Legitymizacja władzy jest procesem odnoszącym się zarówno do państw demokratycznych, jak i państw których ustrój jest zaprzeczeniem demokracji.
W niniejszej pracy proces ten zostanie ukazany od strony teoretycznej, z punktu widzenia teorii Maxa Webera, D.Eastona, B.Beethama i P.Winczorka, oraz strony praktycznej, poprzez praktykę wyborów w Rzeczypospolitej Polskiej, która jest państwem demokratycznym, co stanowi podstawę dążenia każdego demokratycznego przywódcy do legitymizacji, a więc uprawomocnienia nadanej mu władzy, zgodnie z demokratyczną procedurą wyborów. Na tej podstawie każdy sprawujący władzę ma prawo domagać się posłuszeństwa od obywateli, zamieszkujących podległe mu terytorium.
Legitymizacja systemów demokratycznych, bo o takiej będzie mowa w niniejszej pracy opiera się na lojalności państwa lub narodu i stanowi wyzwanie dla każdego demokratycznego przywódcy.
Każda władza zdobyta w drodze wyborów musi stawić czoło swojej arbitralności (bezwzględności) i opanować ją odwołując się do prawomocności (legitymacji).
Zmiana władz w każdym kraju wywiera głęboki wpływ na miliony ludzkich istnień, wzniecając emocje od nadziei do lęku. U podstaw tego procesu leży zjawisko legitymizacji władzy.
Legitymizacja władzy jest to uprawomocnienie władzy oparte na społecznej akceptacji. W państwach demokratycznych najbardziej rozpowszechnioną formą legitymacji władzy są wybory, łączy się to z przekonaniem, że źródłem władzy jest naród. Z kolei siły rządzące nie wyłonione w drodze legalnych wyborów, szukają poparcia społecznego, powołując się na: głos ludu, sprawiedliwość dziejową oraz potrzebę zaprowadzenia porządku w państwie.
Pisząc o koncepcji legitymizacji należy dokonać rozróżnienia między prawomocnością (legitymacją) a uprawomocnieniem (legitymizacją) oraz delegitymizacją.
Otóż jeśli przez prawomocność danej władzy rozumie się według S.M.Lipseta - zdolność systemu do wywoływania i podtrzymywania przekonań, że istniejące instytucje polityczne są najwłaściwsze dla danego społeczeństwa, to wówczas legitymizacja jest procesem wiodącym do tego stanu, natomiast delegitymizacja jest procesem odwrotnym, czyli erozją prawomocności.
O legitymizacji możemy mówić w aspekcie sprawującego władzę oraz sposobu jej sprawowania.
Legitymizacja podmiotu sprawującego władzę oznacza, że rządząca w systemie politycznym partia polityczna osiągnęła swoje stanowisko zgodnie z obowiązującymi normami, głównie prawnymi, bowiem legalnym sposobem zdobycia władzy przez dane ugrupowanie jest wygranie wyborów parlamentarnych.
Natomiast legitymizacja sposobu sprawowania władzy oznacza, że wszystkie instytucje stanowiące trzon danego systemu władzy powołane zostały zgodnie z obowiązującymi normami oraz że funkcjonują one zgodnie ze swoimi kompetencjami i na podstawie obowiązujących norm prawnych.
Twórcą koncepcji legitymizacji władzy był wybitny niemiecki socjolog Max Weber.
W Weberowskiej teorii polityki analiza zależności między władzą (aspekt polityczny) a jej legitymacją (aspekt wartościujący) uzyskała podstawowe znaczenie.
Według Maxa Webera podstawową cechą państwa jest „legitymowane użycie siły”. Zwraca on uwagę na to, że władza jest zdolna do urzeczywistnienia swoich celów, gdy rządzeni traktują stosunki panowania jako „wiążące”.Uważa on, że każde panowanie może być legitymowane przez różnorodne czynniki:
afektywne (uczuciowe oddanie),
racjonalno-aksjologiczne (wiarą w to, że władza i panowanie są nakazem i środkiem realizacji określonych wartości etycznych),
interesy (oczekiwanie na zaspokojenie określonych potrzeb).
