„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

0

MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI

Ilona Żeber-Dzikowska

Badanie klimatu akustycznego 311[24].Z1.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca:

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Małgorzata Łukaszewska
mgr inż. Barbara Korecka





Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska

Konsultacja:
dr hab. Barbara Baraniak





Korekta:
mgr inż. Teresa Sagan

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[24].Z1.04.
Badanie klimatu akustycznego zawartego w programie nauczania dla zawodu technik ochrony
środowiska.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

4
6
7
8
8
8

16
16
18
19
19
21
21

21

22
22
24
24
25
26
26
28
28
29
30
30
33
33
34
35
35
37
37
38
39
39
41
42
43
44
44
49
50
51
52
52
54

1. Wprowadzenie
2. Wymagania wstępne
3. Cele kształcenia
4. Materiał nauczania
4.1. Ruch falowy i drgający

4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Elementy klimatu akustycznego

4.2.1. Materiał nauczania
4.2.2. Pytania sprawdzające
4.2.3. Ćwiczenia
4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Źródła oraz rodzaje hałasu i drgań

4.3.1. Materiał nauczania
4.3.2. Pytania sprawdzające
4.3.3. Ćwiczenia
4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Zasady wykonywania pomiarów

4.4.1. Materiał nauczania
4.4.2. Pytania sprawdzające
4.4.3. Ćwiczenia
4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Urządzenia stosowane do pomiaru poziomu i drgań

4.5.1. Materiał nauczania
4.5.2. Pytania sprawdzające
4.5.3. Ćwiczenia
4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Metody pomiaru hałasu i drgań

4.6.1. Materiał nauczania
4.6.2. Pytania sprawdzające
4.6.3. Ćwiczenia
4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Ocena uciążliwości hałasu i drgań

4.7.1. Materiał nauczania
4.7.2. Pytania sprawdzające
4.7.3. Ćwiczenia
4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Wpływ klimatu akustycznego na człowieka i środowisko

4.8.1. Materiał nauczania
4.8.2. Pytania sprawdzające
4.8.3. Ćwiczenia
4.8.4. Sprawdzian postępów

4.9. Zasady i metody opracowywania wyników pomiarów

4.9.1. Materiał nauczania
4.9.2. Pytania sprawdzające
4.9.3. Ćwiczenia 54

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

55

56
56
57
57
58
59

4.9.4. Sprawdzian postępów

4.10. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujące podczas

wykonywania pomiarów poziomu hałasu i drgań

4.10.1. Materiał nauczania
4.10.2. Pytania sprawdzające
4.10.3. Ćwiczenia
4.10.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć
6. Literatura

68

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

1. WPROWADZENIE

W tej jednostce modułowej zdobędziesz wiedzę z zakresu badania klimatu akustycznego.

Na początku zapoznasz się z wymaganiami dotyczącymi wiadomości i umiejętności, jakimi
powinieneś dysponować przed rozpoczęciem nauki w ramach powyższej jednostki
modułowej. Następnie poznasz przyjęte cele kształcenia, które powinieneś opanować podczas
całego toku nauki. Wiadomości teoretyczne zawarte w materiale nauczania, zostaną poparte
umiejętnościami praktycznymi, które zdobędziesz wykonując proponowane ćwiczenia. Przed
przystąpieniem do wykonania ćwiczeń sprawdzisz swoje wiadomości odpowiadając na
konkretne pytania, które zostały zamieszczone po części zawierającej materiał nauczania.
Odpowiadając poprawnie na pytania możesz przystąpić do przeprowadzenia proponowanych
ćwiczeń. Po wykonaniu ćwiczeń ponownie sprawdzisz swoje wiadomości i nabyte
umiejętności rozwiązując zadania składające się na sprawdzian postępów. Jeżeli osiągnięte
przez Ciebie wyniki będą zadawalające, to zaliczysz jednostkę modułową.

Zwróć uwagę, że większość ćwiczeń modułu wymaga czynności praktycznych – często

w terenie, przy ruchliwych drogach, w zakładach pracy. Pamiętaj, że zawsze należy zachować
odpowiednią ostrożność i dostosować się do przepisów bhp obowiązujących w danym
miejscu.
Poradnik

będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu badania klimatu

akustycznego.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne, w których określono, co powinieneś umieć przystępując do

realizacji jednostki modułowej,

− cele kształcenia, które powinieneś opanować,

− materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania

treści jednostki modułowej,

− zestaw pytań przydatnych do sprawdzania, czy już opanowałeś podane treści,
− ćwiczenia pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu

potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

− literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

Schemat układu jednostek modułowych

Moduł 311[24]Z1

Badania i ocena stanu

środowiska

311[24]Z1.01

Badanie atmosfery

311[24]Z1.02

Badanie wody

311[24]Z1.03

Badanie gleby

311[24]Z1.04

Badanie klimatu akustycznego

311[24]Z1.05

Identyfikowanie odpadów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

– poszukiwać informacji w różnych źródłach,
– selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,
– dokumentować, notować i selekcjonować informacje,
– przeprowadzać nieskomplikowane rozumowania matematyczne,
– posługiwać się rocznikiem statystycznym, komputerem podczas wyszukiwania danych

i przeprowadzania ćwiczeń,

– korzystać z literatury zawodowej i źródeł wiedzy ekonomiczno-prawnej,
– interpretować związki wyrażone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, diagramów,

tabel,

– obserwować i opisywać zjawiska przyrodnicze,
– dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem

i jego działalnością,

– oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego

zawodu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

– określić zasady powstawania i emisji fal akustycznych,
– scharakteryzować elementy klimatu akustycznego,
– określić źródła oraz rodzaje hałasu i drgań,
– zlokalizować punkty pomiarowe,
– określić zakres i częstotliwość pomiarów hałasu i drgań,
– dobrać metody i techniki pomiaru poziomu hałasu i drgań,
– zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, przepisami

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,

– posłużyć się aparaturą do pomiaru natężenia hałasu i drgań,
– oznaczyć parametry określające poziom hałasu i drgań,
– opracować i zinterpretować wyniki pomiarów,
– określić wpływ klimatu akustycznego na środowisko,
– skorzystać z aktów prawnych, norm oraz innych źródeł informacji,
– zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujące podczas badania

klimatu akustycznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

4. Materiał nauczania

4.1. Ruch falowy i drgający

4.1.1. Materiał nauczania

Ruch harmoniczny

Jednym z najbardziej rozpowszechnionych ruchów w przyrodzie jest ruch ciała

drgającego. Przykładem takiego ruchu może być ruch tłoka w silniku spalinowym, praca
ludzkiego serca, ruch huśtawki, ruch strun gitary, czy zmiany napięcia na zaciskach
pracującej prądnicy. Cechą charakterystyczną tych ruchów jest ich okresowa powtarzalność
co oznacza, że po upływie określonego czasu zwanego okresem, ciało drgające powtarza ten
sam ruch od nowa.
Spośród wielu mechanicznych ruchów drgających zajmiemy się opisem ruchu
harmonicznego. Jest to taki ruch, w którym położenie ciała zmienia się w zależności od
czasu sinusoidalnie.
Jakie szczególne cechy ma ruch harmoniczny? W celu znalezienia odpowiedzi na powyższe
pytanie posłużymy się przykładem kulki zawieszonej na sprężynie.
Po zawieszeniu kulki sprężyna się odkształca. Działa na nią siła ciężkości kulki powodując
wydłużenie sprężyny. Równocześnie pojawia się siła sprężystości, która po pewnym czasie
zrównoważy siłę ciężkości kulki. Kulka przyjmie wtedy, tzw. położenie równowagi (rys. 1
—pozycja l).

Rys. 1. Ruch kulki zawieszonej na sprężynie

Jeżeli wychylimy kulkę z położenia równowagi (działając siłą),a następnie puścimy

swobodnie, wówczas kulka będzie wykonywać drgania.
Ponieważ w czasie ruchu drgającego kulki jej położenie względem stanu równowagi zmienia
się, wprowadzimy dwie wielkości opisujące to położenie. l tak: maksymalne wychylenie
ciała z położenia równowagi oznaczymy symbolem A i nazywać będziemy amplitudą,
natomiast położenia pośrednie — symbolem x i nazwiemy wychyleniem. Wychylenie jest
więc odległością punktu wykonującego drgania harmoniczne od położenia równowagi, zaś
maksymalne wychylenie x=A.
Z ruchem drgającym harmonicznym związane są dwie wielkości fizyczne, a mianowicie
okres ruchu i częstotliwość. Przypomnijmy je tutaj jeszcze raz.
Okresem drgań nazywamy czas, w którym ciało wykona jedno pełne drganie,
a częstotliwość jest to liczba drgań przypadająca na jednostkę czasu. Związek pomiędzy
okresem T i częstotliwością f jest następujący:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

T

f

1

=

Gdybyśmy wykonali serię zdjęć filmowych kulki drgającej ruchem harmonicznym,
otrzymalibyśmy obraz umożliwiający sporządzenie wykresu tego ruchu. Wykres taki
przypominający sinusoidę, jest pokazany na rysunku 2.

Rys. 2. Wykres wychylenia x jako funkcji czasu w ruchu harmonicznym.

t

A

x

ω

sin

=

Drgania, w których wartość wychylenia x zmienia się w czasie jak funkcja sinus nazywamy
drganiami harmonicznymi.
Rezonans mechaniczny

Aby mówić o zjawisku rezonansu musimy zdefiniować pojęcie drgań własnych.

Drganiami własnymi

lub swobodnymi nazywamy drgania układu bez oddziaływania

z otoczeniem.
Drgania własne — to drgania o stałej amplitudzie. W rzeczywistości drgania własne, których
amplituda nie zmienia się, nie istnieją. Siły hamujące ruch, na przykład tarcie drgającej masy
o otaczający ośrodek, powodują zmniejszanie się amplitudy drgań. Spowodowane jest to
utratą części energii przez układ.
Drgania o zmniejszającej się amplitudzie nazywamy drganiami tłumionymi. Zanikanie
(gaśniecie, tłumienie) drgań odbywa się przy niezmiennym ich okresie.
Zjawisko pobudzania ciała do drgań lub zwiększania amplitudy tych drgań wskutek
przekazywania mu impulsów o okresie równym okresowi drgań własnych tego ciała
nazywamy rezonansem.
Zjawisko rezonansu jest bardzo niebezpieczne w technice. Most może ulec zniszczeniu na
skutek drgań wywołanych przez przejeżdżające pojazdy, lub przez kolumnę wojskową
maszerującą równym krokiem.
Fale mechaniczne
Powstawanie i rozchodzenie się fal mechanicznych
Falą mechaniczną nazywamy rozchodzące się zaburzenie ośrodka sprężystego. Fale
powstające i rozchodzące się w ośrodkach materialnych o własnościach sprężystych
nazywamy falami mechanicznymi.
Wielkości opisujące ruch falowy
Falę biegnącą w wężu gumowym można przedstawić na rysunku, który bardzo przypomina
wykres wychylenia w ruchu harmonicznym.

Rys. 3. Wielkości opisujące ruch falowy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Jeżeli źródło, które wytwarza fale porusza się ruchem harmonicznym to w ośrodku powstają
fale sinusoidalne. Ruch falowy podobnie jak ruch drgający opisuje amplituda, okres
i częstotliwość drgań.
Długością fali

nazywamy odległość dwóch najbliższych punktów ośrodka znajdujących się

w tej samej fazie.
Ponieważ fala w danym ośrodku porusza się z określoną stałą prędkością ruchem
prostoliniowym, więc odległość równą jednej długości fali przebędzie w ciągu jednego
okresu. Stąd otrzymamy:

T

v

⋅

=

λ

[m]

ale

f

T

1

=

[s]

co po przekształceniu daje bardzo interesujący związek pomiędzy długością fali i jej
częstotliwością.

f

v

⋅

=

λ

v –

prędkość fali

]

[

s

m

,

λ

–

długość fali [m],

T – okres fali [s],
f – częstotliwość fali [Hz].

Z równania wynika, iż w danym ośrodku (v = const) zmiana częstotliwości drgań fali

powoduje zmianę jej długości. Zależność pomiędzy długością fali i częstotliwością jest
odwrotnie proporcjonalna (im dłuższa fala tym mniejszą ma częstotliwość).
Rodzaje fal mechanicznych

Podziału fal mechanicznych można dokonać biorąc pod uwagę kierunek drgań cząsteczek

(elementów ośrodka) w stosunku do kierunku rozchodzenia się fali. Ze względu na to
kryterium fale podzielimy na:
fale poprzeczne,

w których kierunek drgań cząsteczek jest prostopadły do kierunku

rozchodzenia się fali,
fale podłużne,

w których kierunek drgań cząsteczek jest równoległy do kierunku

rozchodzenia się fali.
Sklasyfikujmy teraz fale według kryterium określającego ich powierzchnie falowe. Wśród
wielu typów fal wyróżnimy:
fale płaskie

– to takie fale, których powierzchnie falowe tworzą równoległe do siebie linie

proste, gdy fala rozchodzi się po powierzchni lub płaszczyzny, gdy rozchodzi się
w przestrzeni. Promienie fal są do siebie równoległe,
fale koliste

– to takie fale, których powierzchnie falowe tworzą współśrodkowe okręgi, gdy

fala rozchodzi się po powierzchni,
fale kuliste

– fale, których powierzchnie falowe tworzą współśrodkowe sfery, gdy mamy do

czynienia z falą przestrzenną.
Zjawiska falowe
Interferencją

nazywamy zjawisko nakładania się (sumowania) fal pochodzących z dwóch

(lub większej liczby) źródeł emitujących fale. Wynikiem interferencji fal może być
wzmocnienie, osłabienie lub wygaszenie fal w danym punkcie przestrzeni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Rozważmy dwie fale wytwarzane przez źródła drgające harmonicznie (Z

1

i Z

2

) z tą samą

częstotliwością i w zgodnych fazach.
Fale z tych źródeł docierają do różnych punktów ośrodka, w tym do punktu A. Drganie
punktu A zależy od tego, z jakimi fazami spotkały się w nim fale.

Rys. 4. Nakładanie się fal o tej samej częstotliwości i zgodnych fazach

Jeżeli obie fale mają w tym punkcie fazy zgodne, to punkt A jest wychylany przez każdą z fal
w tę samą stronę i drga z większą amplitudą, niż amplitudy fal docierających do tego punktu.
Mówimy, że w punkcie A nastąpiło maksymalne wzmocnienie (tzw. maksimum
interferencyjne).
Warunek interferencyjnego wzmocnienia

λ

n

x

x

=

−

2

1

, [m]

gdzie:
x

1

– odległość źródła Z

1

od danego punktu ośrodka [m],

x

2

– odległość źródła Z

2

od danego punktu ośrodka [m],

n = 0,1,2,3... .

Jeżeli fale w punkcie A spotykają się z fazami przeciwnymi, to usiłują wychylić cząsteczki
w tym punkcie, każda w przeciwną stronę. Amplituda punktu A będzie teraz różnicą amplitud
fal docierających ze źródeł Z

1

i Z

2

i nastąpi interferencyjne wygaszenie fali (minimum

interferencyjne).

Warunek całkowitego wygaszenia fal ma postać:

2

2

1

)

1

2

(

λ

+

=

−

n

x

x

dla n = 0,1,2,3 ...

Dyfrakcja -

zjawisko ugięcia fali na przeszkodzie nazywamy dyfrakcją.

Rys. 5.

Zjawisko dyfrakcji

Źródło: http:/fizyka.ckumm.edu.pl/ruchdrgajacyifalowy/ruchdrgajacyifalowy.htm

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Ugięcie fali występuje tym wyraźniej, im mniejsze są wymiary szczeliny w stosunku do
długości padającej fali; jeżeli otwór jest bardzo szeroki zjawisko występuje nieznacznie na
brzegach fali.
Polaryzacja fal mechanicznych
Taką falę, w której drgania cząsteczek ośrodka odbywają się stale tylko w jednej płaszczyźnie
nazywamy falą spolaryzowaną.

Rys. 6.

Polaryzacja fal

Źródło: http:/fizyka.ckumm.edu.pl/ruchdrgajacyifalowy/ruchdrgajacyifalowy.htm

Spolaryzowanie tej fali, czyli sprowadzenie drgań do jednej płaszczyzny można osiągnąć
w następujący sposób. Należy ustawić dwie przeszkody ze szczelinami I i II tak, aby wąż
znalazł się w szczelinach obu przeszkód. Do przeszkody I dochodzi fala niespolaryzowana.
Przez szczelinę pierwszą przechodzą bez żadnej zmiany te drgania, które odbywają się
w płaszczyźnie równoległej do tej szczeliny, natomiast całkowicie zatrzymane (wygaszone)
drgania odbywające się w innych płaszczyznach.
Odbicie fal
Obserwując fale na spokojnej wodzie możemy zauważyć zjawisko odbicia fal po dojściu do
jakiejś przeszkody.

Rys. 7.

Odbicie fali

Źródło: http:/fizyka.ckumm.edu.pl/ruchdrgajacyifalowy/ruchdrgajacyifalowy.htm

Zjawisko odbicia podlega następującym prawom:
1. Kąt odbicia fali jest równy kątowi padania, czyli

β = α,

2. Promień fali padającej i fali odbitej oraz prosta prostopadła do powierzchni

odbijającej wystawiona w miejscu padania leżą w jednej płaszczyźnie.

