ZOBOWIĄZANIE art. 353 kc zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może domagać się od dłużnika spełnienia świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie to spełnić. Świadczenie powinno polegać na działaniu (np. wykonanie usługi) albo zaniechaniu (pasywne zachowanie w interesie innej jednostki).
CZĘŚCI SKŁADOWE ZOBOWIĄZANIA
Zobowiązanie, tak jak każda inna czynność prawna, rodząca stosunek cywilno-prawny, składa się z trzech elementów:
PODMIOTÓW
TREŚCI
PRZEDMIOTU
Podmiotami zobowiązania mogą być osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne, nie mające osobowości prawnej, którym przepisy prawa przyznają zdolność prawną (np. spółki osobowe prawa handlowego). Treścią zobowiązania są prawa i obowiązki stron. Stronami zobowiązania są wierzyciel i dłużnik. Wierzycielem jest strona, której przysługują uprawnienia, wynikające z danego zobowiązania. Uprawnienie wierzyciela jest prawem podmiotowym względnym, tzn. przysługuje ono wierzycielowi tylko wobec konkretnego dłużnika. Wierzytelność skonkretyzowana co do przedmiotu i podmiotu jest roszczeniem, które przysługuje wierzycielowi wobec określonego dłużnika.
WIERZYTELNOŚCIĄ określa się prawa wierzyciela. Korelatem wierzytelności jest DŁUG, tzn. obowiązek dłużnika, wynikający z treści zobowiązania. Z długiem związana jest ściśle odpowiedzialność dłużnika. Odpowiedzialność jest ujemną konsekwencją (następstwem) określonego zdarzenia, przewidzianego przepisem prawa. Odpowiedzialność realizowana jest w drodze przymusu państwowego. Jeżeli wobec dłużnika wydany zostanie tytuł egzekucyjny, to po nadaniu mu klauzuli wykonalności staje się tytułem wykonanym i na podstawie tego tytułu komornik może skutecznie wyegzekwować dług. Wyróżnia się dwa rodzaje odpowiedzialności:
ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSOBISTA
ODPOWIEDZIALNOŚĆ RZECZOWA
Odpowiedzialność CYWILNA dotyczy majątku dłużnika, a nie jego osoby; odpowiedzialność cywilna wówczas dzieli się na odpowiedzialność osobistą i odpowiedzialność rzeczową. Odpowiedzialność cywilna to odpowiedzialność majątkowa. Odpowiedzialność karna dotyczy dóbr osobistych (osoby), a odpowiedzialność majątkowa rozbija się na osobistą i rzeczową.
Odpowiedzialność OSOBISTA polega na tym, że dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem. Przepisy prawne mogą jednak przewidywać wyjątki od tej zasady, np. spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiada tylko majątkiem spadkowym, a nie pozostałym majątkiem osoby.
Odpowiedzialność RZECZOWA polega na tym, że dłużnik odpowiada wobec wierzyciela tylko określonym składnikiem majątkowym, np. nieruchomością, na której ustanowiona została hipoteka.
Wierzytelność odnosi się co do zasady tylko do określonego dłużnika, ale w niektórych przypadkach przepisy prawne przewidują możliwość dochodzenia przez wierzyciela roszczeń także w stosunku do innych, którzy nie są wobec tego wierzyciela dłużnikami, bo nie wiąże ich z wierzycielem stosunek prawny i tak np. wierzyciel może wystąpić do sądu z żądaniem uznania umowy zawartej przez dłużnika z osobą trzecią za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli umowa ta pociąga za sobą niewypłacalność dłużnika w stosunku do wierzyciela (art. 527 kc - skarga pauliańska).
Jeżeli np. wierzyciel A zawarł umowę z dłużnikiem B, a dłużnik B zawarł umowę z C w tym celu, aby nie spłacać długu wobec A ze względu na niewypłacalność, to wierzyciel A może wystąpić z żądaniem o uznanie przez sąd umowy zawartej między B i C za nieskuteczną wobec niego.
ZOBOWIĄZANIE NIEZUPEŁNE (NATURALNE) polega na tym, że dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za dług, bo dług ten nie może być egzekwowany przymusowo, chociaż istnieje. Przykładem jest tu roszczenie przedawnione. Po upływie ustawowo określonego terminu przedawnienia, roszczenie przedawnione nie wygasa, lecz przechodzi w stan naturalny. Staje się zobowiązaniem niezupełnym, w ramach którego nie można dochodzić przymusowego roszczenia przedawnienia. Dłużnik może zaspokoić je dobrowolnie, a jeżeli je zaspokoi , to nie będzie mógł żądać zwrotu świadczenia na podstawie przepisu o bezpodstawnym wzbogaceniu, bo nie jest to świadczenie nienależne. Zobowiązanie istnieje dalej, a jedynie jego przymusowa realizacja jest wykluczona.
ŚWIADCZENIE polega na zachowaniu się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania. Może ono polegać na działaniu albo zaniechaniu. Przedmiotem świadczenia mogą być różne zachowania dłużnika.
po pierwsze świadczenie może polegać na „DANIU” - ta forma występuje np. przy umowie sprzedaży, a „danie” polega na wydaniu rzeczy czy zapłaceniem rzeczy.
po drugie świadczenie może polegać na „CZYNIENIU”, np. wykonaniem usługi, polegającej na leczeniu, prowadzeniu sprawy sądowej, nauczaniu itp. (czynności te zmierzają do danego efektu, ale tego efektu może nie być, np. adwokat podejmuje się obrony klienta, a klient zostaje skazany na dożywocie).
po trzecie świadczenie może polegać na „NIE CZYNIENIU”, tzn. na powstrzymaniu się od określonych działań mimo prawnej i faktycznej możliwości działania, np. powstrzymania się od zabudowy gruntu.
po czwarte świadczenie może polegać na „ZNOSZENIU”, np. właściciel gruntu zobowiązuje się do tolerowania sąsiada, który przejeżdża, przechodzi, bądź przepędza bydło przez ten grunt.
