., Weitz K., Przegląd orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości

z zakresu europejskiego prawa procesowego cywilnego (2003-2008), Kwartalnik Prawa Prywatnego 2009,
z. 3

Gudowski J., Postępowanie w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub

pozostającej pod opieką, PS 2002

Guide to goog practice under the Hague Convention of 25 October 1980 on the Civil Aspects of

International

Child

Abduction,

Publications

de

la

HCCH,

2003,

http://hcch.e-vision.nl/upload/abdguide2_e.pdf

Holewińska-Łapińska E., Postępowanie w sprawach o odebranie dziecka w praktyce, Jurysta 2005
Ignaczewski J., Pochodzenie dziecka i władza rodzicielska. Komentarz, Warszawa 2009
Ignaczewski J., Rozwód i separacja w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (w:) Rozwód i separacja,

red. J. Ignaczewski, Warszawa 2010

Jagieła J., Postępowanie w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub

pozostającej pod opieką (stadium wykonawcze), Mon. Praw. 2003, nr 6

Jagieła J., Postępowanie w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub

pozostającej pod opieką, Mon. Praw. 2002, nr 19

Jończyk-Piskorska K., Stańko M., Uwarunkowania prawno-organizacyjne stosowania rozporządzenia

Rady (WE) nr 1348/2000 w sprawie doręczania dokumentów sądowych i pozasądowych, Europejski
Przegląd Sądowy 2006, nr 5

Kociucki L., Problem całościowego uregulowania instytucji służących zastępczej pieczy nad dziećmi,

SP 1997

Kohler Ch., Internationales Verfahrensrecht für Ehesachen in der Europäischen Union: Die

Verordung „Brüssel II", NJW 2001, z. 1

Kress V., Internationale Zuständigkeit für elterliche Verantwortung in der Europäischen Union,

Frankfurt 2005

Kwecko A., Uznanie orzeczeń sądów w sprawach cywilnych w prawie polskim i niemieckim oraz

według konwencji z Lugano, Warszawa 2000

Loussouam Y., Bourel P., Droit international privé, 4e édition, Précis Dalloz 1993
Maciejowska J., Ustanie małżeństwa w stosunkach transgranicznych – jurysdykcja sądu i uznawanie

orzeczeń zagranicznych (w:) Rozwód i separacja, red. J. Ignaczewski, Warszawa 2010

Maciejowska J., Uznawanie w Polsce zagranicznych orzeczeń w sprawach małżeńskich, Technika i

USC 2008, nr 4

Majkowska S., Komentarz do art. 251 TWE (w:) Brodecki Z., Drobysz M., Majkowska S., Pyć D.,

Tomaszewska M., Zużewicz I., Traktat o Unii Europejskiej. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską.
Komentarz, red. Z. Brodecki, Warszawa 2006

Maliszewska-Nienartowicz J., Doręczanie dokumentów sądowych na terenie UE, M. Praw. 2006, nr 9
Masewicz W., Prokurator w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1975
McEleavy P., The Communization of Divorce Rules: What Impact for English and Scottish Law?,

International and Comparative Law Quartely, 2004, T. 53

Milczek Z., Zasady wykonywania przez Polskę przepisów o doręczaniu dokumentów sądowych i

pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych, Prawo i Podatki Unii Europejskiej 2006, nr 3

Misiuk-Jodłowska T., Postępowanie cywilne, red. J. Jodłowski, Z. Reisch, J. Lapierre, T.

Misiuk-Jodłowska, K. Weitz, Warszawa 2009

Muliński M., Krakowiak M., Przesłuchanie świadka w postępowaniu cywilnym za pomocą środków

nowoczesnej techniki – postulat de lege ferenda, Przegląd Sądowy 2005, z. 3

Musger G., Taking of evidence. Commentary by Council regulation (EC) nr 1206/2001 on

cooperation between the courts of the member states in the taking of evidence in civil or commercial
matter (w:) Civil law. European Judicial Cooperation, General secretariat of the Council 2004,
www.bookshop.europa.eu

Nascimbene B., Jurysdykcja i prawo właściwe w sprawach małżeńskich: rozporządzenie Rzym III.