Załamanie fal
Fala dochodząca do granicy z drugim ośrodkiem, w którym fale sprężyste nie mogą się
rozchodzić ulega odbiciu. Natomiast, gdy fala pada na granicę z ośrodkiem, w którym
możliwe jest rozchodzenie się fali, wtedy obserwujemy zjawisko załamania się fali. Podczas
załamania kierunek rozchodzenia się fal ulega zmianie.
Prawa załamania fal

– prawa Snelliusa:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Rys. 8.

Załamanie się fal

Źródło: http:/fizyka.ckumm.edu.pl/ruchdrgajacyifalowy/ruchdrgajacyifalowy.htm

1. Stosunek sinusa kąta padania fali do sinusa kąta załamania jest równy stosunkowi

prędkości fali v

1

w ośrodku 1 do prędkości fali v

2

w ośrodku 2.

2

1

1

2

sin

sin

v

v

n

n =

=

β

α

gdzie n

1

i n

2

są współczynnikami załamania fali w danych ośrodkach.

2. Promień fali padającej, załamanej i prosta prostopadła do granicy między ośrodkami,

wystawiona w miejscu padania fali leżą w jednej płaszczyźnie.

Fale dźwiękowe
Szczególnym rodzajem fal mechanicznych są fale dźwiękowe.
Wrażenie dźwięku jest u człowieka wywołane przez fale o częstotliwościach mieszczących
się w przedziale od 20 do 20 000 Hz.
Dźwięki o częstotliwości większej od 20 kHz nazywamy ultradźwiękami.
Dźwięki o częstotliwościach poniżej 20 kHz noszą nazwę infradźwięków.
Fale dźwiękowe są falami podłużnymi,

mogą więc rozchodzić się we wszystkich ośrodkach

materialnych. Mechanizm rozchodzenia się fal akustycznych polega na kolejnych
zgęszczeniach i rozrzedzeniach ośrodka rozchodzących się od źródła ze stałą prędkością tak
jak na rys. 9. Innymi słowy – na kolejnych wzrostach i spadkach ciśnienia. Zmiany ciśnienia
powietrza wywołują, np. w mikrofonie sygnał elektryczny, a w uchu drganie błony
bębenkowej, które dzięki układowi nerwowemu przekazywane jest do mózgu.

Rys. 9.

Rozchodzenie się fal podłużnych

Źródło: http:/fizyka.ckumm.edu.pl/ruchdrgajacyifalowy/ruchdrgajacyifalowy.htm

Fale dźwiękowe w gazach i cieczach mogą rozchodzić się we wszystkich kierunkach. Są więc
w tych ośrodkach falą przestrzenną. Kształt powierzchni falowej fali dźwiękowej
przestrzennej jest kulisty, bowiem zaburzenie ośrodka dociera jednocześnie do wszystkich
punktów kuli otaczającej źródło dźwięku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Wrażenie słuchowe dzielimy na tony, dźwięki i szmery. Każde z nich wywołane jest falą

o innym charakterze. Tonem nazywamy drganie harmoniczne o ściśle określonej
częstotliwości. Wykresem takich drgań jest sinusoida, a źródłem takiej fali jest, np. drgający
kamerton. Dźwięk — jest to suma tonów o różnych częstotliwościach i amplitudach. Ton
o najniższej częstotliwości jest tonem podstawowym, wyższe częstotliwości to, tzw.
częstotliwości harmoniczne. Źródłami dźwięków są ciała drgające o bardziej skomplikowanej
budowie jak, np. struny głosowe, czy instrumenty muzyczne. Szmery są wrażeniami
słuchowymi które powstają, np. przez uderzenie fali morskiej o brzeg, a wywołane są
drganiami o różnych częstotliwościach nieharmonicznych.

Rys. 10.

Wrażenia słuchowe

Źródło: http:/fizyka.ckumm.edu.pl/ruchdrgajacyifalowy/ruchdrgajacyifalowy.htm

Na specjalną uwagę zasługuje jeden rodzaj wrażeń słuchowych, który zakłóca normalne

warunki życia i pracy oraz wpływa ujemnie na organizm ludzki. Nazywamy go hałasem. Jest
to dźwięk niepożądany w danych warunkach. W związku z wyraźnym wzrostem liczby
źródeł hałasu (komunikacja, przemysł, itp.) coraz poważniejszym zagadnieniem staje się
walka z hałasem.
Fala dźwiękowa, napotykając na swojej drodze przeszkody może ulec odbiciu. Powodować
to może powstanie echa czy pogłosu. Echo jest to odbicie fali od przeszkody, np. ściany lasu,
skały leżącej dostatecznie daleko od źródła dźwięku.
W przypadku, gdy przez ten sam obszar przestrzeni przebiegają dwie fale o niewiele
różniących się częstotliwościach amplituda fali wypadkowej zmienia się w czasie.
W przypadku dźwięku zmiany amplitudy przejawiają się jako zmiany głośności, nazywane
dudnieniami

.

Rys. 11.

Mechanizm powstawania dudnienia

Źródło: Mechanizm powstawania dudnienia – R. Resnik, D. Holiday – Fizyka dla studentów nauk
przyrodniczych i technicznych, tom I, wyd. PWN, Warszawa 1974.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Cechy dźwięku
Charakterystyczną cechą każdego dźwięku jest jego barwa (brzmienie). Cecha ta pozwala
odróżnić melodię graną na skrzypcach i taką samą graną na innym instrumencie muzycznym.
Barwa dźwięku zależy od częstotliwości harmonicznych (od ich liczby i amplitud)
charakterystycznych dla danego instrumentu.
Wysokość dźwięku

jest cechą pozwalającą odróżnić dźwięki wysokie od niskich. Wysokość

dźwięku zależy od częstotliwości drgań jego źródła. Dźwięk wysoki – to dźwięk o dużej
częstotliwości drgań, niski – o małej częstotliwości drgań.
Dźwięki odróżnia też cecha nazywana natężeniem dźwięku. Natężenie dźwięku zależy od
amplitudy drgań (im większa amplituda tym dźwięk głośniejszy).

Ucho ludzkie nie jest jednakowo czułe na wszystkie częstotliwości.

Najczulsze jest na

częstotliwości od 1000 Hz do 3000 Hz. Słyszymy je przy natężeniu I = 10

-12

W/m

2

– jest to

tak zwany dolny próg słyszalności dla tej częstotliwości dźwięku. Natomiast dla
częstotliwości minimalnej (20 Hz) i maksymalnej (20 000 Hz) próg ten jest znacznie wyższy
i wynosi około 10

3

W/m

2

Górny próg słyszalności (próg bólu), po przekroczeniu którego

narząd słuchu może ulec uszkodzeniu dla częstotliwości f = 1000 Hz wynosi około 1 W/m

2

.

Rys.12.

Krzywa czułości ucha ludzkiego

Źródło: http:/fizyka.ckumm.edu.pl/ruchdrgajacyifalowy/ruchdrgajacyifalowy.htm

W związku z nieliniowym odczuciem ucha ludzkiego na zmiany natężenia dźwięku
wprowadzono sposób miary jego natężenia, tzw. poziom natężenia dźwięku. Punktem
zerowym tej skali dla wzorcowej częstotliwości f = 1000 Hz jest jej dolny próg słyszalności
I

o

= 10

-12

W/m

2

.

Mówimy, że poziom natężenia wynosi n, gdy dane natężenie jest 10

n

razy większe od

natężenia równego dolnej granicy słyszalności dla 1000 Hz (I

o

= 10

-12

W/m

2

).

Jednostką tej skali (poziomu natężenia dźwięku) jest bel (B) lub jednostka dziesięć razy
mniejsza – decybel (dB) 1 B = 10 dB.

Ze względu na to, że ucho ludzkie reaguje niejednakowo na fale o różnych

częstotliwościach ten sam poziom natężenia dwóch fal o różnych częstotliwościach jest
obierany przez ucho jako inna głośność. Głośność jest subiektywną miarą oceny poziomu
natężenia danego dźwięku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest najbardziej rozpowszechniony ruch w przyrodzie?
2. Jak zmienia się położenie ciała w zależności od czasu w ruchu harmonicznym?
3. Co nazywamy rezonansem?
4. Co nazywamy falami mechanicznymi?
5. Jakie znasz rodzaje fal mechanicznych biorąc pod uwagę kierunek drgań cząsteczek?
6. Co to jest dyfrakcja?
7. Czego jednostką jest Bel?
8. Jak się nazywa zjawisko, w którym dwie fale spotykają się fazami przeciwnymi w jednym

punkcie?

9. Co nazywamy tonem, a co szmerem?
10. Kiedy mówimy o dudnieniu?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz ruch ciała drgającego, wskaż przykłady w swoim otoczeniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) opisać znane ci rodzaje ruchu,
2) wyodrębnić z nich ruch ciała drgającego,
3) wymienić przykłady ruchu ciała drgającego, z którymi można się spotkać na co dzień.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– notes, ołówek.

Ćwiczenie 2

Ustal rodzaj fal mechanicznych biorąc pod uwagę ich kształt powierzchni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) stanąć nad brzegiem kałuży (stawu, jeziora, rzeki, itd. ZACHOWAJ OSTROŻNOŚĆ !!!),
2) wrzucić kamień i obserwować rozchodzenie się fal,
3) przypomnieć sobie rodzaje fal,
4) przyporządkować falę, którą widziałeś przed chwilą do konkretnego rodzaju.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– zbiornik wodny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Ćwiczenie 3

Omów proces odbicia się fali.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) znaleźć miejsce przy brzegu zbiornika wodnego z wyraźną płaską przeszkodą,
2) wrzucić kamień w niewielkiej odległości od przeszkody,
3) zwrócić uwagę na fale rozchodzące się od punktu, gdzie kamień wpadł do wody i fale

odbite,

4) zauważyć, pod jakim kątem odbija się fala,
5) zastanowić się – czy podobnie zachowuje się fala dźwiękowa.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– zbiornik wodny.

Ćwiczenie 4

Omów cechy ruchu harmonicznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zastanowić się i napisać, dlaczego ruch wahadła jest ruchem harmonicznym?

Wyposażenie stanowiska pracy:

– notes, ołówek.

Ćwiczenie 5

Rozwiąż zadanie.
Ciało wykonuje drgania harmoniczne o amplitudzie A = 30 cm. Częstotliwość drgań ciała

wynosi f = 0,5 Hz. Oblicz maksymalną prędkość tego ciała.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeczytać treść zadania,
2) zastanowić się i napisać prawidłowe rozwiązanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– notes, ołówek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcia: ruch harmoniczny, okres drgań, częstotliwość,

interferencja, fale dźwiękowe?

2) wymienić wielkości fizyczne związane z ruchem harmonicznym?

3) wymienić wielkości fizyczne opisujące ruch falowy?

4) wymienić rodzaje fal mechanicznych biorąc pod uwagę kierunek

drgań cząsteczek (elementów ośrodka) w stosunku do kierunku
rozchodzenia się fali?

5) wymienić rodzaje fal mechanicznych biorąc pod uwagę kształt

powierzchni?

6) wymienić rodzaje wrażeń słuchowych?

7) opisać fazy ruchu harmonicznego?

8) wyjaśnić, na czym polega rezonans mechaniczny?

9) wytłumaczyć, na czym polegają drgania tłumione?

10) określić różnicę między falami poprzecznymi i podłużnymi?

11) wskazać przykłady zastosowania rezonansu w życiu codziennym?

12) opisać rodzaje dźwięków?

13) podać prawo załamania fal?

14) zdefiniować i wyjaśnić pojęcia maksimum i minimum

interferencyjnego?

15) przedstawić charakterystykę fal akustycznych (fale podłużne,

rozchodzenie się we wszystkich kierunkach, mechanizm
rozchodzenia się fal, zjawiska towarzyszące falom dźwiękowym –
echo, dudnienie)?

16) omówić charakterystykę parametrów ruchu falowego (v = λ

.

f),

z czego wynika, iż w danym ośrodku (v = const) zmiana
częstotliwości drgań fali powoduje zmianę jej długości?

17) wykazać zależność pomiędzy długością fali i częstotliwością, która

jest odwrotnie proporcjonalna (pamiętając, że im dłuższa fala tym
mniejszą ma częstotliwość)?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4.2. Elementy klimatu akustycznego

4.2.1. Materiał nauczania

W ostatnich kilkudziesięciu latach uznaną i oczywistą koniecznością stała się ochrona

środowiska, jako reakcja na zagrożenie warunków bytu człowieka, spowodowane rozwojem
przemysłu, środków transportu i komunikacji oraz urbanizacji. Do podstawowych zagrożeń
zaliczyć należy hałas.
Jako pewien paradoks uznać można fakt, że najwcześniej rozeznane zagrożenie środowiska
„hałas" jest w wielu przypadkach niedoceniane (odczytane napisy na tablicach pochodzących
z wykopalisk sumeryjskich, mówią, że już 4000 lat temu istniały przepisy prawne
ograniczające działalność hałaśliwych zakładów na terenie miast sumeryjskich).
Przez wiele lat, praktycznie do początków XX wieku, hałas nie był traktowany jako
zagrożenie, tylko jako zauważalny, incydentalny produkt aktywności człowieka. Od przeszło
100 lat w wielu krajach świata prowadzone są intensywne działania mające na celu obniżenie
zagrożenia hałasu w środowisku życia i pracy człowieka.
Od kilkudziesięciu lat do krajów zwalczających zagrożenia akustyczne należy Polska.

Aby precyzyjniej analizować wszystkie problemy związane z hałasem i drganiami

wprowadzono jakiś czas temu termin „klimat akustyczny”. Termin ten określa stan
środowiska ze względu na jego zanieczyszczenie hałasem i wibracjami. Zawarte w nim są
zespoły zjawisk akustycznych występujących na danym obszarze, w środowisku
zewnętrznym niezależnie od źródeł, które je wywołują. Rozumiany jest jako wynik różnych
grup hałasów i wibracji: komunikacyjnych (drogowych, lotniczych i wodnych),
przemysłowych i innych.

Oceniając stopień narażenia w określonym punkcie wykonane powinny być pomiary

wielkości charakteryzujących zagrożenie hałasem. Pomiary te dokonuje się metodą
monitoringu. Pojęcie monitoringu należy w tym przypadku rozumieć jako system obserwacji
ciągłych lub - częściej - cyklicznych, związany ze sprawdzeniem, w jakim stopniu
projektowana inwestycja wpływa negatywnie lub pozytywnie na środowisko.
Monitoring hałasu jest konieczny najczęściej dla:
– nowo projektowanych inwestycji drogowych (w szczególności autostrad),
– inwestycji modernizacyjnych, dotyczących tras drogowych i kolejowych.

Celem dokładniejszej analizy źródeł hałasu i drgań oraz wpływu tych zjawisk na

środowisko sporządza się mapy klimatu akustycznego, które są wynikiem wszelkich działań
związanych z monitoringiem. Należy pamiętać, że mapa akustyczna jest narzędziem
w programie walki z hałasem, pozwalającym na prawidłową ocenę stanu akustycznego
środowiska. Powinna się składać z części opisowej i części graficznej. Część graficzna
powinna zawierać w szczególności:
– mapę charakteryzującą hałas emitowany z poszczególnych źródeł,
– mapę stanu akustycznego środowiska, z zaznaczeniem terenów, na których występuje

przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu, z odniesieniem do miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego,

– mapę terenów zagrożonych hałasem – terenów, dla których przekroczone są poziomy

hałasu w stopniu wymagającym podjęcia przedsięwzięć ochronnych w pierwszej
kolejności.

Zgodnie z art. 119 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska dla terenów, na
których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny, tworzy się programy działań,
których celem jest dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego.
Poniżej przedstawiono przykładową mapę akustyczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Rys. 13.

Mapa akustyczna Kielc

Źródło: Stan Środowiska w województwie świętokrzyskim w roku 1999 – Raport. Biblioteka monitoringu
środowiska, Kielce 2000

Hałas komunikacyjny

- największe zagrożenie dla klimatu akustycznego stanowią głównie

trasy komunikacyjne (samochodowe, kolejowe, samolotowe, tramwajowe, trolejbusowe).
Decydujący wpływ na wartość emitowanego hałasu mają: natężenie ruchu pojazdów, udział
pojazdów ciężkich w strumieniu ruchu, średnia prędkość ruchu. Z punktu widzenia ochrony
środowiska i planowania przestrzennego istotne jest rozeznanie, w jakim stopniu emitowane
hałasy oddziałują na pobliskie tereny i obiekty chronione, co wymaga uwzględnienia
istniejącego i planowanego zagospodarowania terenu oraz określenia propagacji fali
akustycznej w konkretnych strukturach urbanistycznych.
Hałas przemysłowy

i urbanizacyjny – oddziaływanie hałasów przemysłowych na klimat

akustyczny ma zwykle charakter lokalny. Emisja hałasu nie może być w prosty sposób
powiązana z wielkością zakładu i ilością źródeł hałasu na jego terenie – degradację klimatu
akustycznego powodują zarówno duże obiekty, jak i drobne zakłady przemysłowe i warsztaty
rzemieślnicze. Ich wpływ na warunki akustyczne w otoczeniu zależny jest od przyjętych
technologii, wyposażenia, rozmieszczenia i zabezpieczenia akustycznego, głównych źródeł
hałasu, stosowanych rozwiązań budowlanych, systemu pracy oraz funkcji urbanistycznych
otaczających terenów. W związku z tym, problem hałasów przemysłowych trudno powiązać
jednoznacznie i ograniczyć do określonej części miasta. Najczęściej głównymi źródłami
hałasu są: instalacje wentylacji ogólnej, odpylania i odwiórowania, chłodnie, czerpnie, spusty
pary, agregaty pompowe, maszyny stolarskie, maszyny budowlane (wibratory, mieszacze do
betonu), szczególnie usytuowane na zewnątrz pomieszczeń oraz transport
wewnątrzzakładowy i prace manipulacyjne na składach surowców. Problemy akustyczne
w środowisku miejskim są coraz częściej związane z działalnością restauracji, barów,
pawilonów handlowych i lokali rozrywkowych, życiem osiedlowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są pierwsze „udokumentowane” fakty, dotyczące ograniczania hałasu?
2. Jakie terminy związane z uciążliwością omawiane są w ramach klimatu akustycznego?
3. Czy emisja poziomu hałasu jest proporcjonalna do wielkości zakładu przemysłowego,

który jest jego źródłem?

