“Chłopi” W. Reymonta - struktura powieści modernistycznej.

1.Narrator.

Narrator w “Chłopach” jest pomyślany - jak podkreśla w swojej książce o Reymoncie Julian Krzyżanowski - na wzór greckiego aojdy, wędrownego pieśniarza opiewającego dzieje i czyny starohelleńskich bohaterów.

Narratorem jest człowiek mocno wrośnięty w środowisko wiejskie, zaangażowany w jego sprawy, usiłujący wyrazić jako artysta, możliwie najwierniej myśli i uczucia swoich bohaterów. Nie jest on wszakże członkiem lipieckiej gromady. Widoczne jest to w tym, iż nie ogranicza się do zasobu pojęć choćby nawet bardzo inteligentnego kmiecia z Lipiec. Że takiemu chłopu ciemne deszczowe chmury mogły się upodobnić do “stada baranów” - to jeszcze możliwe, trudno jednak uwierzyć, aby przyszło mu do głowy takie porównanie: “Dzień wstawał cudny, ciepły a jędrny, niby ten chłop dobrze wyspany, któren ledwie przemknąwszy , na równe nogi się zrywa i szepcąc pacierze,trąc oczy a ździebko poziewając za robotą się rozgląda .” Takim stylem przemawiający chłop byłby już zanadto świadom swojej chłopskości i jej estetycznych walorów. Mamy więc tu do czynienia z literacką stylizacją posługującą się wiejskimi motywami. Również w analizach psychologicznych, w opisach przeżyć miłosnych i religijnych Reymont nie dba o pozory “podsłuchanej gawędy” i pisze jak wytrawny literat , co najwyżej inkrustujący swoje opowiadanie słowami czy zwrotami gwarowymi.

Narrator powieści to “figura w dużym stopniu stylizowana: literat, który pragnie wcielić się w chłopskiego aojdę - homerydę”. Przemawia on własnym epickim językiem, podobnie jak narrator “Pana Tadeusza”, który mimo sentymentu dla przedstawionego środowiska, wyraźnie się zeń wyodrębnia.

Resume: krytyka wyodrębniła trzy typy narratora:

• wiejski gaduła, członek społeczności, pragnący się w nią wtopić w takim stopniu, w jakim było to możliwe;

• obserwator, przybysz z zewnątrz;

• młodopolski artysta korzystający ze współczesnych konwencji styliistycznych;

2. Narracja.

W powieści dominuje narracja trzecioosobowa, w czasie przeszłym, z tymże obok mowy zależnej, występuje mowa niezależna ( dialogi ) , dzięki której przytoczone sytuacje nabierają żywych barw i dynamizują akcję.

3. Świat przedstawiony:

• miejsce akcji: wieś Lipce, położona w “Kongresówce”, zabudowana gospodarskimi zabudowaniami ( młyn, kościół, karczma,, kuźnia ); jest więc to struktura samowystarczalna, zamknięta, odizolowana świata zewnętrznego ( jedyny kontakt to wyjazdy do Tymowa na jarmark lub do sądu ); patrząc na Lipce z tej perpektywy możemy wyróznić w wiejskiej, hermetycznej rzeczywistości dwa światy: makrokosmos czyli wioska z jej mieszkańcami i ich dziejami; mikrokosmos czyli życie poszczególnych rodzin i jednostek.

• czas akcji:wszystkie wydarzenia rozgrywają się w ciągu jednego roku; nie jest on określony, choć istnieje pewna historyczna perspektywa ( powstanie styczniowe, uwłaszczenie );

• akcja - jest ona raczej luźnym łańcuchem zdarzeń wiążącej epizody o szczególnej doniosłości treściowej ( np. dzieje małzeńskiego dramatu Boryny, dzieje romansu Jagny i Antka ); nie ma wątku wyraźnie centralnego, wokół którego zbiegałyby się wszystkie pozostałe; na plan pierwszy wysuwają się wątki dotyczące Borynów, co wynika w dużym stopniu z ich przodownictwa w gromadzie; ważne epizody eksponują całą lipiecką zbiorowość np. spór o las.

• bohaterowie: a) społeczność wiejska stanowiąca jedną nieokreśloną całość; b) bohater indywidualny, typy I charaktery;

• fabuła: obserwacja życia wiejskiego pod względem psychologicznym, socjologicznym i ekonomicznym; Reymont stworzył obraz polskiej wsi z przełomu wieków tak mistrzowsko, iż jego powieść można traktować jako opowieść o każdej innej zbiorowości.

“Chłopów” Reymonta traktowano jako epopeję chłopską:

- ukazuje zbiorowość;

- w tle ważne wydarzenia ( powstanie styczniowe i uwłaszczenie), które wpłynęły na wzrost świadomości klasowej i narodowej;

- archaizacja na wzór epopei antycznej, zwłaszcza w kształtowaniu postaci, np.: Boryna;

- momenty obrazujące przeobrażenia się starej wsi w nową.

Julian Krzy¿anowski, W³adys³aw Reymont. Twórca i dzie³o, Lwów 1937, s. 118 -119

Bioblioteka analiz literackich, “Ch³opi” W. Reymonta, W-wa 1987, s. 26.

---