ŚWIADCZENIE JEDNORAZOWE polega na tym, że zobowiązanie wyczerpuje się w jednym akcie, a czas nie wpływa na wysokość świadczenia. Przykładem takiego zobowiązania, w którym świadczenie jest jednorazowe, jest umowa sprzedaży. Wygasa ona po spełnieniu świadczenia. Jeżeli np. umowa została zawarta pod rządem danej ustawy, która określała cenę, to po zmianie ustawy kupujący płaci taką samą cenę, choćby nawet nowa ustawa cenę obniżała albo podwyższała. Czas spełnienia świadczenia nie wpływa tu bowiem na zmianę wysokości świadczenia.
ŚWIADCZENIE OKRESOWE polega na tym, że dłużnik obowiązany jest do periodycznie spełniać określone świadczenia, które mieszczą się w treści zobowiązania. Suma tych świadczeń może nie być z góry określona. Do świadczeń okresowych zalicza się np. czynsz najmu płatny w określonych terminach. Roszczenia okresowe mają tę właściwość, że każde z tych roszczeń przedawnia się oddzielnie, a nie po zakończeniu stosunku zobowiązującego. Termin przedawnienia w art. 118 kc jest trzyletni (roszczenia okresowe i związane z działalnością przedsiębiorstwa) i dziesięcioletni.
ŚWIADCZENIE CIĄGŁE - jest ono związane z zobowiązaniami o charakterze trwałym, np. zobowiązaniem wynikającym z umowy dzierżawy. Wydzierżawiający oddaje dzierżawcy rzeczy do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony. W tym czasie jego świadczenie polega na tym, że zostawia do dyspozycji dzierżawcy przedmiot dzierżawy i nie może mu przeszkadzać w używaniu tego przedmiotu.
ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE - mamy z nim do czynienia wtedy, gdy dłużnik od początku (od chwili zawarcia umowy) obowiązany jest zapłacić określoną kwotę w zamian za przyjmowane z drugiej strony świadczenie. Obowiązuje przy tych świadczeniach zasada nominalizmu, tzn. dłużnik obowiązany jest zapłacić taką sumę, jaka przewidziana jest w umowie. Jeżeli po zawarciu umowy, a przed spełnieniem świadczenia siła nabywcza (waluta) pieniądza ulega istotnej zmianie, sąd może zwaloryzować świadczenie pieniężne (podnieść albo obniżyć). Waloryzacja może być przewidziana też w treści umowy. Z wnioskiem o waloryzację sądową nie może wystąpić przedsiębiorca. Przy świadczeniach pieniężnych możliwe są odsetki, ale tylko w trzech przypadkach:
jeżeli zostały przewidziane w umowie
jeżeli przewiduje je ustawa (z tytułu opóźnienia zapłaty)
jeżeli wynikają z orzeczenia sądowego (np. gdy przy podziale majątku między współwłaścicieli może wystąpić konieczność zasądzenia dopłat; jeżeli obowiązek dopłaty zostanie odroczony przez sąd, sąd może zasądzić odsetki)
Maksymalna wysokość odsetek jest określona ustawowo. Strony nie mogą umownie przekroczyć górnego pułapu odsetek. Odsetki ustawowe są niższe od odsetek maksymalnych. Jeżeli strony umowy nie określiły wysokości odsetek to należą się odsetki ustawowe.
ŹRÓDŁA ZOBOWIĄZAŃ
CZYNNOŚCI PRAWNE, w tym zwłaszcza UMOWY, ale też JEDNSOTRONNE CZYNNOŚCI PRAWNE, np. przyrzeczenie publiczne co do wypłacenia nagrody za wyznaczone osiągnięcia.
CZYNY NIEDOZWOLONE - działania bezprawne lub naruszające zasady współżycia społecznego, które prowadzą do powstania szkody.
BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE - uzyskanie korzyści majątkowej kosztem innej osoby bez podstawy prawnej (np. w wyniku przesunięcia składników majątkowych w następstwie siły wyższej lub też spełnienia świadczenia nienależnego, np. wynikającego z nieważnej umowy).
KONSTYTUTYWNE ORZECZENIE SĄDOWE - np. orzeczenie ustalające wysokość wynagrodzenia przy umowie o dzieło czy orzeczenie rozwiązujące umowę zawartą w następstwie wyzysku. Źródłem zobowiązania nie jest orzeczenie DEKLARATORYJNE, stwierdzające zaistnienie określonego zdarzenia, np. czynu niedozwolonego. Źródłem zobowiązania jest ten czynnik.
DECYZJA ADMINISTRACYJNA, która albo rodzi zobowiązanie bezpośrednio (np. decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości) albo jest przesłanką konieczną powstania zobowiązania (np. decyzja zobowiązująca dany podmiot do zawarcia umowy; umowa budzi ostatecznie zobowiązanie, a decyzja jest tylko przesłanką do jej zawarcia).
PROWADZENIE CUDZYCH SPRAW BEZ ZLECENIA - rodzi zobowiązanie po stronie osoby, na rzecz której sprawa była prowadzona, jeżeli prowadzący sprawę zachowa się zgodnie z wymaganiami ustawy (prowadzi sprawę w interesie osoby nieobecnej, podejmuje próbę nawiązania z nią kontaktu, prowadzi sprawę z należytą starannością - jeżeli warunki te spełnił, może żądać zwrotu nakładów i zwolnienia od zobowiązań zaciągniętych w celu prowadzenia sprawy).
1
(prawo cywilne - zobowiązania - 26 luty 2011 r.)