Prawa własności związków małżeńskich i par w związkach partnerskich: w kierunku unijnych przepisów w
sprawie ustroju małżeńskiego (w:) Forum w sprawie współpracy sądowej w sprawach cywilnych: debata z
udziałem parlamentów krajowych, Dyrekcja Generalna ds. Polityk Wewnętrznych 2008,

www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/documents/dv/755/755341/755341pl.pdf

Nuyts A., Le règlement communautaire sur l'obtention des preuves: un instrument exclusif?, Revue

Critique de Droit International Privé, janvier-mars 2007

Olczyk M., Wyrwiński M., Komentarz do rozporządzenia Rady (WE) nr 805/2004 z dnia 21 kwietnia

2004 r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych (Dz.
U.UE.L.04.413.15), LEX/el. 2007

Olejniczak A., Zarys charakterystyki współczesnych europejskich systemów rozwodowych, Państwo i

Prawo 1982, nr 3-4

Pazdan M., Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2009
Piasecki K., Zarys sądowego prawa procesowego Unii Europejskiej, Warszawa 2009
Pietrzykowski K., Zawarcie małżeństwa i przesłanki jego ważności w prawie prywatnym

międzynarodowym, Warszawa 1985

Pintens W., Marriage and Partnership in the Brussels II a Regulation, (w:) Liber memorialis Petar S

arc ević universalism, tradition and the individual, red. J. Erauw, P. S arc ević, Mu nchen 2006

Półtorak N., Uznawanie i wykonalność orzeczeń zagranicznych według Konwencji Brukselskiej i

Lugańskiej, Kwartalnik Prawa Prywatnego 1997, z. 4

Praktyczny przewodnik dotyczący stosowania nowego II rozporządzenia brukselskiego,

http://ec.europa.eu/civiljustice/publications/docs/guide_new_brussels_ii_pl.pdf

Rausch H., Ehesachen mit Auslandsbezug vor und nach „Brüssel IIa", Famille und Recht 2004
Rauscher T., Europäisches Zivilprozezrecht. Kommentar, München 2004
Rauscher T., Parental Responsibility Cases under the new Council Regulation „Brussels IIA", The

European Legal Forum (E) 1-2005

Rogerson P., Brussels I Regulation – European Commentaries on Private International Law, red. U.

Magnus, P. Mankowski, European Law Publishers 2007

Sadowski W., Taborowski M., Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości Unii

Europejskiej. Współpraca sądowa w sprawach cywilnych, Warszawa 2009

Sapota A., Rozwód i separacja w normach kolizyjnych prawa europejskiego, EPS 2010, nr 1
Smyczyński T., Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2009
Sokołowski T., Europejskie prawo rodzinne – pojęcie, zakres, źródła oraz wykładnia, EPS 2006, nr 5
Stefanicki R., Uznanie i wykonywanie orzeczeń zagranicznych według Konwencji Lugańskiej, Prawo

Spółek 2000, nr 1

Stojanowska W., Dziecko w postępowaniu sądowym, Jurysta 1997, nr 5
Szkalnna A., Naruszenie prawa do poszanowania życia rodzinnego zagwarantowanego w EKPCz,

EPS 2010, nr 1

Tomaszewska M., Komentarz do art. 65 TWE (w:) Brodecki Z., Drobysz M., Majkowska S., Pyć D.,

Tomaszewska M., Zużewicz I., Traktat o Unii Europejskiej. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską.
Komentarz, red. Z. Brodecki, Warszawa 2006

Verschuur Rene Ch., Uznanie i wykonanie orzeczeń zagranicznych, Kwartalnik Prawa Prywatnego

1999, z. 4

Wagner R., Die Aussagen zur justiziellen Zusammenarbeit in Zivilsachen im Haager Programm,

IPRax 2005, z. 1

Weitz K. (w:) T. Ereciński, J. Gudowski, M. Jędrzejewska, K. Weitz, Kodeks postępowania cywilnego.