Max Weber teorię legitymizacji oparł na trzech rodzajach prawomocnego panowania:
władzy tradycyjnej,
władzy charyzmatycznej,
władzy legalnej.
Władza tradycyjna opiera się na przekonaniu rządzonych, że władza jest ważna lub prawomocna. Zakres władzy panującego wyznaczony jest przez tradycję. Prawomocność w tym typie panowania zagwarantowana jest nie tylko przez tradycję ale i określoną organizację społeczeństwa. Typem panowania tradycyjnego jest władza patrialchalna, czyli taka która opiera się na stosunkach mających charakter wspólnoty.
W zależności od zakresu władzy, jej ograniczeń czy związanej z tym pozycji aparatu władzy Weber wyróżnił dwa warianty panowania tradycyjnego: patrymonializm i feudalizm.
W patrymonializmie występuje całkowita zależność sługi od pana. Natomiast feudalizm charakteruzuje się większą sferą autonomii dla szerszych grup społecznych.
Obok władzy tradycyjnej Weber wyróżnia władzę charyzmatyczną, która opiera się na charyzmie przywódcy. Przywództwo charyzmatyczne z reguły odnosi się do sytuacji kryzysowych, ale pojawia się także w trwałych systemach panowania. Zmiana warunków społecznych powoduje, że przywództwo to, które jest niestabilne a zarazem nadzwyczajne, wraz z zanikiem misji, do której zostało powołane, może stracić poparcie rządzonych.
Zdaniem Webera charyzma jest zjawiskiem powracającym, ludzie korzystający z niej zdobywali bowiem przywództwo we wszystkich warunkach historycznych.
Ostatnim rodzajem panowania jest panowanie legalne, stanowiące rezultat stopniowego rozwoju państwa i społeczeństwa.
Władza legalna wynika z przekonania, że prawomocną przesłanką do jej sprawowania jest legalne jej ustanowienie tzn: zgodne z procedurą uznawaną za ważną i obowiązującą.
Panowanie legalne i tradycyjne Weber uważał za trwałe i zaspokajające zwykłe i codzienne potrzeby społeczeństwa.
Max Weber wraz z koncepcją legitymizacji władzy opartej na prawomocności wprowadził pojęcie wiary legitymizacyjnej bez której legitymizacja władzy nie miałaby sensu. Wiara ta przejawia się tym, że jest pewna forma wewnętrznego przekonania, posłuszeństwa, wewnętrznej zgody na sprawowanie takiej a nie innej władzy.
Na gruncie wiary legitymizacyjnej Weber wyróżnia trzy rodzaje zachowań:
zachowanie bezrefleksyjne, polegające na akceptacji tego co jest (niewielu ludzi zastanawia się nad światem, nad swoim losem), bowiem władzy trzeba być posłusznym. Słowo „trzeba” jest wskaźnikiem bezrefleksyjności (automatycznych przekonań w relacji z władzą). Konsekwencją takich zachowań jest zdenerwowanie społeczeństwa.
zachowanie refleksyjne, polityczne zachowania refleksyjne jednostki polegają na tym, że jednostka zna swoje intencje (wie, czego oczekuje od władzy) i jest w stanie przewidzieć intencje drugiej strony (instytucji politycznej).
zachowania analityczne, to takie, w których jednostka jest w stanie przewidzieć intencje swoich zachowań, zrozumieć uwarunkowania swoich oczekiwań i jest w stanie przewidzieć konsekwencje swoich zachowań.
W stosunku do władzy politycznej jednostka jest w stanie zrozumieć czego władza chce i jakie mogą być konsekwencje decyzji podejmowanych przez władzę dla społeczeństwa.
Wielu krytyków uważa, że Max Weber za bardzo skupił uwagę na wymiarze prawnym legalności.