4. Jakie są źródła hałasu nie związane z przemysłem i transportem?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ elementy klimatu akustycznego w Twojej miejscowości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zastanowić się, które elementy klimatu akustycznego występują w Twoim najbliższym

otoczeniu,

2) porozmawiać ze znajomymi, jaki hałas jest najbardziej dla nich dokuczliwy,
3) wynotować swoje spostrzeżenia w notesie,
4) określić, który element klimatu akustycznego jest najbardziej dokuczliwy w Twoim

otoczeniu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– notes ołówek.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1)

zdefiniować pojęcia: klimat akustyczny, hałas komunikacyjny, hałas
przemysłowy?

2) wymienić elementy hałasu komunikacyjnego?

3) wymienić elementy hałasu związanego z urbanizacją?

4) wymienić źródła hałasu przemysłowego?

5) wskazać elementy klimatu akustycznego?

6) wymienić, które źródła hałasu w Twoim otoczeniu można zredukować?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

4.3. Źródła oraz rodzaje hałasu i drgań

4.3.1. Materiał nauczania

Drgania akustyczne są jednym z bodźców dostarczających człowiekowi informacji

o otaczającym go środowisku. Gdy ich intensywność jest zbyt duża, mogą być one dla
człowieka uciążliwe, a nawet szkodliwe.
Ze względu na zakres częstotliwości drgania dzielimy na: infraakustyczne, akustyczne
słyszalne, ultraakustyczne i wibracje.
Zagrożenie związane jest przede wszystkim z oddziaływaniem na człowieka drgań
słyszalnych o zakresie częstotliwości od 16 Hz do 16 kHz. Gdy drgania te są uciążliwe lub
szkodliwe, określa się je mianem hałasu. Jednak, aby w pełni ocenić szkodliwość drgań
akustycznych, należy uwzględnić także drgania spoza tego zakresu. Drgania akustyczne
powietrzne występują na co dzień także w zakresie infradźwiękowym, czyli poniżej 16 Hz –
głównie w związku z pracą maszyn i silników tłokowych o małej prędkości obrotowej,
a także w zakresie ultradźwiękowym - od 20 do 100 kHz - z powodu coraz
powszechniejszego stosowania urządzeń ultradźwiękowych.
Drgania akustyczne mogą rozprzestrzeniać się również w ośrodkach sprężystych stałych (np.
metal) i nazywamy je drganiami materiałowymi – będą to, np. drgania obrabianych
pneumatycznie elementów. Mogą też występować w postaci drgań mechanicznych, gdy
drgają poszczególne części lub całe maszyny. Oba te rodzaje drgań występują przeważnie
w zakresie od 1 do 80 Hz i zwane są wibracjami.
Hałas jest wynikiem nakładania się różnych dźwięków, które ulegają zmieszaniu w sposób
pozbawiony ładu. Hałasem nazywamy w mowie potocznej każdy przeszkadzający dźwięk.

W środowisku istnieje bardzo wiele źródeł drgań mechanicznych i akustycznych. Każda

maszyna, urządzenie, narzędzie, środek transportu, itp. ma wiele źródeł energii
wibroakustycznej. Źródła te mogą być w pewien określony sposób uporządkowane
i sklasyfikowane. Klasyfikacja (podział) może być dokonana z wielu punktów widzenia.

Ze względu na fizyczne przyczyny generowania energii wibroakustycznej źródła

dzielimy na:

Źródła mechaniczne

a.

drgania uderzenia

tarcie

Źródła elektryczne

b.

magnetyczne magnetostrykcyjne

łuk elektryczny

Źródła technologiczne

c.

procesy skrawania

i przecinania

zmiana spójności

materiałów

procesy pękania

Źródła aero- i hydrodynamiczne

d.

przepływy (gazów,

cieczy)

kawitacja (zjawisko polegające na gwałtownej przemianie cieczy

w gaz pod wpływem różnicy ciśnień)

Inne źródła

e.

proces

spalania

zjawiska

termiczne

zjawiska

chemiczne

wybuchy fale

uderzeniowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Ze względu na lokalizację fizycznych przyczyn generowania energii wibroakustycznej

(pochodzenie) źródła podzielić można na:

Środki komunikacji i transportu

a.

samoloty

pojazdy

drogowe

samochody

specjalne

pojazdy

szynowe

wodne rolnicze

Źródła przemysłowe

b.

• maszyny i urządzenia, elementy instalacji przemysłowych i urządzeń (rurociągi,

zawory, itd.)

• urządzenia elektryczne (transformatory, przełączniki, wyłączniki)
• urządzenia sygnalizacyjne (syreny, dzwony, gwizdki, klaksony oraz inne urządzenia

ostrzegawcze i sygnalizacyjne)

Maszyny budowlane, drogowe i rolnicze

c.

• dźwigi, buldożery, koparki, zgarniacze

• walce, równiarki, maszyny do układania mas asfaltowych, przesuwne betoniarki

drogowe

• maszyny do uprawy roli, młockarnie, żniwiarki, kosiarki, dmuchawy liści,

krawędziarki, maszyny do przycinania żywopłotu

Maszyny i urządzenia w budynkach

d.

• transformatory, dźwigi, hydrofornie, instalacje centralnego ogrzewania i wodno-

-kanalizacyjne, węzły co, zsypy śmieci,

• sprzęt domowy i urządzeń komunalnych (radia, telewizory, magnetowidy,

projektory, klimatyzatory, nawilżacze, urządzenia grzewcze, piece, pompy grzewcze,
wentylatory, odkurzacze, froterki, mieszarki, sokowirówki, młynki, miksery, krajarki,
lodówki, zamrażarki, pralki, suszarki, zmywarki naczyń

• urządzenia osobiste o napędzie elektrycznym (maszynki do golenia, suszarki do

włosów, itp.)

• sprzęt biurowy i handlowy (maszyny do pisania, kopiarki, powielacze, kalkulatory,

tabulatory, drukarki, dziurkarki, kasy rejestrujące, itp.)

Obiekty komunalne, środowiskowe, wojskowe

e.

• zakłady handlowe, tereny targowe, rozdzielnie gazu, zajezdnie autobusowe,

zajezdnie tramwajowe, transformatory wolno stojące, placówki rozrywkowe, dworce,
lotniska cywilne, parkingi

• obiekty wojskowe (lotniska, poligony, strzelnice)

Naturalne źródła hałasu i drgań

f.

sztormy, burze, wodospady, jazy, wiatr, fale morskie, trzęsienia ziemi

Podana wyżej systematyka źródeł wskazuje na ich mnogość i różnorodność. Nie sposób
w tym miejscu omówić je wszystkie choćby bardzo krótko.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Kiedy dźwięki określa się mianem hałasu?
2. Ile źródeł energii wibroakustycznej posiada środek transportu (np. jadący samochód)?
3. Jakie znasz fizyczne przyczyny generowania energii wibroakustycznej?
4. Jak można podzielić hałas ze względu na lokalizację jego źródła?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ustal źródło hałasu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) skoncentrować swoją uwagę, wsłuchać się w dźwięki docierające do Ciebie w tym

momencie,

2) zlokalizować ich źródło,
3) wypisać je do notesu,
4) zastanowić się, czy jest możliwość zredukowania niektórych dźwięków.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– notes, ołówek.

Ćwiczenie 2

Ustal fizyczne przyczyny hałasu w twoim miejscu zamieszkania

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odrabiając lekcje w domu (internacie) wypisać do notesu wszystkie docierające do Ciebie

dźwięki,

2) zastanowić się nad fizyczną przyczyną ich emisji,
3) ustalić, które źródła dominują.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– notes, ołówek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcia: drgania akustyczne, wibracje, ultradźwięki?

2) wymienić rodzaje źródeł dźwięku ze względu na ich fizyczne

pochodzenie?

3) wymienić rodzaje dźwięku ze względu na lokalizację jego źródła?

4) rozróżnić fizyczne przyczyny dźwięków najczęściej docierających do

Ciebie (mowa, jadący samochód, skrzypiące drzwi, kroki na
schodach, itp.)?

5) zidentyfikować dźwięki naturalne w swoim otoczeniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

4.4. Zasady wykonywania pomiarów

4.4.1. Materiał nauczania

Programowanie pomiarów należy rozpocząć od sprecyzowania ich celu. Określając cel

należy zdecydować, jakie wielkości akustyczne będą mierzone (a więc, jakie wskaźniki
hałasu, czy/lub pomiary widma będą wykonywane). Z ustaleń tych wynikać także powinny:
− liczby punktów pomiarowych (np. przy pomiarach w funkcji odległości),

− konieczności przeprowadzenia ewentualnych badań wstępnych (np. w celu rozpoznania

„charakteru" występującego hałasu - stały, zmienny, przerywany),

− zakresu ewentualnych towarzyszących pomiarów wielkości pozaakustycznych

(np. natężeń ruchu).

Rozpatrując w/w zagadnienia należy też określić żądaną dokładność wyników pomiarów.
Po stwierdzeniu możliwości spełnienia warunków umożliwiających przeprowadzenie
pomiarów hałasu zewnętrznego należy przygotować program pomiarów. Program ten nie
musi stanowić opracowania, w którym rozwiązane zostają od podstaw wszystkie kwestie
związane z zaplanowanymi pomiarami, niemniej powinno się w nim określić wszystkie
zadania od strony praktycznej. W szczególności w programie należy określić:
– mierzone wielkości,
– metodę pomiarów,
– urządzenia pomiarowe,
– lokalizację punktów pomiarowych,
– harmonogram prac,
– zakres niezbędnych badań towarzyszących i (lub) wstępnych,
– sposoby analizy i interpretacji wyników pomiarów.
Istotnym zagadnieniem jest uwzględnienie w programie pomiarów wszystkich niezbędnych
formularzy, w których dokonywane będą w terenie potrzebne notatki (np. przy zliczaniu
pojazdów).
Należy wziąć pod uwagę mierzone wskaźniki hałasu, czyli:

− Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy

nie może przekraczać 85 dB,

− Maksymalny poziom dźwięku A nie może przekraczać wartości 115 dB.

− Szczytowy poziom dźwięku C nie może przekrczać wartości 135 dB. (Rozporządzenie

Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. w sprawie najwyższych
dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku
pracy Dz.U. Nr 79, poz. 513).

W razie konieczności przeprowadzenia pomiarów kontrolnych, których wyniki mogą

później stać się podstawą postępowania administracyjnego, operacyjny program pomiarów
musi zostać przygotowany szczególnie dokładnie. Zaleca się tutaj, by laboratoria (zespoły)
wykonujące takie zadania przygotowały własne, wewnętrzne procedury postępowania, które
będą niezwykle przydatne nawet wtedy, gdy laboratorium nie przygotowuje się do
akredytacji.
W omawianym tutaj programie operacyjnym, podano ogólne wytyczne dotyczące rodzaju
i miejsca wykonywania pomiarów wymaganych do oceny hałasu oddziaływującego na
pracownika w celu monitorowania zgodności z obowiązującymi przepisami oraz w celu
uzasadnienia potrzeby redukcji hałasu przez zastosowanie środków ochrony przed hałasem
(ujętym w PN – ISO 9612 – Akustyka. Wytyczne do pomiarów i oceny ekspozycji na hałas
w środowisku pracy. Lipiec 2004) oprócz wymienionych już elementów, należy uwzględnić
(obligatoryjnie) procedury:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

− przygotowanie wszystkich niezbędnych dokumentów formalnych,

− upoważnienie do wykonywania kontroli,
− protokół kontroli,

− przygotowanie aparatury kontrolno-pomiarowej przed realizacją pomiarów (sprawdzenie

działania, kalibracja etc.) oraz zabezpieczenie niezbędnego sprzętu pomocniczego (takie
jak zapasowe źródła zasilania itp.),

− zapoznanie się z lokalizacją obiektu kontrolowanego w stosunku do sąsiadującego z nim

terenu oraz przeprowadzenie analizy planu zagospodarowania przestrzennego,

− zapoznanie się z technologią produkcji i sposobem pracy (działania) głównych źródeł

hałasu,

− określenie właściwej pory doby wykonania pomiarów z uwzględnieniem występujących

rzeczywiście sytuacji akustycznych.

Harmonogram pomiarów
Pomiary akustyczne nie mogą być prowadzone w każdych warunkach atmosferycznych.
Opady lub nadmierne wiatry – przykładowo – są przeszkodą, która praktycznie uniemożliwia
prace pomiarowe.
Zgodnie z przyjętymi dalej ustaleniami, pomiary prowadzone do rozpoznania stanu klimatu
akustycznego na danym terenie (tzn. pomiary przeprowadzone w dużej liczbie punktów
w

stosunkowo krótkim okresie czasu) powinny być wykonywane w miesiącach:

późnowiosennych, letnich oraz wczesnojesiennych. Wymagania te wprowadzają do
harmonogramu badań istotne ograniczenia. Muszą one być uwzględnione przy
programowaniu pomiarów. Błędne obliczenia mogą bowiem spowodować nadmierny rozrost
programu i jego niewykonalność.
Prawidłowe określenie harmonogramu prac pomiarowych powinno bazować na
następujących zasadach:
− określić niezbędny czas pomiarów netto, a następnie przeliczyć go na liczbę dni

pomiarowych,

− ustalić liczbę dni pomiarowych brutto mnożąc przez półtora liczbę dni netto; wynik

ujmuje liczbę niezbędnych dni roboczych. Uzyskuje się w ten sposób rezerwę na przerwy
w pomiarach z powodu niesprzyjających warunków atmosferycznych, awarii i innych
nieprzewidzianych przeszkód,

− na podstawie określonego w ten sposób czasu pomiarów wyznaczyć termin ich

zakończenia, lub jeżeli termin ten jest narzucony z góry - ocenić realność prawidłowego
wykonania badań.

Uwaga:
Wymienione wyliczenia nie stanowią podstawy do wyceny konkretnego zadania
pomiarowego; podstawą wyceny są bowiem różnego rodzaju cenniki. Wyliczenia takie
natomiast należy przeprowadzić programując sumę zajęć w „sezonie pomiarowym" danego
roku.
Zarysowany sposób ustalania harmonogramu odnosi się do programowania szeroko
zakrojonych badań, np. do planu akustycznego danego rejonu. Harmonogram pojedynczego,
jednodniowego pomiaru ograniczy się do daty jego przeprowadzenia i jednej daty
alternatywnej. Wszystkie inne przypadki mieszczą się między wymienionymi wyżej dwoma
skrajnymi.
Badania wstępne
W niektórych przypadkach przed ustaleniem szczegółowej metody badań niezbędne jest
dokonanie pomiarów wstępnych. Można tutaj wymienić następujące charakterystyczne
sytuacje (spotykane najczęściej):
– całodobowe badania natężeń ruchu komunikacyjnego (ulicznego, drogowego) przed

przystąpieniem do zasadniczych pomiarów parametrów akustycznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

– przybliżone ustalenie charakteru hałasu, który będzie mierzony (o stałym poziomie

w czasie, zmiennym, przerywany, itp.),

– ustalenie kierunku maksymalnego promieniowania dźwięku z danego źródła,
– ustalenie wysokości, przy której poziom hałasu jest największy (pomiary hałasu przy

elewacji budynków).

Przeprowadzenie takich pomiarów – najczęściej o charakterze orientacyjnym – powinno
poprzedzić w większości przypadków rozpoczęcie prac nad programem pomiarów
właściwych, ponieważ uzyskane wyniki mogą mieć zasadniczy wpływ na dobór konkretnej
metodyki pomiaru.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Od czego należy rozpocząć przeprowadzanie pomiarów hałasu?
2. Co rozumiemy pod pojęciem charakteru dźwięku?
3. Jakie elementy należy określić w programie pomiaru hałasu?
4. W jakich warunkach atmosferycznych można przeprowadzać badania dotyczące hałasu

i drgań ?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw praktyczne czynności przygotowawcze służące do pomiaru hałasu

środowiskowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przygotować dokumenty formalne po przeczytaniu powyższego materiału nauczania,
2) zaproponować i sporządzić protokół kontroli,
3) przygotować aparaturę kontrolno-pomiarową oraz zabezpieczenie niezbędnego sprzętu

pomocniczego na przykład zapasowe źródła zasilania,

4) wybrać lokalizację obiektu kontrolowanego w stosunku do sąsiadującego z nim terenu,
5) dokonać analizy planu zagospodarowania przestrzennego,
6) dobrać i określić właściwą porę doby do wykonania pomiarów z uwzględnieniem

występujących sytuacji akustycznych,

7) sporządzić raport.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– aparatura kontrolno-pomiarowa,
– notes, ołówek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcia: hałas stały, zmienny, przerywany?

2) zdefiniować pojęcia wielkości pozaakustycznych towarzyszących

pomiarom?

3) wymienić najważniejsze elementy programu badań?

4) wymienić utrudnienia atmosferyczne przy prowadzeniu badań?

5) wymienić stosowane procedury w pomiarze hałasu i drgań?