Komentarz. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze. Tom 2, Warszawa 2009

Weitz K., Doręczanie dokumentów w postępowaniu cywilnym w świetle prawa wspólnotowego (uwagi

na tle orzeczeń ETS w sprawie G. Leffler przeciwko Berlin Chemie AG oraz Plumex przeciwko Young
Sports NV), Rodzina i Prawo 2007, nr 1(4)

Weitz K., Europejskie prawo procesowe cywilne (w:) Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy,

Kraków 2005

Weitz K., Jurysdykcja krajowa z sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących

odpowiedzialności rodzicielskiej w prawie wspólnotowym, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2007, z. 1

Weitz K., Konwencja z Lugano, wykonalność zagranicznych orzeczeń przed sądami polskimi,

Warszawa 2002

Weitz K., Pojęcie uznania orzeczenia zagranicznego, PS 1998, nr 7-8
Weitz K., Przedmiotowy zakres zastosowania konwencji lugańskiej, Kwartalnik Prawa Prywatnego

2000, z. 2

Weitz K., Współpraca Państw Członkowskich UE w zakresie przeprowadzania dowodów w sprawach

cywilnych lub handlowych, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2005, z. 2

Włosińska A., Odmowa uznania zagranicznego orzeczenia sądowego w świetle postanowień

konwencji lugańskiej, Zakamycze 2002

Zegadło R., Międzynarodowe instrumenty prawne w sprawach rodzinnych, Rodzina i Prawo 2009, nr

12

Zielona księga dotycząca prawa właściwego i właściwości sądów w sprawach rozwodowych,

Bruksela, dnia 14 marca 2005, COM(2005) 82 końcowy

Wykaz orzecznictwa

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

1. Wyrok Trybunału z dnia 23 grudnia 2009 r. w sprawie C-403/09 PPU Jasna Detiček przeciwko

Mauriziowi Sgueglii (Dz. Urz. UE C 312 z 19.12.2009)

2. Wyrok Trybunału z dnia 16 lipca 2009 r. w sprawie C-168/08, Laszlo Hadadi v. Csilla Marta Mesko

(Dz. Urz. UE C 158 z 21.06.2008)

3. Wyrok Trybunału z dnia 2 kwietnia 2009 r. w sprawie C-523/07 (Dz. Urz. UE C 22 z 26.01.2008)
4. Wyrok z dnia 11 lipca 2008 r. sprawie C-195/08 PPU, Rinau (Dz. Urz. UE C 223 z 30.08.2008, s.

19)

5. Wyrok z dnia 17 lipca 2008 r. w sprawie C-66/08 Kozłowski (Dz. Urz. UE C 223 z 30.08.2008, s.

18)

6. Wyrok z dnia 29 listopada 2007 r. w sprawie C-68/07 Lopez (Dz. Urz. UE C 22 z 26.01.2008, s.

15)

7. Wyrok ETS z dnia 29 listopada 2007 r. w sprawie C-68/07 Kerstin Sundelind Lopez v. Miguel

Enrique Lopez Lizazo (Dz. Urz. UE C 82 z 14.04.2007)

8. Wyrok z dnia 27 listopada 2007 r. w sprawie C-435/06 (Dz. Urz. UE C 22 z 26.01.2008, s. 11)
9. Opinia rzecznika generalnego J. Kokott w sprawie C-435/06 przedstawiona w dniu 20 września

2007 r. (www.curia.europa.eu)

10. Wyrok z dnia 15 lutego 2007 r. w sprawie C-292/05 Lechouritou i in., Zb.Orz. 2007, s. I–1519, pkt

29

11. Wyrok z dnia 11 listopada 2004 r. C-372/02 Adanez-Vega (OJ C 19 z 22.01.2005, s. 2) pkt 37
12. Wyrok z dnia 15 maja 2003 r. w sprawie C-266/01 Préservatrice foncière TIARD, Rec. 2003, s.

I–4867, pkt 22

13. Wyrok z dnia 1 października 2002 r. w sprawie C-167/00 Henkel, Rec. 2002, s. I–8111
14. Wyrok z dnia 15 września 1994 r. w sprawie C-452/93 P Magdalena Fernández v. Komisja, Rec.

1994, s. I–4295

15. Orzeczenie z dnia 22 lutego 1979 r. w sprawie 133/78 Henri Gourdain v. Franz Nadler, Rec.

1979, s. 00733

16. Orzeczenie z dnia 14 października 1976 r. w sprawie 29/76 LTU Lufttransportunternehmen

GmbH & Co. KG v. Eurocontrol, Rec. 1976, s. 01541

Wykaz aktñw prawnych

Unia Europejska

1. Rozporządzenie Rady (WE) nr 4/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa

właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych
(Dz. Urz. UE L 7 z 10.01.2009, s. 1)