Współczesna interpretacja władzy legalnej wyróżnia dwa podtypy władzy legalnej:
władza formalno- racjonalna, wszystkie prawa zostają uznane za ważne i uzasadnione jedynie na gruncie poprawnej procedury ich tworzenia,
władza wartościowo- racjonalna, fundamentalne uregulowania konstytucyjne zostają uznane za ważne i uzasadnione poprzez odniesienie ich do określonych wartości.
Współcześnie legitymizacja władzy politycznej w systemach demokratycznych możliwa jest pod dwoma warunkami:
gdy państwo i jego organy władzy reprezentują wolę obywateli i jest to tzw. zabezpieczenie czysto proceduralne,
gdy państwo realizuje w jakimś stopniu te wartości, które są możliwe do określenia jako wartości demokratyczne ( wolność, równość, itd.).
Obok koncepcji prawomocności Maxa Webera na uwagę zasługuje również koncepcja legitymizacji D. Eastona, która wywarła duży wpływ na współczesne nauki społeczne, a która jednocześnie jest krytyką teorii M. Webera.
Założeniem koncepcji Eastona jest teza, że podstawowym czynnikiem konfrontującym wszystkie społeczeństwa jest niedostatek dóbr, traktowanych jako wartości, co prowadzi do sporów wokół ich podziału. Problemy te rozstrzygają konkretne decyzje polityczne.
Według Eastona legitymizacja systemu polega na istnieniu dwóch rodzajów poparcia:
działań otwartych, które wspierają różne aspekty danego systemu,
działań pozytywnych.
Easton poprzez swoją koncepcję rozszerzył tradycyjne pojęcie legitymacji, wyróżniając trzy wymiary:
legitymację ideologiczną,
legitymację strukturalną,
legitymację personalną.
Ideologiczny wymiar legitymacji opiera się na uznaniu wartości i zasad stanowiących podłoże systemu politycznego. Celem tej legitymacji jest akceptacja tych zasad i wartości. Źródłem tej legitymacji jest ideologia, jak i praktyczne działanie państwowe obiektywnie korzystne dla społeczeństwa.
Natomiast u podstaw legitymacji strukturalnej leży przekonanie o praworządnym charakterze norm regulujących wzajemne stosunki pomiędzy władzą a społeczeństwem. Normy tej legitymacji mówią o zgodnych z prawem działaniach władzy.
Inaczej przedstawia się legitymacja personalna, która wyraża szacunek dla konkretnych osób sprawujących określone funkcje publiczne. Podstawową rolę spełniają zachowania autorytetów, sposób ich politycznego działania.
Zdaniem Eastona każdy z wyżej wymienionych wymiarów legitymacji może być źródłem poparcia dla systemu politycznego.
Powyżej zostały ukazane koncepcje legitymizacji władzy w różnym wymiarze, a mianowicie: normatywna (zgodna z normami prawnymi) koncepcja Maxa Webera i empiryczna (oparta na doświadczeniu) teoria Eastona.
Niejako połączeniem tych dwóch koncepcji jest propozycja B. Beethama. W świetle jego teorii legitymizacja ma trzy poziomy:
poziom reguł- władza na tym poziomie jest legitymizowana o tyle o ile nabywa się ją i sprawuje zgodnie z przyjętymi regułami, zarówno regułami pisanymi jak i niepisanymi,
poziom przekonań- na tym poziomie władza polityczna jest legitymizowana o tyle o ile reguły władzy znajdują oparcie w przekonaniach stron związanych stosunkami władczymi
W celu zwiększenia stopnia legitymizacji władzy na tym poziomie, wyróżnia się trzy podstawowe zespoły zmiennych, a mianowicie:
przekonania co do tego, od kogo pochodzi władza (czy władza ta pochodzi od autorytetów, czy od osób, co do których mamy wątpliwości),
przekonanie społeczeństwa, co do posiadania kwalifikacji przez osoby sprawujące władzę polityczną,
system przekonań społecznych, dotyczących tego, czy władza polityczna służy dobru wspólnemu, czy służy ona interesom indywidualnym.