6) wymienić mierzone wskaźniki hałasu?

7) przedstawić czynności przygotowawcze pomocne w pomiarach

hałasu środowiskowego?

8) opisać harmonogram pomiarów?

9) scharakteryzować szczegółowo metody badań, które są niezbędne

w pomiarach wstępnych?

10) podać pełne nazwy aktów prawnych, dotyczące określenia podstaw

prawnych związanych z dokonywaniem pomiarów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

4.5. Urządzenia stosowane do pomiaru poziomu hałasu i drgań

4.5.1. Materiał nauczania

Znajomość parametrów drgań i hałasu występujących w środowisku pracy i życia

człowieka jest podstawą do oceny zagrożenia drganiami i hałasem. Obowiązujące akty prawne:
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 stycznia 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie
prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez zarządzającego
drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem (Dz.U. nr 35, poz. 308) oraz
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie
prowadzenie pomiarów wielkości emisji (Dz.U. Nr 110, poz. 1057) wymuszają badania
poziomu hałasu w otoczeniu obiektów, mogących negatywnie oddziaływać na klimat
akustyczny.
Wyznaczenie fizycznych parametrów sygnału wibroakustycznego na drodze pomiarowej
pozwala określić ich wpływ na cechy psychofizjologiczne człowieka przebywającego
w określonym miejscu środowiska. Z drugiej strony sygnał wibroakustyczny informuje
o stanie technicznym urządzeń i maszyn znajdujących się w zakładach pracy, mieszkaniach,
itp. Zasada działania urządzenia do pomiaru hałasu opiera się na określeniu poziomu ciśnienia
akustycznego pochodzącego od źródła.

Większość urządzeń przeznaczonych do pomiarów hałasu i drgań charakteryzuje

określony zakres podstawowych czynności oraz możliwości ustawień mierzonych wielkości.
Wszelkie informacje zawarte w menu oraz mierzone wielkości wyświetlane są na ekranie
LCD, zaś dokonywanie stosownych ustawień umożliwia klawiatura znajdująca się zwykle
pod monitorem. Z podstawowych ustawień możliwych w urządzeniach, należy wymienić:
– zakresy pomiarowe,
– charakterystykę korekcji częstotliwościowych i stałych czasowych,
– czas pomiaru,
– wybór filtrów korekcyjnych,
– datę i godzinę.
Każdy współczesny aparat do pomiaru hałasu i drgań ma możliwość zapisu danych.
Najistotniejsze z nich to:
– dzień, miesiąc i rok,
– godzina i minuta zapisu do pamięci,
– zakres pomiaru, charakterystyka częstotliwościowa,
– czas pomiaru,
– maksymalna wartość szczytowa L

xMPk

,

– uśredniona wartość dźwięków w czasie pomiarów L

eq

,

– maksymalna wartość chwilowa L

mx

,

– minimalna wartość chwilowa L

mn.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Z dostępnych aktualnie na rynku specjalistycznych urządzeń pomiarowych można wymienić:

Rys. 14.

SVAN 912 (AE)

Źródło: www.svantek.com.pl

SVAN 912A (AE)

jest cyfrowym analizatorem i miernikiem dźwięku oraz drgań klasy 1.

Przyrząd ten jest przeznaczony do wykonywania: pomiarów akustycznych, monitorowania
hałasu w środowisku, pomiaru zagrożeń w miejscu pracy, oceny wpływu drgań na człowieka
oraz monitorowania stanu maszyn. Dzięki temu analizator SVAN 912A (AE) może być
stosowany przez ekspertów do oceny stanowisk pracy oraz szkodliwego oddziaływania hałasu
i drgań na środowisko naturalne. Możliwe jest również wykorzystanie analizatora
w pomiarach laboratoryjnych oraz pracach związanych z opracowaniem lub udoskonalaniem
nowych produktów.
SVAN 912A (AE) jest wyposażony we wszystkie niezbędne, wymagane przez normy, filtry
korekcyjne. Wyniki pomiarów mogą być przedstawiane jako wartości skuteczne, wartości
szczytowe, histogramy, wykresy czasowe lub widma częstotliwości. Mogą być one
zachowywane w bardzo dużej nieulotnej pamięci (o pojemności ponad 400 000 wyników)
oraz przenoszone do komputera za pomocą interfejsu RS 232 i programu SvanPC.
Wbudowany interfejs AES/EBU zapewnia bezpośrednie połączenie z innymi systemami
cyfrowej obróbki sygnałów. Za pomocą tego interfejsu i przystawek SV 06A lub SV 08A,
(urządzenia przedstawione poniżej) analizator SVAN 912A (AE) może być rozszerzony do
czterokanałowego systemu pomiarowego.
Dodatkowo dostępne są zaawansowane funkcje pomiarowe, jak np.: pomiar czasu pogłosu,
wyważanie wirujących mas lub detekcja tonów dyskretnych w widmie hałasu.

Rys. 15.

Moduły SV 06A i SV 08A

Źródło

: www.svantek.com.pl

Moduły SV 06A i SV 08A

umożliwiają w połączeniu z analizatorem SVAN 912A (AE)

jednoczesny czterokanałowy pomiar dźwięku i drgań.
Funkcje modułów SV 06A i SV 08A, tj. rodzaj wejścia, wzmocnienie toru, pasmo
przenoszenia filtru mogą być programowane z przyrządu SVAN 912A (AE) lub przełączane
ręcznie za pomocą klawiatury modułu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Przystawki SV 06A i SV 08A mogą być zastosowane jako czterokanałowe moduły wejściowe
do komputerowego systemu pomiarowego, do magnetofonu cyfrowego (DAT) lub innych
systemów analizy sygnałów.

Rys. 16.

SVAN 943

Źródło

: www.svantek.com.pl

SVAN 943

jest cyfrowym miernikiem dźwięku klasy 2. Przyrząd ten jest przeznaczony

do wykonywania pomiarów zagrożenia hałasem w miejscu pracy, monitorowania hałasu
w środowisku oraz innych pomiarów akustycznych.
Dzięki zastosowaniu w konstrukcji cyfrowego procesora sygnałowego SVAN 943 może
dokonywać w czasie rzeczywistym analizy dźwięku w pasmach oktawowych łącznie z analizą
statystyczną. W mierniku wbudowane są wszystkie wymagane normami filtry korekcyjne.
Wyniki pomiarów mogą być zapamiętane w pojemnej (3 MB), nieulotnej pamięci i łatwo
przeniesione do komputera za pomocą interfejsu RS232 i programu SvanPC. Dzięki
wbudowanemu akumulatorowi i mocnej, lekkiej konstrukcji SVAN 943 może być używany
do pomiarów w trudnych warunkach otoczenia przez ponad osiem godzin oraz pełnić funkcję
dozymetru akustycznego.

Rys. 17.

SVAN 945A

Źródło

: www.svantek.com.pl

SVAN 945A

jest cyfrowym analizatorem i miernikiem dźwięku klasy 1. Przyrząd ten jest

przeznaczony do wszelkich pomiarów akustycznych, a w szczególności do monitorowania
hałasu w środowisku, oraz pomiarów zagrożenia hałasem w miejscu pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

W analizatorze zastosowano najbardziej zaawansowane rozwiązania technologiczne. Dzięki
temu jest on niezwykle mały i lekki. Zastosowanie w konstrukcji cyfrowego procesora
sygnałowego umożliwia wykonanie w czasie rzeczywistym analizy dźwięku w pasmach
oktawowych i 1/3 oktawowych łącznie z analizą statystyczną.
W mierniku wbudowane są wszystkie wymagane normami filtry korekcyjne. Możliwy jest
jednoczesny pomiar z trzema niezależnie określonymi zestawami filtrów korekcyjnych. Dla
każdego z zestawów parametrów możliwe jest zapamiętanie historii pomiaru w buforze
wyników.

Rys. 18

. (Cel) SERIA 553, 573, 593

Źródło

: www.svantek.com.pl

(Cel) SERIA 553, 573, 593

Analizatory przeznaczone są do pomiarów

środowiskowych, do pomiarów w przemyśle, do sprawdzania produktów, do badania akustyki
budynków. Urządzenia te produkowane są w czterech wersjach: wersja A – analizator
szerokopasmowy, wersja B – analizator z filtrami oktawowymi, wersja C – analizator
z filtrami oktawowymi i tercjowymi, Cel 553 analizator z filtrami tercjowymi.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Do czego potrzebna jest znajomość parametrów drgań i hałasu?
2. Co to jest pamięć nieulotna?
3. Z jakimi technologiami związana jest cyfrowa obróbka sygnałów?
4. Jakie są podstawowe możliwe ustawienia urządzeń do pomiaru hałasu?
5. Jaka jest zasada działania urządzenia do pomiaru poziomu hałasu i drgań?
6. Czy na podstawie instrukcji obsługi urządzenia do pomiaru hałasu i drgań możesz je

wykorzystać w praktyce?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ funkcje miernika dźwięku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeczytać uważnie instrukcje obsługi mierników dźwięku dostępnych w szkole,
2) wypisać do notesu możliwości techniczne tych przyrządów,
3) posegregować przyrządy według ich zakresu funkcji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Wyposażenie stanowiska pracy:

– mierniki poziomu dźwięku wraz z instrukcjami obsługi dostępne w Twojej szkole,
– notes, ołówek.

Ćwiczenie 2

Opisz funkcje przystawek do przyrządów pomiarowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeczytać uważnie instrukcje obsługi mierników i innych przyrządów mających

zastosowanie w czasie dokonywania pomiarów dźwięku dostępnych w Twojej szkole,

2) wypisać do notesu możliwości zastosowania przystawek.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– mierniki poziomu dźwięku oraz inne urządzenia przydatne do pomiarów wraz

z instrukcjami obsługi dostępne w twojej szkole,

– notes, ołówek.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz :

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie analizator i miernik dźwięku?

2) zdefiniować pojęcie miernik klasy 1?

3) zdefiniować pojęcie filtry korekcyjne?

4) wymienić najczęściej stosowane rodzaje przyrządów pomiarowych?

5) wymienić funkcje wykorzystywanych przystawek?

6)

wymienić (po zapoznaniu się z instrukcją) kolejność czynności
niezbędnych w obsłudze urządzenia do pomiaru hałasu i drgań?

7) przygotować do pracy dostępny w szkole przyrząd?

8) prawidłowo odczytać wskazania przyrządu?

9) uruchomić wraz z przyrządem przystawkę?

10) opisać zasadę działania urządzenia do pomiaru hałasu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

4.6. Metody pomiaru hałasu i drgań

4.6.1. Materiał nauczania

Ze względu na cel, metody pomiarów hałasu można podzielić na:
– metody pomiarów hałasu maszyn,
– metody pomiarów hałasu w miejscach przebywania ludzi (na stanowiskach pracy).
Metody pomiarów hałasu maszyn

stosuje się w celu określania wielkości

charakteryzujących emisję hałasu maszyn, rozpatrywanych jako oddzielne źródła hałasu
w ustalonych warunkach doświadczalnych i eksploatacyjnych. Zgodnie z przepisami
europejskimi (Dyrektywa 98/37/EC) wielkościami tymi są: poziom mocy akustycznej lub
poziom ciśnienia akustycznego

emisji na stanowisku pracy maszyny lub w innych

określonych miejscach. Wybór wielkości zależy od wartości emisji hałasu. Poziom mocy
akustycznej powinien być podany, gdy uśredniony poziom ciśnienia akustycznego emisji
skorygowany charakterystyką częstotliwościową A (zwany równoważnym poziomem
dźwięku A) na stanowisku pracy maszyny przekracza 85 dB.
Metody pomiarów i oceny hałasu w miejscach przebywania ludzi

stosuje się w celu

ustalenia wielkości narażenia ludzi na działanie hałasu na stanowiskach pracy i w określonych
miejscach przebywania ludzi względem źródeł hałasu, niezależnie od ich rodzaju i liczby.
Wyniki pomiarów hałasu służą przede wszystkim do porównania istniejących warunków
akustycznych z warunkami określonymi przez normy i przepisy higieniczne, a także do oceny
i wyboru planowanych lub realizowanych przedsięwzięć ograniczających hałas.

Do pomiaru wielkości wszystkich rodzajów hałasu (ustalonego, nieustalonego

i impulsowego) powinny być stosowane dozymetry hałasu lub całkujące mierniki poziomu
dźwięku klasy dokładności 2 lub lepszej, o zakresie impulsowym wynoszącym, co najmniej
53 dB.

Pomiary przeprowadza się dwiema metodami: bezpośrednią i pośrednią.

Metoda bezpośrednia

polega na ciągłym pomiarze przez cały czas narażenia pracownika na

hałas i odczycie wielkości określanych bezpośrednio z mierników, np. dozymetru hałasu lub
całkującego miernika poziomu dźwięku. Umożliwia ona otrzymanie wyników, które
dokładnie oddają narażenie pracownika na hałas.
Metoda pośrednia

polega na pomiarze hałasu w czasie krótszym niż podlegający ocenie oraz

zastosowaniu odpowiednich zależności matematycznych do wyznaczenia wymienionych
wielkości.
Tryb i częstotliwość wykonywania pomiarów, sposób rejestrowania i przechowywania
wyników oraz sposób ich udostępnienia pracownikom określa rozporządzenie ministra
zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla
zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 73, poz. 645). Ocena narażenia zawodowego na hałas
polega przede wszystkim na porównaniu zmierzonych lub wyznaczonych wartości hałasu
z wartościami dopuszczalnymi (poziomu ekspozycji na hałas, maksymalnego poziomu
dźwięku A i szczytowego poziomu dźwięku C), obowiązującymi jednocześnie. Wystarczy
przekroczenie jednej z tych wartości, aby uznać przekroczenie wartości dopuszczalnej.

Istotny z praktycznego punktu widzenia w zależności od celów przeprowadzanych

pomiarów jest podział metod ze względu na ich dokładność:
a) pomiary kontrolne (wg PN-81/N-01306),
b) pomiary orientacyjne,
c) pomiary specjalne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

Pomiary określone są jako kontrolne (dokładne), jeżeli zostaną spełnione następujące
warunki:
− w przypadku hałasu o zmiennym poziomie w czasie stosowane są przyrządy (mierniki)

z automatycznym określeniem (odczytem) poziomu równoważnego (ekwiwalentnego),

− zespół wykonujący pomiary jest przeszkolony w obsługiwaniu typów używanej

aparatury,

− przyrządy posiadają ważne świadectwo legalizacji (odnosi się to do tych przyrządów,

które legalizacji podlegają. W szczególności są to mierniki poziomu dźwięku, wzorcowe
źródła dźwięku, czyli tzw. kalibratory, mikrofony pomiarowe, przedwzmacniacze
mikrofonowe, o ile występują osobno, a nie stanowią integralnej części miernika, filtry
pasmowe itd.),

− przyrządy pomiarowe lub ich elementy z mikrofonem pomiarowym są usytuowane

w sposób stabilny (nieruchomy) w punkcie pomiarowym (np. na statywie, maszcie itp.).

− Ponadto użyte przyrządy powinny mieć klasę dokładności (wg zaleceń

międzynarodowych EEC i Polskich Norm):
ƒ

mierniki i zestawy pomiarowe do określania poziomu dźwięku - klasa „0" lub „1",

(wyjątkowo dopuszcza się mierniki klasy „2" pod warunkiem cyfrowego odczytu
poziomu równoważnego L

Aeq

i pomiaru w polu swobodnym, tzn. przy braku

powierzchni odbijającej dźwięk),

ƒ

filtry częstotliwościowe i analizatory widmowe - klasa „1" lub „2".

W przypadku prowadzenia pomiarów celem wykorzystania wyników w procedurze

postępowania administracyjnego niezbędne jest także takie ich przeprowadzenie, aby
zapewnić następujące warunki atmosferyczne:
− prędkość wiatru do 3 m/s,

− temperatura otoczenia powyżej -10° C,
− brak opadów atmosferycznych.
Pomiary kontrolne (dokładne) są prowadzone na ogół w celu porównania ich wyników
z wartościami dopuszczalnymi.
Z pomiarami orientacyjnymi mamy do czynienia wtedy, gdy:
− w przypadku hałasu o zmiennym poziomie w czasie dokonywane były pomiary przy

pomocy bezpośrednich odczytów chwilowych wartości poziomów dźwięku ze wskazań
przyrządu pomiarowego (wskazówkowego lub cyfrowego) i na podstawie tych odczytów
obliczano poziom równoważny lub inne wskaźniki o charakterze globalnym,

− zespół pomiarowy nie był przeszkolony w zakresie obsługi danego typu przyrządów,

wykorzystywanych w pomiarach,

− brak jest świadectwa legalizacji przyrządu (o ile świadectwo takie jest dla danego

przyrządu wymagane).

Ponadto, pomiary określane są jako orientacyjne, jeśli do ich przeprowadzenia użyto
aparatury o niższych klasach dokładności; mianowicie:

− w przypadku mierników i zestawów pomiarowych do określenia poziomu dźwięku –

klasa „2",

− w przypadku filtrów częstotliwościowych lub analizatorów widmowych – klasa „3".
Uwaga: Pomiary orientacyjne mogą poprzedzać pomiary o charakterze kontrolnym
(dokładnym) w celu właściwego ustalenia metody badań. Natomiast ich wyniki nie mogą być
odnoszone do wartości dopuszczalnych.
Pomiary specjalne

wg PN-81/N-01306 wykonywane są w szczególnych przypadkach w celu

określenia parametrów hałasu w zakresie częstotliwości infra- i ultradźwiękowych dla oceny
impulsów, gdy do dyspozycji znajduje się aparatura specjalna.
Podobnie do zakresu pomiarów specjalnych zaliczyć można wąskopasmowe badania widm
hałasu, stosowania technik FFT, lub pomiary natężeń dźwięku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest ogólny podział metod pomiarów hałasu biorąc pod uwagę ich źródło oraz wpływ

na człowieka?