2. Rozporządzenie nr 1393/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r.

dotyczące doręczania w państwach członkowskich dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach
cywilnych i handlowych (doręczanie dokumentów) oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr
1348/2000 (Dz. Urz. UE L 324 z 10.12.2007, s. 79)

3. Rozporządzenie Rady (WE) nr 2116/2004 z dnia 2 grudnia 2004 r. zmieniające rozporządzenie

(WE) nr 2201/2003 dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach
małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie
(WE) nr 1347/2000, w zakresie umów ze Stolicą Apostolską (Dz. Urz. UE L 367 z 14.12.2004, s. 1)

4. Decyzja Rady z dnia 28 maja 2001 r. ustanawiająca Europejską Sieć Sądową w sprawach

cywilnych i handlowych (Dz. Urz. WE L 174 z 27.06.2001, s. 25; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne,
rozdz. 19, t. 4, s. 145)

5. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1206/2001 z dnia 28 maja 2001 r. w sprawie współpracy między

sądami Państw Członkowskich przy przeprowadzaniu dowodów w sprawach cywilnych lub handlowych
(Dz. Urz. WE L 174 z 27.06.2001, s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 19, t. 4, s. 121)

6. Rozporządzenie rady (WE) nr 1347/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania

i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności
rodzicielskiej za dzieci obojga małżonków (Dz. Urz. WE L 160 z 30.06.2000, s. 19; Dz. Urz. UE Polskie
wydanie specjalne, rozdz. 19, t. 1, s. 209)

7. Decyzja Rady 1999/468/WE z dnia 28 czerwca 1999 r. ustanawiająca warunki wykonywania

uprawnień wykonawczych przyznanych Komisji (Dz. Urz. WE L 184 z 17.07.1999, s. 23; Dz. Urz. UE
Polskie wydanie specjalne, rozdz. 1, t. 3, s. 124)

8. Konwencja z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w

sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. WE L 299 z 31.12.1972, s. 32)

Inne

1. Program haski: wzmacnianie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w Unii Europejskiej (Dz.

Urz. UE C 53 z 03.03.2005, s. 1)

2. Draft programme of measures for implementation of the principle of mutual recognition of decisions

in civil and commercial matters (OJ C 12 z 15.1.2001, s. 1)

3. Wniosek rozporządzenie Rady zmieniające rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 w odniesieniu do

jurysdykcji i wprowadzające zasady dotyczące prawa właściwego w sprawach małżeńskich
(COM/2006/0399 końcowy – CNS 2006/0135)

6. Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń w sprawach małżeńskich przyjęta dnia 28 maja

1998 r. wraz z towarzyszącym jej przygotowanym przez prof. A. Borrasa (Dz. Urz. WE C 221 z
16.07.1998, s. 27)

Prawo międzynarodowe

1. Europejska konwencja o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń dotyczących pieczy nad dzieckiem

oraz o przywracaniu pieczy nad dzieckiem z 1980 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 31, poz. 134)

2. Konwencja haska z dnia 19 października 1996 r. o właściwości, prawie właściwym, uznawaniu,

wykonywaniu i współpracy w dziedzinie odpowiedzialności rodzicielskiej i środków ochrony dzieci (Dz.
Urz. UE L 151 z 11.06.2008, s. 39)

3. Konwencji haska z dnia 15 listopada 1965 r. o doręczaniu za granicą dokumentów sądowych i

pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. U. z 2000 r. Nr 87, poz. 968 i 969).

4. Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzona w

Hadze dnia 25 października 1980 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 108, poz. 528)

5. Konwencja haska z dnia 1 czerwca 1970 r. o uznawaniu rozwodów i separacji (Dz. U. z 2001 r. Nr

53, poz. 561 i 562)

6. Konwencja znosząca wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych, sporządzona w

Hadze dnia 5 października 1961 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 112, poz. 938)

Polska

1. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz

niektórych innych ustaw; uzasadnienie projektu, www.ms.gov.pl/projekty/proj0828_uzas.rtf

2. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz.

1362 z późn. zm.)

3. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 stycznia 2002 r. w sprawie szczegółowych

czynności sądów w sprawach z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego oraz karnego w
stosunkach międzynarodowych (Dz. U. Nr 17, poz. 164 z późn. zm.)

4. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483)
5. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz.

296 z późn. zm.)

6. Ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz.

353 z późn. zm.)