3. poziom zachowań- czynne poparcie na potencjalne sprawowanie funkcji władcz ych.
Ważne są dwa rodzaje zachowań w czasie wyborów:
elektorat twardy- dojrzałe politycznie zachowania, ugruntowane poglądy,
elektorat miękki- obiekt zabiegów sztabów wyborczych.
Beetham wyróżnia mobilizacyjny i demokratyczny typ legitymizacji.
Pierwszy rodzaj polega na występowaniu trwałego i masowego uczestnictwa ludzi w działaniach realizujących cele określone przez system. Obywatele nie mają tutaj wpływu na decyzje podejmowane przez elity władzy.
Z kolei demokratyczna forma legitymizacji jest realizowana poprzez wolne wybory.
Teoria legitymizacji została również przedstawiona przez P. Winczorka.
Według niego obiektami legitymizacji są podmioty władzy i sposób jej sprawowania. Wyróżnia on legitymizację normatywną i ideologiczną.
Legitymizacja normatywna jest wynikiem postrzeganej przez ludzi zgodności sposobów nabycia i sprawowania władzy przez dany podmiot, z obowiązującymi normami prawno- politycznymi.
Natomiast legitymizacja ideologiczna jest subiektywną aprobatą sprawowanej władzy przez dany podmiot.
Powyżej została ukazana teoria legitymizacji według Maxa Webera, Eastona, Beethama i Winczorka.
Jednak bez względu na to w ujęciu której koncepcji rozpatrujemy zjawisko legitymizacji władzy, proces ten charakteryzuje się bogatą złożonością i przebiega w mniej lub bardziej dynamicznym otoczeniu.
Współcześnie w procesie legitymizacji występują następujące czynniki:
żywiołowe,
zależne od podmiotów władzy,
niezależne od podmiotów władzy,
zaplanowane,
przypadkowe,
emocjonalne,
manipulacyjne.
W przestrzeni społecznej i politycznej można wyróżnić następujące sytuacje odnoszące się do procesu legitymizacji.
Po pierwsze proces ten zachodzi w warunkach dominacji współpracy pomiędzy podmiotami polityki, opartej na zgodnej i pozytywnej ocenie płaszczyzn funkcjonowania systemu społecznego i politycznego.
Zgodność ta jest wynikiem:
sprawności i efektywności systemu,
nadzwyczajnych okoliczności wewnętrznych i zewnętrznych.
Po drugie legitymizacja przebiega w sytuacji względnej równowagi pomiędzy procesami współpracy i walki.
Po trzecie w systemie politycznym dominują procesy walki pomiędzy podmiotami sprawującymi władzę.
Mamy więc tutaj do czynienia z ostrymi konfliktami legitymacji
Trzeba zatem przeanalizować:
natężenie i trwałość wrogości między uczestnikami walki,
zakres przedmiotowy delegitymizacji, który dotyczy aspektów funkcjonowania grupy rządzącej, reżimu i systemu politycznego.
Z powyższych stwierdzeń wynika zatem, że uczestnicy procesu legitymizacji- rządzeni i rządzący wykorzystują w swoich działaniach i podlegają zarówno oddziaływaniom czynników obiektywnych jak i subiektywnych.
G. Meyer przeprowadził ich analizę i wyróżnił następujące płaszczyzny:
kulturowe i normatywne podłoże społeczeństwa, do którego zalicza między innymi wartości (godność, wolność, równość, solidarność, sprawiedliwość) oraz koncepcję ładu społecznego,
demokratyczne instytucje, procedury i sposoby podejmowania decyzji wśród których występują:
prawa i wolności człowieka,
określone reguły prawa, nadrzędnosć konstytucji, praworządność i równość wobec prawa,
partie polityczne, społeczeństwo,
demokratyczny proces decyzyjny.
sposób działania elit władzy wraz z cechami ich przedstawicieli, takimi jak:
odpowiedzialność publiczna, racjonalność decyzji, przestrzeganie prawa,
d. subiektywne podstawy legitymizacji, rozumiane jako istniejące w społeczeństwie typy postaw czy osobowości.