2. Jakie wielkości charakteryzują emisję hałasu maszyn?
3. Z czym porównuje się istniejące warunki akustyczne?
4. Na czym polega metoda bezpośrednia?
5. Przy których pomiarach wymagane jest, by zespół wykonujący pomiary był przeszkolony?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj metody pomiarów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać się do zakładu przemysłowego i przeprowadzić wywiad dotyczący

wykorzystywanych metod pomiarowych w tym zakładzie,

2) porozmawiać z pracownikami odpowiedzialnymi za przeprowadzenie pomiarów,
3) poprosić, by pozwolili Ci obejrzeć dokumenty z przeprowadzonych pomiarów,
4) wypisać do notesu metody, jakie są wykorzystywane do pomiarów,
5) uzasadnić dobór metod.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− udostępnione dokumenty w zakładzie pracy,

− notes, ołówek.

Ćwiczenie 2

Opracuj mapę akustyczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zgromadzić różne materiały źródłowe i dokumentację. Na przykład zdjęcia, felietony,

reportaże, itp. dotyczące swojego regionu. Założyć teczkę portfolio,

2) zapoznać się również z danymi zamieszczonymi w raporcie o stanie środowiska,
3) opracować mapę akustyczną wybranej jednostki osadniczej na podstawie danych

z raportu o stanie środowiska oraz zebranych materiałów wraz z dokładną analizą
następujących problemów:

a)

charakterystyka obszaru podlegającego ocenie,

b) identyfikacja i charakterystyka źródeł hałasu,
c) uwarunkowania akustyczne wynikające z miejscowego planu zagospodarowania

przestrzennego,

d) metody wykorzystywane do dokonania oceny,
e) identyfikacja terenów zagrożonych hałasem,
f) liczba ludności zagrożonej hałasem,
g) analiza trendów zmian stanu akustycznego środowiska,
h) wnioski, dotyczące działań w zakresie ochrony przed hałasem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

Wyposażenie stanowiska pracy:

− teczka portfolio z materiałami źródłowymi i inną dokumentacją na przykład zdjęcia,

felietony, reportaże,

− raport o stanie środowiska,

− mapa akustyczna.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić metody pomiarów hałasu maszyn?

2) zdefiniować pojęcie poziom mocy akustycznej, dozymetr hałasu?

3) scharakteryzować metodę pośrednią?

4) omówić pomiary specjalne?

5) omówić metody pomiarów, wynikające z ciągłości i poświęconego

czasu?

6) wymienić rodzaje metod wynikające z dokładności pomiarów?

7) wymienić warunki, które muszą być spełnione w pomiarach

kontrolnych?

8) omówić warunki pomiarów orientacyjnych?

9) wskazać różnice pomiędzy pomiarami kontrolnymi i orientacyjnymi?

10) wyjaśnić, dlaczego przy przeprowadzaniu pomiarów muszą

występować odpowiednie warunki atmosferyczne?

11) opracować mapę akustyczną wybranej jednostki osadniczej na

podstawie danych z raportu o stanie środowiska oraz zebranych
materiałów w teczce porfolio?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4.7. Ocena uciążliwości hałasu i drgań

4.7.1. Materiał nauczania

Uciążliwość określana jest jako ogólna reakcja człowieka, wyrażająca postawę

niezadowolenia i sprzeciwu wobec warunków akustycznych, bądź związanych z nimi
powikłaniami zdrowotnymi. Koreluje ona wysoko z wszystkimi rodzajami hałasu
środowiskowego. I jakkolwiek liczne czynniki mogą modyfikować relację między dawką,
a reakcją poszczególnych osób, przeciętna reakcja społeczeństwa na warunki akustyczne jest
wyraźnie określona. Wyższe poziomy powodują zwykle rozprzestrzenianie się zjawiska
uciążliwości w określonej populacji.

Wraz ze wzrostem uciążliwości nasilają się skargi mieszkańców na utrudnienia

i zakłócenia różnych czynności i zajęć codziennych, częściej również podejmowane są
działania zmierzające do poprawy niekorzystnej sytuacji.
Czynnikiem, który w sposób istotny wpływa na relacje między warunkami akustycznymi,
a człowiekiem jest, tzw. subiektywna wrażliwość na hałas. Dotyczy ona zarówno
fizjologicznych predyspozycji odbioru dźwięku, reakcji emocjonalnych, jak i subiektywnych
odczuć. Różnice te stają się niejednokrotnie źródłem wielu nieporozumień i posądzeń
o przewrażliwienie. Faktem jest, że pewni ludzie są bardziej podatni na uszkodzenie słuchu,
wykazują mniejszą tolerancję fizjologiczną na bodziec akustyczny, silniej niż inni odczuwają
jego uciążliwość.
Natura tego zjawiska nie jest do końca poznana. Zróżnicowanie między osobnikami może
wynikać z właściwości zewnętrznego przewodu słuchowego, z różnic w transmisji dźwięku
w uchu środkowym, strukturalnych właściwości ucha wewnętrznego, różnic w sprawności
metabolicznej komórek sensorycznych, wrażliwości i reaktywności układu nerwowego.
Ponadto pewne stany, czy okresy życia ludzkiego sprzyjają zmniejszeniu tolerancji osobniczej
na hałas: jak np. okres ciąży, stan chorobowy, rekonwalescencja, cykl miesięczny u kobiet,
wiek niemowlęcy. Są to stany, które mogą zwiększać ryzyko powikłań zdrowotnych. Z badań
wynika, że wrażliwość na bodźce jest trwałą, zgeneralizowaną postawą człowieka
wyznaczającą jego stosunek nie tylko do hałasu, ale do życia w ogóle. Ludzie wrażliwi na
hałas charakteryzują się większym krytycyzmem, większą reaktywnością, cechuje ich
negatywna uczuciowość, skłonność do gorszego nastroju.
Zaobserwowano istotny związek między wrażliwością na hałas a podatnością na choroby
psychiczne.

Polskie wymagania prawne w zakresie ochrony środowiska przed hałasem odnoszą się

osobno do dwóch pór doby:
– 16 godzin w porze dziennej w przedziale 6:00-22:00,
– 8 godzin w porze nocnej w przedziale 22:00-6:00.
Umocowane jest to w regulacjach prawnych: ustawa Prawo ochrony środowiska (Dz. U.
z 2001. Nr 62, poz.627 z późniejszymi zmianami), rozporządzenie Ministra Środowiska
z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. nr
178, poz. 1841).
Wartości poziomów dopuszczalnych są zależne od funkcji urbanistycznej, jaką spełnia dany
teren. Ich zakres podzielono na 4 klasy. Dla terenów wymagających intensywnej ochrony
przed hałasem określane są najniższe poziomy dopuszczalne, natomiast dla terenów, gdzie
ochrona przed hałasem nie jest zagadnieniem krytycznym poziomy dopuszczalne są
najwyższe.
Optymalizując działania wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska w ramach
Systemu kontrolowania i ewidencji obiektów emitujących hałas, wzięto pod uwagę:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

− konieczność podjęcia niezwykle rozległych działań w celu doprowadzenia klimatu

akustycznego do stanu pożądanego,

− dzisiejsze możliwościach finansowych Państwa oraz organów samorządowych.

Przedsięwzięcia mające na celu ochronę ludności przed hałasem muszą być upo-

rządkowane wg pewnej hierarchii potrzeb. W hierarchii tej doprowadzenie do pożądanego
stanu klimatu akustycznego zostało sformułowane jako cel wieloletni, osiągany etapami.
Przyjęcie tego typu drogi postępowania stawia jednak bardzo ostro na porządku dziennym
kwestie zadań najpilniejszych, priorytetów uwzględnianych na przykład w aktualnych
planach zagospodarowania przestrzennego i w programach ochrony środowiska. Dla
jednoznacznej interpretacji tych priorytetów wprowadzono wielkość operacyjną – tzw.
poziom progowy szczególnej uciążliwości.
Poziom ten wiąże się z pojęciem szczególnej uciążliwości hałasu, które wprowadzono
wzorem wielu krajów OECD (tzw. „black spots"). Teren o szczególnej uciążliwości hałasu
charakteryzuje się przynajmniej jednym z poniższych warunków (mogą oczywiście wystąpić
te warunki razem):
– bardzo wysokimi poziomami hałasu z danego źródła, poziomami przekraczającymi

granice zagrożenia zdrowia człowieka,

– wysokimi poziomami hałasu pochodzącymi z wielu źródeł oddziaływujących

równocześnie (oddziaływanie zwielokrotnione),

– oddziaływaniem różnorodnych czynników środowiskowych równocześnie z hałasem

o wysokich poziomach.

Tereny ze szczególną uciążliwością hałasu powinny być identyfikowane w pierwszej
kolejności i w pierwszej kolejności powinny być stosowane na nich dostępne i uzasadnione
przedsięwzięcia w zakresie ochrony człowieka przed hałasem.
Dlatego też do działalności wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska wprowadzono,
tzw. monitoring szczególnych uciążliwości. W ramach tej działalności identyfikowane są
przede wszystkim tereny i obiekty w tych miejscach, gdzie przekroczona została wartość
poziomu progowego. Po wielu analizach i przybliżeniach przyjęto, iż progowe poziomy
hałasu zależne są od rodzaju źródła i funkcji urbanistycznej terenu.
Można przyjąć, że dźwięk, będący hałasem może być rozpatrywany:
– w wielkościach fizycznych,
– w kategoriach ocen subiektywnych (a także wręcz – zdrowotnych).
Specyficzną, lecz bardzo istotną grupę ocen stanowią wyniki badań subiektywnych
(zebranych na ogół w formie ankiety), korelowane często z rezultatami pomiarów poziomów
hałasu. Badania takie stanowić mogą jedną z dróg określenia kryteriów oceny hałasu, choć
zawsze przy tym należy pamiętać o dwóch sprawach:
– dużym stopniu subiektywności ocen, a co za tym idzie – trudnościami w precyzyjnym,

liczbowym wyrażeniu danego kryterium; przytaczane wartości liczbowe mają znaczenie
co najwyżej statystyczne.

– znacznym uśrednieniu zjawisk związanych z wpływem hałasu, przez co gubi się całą

gamę reakcji indywidualnych, które mogą być (i są na ogół) bardzo zróżnicowane.

Rozpoczęte w Polsce badania o tym charakterze w latach 1975–76 wskazują, że jeśli poziom
równoważny dźwięku A hałasu na zewnątrz budynku przekracza wartość 60 dB w ciągu dnia
i 50 dB w nocy, to prawie 50% badanych mieszkańców skarży się na zakłócenia snu,
a u 40% badanych obserwuje się objawy wskazujące na nerwicę serca. Natomiast ponad 15%
osób wskazuje na objawy zmęczenia i wyczerpania.
Dalsze badania wskazują na ogólną tendencję wyraźnego wzrostu negatywnej oceny hałasu
komunikacyjnego przez mieszkańców już po przekroczeniu poziomu L

Aeq

= 55 dB w dzień.

Wzrostowi poziomu hałasu o 10 dB (od 55 do 65 dB) towarzyszy wzrost o 30 do 40% liczby
ludności oceniającej warunki akustyczne w mieszkaniach jako uciążliwe i bardzo uciążliwe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

Wyniki tych badań pozwoliły na wyróżnienie, które z rodzajów hałasu i drgań stanowią
znaczną uciążliwość. Obrazuje to poniższy diagram. Pokazano na nim rozkład skarg na
różnego rodzaju hałas w mieście.

Rys. 19.

Rozkład skarg na różnego rodzaju hałas w mieście (Państwowy Zakład Higieny)

Źródło: Kurpiewski A., Kucharski R., Pełka W.: Wskazówki metodyczne opracowania planu

akustycznego

miasta średniej wielkości. Biblioteka monitoringu środowiska, Warszawa 1998

Subiektywne badania hałasu są niejednokrotnie korelowane z rezultatami obiektywnych

pomiarów hałasu, co prowadzi do opracowania liczbowych skal oceny. Przykład wyników
takich działań przedstawić można na podstawie skali ocen opracowanej dla hałasu
komunikacyjnego (Państwowy Zakład Higieny).
Subiektywna skala uciążliwości hałasu komunikacyjnego przedstawia się następująco:

mała uciążliwość (hałasu)

L

Aeq

< 52 dB

średnia uciążliwość

52

≤

L

Aeq

≤

62dB

duża uciążliwość

63

≤

L

Aeq

≤

70dB

bardzo duża uciążliwość

L

Aeq

>70dB

Skala ta wskazuje, iż praktycznie rzecz biorąc hałas komunikacyjny o poziomie
równoważnym poniżej 50 dB (w porze dziennej) nie stanowi uciążliwości dla mieszkańców.
Natomiast granicą, przy której uciążliwość hałasu staje się istotnym problemem jest wartość
poziomu równoważnego rzędu 62-63 dB. Hałas o poziomie równoważnym powyżej 70 dB
uważać należy wręcz za szkodliwy.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Kiedy mówimy o uciążliwości jakiegoś zjawiska?
2. Co decyduje o hierarchii przedsięwzięć związanych z likwidacją uciążliwości hałasu?
3. Czym charakteryzuje się teren o szczególnej uciążliwości hałasu?
4. Pod jakim kątem można rozpatrywać każdy dźwięk?
5. Jakie źródła hałasu są wymieniane ze względu na ich uciążliwość?
6. W jakich regulacjach prawnych można zapoznać się z dopuszczalnymi poziomami hałasu

w środowisku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ źródła uciążliwych dźwięków w Twoim otoczeniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zastanowić się, jakie dźwięki są dla ciebie uciążliwe,
2) przeprowadzić wywiad z osobami z Twojego otoczenia na temat dźwięków, które im

przeszkadzają,

3) wynotować je wszystkie do notesu,
4) sklasyfikować je (weź pod uwagę subiektywną swoją ocenę i osób, z którymi

przeprowadzałeś wywiad – niektórych wskazanych źródeł hałasu nie można brać pod
uwagę).

Wyposażenie stanowiska pracy:

– notes, ołówek.

Ćwiczenie 2

Porównaj swoje wyniki badań z badaniami instytucji do tego powołanej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorientować się – która instytucja w Twoim miejscu zamieszkania jest odpowiedzialna za

kontrolę uciążliwości hałasu,

2) skontaktować się z osobami kompetentnymi w tej instytucji,
3) poprosić o wyniki ostatnich badań, dotyczące uciążliwości hałasu w twojej miejscowości

– wypisać je do notesu,

4) porównać je na lekcji, wspólnie z nauczycielem ocenić, z czego wynikają ewentualne

rozbieżności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– notes, ołówek.

Ćwiczenie 3

Wykorzystaj wyniki badań i rozporządzenia prawne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z treściami zawartymi w regulacjach prawnych, tj. Ustawą – Prawo ochrony

środowiska (Dz. U. z 2001. Nr 62, poz.627 z późniejszymi zmianami), Rozporządzeniem
Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu
w środowisku (Dz. U. nr 178, poz. 1841),

2) zinterpretować normy prawne i normy techniczne,
3) wykorzystać wyniki badań, dotyczące uciążliwości hałasu w Twojej miejscowości,

porównując je z dopuszczalnymi wartościami hałasu zawartymi w rozporządzeniach,

4) przedstawić je w ciekawy sposób.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

Wyposażenie stanowiska pracy:

– Ustawa Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001. Nr 62, poz.627 z późniejszymi

zmianami), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie
dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. nr 178, poz. 1841),

– notes, ołówek.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie subiektywna wrażliwość na hałas?

2) wyjaśnić pojęcie szczególna uciążliwość hałasu?

3) wymienić stany (okresy życia) sprzyjające zmniejszaniu tolerancji

osobniczej na hałas?

4) wymienić cechy charakteru towarzyszące większej wrażliwości na

hałas?

5) wymienić warunki, dzięki którym zalicza się dany teren do kategorii

– o szczególnej uciążliwości?

6) wymienić kategorie, w których rozpatruje się dźwięki zaliczane do

hałasu?

7) wymienić regulacje prawne w sprawie dopuszczalnych poziomów

hałasu w środowisku?

8) wskazać fizjologiczne przyczyny różnej tolerancji ludzi na hałas?

9) wyjaśnić, dlaczego przedsięwzięcia mające na celu ochronę

ludności przed hałasem muszą być uporządkowane wg pewnej
hierarchii potrzeb?

10) zaklasyfikować poziom dźwięku w dB do ogólnych norm stopni

uciążliwości?

11) wskazać poziom dźwięku, który uważa się za szkodliwy?

12) zinterpretować regulacje prawne, dotyczące dopuszczalnych

poziomów hałasu w środowisku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

4.8. Wpływ klimatu akustycznego na człowieka i środowisko

4.8.1. Materiał nauczania

Analizując wpływ klimatu akustycznego na człowieka i środowisko należy rozpatrzyć

szerzej, co rozumie się przez środowisko.

Pojęcie środowiska w ekologii oznacza ogół warunków życia organizmu, populacji lub

biocenozy, na które składają się czynniki abiotyczne, czyli siedlisko (klimat, skala
macierzysta gleb, ukształtowanie terenu, dostępność i skład chemiczny wody) oraz czynniki
biotyczne (wzajemne oddziaływanie na siebie organizmów żyjących na wspólnym terenie).
Istnieje ścisły związek i wzajemne oddziaływanie między organizmami, a otaczającym je
środowiskiem. W wyniku tych oddziaływań następuje wymiana materii między abiotycznymi
i biotycznymi elementami środowiska.

W Ustawie Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 nr 62, poz. 627 z późniejszymi

zmianami) środowisko jest zdefiniowane jako „ogół elementów przyrodniczych, w tym także
przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi,
kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i roślinny, krajobraz oraz klimat” (art. 3, p. 39).
W praktyce przez ochronę środowiska rozumie się ochronę atmosfery, ochronę wód, ochronę
powierzchni Ziemi, ochronę przed hałasem, ochronę przed odpadami, ochronę przed
promieniowaniem, itd., a więc działania w sferze abiotycznych składników środowiska. Zbiór
danych o środowisku, systematycznie gromadzony i opracowywany przez wyspecjalizowane
służby, nazywa się informacją o środowisku. W Polsce podstawową sieć pomiarową prowadzi
Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska i jej wojewódzkie inspektoraty; korzysta się też
z pomiarów prowadzonych przez służbę sanitarno-epidemiologiczną, stacje meteorologiczne,
służby ochrony środowiska w większych fabrykach i szeroko rozbudowany system
obserwacji Lasów Państwowych (tzw. monitoring leśny). Informacje o środowisku
systematycznie publikuje Główny Urząd Statystyczny – od 1972 wydaje serię specjalnych
roczników. Co pewien czas opracowuje się syntetyczne raporty o środowisku całego kraju lub
poszczególnych województw. W niektórych krajach zagrożonych smogiem codzienne
komunikaty o pogodzie zawierają również informacje o zanieczyszczeniu atmosfery.
W Polsce podaje się takie wiadomości w okresach, kiedy mogą wystąpić zanieczyszczenia
zagrażające zdrowiu ludzkiemu. Rozwija się międzynarodowa współpraca w zbieraniu
i wymianie informacji o środowisku. Korzysta się z nowoczesnych technik zbioru danych, ich
przetwarzania i przesyłania. Problem wpływu hałasu na organizm człowieka jest złożony.
Dotyczy on bowiem człowieka jako organizmu biologicznego, jednostki intelektualnej
i członka grupy społecznej, a także wszelkich przejawów jego życia. Schemat konsekwencji
szkodliwego działania hałasu można przedstawić na poniższym schemacie:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

Szkodliwe

działanie hałasu

na organizm

człowieka

skutki

funkcjonalne

skutki

zdrowotne

poczucie

niezale

żno

ści

poczucie

bez

piecze

ństwa

poziom komfortu

porozumiewanie

si

ę

orientacja

w

środowisku

narz

ąd s

łuchu

sprawono

ść

psycho

motor

yczna

stan psychiczny (

emoc

jonaln

y)

ogólny stan zdrowia

stan somoatyczny

jakość wykonywanej

pracy

wydajność pracy

choroby (schorzenia)

skutki społeczne

i ekonomiczne

Schemat 1.

Społeczne, zdrowotne i ekonomiczne skutki oddziaływania hałasu na człowieka.

Opracowanie własne na podstawie: Engel Z.: Ochrona środowiska przed drganiami i hałasem. Warszawa, PWN
2001.

Jednak skutki zdrowotne dla jednostki i w konsekwencji całego społeczeństwa są przewlekłe
i uciążliwe, a naprawa ich bardzo kosztowna i zmuszająca młodsze pokolenia do ich
pokrywania. Dlatego nasze zainteresowania idą w kierunku poznania oddziaływania hałasu
na stan zdrowia, na funkcje poszczególnych narządów i układów, a zwłaszcza jego wpływu
na narząd słuchu. Hałas oddziałuje nie tylko na organ słuchu, lecz również poprzez centralny
układ nerwowy na inne organy. Ważne znaczenie ma również wpływ hałasu na życie
psychiczne, sprawność umysłową, efektywność i jakość pracy.

Hałas oddziałuje ujemnie na organ słuchu i ośrodkowy układ nerwowy, powodując

pojawienie się ostrego lub przewlekłego urazu akustycznego, któremu towarzyszy wiele
reakcji obronnych o charakterze odruchowym, jak np. zmiany akcji serca, rytmu oddychania,
ciśnienia tętniczego krwi, perystaltyki jelit, temperatury skóry, itp. Przy nagłych wybuchach
może mieć miejsce przerwanie błony bębenka wskutek zbyt dużego ciśnienia, napierającego
jednostronnie od strony kanału usznego. Należy wówczas szeroko otworzyć usta, co sprzyja
wyrównaniu ciśnień i częściowo zabezpiecza bębenek przed uszkodzeniem.
Reakcje obronne występują zarówno przy pełnej sprawności organu słuchu, jak też przy braku
lub obniżonej zdolności odbierania bodźców akustycznych. Na podstawie tego negatywnego
działania hałasu skutki jego oddziaływania można podzielić na:
− dokuczliwość,

− dokuczliwość, powodującą narastające zmęczenie i obniżenie gotowości do pracy,

− przejściowe lub trwałe zmiany w funkcjach wegetatywnych,
− uszkodzenie organu słuchu,

− uszkodzenie innych organów (przy bardzo dużych poziomach dźwięku).
Niektórzy lekarze rozróżniają, tzw. zespół pohałasowy obejmujący: bóle i zawroty głowy,
osłabienie, labilność (chwiejność, niestałość) emocjonalną, zwiększoną pobudliwość
nerwową, zaburzenie snu, bóle w okolicy serca, zwiększoną potliwość, zmniejszenie ciężaru

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

ciała, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, uszkodzenie (ubytek) słuchu. Hałas wpływa również na
zmniejszenie zrozumiałości mowy, zaburza wzrok i rozprasza uwagę. W roku 1959
w Stanach Zjednoczonych 10 osób, za wysokim wynagrodzeniem, zgodziło się wypróbować
na sobie działanie hałasu powodowanego przez samolot ponaddźwiękowy. Samolot przeleciał
nad ich głowami na wysokości 10 – 12 m zabijając swym rykiem wszystkich – 6 osób zginęło
na miejscu, pozostałe zmarły po kilku godzinach.
Nagły, krótkotrwały hałas może stać się (głównie u dzieci) powodem zaburzeń widzenia,
jąkania, a nawet padaczki. Angielskie statystyki medyczne podają, że w Anglii co trzecia
kobieta i co czwarty mężczyzna cierpią na rozstrój nerwowy z powodu hałasu, a we Francji
co piąty pacjent szpitali psychiatrycznych jest ofiarą nadmiernego hałasu.
Specjalista z dziedziny badań dźwiękowych, Francuz doktor Groghean twierdzi, że
„odpowiednio nasilony hałas wywołuje już po 10 minutach u całkowicie zdrowego człowieka
szereg zmian fizjologicznych, w tym zmianę w strukturze hormonów nadnercza. Zachodzące
wówczas zmiany czynnościowe mózgu – zarejestrowane w postaci krzywej
elektroencefalograficznej – odpowiadają zmianom spotykanym u chorych na padaczkę.
W wyniku stałego działania bodźców dźwiękowych występują zmiany chorobowe układu
nerwowego i to właśnie stanowi zagrożenie zdrowia oraz równowagi psychicznej ludności
miejskiej. Jedną z poważniejszych konsekwencji działania hałasu jest bezsenność. W czasie
snu zachodzi regeneracja sił organizmu. Sen ma zasadnicze znaczenie dla ośrodkowego
układu nerwowego i komórek kory mózgowej. Badania wykazują, że zwierzęta znacznie
gorzej znoszą brak snu, niż pozbawienie ich pokarmu. Pozbawienie psa snu powoduje tak
ciężkie przemęczenie organizmu, że zwierzę ginie w ciągu 4-5 dni, czyli kilka razy szybciej,
niż przy całkowitym głodzeniu.
Z punktu widzenia szkodliwości dla zdrowia hałasy można podzielić na:
- hałasy o poziomie poniżej 35 dB,
- hałasy o poziomie od 35 do 70 dB,
- hałasy o poziomie od 70 do 85 dB,
- hałasy o poziomie od 85 do 130 dB,
- hałasy o poziomie powyżej 130 dB.
Hałasy o poziomie poniżej 35 dB

nie są szkodliwe dla zdrowia, ale mogą być denerwujące.

Do hałasów tych zalicza się, np. szum wody, brzęk przekładanych naczyń lub narzędzi,
odgłosy sieci wodociągowej lub co. Hałasy te mogą przeszkadzać w pracy wymagającej
skupienia, np. w projektowaniu, pisaniu, itp.
Hałasy o poziomie od 35 dB do 70 dB

wywierają ujemny wpływ na układ nerwowy

człowieka. Pociąga to za sobą zmęczenie i spadek wydajności pracy. Może on obniżyć
zrozumiałość mowy i utrudnić zasypianie i wypoczynek.
Hałasy o poziomie od 70 dB do 85 dB

trwające stale, mogą powodować zmniejszenie

wydajności pracy, trwałe osłabienie słuchu, bóle głowy i ujemny wpływ na ustrój nerwowy
człowieka.
Hałasy o poziomie od 85 dB do 130 dB

powodują liczne uszkodzenia słuchu i różne

schorzenia, jak zaburzenia układu krążenia, nerwowego, równowagi i inne oraz
uniemożliwiają zrozumiałość mowy nawet z odległości 0,5 metra.
Hałasy o poziomie od 130 dB do 150 dB

pobudzają do drgań niektóre wewnętrzne organy

ludzkiego ciała, powodując ich trwałe schorzenie, a niekiedy zupełne zniszczenie. Ludzie
pracujący w takim hałasie mają z reguły poważnie osłabiony, a najczęściej uszkodzony słuch.
Hałasy o poziomie powyżej 150 dB już po 5 minutach całkowicie paraliżują działanie
organizmu, powodując mdłości, zaburzenia równowagi, uniemożliwiają wykonywanie
skoordynowanych ruchów kończyn, zmieniają proporcje zawartości składników we krwi,
wytwarzają u człowieka stany lękowe i depresyjne, powodują inne objawy chorób
psychicznych. Wśród ludzi zatrudnionych w hałasie o tym poziomie (np. w hamowniach
silników odrzutowych), aż 80% zapada na nieuleczalne choroby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

Hałas może być przyczyną choroby zawodowej zwanej głuchotą, przy czym rozróżnia się
pięć stopni osłabienia słuchu, z których ostatni oznacza prawie całkowitą głuchotą.
Początkowo ubytki ostre charakteryzują się załamaniem krzywej progowej, głównie
w zakresie wysokich częstotliwości.

częstotliwość [Hz]

Rys. 20.

Porównanie audiogramu słuchu osoby dobrze służącej z audiogramami osób z różnymi wadami tego

narządu. I – słuch normalny (ubytek słuchu 0%), II – przytępienie przeszkadza w słuchaniu muzyki (trwały
ubytek słuchu 26,5%), III – przytępienie przeszkadza w prowadzeniu rozmowy bezpośredniej (trwały ubytek
słuchu 47,5%), IV – przytępienie przeszkadza w prowadzeniu rozmowy telefonicznej (trwały ubytek słuchu
66%), V – przytępienie uniemożliwia prowadzenie rozmowy (trwały ubytek 86%), 1 – obszar decydujący
o dobrej słyszalności, 2 – audiogram normalnego słuchu osoby w wieku 50 lat, 4 – w wieku 80 lat
Źródło: Żukowski P.: Hałas i wibracje w aspekcie zdrowia człowieka. Fosze, Rzeszów 1996

Przeważnie te ubytki cofają się w ciągu doby. W początkowym okresie pracy w hałasie

mogą one mieć charakter powierzchowny. Przejawia się to niedosłyszeniem dźwięków
wysokich, zwłaszcza syczących – co przeszkadza w słuchaniu muzyki i prowadzeniu
normalnej rozmowy. Natomiast w hałasie, w którym osoba z ubytkiem słuchu przebywa
często, słyszy odpowiednio lepiej. Dalsza praca w hałasie powoduje powstawanie ubytków
głębszych, które przyjmują charakter trwały. Z biegiem lat pracy w hałasie liczba przypadków
upośledzenia słuchu wzrasta.
Na rysunku 21 przedstawiono audiogramy słuchu osób z ubytkiem ostrym, poważniejszym
uszkodzeniem i w ostatnim stadium głuchoty. W ostatnim stadium ustne porozumiewanie się
– nawet przy bardzo głośnej mowie – jest bardzo utrudnione lub niemożliwe. Tego rodzaju
uszkodzenie słuchu związane jest często z urojonym słyszeniem hałasu.

częstotliwość [Hz]

Rys. 21.

Audiogram słuchu osób zatrudnionych w hałasie; I - kryterium dla słuchu normalnego, 1 - obszar

decydujący o dobrej słyszalności, 2 - ubytek ostry (po kilku miesiącach pracy), 3 - poważniejsze uszkodzenie
słuchu (słuch przytępiony), 4 - ostatnie stadium głuchoty zawodowej
Źródło: Żukowski P.: Hałas i wibracje w aspekcie zdrowia człowieka. Fosze, Rzeszów 1996

Powstanie trwałego ubytku słuchu może nastąpić w wyniku długotrwałego przebywania

w hałasie, jak i nagłego zadziałania hałasu udarowego (np. wystrzał armatni).
Trwały ubytek słuchu związany jest z podwyższeniem progu słyszalności, któremu może

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

towarzyszyć obniżenie progu bólu.

Dlatego też osoba z uszkodzonym słuchem, ból

związany z nadmiernym hałasem może odczuć przy hałasie o znacznie mniejszym poziomie,
niż osoba zdrowa.

Hałas wpływa nie tylko na narząd słuchu, lecz także powoduje brak poczucia

bezpieczeństwa i niezależności, uczucie zmęczenia, choroby układu nerwowego i układu
krążenia, zaburzenia przewodu pokarmowego i innych narządów, pogarsza w sposób
zdecydowany komfort pracy i obniża jej wydajność. Badacze twierdzą, że hałas może
stanowić przyczynę powstawania stanów alergicznych. Dzieci szkolne ze środowisk
wielkomiejskich i przemysłowych, pod wpływem stale pogarszającego się „klimatu
akustycznego" (nieustannie działających bodźców akustycznych), wykazują znaczną
nadpobudliwość nerwową i często uzyskują nie najlepsze wyniki w nauce. Badania
eksperymentalne wykazały, że np. pod wpływem hałasu zmienia się rytm serca płodu. Hałas
utrudnia też ludziom chorym powrót do zdrowia.

Z raportu Zespołu Komitetu Akustyki PAN (1984 r.) wynika, że już ok. 40% ludności

naszego kraju narażona jest na negatywne oddziaływanie hałasu. Ponad 3,5 mln osób pracuje
w hałasie o poziomie wyższym niż 80 decybeli, z tego 600 tys. osób w hałasie o poziomie
ponad 90 decybeli. Poziom hałasu w większości dużych miast Polski również znacznie
przekracza dopuszczalne normy.

HAŁAS

Stan somatyczny

Narząd słuchu

Ogólny stan

zdrowia

Stan psychiczny

i emocjonalny

Sprawność

psychomotoryczna

Wydajność

pracy

Poczucie

bezpieczeństwa

Poziom komfortu

Porozumiewanie

się

Orientacja

w środowisku

Poczucie

niezależności

Schemat 2.

Wpływ hałasu na człowieka. Opracowanie własne na podstawie: żukowski P.: Hałas i wibracje w

aspekcie zdrowia człowieka. Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 1996

Hałas również niesłyszalny dla ucha ludzkiego - ultradźwiękowy (powyżej 16 kHz) –

ujemnie wpływa na zdrowie człowieka. Zgodnie z opinią wielu lekarzy powoduje on
zmniejszenie wrażliwości słuchowej na dźwięki słyszalne, występowanie otosklerozy
(choroba, dotycząca struktur ucha środkowego i wewnętrznego, które ulegają anatomicznej
i czynnościowej degeneracji. Tworzy się patologiczna tkanka kostna, która może
unieruchamiać strzemiączko w okienku owalnym błędnika, powodując postępujący
niedosłuch jedno- lub obustronny, któremu mogą towarzyszyć szumy uszne i zawroty głowy
oraz inne dolegliwości).
Pracownicy narażeni w zakładzie pracy na działanie ultradźwięków odczuwają częste bóle
głowy i zmęczenie. Zaburzone jest działanie ich układu nerwowego, zmienia się ciśnienie
arterialne i skład krwi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

Ultradźwięki mogą oddziaływać na organizm w sposób mechaniczny, cieplny

i chemiczny. Przy oddziaływaniu cieplnym i chemicznym występują zmiany i niedomagania
gruczołów dokrewnych i komórek rozrodczych. Podczas działania mechanicznego rozpad
czerwonych ciałek krwi następuje przy drganiach o częstotliwości w przedziale od 30 kHz do
40 kHz i poziomie dźwięku większym od 40 dB.

Tabela 1.

Rodzaj i liczba skarg operatorów na poszczególne dolegliwości w zależności od okresu zatrudnienia

przy obsłudze urządzeń ultradźwiękowych

Okres

zatrudnienia

Liczba

osób

zbadanych

Rodzaj cierpienia

ucisk

głowy

ból

głowy

zwiększenie

pobudliwośc

i

niespokojny

sen

zwiększone

zmęczenie

pogorszenie

pamięci

do 1 roku

11

5

1

-

-

-

-

1 - 3 lat

33

19

10

14

5

13

4

3 - 7 iat

22

8

8

7

3

11

2

W powyższej tabeli podano wyniki badań nad zdrowiem operatorów urządzeń

ultradźwiękowych. Wykazały one, że w miarę upływu lat pracy, liczba zachorowań na
rozstrój nerwowy wzrasta 8-15-krotnie w stosunku do liczby zachorowań w pierwszym roku
pracy.
Przykładem szkodliwego działania ultradźwięków na zdrowie człowieka są również
przypadki poważnej choroby krwi, występującej wśród ludzi obsługujących syrenę
ultradźwiękową służącą do oczyszczania powietrza z pyłu.
Długotrwałe działanie ultradźwięków wywiera szkodliwy wpływ na cały organizm człowieka,
powodując niedomagania w układzie krążenia, wrzody żołądka, czy zwyrodnienie gruczołów
wewnętrznego wydzielania. Ultradźwięki u osób cierpiących na niewydolność krążenia mogą
wywołać trudny do opanowania skurcz naczyń krwionośnych, a u kobiet ciężarnych
zaburzenia w rozwoju układu kostnego płodu. Ich działanie może także wywołać zmiany
w oku, np. krwawe wylewy w siatkówce, mętnienie soczewki i płynu śródgałkowego.
Energia fal ultradźwiękowych jest silnie tłumiona przez powietrze, jak i przez zewnętrzne
tkanki organizmu. Z tych przyczyn ultradźwięki o częstotliwości powyżej 100 kHz
przeważnie nie przenikają do organizmu, mogą jednak spowodować zewnętrzne oparzenia
skóry.

Zgodnie z definicją WHO określającą zdrowie jako "stan dobrego samopoczucia

fizycznego, psychicznego i społecznego" hałas stanowi czynnik zagrażający zdrowiu.
Wpływa bowiem niekorzystnie na psychikę, godząc w podstawowe potrzeby każdego
mieszkańca: potrzebę spokoju, wypoczynku, regeneracji sił, potrzebę prywatności życia,
zakłóca funkcjonowanie organizmu, obniża jakość pracy, wywiera presje na zmianę ludzkich
zachowań.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest zespół „pohałasowy”?
2. Czy hałas może zabić?
3. Z czym związany jest trwały ubytek słuchu?
4. Jakie skutki wywołuje u dzieci narażenie na hałas wielkomiejski i przemysłowy?
5. Co to jest hałas niesłyszalny?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Po przeanalizowaniu tabeli zastanów się i sformułuj wnioski, które uciążliwe hałasy

i wibracje wpływają na zdrowie człowieka.

Wartość hałasu

(szumu)

w dB (A)

Hałasy typowe

140

Samolot odrzutowy

130

Próg bólu

Huk ponaddźwiękowy samolotu

120 Samolot

śmigłowy

110

Silnik odrzutowy samolotu na stanowisku prób, dyskoteka

100

Ruch na lotnisku na obszarze kilku kilometrów,
młot pneumatyczny z odległości 2 m, klakson samochodu z odl. 4m.

90

Obszar

uszkodzeń

Plac budowy z niewyciszonymi młotami pneumatycznymi. Pociąg
pospieszny (10 m)

80

Ruch uliczny w dużym mieście, hałas samochodów osobowych na
poboczu jezdni przy prędkości 50 km/godz.

70

Tramwaj, kosiarka do trawy, młynek do kawy

60

Obszar obciążeń

Maszyna do pisania

50

Spokojna ulica, rozmowa, odgłos kroków

40

Średni hałas w mieszkaniu, cicha muzyka, tykanie budzika

30

,,Muzykowanie" świerszcza (10 m)

20

Rozmowa szeptem, przewracanie kart książki

10

0

Obszar ciszy

Próg słyszalności

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z podaną tabelą, która dotyczy obciążeń hałasem w ciągu dnia,
2) zapisać do notesu wszystkie źródła dźwięku, jakie działają w ciągu dnia na Ciebie,
3) wynotować natężenie hałasu dochodzące z tych źródeł według skali dB (A). Pamiętaj,

wartości te oceniamy jako stałe w czasie. Średnie wartości hałasu przyjmujemy (o ile to
możliwe) z map hałasu,

4) sformułować i zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− notes, ołówek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij, jakie są skutki oddziaływania hałasu na organizm człowieka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) na podstawie wykonanego ćwiczenia 1, wymienić, jakimi dźwiękami może być

„zestresowane” Twoje ucho,

2) zapoznać się z publikacją autorstwa Pawła Żukowskiego pt. „Hałas i wibracje

w aspekcie zdrowia człowieka”, odszukać rozdział, który dotyczy oddziaływania hałasu
na organizm człowieka (możesz do tego celu wykorzystać również inną literaturę),

3) na podstawie literatury omówić schemat budowy narządu słuchu pod względem budowy

anatomicznej i układu mechanicznego,

4) przedstawić, jak oddziałują drgania akustyczne na organizm człowieka za pośrednictwem

narządu słuchu,

5) narysować schemat budowy narządu słuchu uwzględniając:

a)

budowę anatomiczną,

b)

układ mechaniczny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– tabela z ćwiczenia 1,
– publikacja – P. Żukowski – Hałas i wibracje w aspekcie zdrowia człowieka,
– literatura z zakresu biologii,
– notes, ołówek.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić skutki zdrowotne działania hałasu na organizm ludzki?

2) wymienić skutki funkcjonalne działania hałasu na organizm ludzki?

3) zdefiniować pojęcie próg słyszalności?

4) zdefiniować pojęcie środowisko?

5) wymienić rodzaje skutków wywołanych hałasem?

6) wymienić objawy „zespołu pohałasowego”?

7) wymienić przedziały częstotliwości, dzięki którym hałasy można

podzielić na grupy ze względu na ich uciążliwość i szkodliwość?

8) wyjaśnić najbliższym skutki wpływu hałasu na organizm?

9) opisać funkcjonalne skutki hałasu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

4.9. Zasady i metody opracowywania wyników pomiarów

4.9.1. Materiał nauczania

Poszczególne pomiary hałasu oraz lokalizacja punktów pomiarowych zależą od

późniejszego zastosowania wyników pomiarów, szczególnie od ocenianych skutków
oddziaływania hałasu. Jeżeli wyniki pomiarów służą do porównania z istniejącymi
zaleceniami lub poziomami dopuszczalnymi, wówczas dokładność pomiaru zwiększa się
w miarę zbliżania się wyników do wartości granicznych. Całkowity błąd pomiaru zależy od
dokładności samego pomiaru oraz od zastosowanej techniki próbkowania hałasu. Wartość
równoważnego poziomu hałasu może być stosowana do celów kontrolnych, jeżeli została
otrzymana zgodnie z przyjętą procedurą i jest obarczona błędem nie większym niż 2 dB.
W przeciwnym przypadku, badania hałasu są orientacyjne i nie mogą być wykorzystane do
celów kontrolnych.
W przypadku hałasu komunikacyjnego wartość równoważnego poziomu hałasu może być
stosowana do celów kontrolnych, jeżeli została otrzymana zgodnie z procedurą i jest
obarczona błędem nie większym niż 3 dB. W przeciwnym przypadku, badania akustyczne są
orientacyjne i ich wyniki nie powinny być odnoszone do dopuszczalnych wartości poziomu
hałasu w sposób powodujący wszczęcie postępowania administracyjnego.
Należy zwrócić uwagę, że przedmiotem normy technicznej (PN-N-01307 Hałas.
Dopuszczalne wartości hałasu w środowisku pracy. Wymagania dotyczące wykonywania
pomiarów) są dopuszczalne wartości hałasu w środowisku pracy ze względu na ochronę
słuchu i możliwość realizacji przez pracownika jego podstawowych zadań oraz wymagania
dotyczące wykonywania pomiarów.
Można przyjąć ogólnie, że wyniki pomiarów hałasu zewnętrznego służą do:
a) stwierdzenia stanu klimatu akustycznego pod kątem spełnienia wymagań normowych;

porównuje się wtedy rezultaty pomiarów z poziomami dopuszczalnymi,

b) wprowadzenia zagadnień akustycznych (ochrony przed hałasem) do procesu

projektowania,

c) dokonywania kompleksowych ocen wpływu inwestycji na środowisko (w aspekcie

akustycznym); dotyczy to inwestycji istniejących oraz modernizowanych,

d) celów poznawczych.

Interpretacja wyników pomiarów jest w wielu przypadkach sprawą indywidualną, nie

poddającą się w pełni unormowaniu; zależy ona od celu badań. Najbardziej sformalizowana
jest ta część interpretacji, która dotyczy badań wykorzystywanych w działalności statutowej
państwowych służb ochrony środowiska.
Możliwość porównania wyników pomiarów z wartościami poziomów dopuszczalnych
zachodzi wtedy, gdy obie wartości wyrażone są przy użyciu tej samej wielkości – w naszym
przypadku tego samego wskaźnika oceny hałasu. Dla przypomnienia należy podać, że
dopuszczalne poziomy hałasu zewnętrznego są znormalizowane w Polsce dla:
– poziomu krótkotrwałego, maksymalnego,
– poziomu równoważnego określonego dla:

– 8-miu najniekorzystniejszych, kolejnych godzin dnia (6

00

- 22

00

),

– 0,5 najniekorzystniejszej godziny nocy (22

00

- 6

00

).

Na wstępie należy określić różnicę:

∆L

Adop

= L

Adop

– L

Azm

,[dB],

gdzie:
L

Adop

- dopuszczalny poziom dźwięku (równoważny lub maksymalny) [dB],

L

Azm

- zmierzony poziom hałasu (równoważny lub maksymalny) [dB].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

53

Tabela 2

. Zasady interpretacji wyników badań kontrolnych

Klasa dokładności

Różnica

∆L

Adop

[dB]

Ocena wyników pomiarów

≥0

Poziom zmierzony nie przekracza

dopuszczalnego

Pomiary kontrolne

<0

Poziom zmierzony większy od

dopuszczalnego

≥5

Poziom rzeczywisty mniejszy od

dopuszczalnego

≤-5

Poziom rzeczywisty przekracza wartość

dopuszczalną

Pomiary orientacyjne

<5

>-5

Nie można jednoznacznie stwierdzić, czy

poziom rzeczywisty przekracza wartość

dopuszczalną; brak możliwości oceny

Etapem końcowym opracowania wyników jest sporządzenie sprawozdania.

W sprawozdaniu powinny być ujęte następujące elementy:
a) Cel pomiaru.
b) Lokalizacja punktów pomiarowych. (Różna w zależności od tego, czy mierzona jest

ekspozycja pracownika na hałas, czy oceniany jest poziom hałasu na stanowisku
pomiarowym).

c) Opis stanowiska pracy, procesu produkcyjnego oraz wykonywanej czynności:

– charakter wykonywanej czynności,
– proces produkcyjny,
– źródła hałasu na stanowisku pracy oraz w środowisku pracy; w przypadku hałasów

impulsowych wskazanie źródła dźwięku i częstości występowania,

– jeżeli ma to znaczenie, zdefiniowanie reprezentatywnego stanowiska pracy w danej

grupie stanowisk.

d) Zastosowana aparatura pomiarowa.

Typ, klasa dokładności, nazwa producenta oraz numer fabryczny.

e) Procedura pomiarowa.

–

szczegółowy opis wykonywanych czynności, z uwzględnieniem mierzonych
przedziałów czasowych z zastosowaniem techniki próbkowania, liczba próbek, czas
ich trwania oraz całkowity rozważany przedział czasowy,

–

szczegółowy opis wykonywanej pracy lub warunków pracy, zawierający informację,
w jakim stopniu zmierzone wartości reprezentują czynności i kolejność
wykonywanych prac w ciągu pełnego dnia roboczego.

f) Wyniki pomiarów mogą być podane w dwóch wariantach:

– jako

równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką

częstotliwościową A, L

AeqT

, lub

– jako poziom równoważny z korekcją na stanowiskach pracy oraz związane z nimi

wartości niepewności pomiaru.

Dodatkowo w wynikach pomiarów powinna znaleźć się ocena poziomów ekspozycji na hałas
odniesionych do 8-godzinnego dnia pracy lub tygodniowego cyklu pracy oraz porównanie ich
z wartościami dopuszczalnymi (jeżeli jest to przedmiotem pomiarów).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

54

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Od czego zależą rodzaje pomiarów?
2. W jakim przypadku wartość równoważnego poziomu hałasu komunikacyjnego może być

stosowana do celów kontrolnych?

3. Do czego służą wyniki pomiarów?

4.9.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź protokół pomiarowy, dotyczący hałasu w wybranym terenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) dokonać wyboru terenu,
2) ustalić lokalizację punktów pomiarowych,
3) zastosować wybrany typ urządzenia do pomiaru hałasu,
4) przedstawić procedurę pomiarową i wykonać obliczenia,
5) dokonać opisu pomiarów w aspekcie czasowym na przykład czasy odniesienia i pomiaru

zawierające szczegóły na temat próbkowania, jeśli taka technika była stosowana,

6) sporządzić protokół pomiarowy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− notes, ołówek,

− urządzenie do pomiaru hałasu,
− Poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przedstaw warunki meteorologiczne panujące podczas pomiarów uwzględniając dane

jakościowe i ilościowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) na podstawie sporządzonego protokołu pomiarowego z ćwiczenia 1 uzupełnić go

o

warunki meteorologiczne opisane dwoma zbiorami danych: jakościowych

i ilościowych,

2) wybrać spośród danych jakościowych, takich jak: deszcz, mżawka, sucho, mokro,

pochmurnie, słonecznie, itp. te które występowały w obserwacji Twojego terenu w czasie
przeprowadzania badań,

3) zastanowić się nad kierunkiem i prędkością wiatru, czy mierzyłeś go w taki sposób, by

pomiar był reprezentatywny dla warunków propagacji dźwięku od źródła do odbiorcy,
czy pamiętałeś, że w czasie pomiaru (jeżeli nie precyzowałeś inaczej) powinieneś
dokonać pomiarów na zewnątrz w otwartej przestrzeni na wysokości między 3 a 11
metrem od poziomu podłoża,

4) odpowiedzieć, czy mierzyłeś, na wybranym terenie występujące inne dane ilościowe

takie jak: względną wilgotność i temperaturę powietrza,

5) określić rodzaj i stan podłoża między źródłem (źródłami) hałasu a punktem (punktami)

pomiarowym (pomiarowymi),

6) uzupełnić swój protokół pomiarowy o dane jakościowe i ilościowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

55

Wyposażenie stanowiska pracy:

− sprzęt laboratoryjny,

− protokół pomiarowy,

− notes, ołówek.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) objaśnić procedurę pomiarową i wszelkie zastosowane obliczenia?

2) wyjaśnić do czego służą wyniki pomiarów hałasu zewnętrznego?

3) wyjaśnić, co bierze się pod uwagę podczas pomiarów

uwzględniając warunki meteorologiczne opisane dwoma zbiorami
danych: jakościowymi i ilościowymi?

4) ocenić, kiedy wyniki pomiarów mogą być stosowane do celów

kontrolnych?

5) omówić, dlaczego interpretacja wyników pomiarów jest sprawą

indywidualną?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

56

4.10. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujące

podczas wykonywania pomiarów poziomu hałasu i drgań

4.10.1. Materiał nauczania

System umożliwiający zapewnienie bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy jest

jednym z niezbędnych warunków wypełnienia ustawowych obowiązków państwa w stosunku
do jego obywateli. Istotnym jego elementem jest informowanie o ewentualnych zagrożeniach
towarzyszących wypełnianym obowiązkom, jak również uświadamianie, jak można
zapobiegać wypadkom oraz przeprowadzać czynności profilaktyczne zapobiegające innym
powikłaniom zdrowotnym.
Jednym z głównych źródeł czynników niebezpiecznych, powodujących wypadki przy pracy
jest sprzęt roboczy, w szczególności maszyny i inne urządzenia techniczne. Według danych
Głównego Urzędu Statystycznego, wśród czynności, przy których dochodzi do wypadków,
prace związane z różnego rodzaju maszynami i urządzeniami stanowią aż 40%. Wypadki te
najczęściej mają miejsce w czasie obsługi produkcyjnej stacjonarnych maszyn i urządzeń,
przy użytkowaniu sprzętu do pracy na wysokości, maszyn i urządzeń mobilnych oraz
wyposażenia do podnoszenia ładunków.

Dokonując pomiaru hałasu i drgań osoba wykonująca te czynności nie posługuje się

urządzeniami, które mogłyby w sposób bezpośredni spowodować zranienia, bądź stać się
przyczyną groźnego wypadku. Jednak lokalizacja pomiaru często zmusza do obecności
w miejscu niebezpiecznym. Zagrożenie wynika z konieczności pomiaru hałasu, bądź drgań
emitowanych przez niebezpieczną maszynę lub też z lokalizacji punktu pomiarowego, który
może znajdować się na pewnej wysokości. Często się zdarza, że pomiarów dokonuje się
w miejscach zapylonych, a więc z ograniczoną widocznością.

W każdym wypadku należy dostosować się do szczegółowych przepisów bhp,

obowiązujących w danym miejscu.

−

Biorąc pod uwagę różne okoliczności, które mogą skomplikować prawidłowe
i bezpieczne przeprowadzenie pomiarów, należy je dokonywać w co najmniej dwie
osoby

.

−

Cel przeprowadzania pomiarów – a więc zbadania poziomu dźwięków najczęściej
uciążliwych, wymusza konieczność używania ochronników słuchu. Wiemy z badań, że
częste przebywanie w hałasie wpływa niekorzystnie nie tylko na narząd słuchu, ale
również na inne ważne dla życia narządy. Skutki przebywania w hałasie pojawiają się
najczęściej po wielu latach.

−

W związku z powyższym konieczne jest przeprowadzanie badań audiometrycznych
określających stan narządu słuchu.

−

Pracując w różnych miejscach osoba kontrolująca poziom dźwięku powinna być
zabezpieczona w maskę przeciwpyłową i okulary ochronne.

−

Dokonujący pomiarów często jest zmuszony do wykonywania swoich obowiązków
w miejscach niebezpiecznych, wynika to z konieczności umieszczenia czujników
poziomu dźwięku w danym miejscu, a więc musi być odpowiednio sprawna fizycznie
i psychicznie. Z tego też względu musi odbywać okresowe badania wysokościowe.

−

W przypadku dokonywania pomiarów hałasu i drgań emitowanych przez maszyny,
wskazane jest, by kontrolujący został przy maszynie sam. Obsługujący maszynę
powinien pozostawić kontrolującemu swobodę wykonywania ruchów oraz nie ograniczać
pola widzenia. Dotyczy to oczywiście sytuacji, w których operator maszyny może
oddalić się na pewną odległość, nie wpływając tym samym na obniżenie bezpieczeństwa
lub zakłócenie procesów technologicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

57

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń
1. Co jest przyczyną najczęstszych wypadków w pracy?
2. Czy sprzęt przeznaczony do pomiaru hałasu i drgań może być niebezpieczny?
3. Jakie przepisy bhp obowiązują w czasie wykonywania pomiarów?
4. Ile osób powinna liczyć grupa dokonująca pomiarów?
5. Co to są pomiary audiometryczne?

4.10.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ jakich środków ochrony indywidualnej powinna używać osoba dokonująca

pomiarów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać się do instytucji dokonującej pomiarów hałasu i drgań,
2) przeprowadzić wywiad z osobą kompetentną na temat używanych ochronnych środków

indywidualnych,

3) poprosić o możliwość obejrzenia dokumentacji technicznej indywidualnych środków

ochrony,

4) opisać je w notesie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− indywidualne środki ochronne,

− dokumentacja techniczna indywidualnych środków ochronnych,
− notes, ołówek.

Ćwiczenie 2

Wymień rodzaje urazów, na jakie jest narażona osoba dokonująca pomiarów hałasu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeprowadzić wywiad z osobą kompetentną na temat prawdopodobnych wypadków

w pracy, jakie grożą osobie wykonującej pomiary,

2) opisać je w notesie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− notes, ołówek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

58

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wyjaśnić, na czym polegają badania audiometryczne?

2) opisać maskę przeciwpyłową?

3) opisać badania wysokościowe?

4) wymienić, indywidualne środki ochronne?

5) wymienić badania lekarskie, jakie są wymagane do

przeprowadzania pomiarów hałasu i drgań?

6) wymienić szkodliwe i urazowe czynniki, na które jest narażona

osoba wykonująca pomiary?

7) uzasadnić konieczność przeprowadzania badań audiometrycznych?

8) wyjaśnić, dlaczego przeprowadza się badania wysokościowe u osób

dokonujących pomiaru hałasu i drgań?

9) wytłumaczyć, dlaczego osoba przeprowadzająca pomiary powinna

pozostać przy maszynie sama?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

59

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
4. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
5. Zestaw

zadań testowych składa się z:

a) zadań otwartych (zadań krótkiej odpowiedzi, zadań z luką),
b) zadań zamkniętych (zadań wielokrotnego wyboru).

6. Odpowiedzi na zadania typu krótka odpowiedź powinny być sformułowane w sposób

zwięzły i konkretny.

7. W zadaniach z tzw. luką należy w miejsce kropek wpisać prawidłowe wyrażenie, wzór

lub dokonać opisu (np. rysunku), czyli uzupełnić zdanie w sposób stanowiący logiczną
całość.

8. W zadaniach typu wielokrotnego wyboru podana jest tylko jedna odpowiedź prawidłowa,

którą należy zakreślić we właściwym miejscu na karcie odpowiedzi.

9. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź należy zakreślić kółkiem i ponownie zakreślić

odpowiedź prawidłową.

10. Jeżeli udzielenie odpowiedzi na jakieś pytanie sprawia Ci trudność, to opuść je i przejdź

do zadania następnego. Do zadań bez odpowiedzi możesz wrócić później.

11. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
12. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

60

Zestaw zadań testowych

1. Zjawisko pobudzania ciała do drgań lub zwiększania amplitudy tych drgań wskutek

przekazywania mu impulsów o okresie równym okresowi drgań własnych tego ciała
nazywamy:
a) amplitudą,
b) rezonansem,
c) wychyleniem,
d) drganiem.

2. Ruch falowy, podobnie jak ruch drgający opisuje:

a) amplituda, okres i częstotliwość drgań,
b) długość fali,
c) kształt czoła fali,
d) okres drgań.

3. Kąt odbicia fali jest:

a) równy ½ kątowi padania,
b) równy ¾ kątowi padania,
c) równy kątowi padania,
d) zależy od prędkości fali.

4. Słyszalne fale dźwiękowe mieszczą się w przedziale:

a) od 16 do 2000 Hz,
b) powyżej 500 Hz,
c) do 20 Hz,

d) od 20 do 20 000 Hz.

5. Hałasem potocznie nazywamy:

a) dźwięki powyżej 70 dB,
b) każdy przeszkadzający dźwięk,
c) dźwięki o niskiej dokuczliwej częstotliwości,
d) nieprzyjemne dźwięki o częstotliwości od 100 do 500 Hz.

6. Ze względu na czas pomiaru, można wyszczególnić metody:

a) ciągła, okresowa, cykliczna,
b) dokładna, czasowa,
c) bezpośrednia, pośrednia,
d) długotrwała, impulsowa.

7. Ze względu na dokładność, można wyszczególnić metody:

a) pomiary kontrolne, pomiary orientacyjne, pomiary specjalne,
b) ogólne, szczegółowe,
c) ogólne, szczegółowe, kontrolne,
d) kontrolne, orientacyjne.

8. Uciążliwość (akustyczna) związana jest z:

a) przekroczeniem norm hałasu,
b) ilością źródeł hałasu w otoczeniu,
c) ogólną reakcją człowieka, wyrażającą postawę niezadowolenia,
d) przewagą dźwięków o niskich częstotliwościach.

9. Według subiektywnej skali – bardzo duża uciążliwość to dźwięki:

a) z wielu źródeł,
b) powyżej 50 dB,
c) pomiędzy 60 – 100 dB,
d) powyżej 70 dB.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

61

10. Hałasy o poziomie od 85 dB do 130 dB:

a) powodują liczne uszkodzenia słuchu i różne schorzenia, jak zaburzenia układu

krążenia, nerwowego, równowagi,

b) powodują chwilowe zaburzenia słyszenia,
c) nie wpływają znacząco na organizm,
d) stanowią nieznaczną uciążliwość dla otoczenia.

11. Szczególnym rodzajem fal .......................... są fale dźwiękowe.

12. Wysokość dźwięku zależy od ......................... drgań jego źródła.

13.

Klimat akustyczny rozumiany jest jako wynik różnych grup hałasów
i wibracji:....................................... i innych.

14. Ze względu na fizyczne przyczyny generowania energii wibroakustycznej źródła

dzielimy na: ......................................., aero i hydrodynamiczne.

15.

Pomiary akustyczne ................................. prowadzone w każdych warunkach
atmosferycznych.

16. Znajomość parametrów ...................występujących w............................................ jest

podstawą do oceny zagrożenia drganiami i hałasem.

17. Metoda bezpośrednia polega na ............................................... narażenia pracownika na

hałas i odczycie wielkości określanych bezpośrednio z mierników

18. Trwały ubytek słuchu związany jest z podwyższeniem progu słyszalności, któremu może

towarzyszyć .................................................. bólu.

19.

Interpretacja wyników pomiarów jest w wielu przypadkach
..................................................................... i zależy ona od celu badań.

20. W związku z wykonywaniem pomiarów hałasu konieczne jest okresowe

przeprowadzanie .................................................................... określających stan narządu
słuchu

21. Ze względu na częstą konieczność umieszczania czujników dźwięku

.............................................., kontrolujący musi poddawać się badaniom
wysokościowym.

22. Co to są fale poprzeczne?

23. Od czego zależy wysokość dźwięku?

24. Czy hałas jest proporcjonalny do wielkości zakładu, który go emituje?

25. Jak nazywamy drgania mechaniczne występujące w sprężystych ciałach stałych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

62

26. Jakie są naturalne źródła hałasu i drgań ?

27. Jak dzieli się metody pomiarów ze względu na cel?

28. Jakie pomiary mogą poprzedzać pomiary kontrolne?

29. Czym charakteryzuje się teren o szczególnej uciążliwości hałasu?

30. Jakie objawy obejmuje tzw. „zespół pohałasowy”?

31. Do czego służą wyniki pomiaru hałasu?

32. Co najmniej ile osób powinno być zaangażowanych w przeprowadzenie pomiarów?

33. (Zadanie 1) Przyjmując, że wychylenie w ruchu drgającym dane jest wyrażeniem

)

2

sin(

2

)

(

t

t

x

π

=

oblicz: a) amplitudę, b) prędkość kątową, c) prędkość maksymalną

i d) maksymalne przyspieszenie w tym ruchu.

34. (Zadanie 2) Struna gitary drgająca z częstotliwością 680 Hz wytwarza falę dźwiękową.

Oblicz długość powstającej fali, jeżeli prędkość dźwięku w powietrzu V

d

=340m/s.

35. (Zadanie 3) Fala, padając na granicę dwóch ośrodków, ulega załamaniu i przechodzi do

drugiego ośrodka, w którym porusza się dwa razy wolniej. Oblicz kąt załamania, jeśli kąt
padania wynosi

o

30

=

α

.

36. (Zadanie 4) Nietoperz wysyła fale ultradźwiękowe o długości

mm

4

,

3

=

λ

. Fale te po

odbiciu od ściany jaskini wracają do niego po czasie t=1,2 s informując go o odległości
od przeszkody: a) oblicz jak daleko od nietoperza znajduje się ściana b) jaka jest
częstotliwość wysyłanych przez niego ultradźwięków. Prędkość fali dźwiękowej
w powietrzu V=340 m/s.

37. (Zadanie 5) Syrena latarni morskiej, wysyła w czasie mgły ostrzegawczy sygnał

dźwiękowy o częstotliwości f=250 Hz. Marynarz znajdujący się na statku płynącym
w kierunku brzegu odbiera sygnał o częstotliwości f

2

=265 Hz. Oblicz, z jaką prędkością

płynie statek. Prędkość dźwięku w powietrzu 340 m/s.

38. (Zadanie 6) Oblicz natężenie dźwięku, jeśli jego poziom głośności wynosi 60 dB.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

63

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko .......................................................................

Badanie klimatu akustycznego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a b c d

2

a b c d

3

a b c d

4

a b c d

5

a b c d

6

a b c d

7

a b c d

8

a b c d

9

a b c d

10

a b c d

Razem

11. ............................................................................................................

............................................................................................... / pkt

12. ............................................................................................................

............................................................................................... / pkt

13. ............................................................................................................

................................................................................................ / pkt

14. ............................................................................................................

................................................................................................ / pkt

15. ............................................................................................................

................................................................................................ / pkt

16. ............................................................................................................

................................................................................................ / pkt

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

64

17. ............................................................................................................

................................................................................................ / pkt

18. ............................................................................................................

................................................................................................ / pkt

19. ............................................................................................................

................................................................................................ / pkt

20. ............................................................................................................

................................................................................................ / pkt

21. ............................................................................................................

................................................................................................ / pkt

22. ............................................................................................................

..................................................................................................................

............................................................................................... / pkt.

23. ............................................................................................................

..................................................................................................................

................................................................................................ / pkt

24. ............................................................................................................

..................................................................................................................

............................................................................................... / pkt.

25. ............................................................................................................

..................................................................................................................

................................................................................................ / pkt

26. ............................................................................................................

..................................................................................................................

................................................................................................ / pkt

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

65

27. ............................................................................................................

..................................................................................................................

................................................................................................ / pkt

28. ............................................................................................................

..................................................................................................................

................................................................................................ / pkt

29. ............................................................................................................

..................................................................................................................

................................................................................................ / pkt

30. ............................................................................................................

..................................................................................................................

................................................................................................ / pkt

31. ............................................................................................................

..................................................................................................................

................................................................................................ / pkt

32. ............................................................................................................

..................................................................................................................

................................................................................................ / pkt

33. ............................................................................................................

..................................................................................................................


................................................................................................ / pkt

34. ............................................................................................................

..................................................................................................................

................................................................................................ / pkt

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

66

35. ............................................................................................................

..................................................................................................................

................................................................................................ / pkt

36. ............................................................................................................

..................................................................................................................

................................................................................................ / pkt

37. ............................................................................................................

..................................................................................................................

................................................................................................ / pkt

38. ............................................................................................................

..................................................................................................................

................................................................................................ / pkt

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

67

6. Literatura

1. Chyla K.: Zbiór prostych zadań z fizyki dla uczniów szkół średnich. Wydawnictwo

"Zamiast korepetycji", Kraków 1993

2. Chyła A., Kraszewski M., Koszarny Z., Kucharski R.J.: Stan klimatu akustycznego

w Kraju w świetle badań WIOŚ. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska. Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Warszawa 1998

3. Czeskin M.S.: Człowiek i Hałas. PWN, Kraków 1972
4. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej nr 127, 2002
5. Engel Z.: Ochrona środowiska przed drganiami i hałasem. PWN, Warszawa 2001
6. Engel Z.: Praktyczne zastosowanie aktywnych metod redukcji poziomu hałasu. Aura

nr 9, 1992

7. Engel Z.: Zagrożenie hałasem w Polsce i jego zwalczanie. Aura nr 11, 2003
8. Ginter J.: Fizyka klasa III . WSiP, Warszawa 1990
9. Häfner M.: Ochrona środowiska. Księga eko – testów do pracy w szkole i w domu. PKE,

Kraków 1993

10. Koszarny Z.: Hałas – występowanie i ryzyko dla zdrowia. Materiał na kurs. PZH,

Warszawa 1998

11. Kraszewski M., Kucharski R.J., Kurpiewski A.: Metody pomiaru hałasu zewnętrznego

w środowisku. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska Biblioteka Monitoringu
Środowiska, Warszawa 1996

12. Kucharski R.J., Burak Sz., Chyla A., Danecki R., Piotrowiak P., Szymański Z.: Zasady

prowadzenia przed – i poinwestycyjnego monitoringu hałasu dla tras szybkiego ruchu.
Inspekcja Ochrony Środowiska Biblioteka Monitoringu Środowiska. Warszawa 1999

13. Malecki J., Engel Z., Lipowiczan A., Sadowski J.: Problemy zwalczania hałasu w Polsce

na drodze do integracji Europejskiej. Noise control 95 Proceedings. CIOP, Warszawa
1995

14. Mendel B., Mendel J.: Zbiór zadań z fizyki dla klasy III szkół średnich. WSiP, Warszawa

1999

15. Polska norma PN – ISO 9612. Akustyka. Wytyczne do pomiarów i oceny ekspozycji na

hałas w środowisku pracy. Polski Komitet Normalizacyjny, Warszawa 2004

16. Puzyna C.: Zwalczanie hałasu w przemyśle, zasady ogólne. WNT, Warszawa 1974
17. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych

poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. nr 178, poz. 1841)

18. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 stycznia 2003 r. w sprawie wymagań

w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez
zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem (Dz. U. nr
35/2003, poz. 308)

19. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie wymagań

w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji (Dz. U. nr 110/2003, poz. 1057)

20. Sadowski J.: Zagadnienia hałasu i wibracji. [w:] Ochrona i kształtowanie środowiska

przyrodniczego (red. W. Michajłow, K. Zabierowski). Warszawa 1978

21. Stan środowiska w województwie świętokrzyskim w roku 1999. Raport. Inspekcja

Ochrony Środowiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Kielcach. Wydział
Ochrony Środowiska i Rolnictwa Świętokrzyskiego Urzędu Wojewódzkiego w Kielcach.
Biblioteka Monitoringu Środowiska, Kielce 2000.

22. Turzański K.P., Batko W.: Stan zagrożenia hałasem na terenia miasta Krakowa.

Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska Biblioteka Monitoringu Środowiska, Kraków 1998

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

68

23. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001. Nr 62,

poz.627 z późniejszymi zmianami)

24. Urbanek A., Kaczmarek L., Podbielkowski Z., Sabath K., Węgleński P.: Biologia. WSiP

S.A., Warszawa 1999

25. Wiąckowski S. K.: Hałas słyszalny, infra i ultradźwięki i ich wpływ na środowisko

i zdrowie człowieka. Konferencja Związków Zawodowych i Budowlanych, Iwonicz
Zdrój, Z. 2, PPB 1979

26. Wiąckowski S. K.: Przyrodnicze podstawy inżynierii środowiska. Stanisław Wiąckowski,

Kielce 2000

27. Żukowski P.: Podstawowe problemy współczesnej techniki i ochrony środowiska. Cz. 2.

PWN, Warszawa 1987

28. Żukowski P.: Hałas i wibracje w aspekcie zdrowia człowieka. Wydawnictwo Oświatowe

FOSZE, Rzeszów 1996

Źródła internetowe:
1. http://www.ciop.pl/6540.html
2. http://www.ciop.pl/6539.html

3. www.svantek.com.pl

4. http://www.pip.gov.pl/html/pl/doc/07011008.pdf
5. http://somet.pl/2.5.html