Przedstawiając proces legitymizacji nie można pominąć jednego z jej najważniejszych aspektów, a mianowicie, że najbardziej rozpowszechnioną formą legitymizacji są wybory, jak powiedział Beetham: „Władza jest legitymizowana przede wszystkim wtedy, gdy nabywa się ją zgodnie z przyjętymi regułami”. Poziom reguł wyznacza prawo, zgodność z tymi regułami oznacza legalność, a ich brak nielegalność władzy.
Poniżej przedstawiona zostanie praktyka polskich wyborów jako jedna z form legitymizacji władzy.
Rzeczpospolita Polska jest państwem demokratycznym, dlatego też każdy demokratyczny przywódca musi zabiegać o legitymizację, co wiąże się z procedurą wyborów.
Jedną z podstawowych zasad ustroju politycznego RP jest demokratyczny tryb powoływania wszystkich przedstawicielskich organów władzy państwowej. O tym, kto powinien sprawować władzę decydują wyborcy poprzez demokratyczny akt głosowania. Prawo do głosowania w wyborach ma każdy polski obywatel o czym mówi art. 62 Konstytucji RP: „Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat”.
Wybory to forma powoływania obywateli do pełnienia funkcji w organach państwa, a także w samorządnych organizacjach społecznych, za pomocą głosowania.
Wybory są koniecznym elementem demokracji i powinny spełniać następujące warunki: powszechność, równość, bezpośredniość i ewentualnie proporcjonalność.
W nauce prawa wyróżnia się następujące funkcje wyborów:
funkcję kreacyjną- polegającą na kształtowaniu składu personalnego organów przedstawicielskich,
funkcję polityczno- programową- związaną z wyrażaniem przez wyborców poparcia dla określonego programu politycznego,
funkcję legitymującą- polegającą na dostarczaniu organom przedstawicielskim legitymacji do sprawowania władzy, do działania w imieniu tych, którzy je wybrali,
funkcję integracyjną- pozwalającą na zespolenie zbiorowego podmiotu suwerenności poprzez określenie zasad, dotyczących procesu kształtowania jego woli.
Z pojęciem wyborów wiążą się następujące pojęcia, bez wyjaśnienia których zrozumienie ich znaczenia i sposobu organizacji byłoby niemożliwe, a mianowicie:
prawo wyborcze,
system wyborczy,
ordynacja wyborcza,
Państwowa Komisja Wyborcza,
Komisja wyborcza,
mandat,
frekwencja wyborcza,
głosowanie,
kadencja.
Prawo wyborcze- to zespół uprawnień wyborczych przysługujących każdemu obywatelowi oraz ogół zasad regulujących powoływanie wybieralnych organów państwowych i samorządowych, zawartych w konstytucji i ordynacjach wyborczych. Rozróżnia się czynne i bierne prawo wyborcze.
W Polsce czynne prawo wyborcze, czyli prawo wybierania mają osoby posiadające obywatelstwo polskie, które do dnia wyborów ukończyły 18 lat.
Bierne prawo wyborcze, ma każdy obywatel polski, któremu przysługuje czynne prawo wyborcze, stale zamieszkuje przez co najmniej 5 lat na terytorium Polski oraz ukończył do dnia wyborów 21 lat w przypadku wyborów do Sejmu, 30 lat do Senatu i 35 lat, jeżeli ubiega się o urząd prezydenta.
Doniosłe znaczenie mają postanowienia praw wyborczych sformułowane w 4 podstawowych zasadach: powszechności, równości, bezpośredniości i tajności.
Powszechność oznacza, że czynne i bierne prawo wyborcze mają wszyscy dorośli obywatele, którym prawo nie zabrania wzięcia udziału w wyborach.
Równość polega zarówno na przyznaniu każdemu obywatelowi 1 głosu, jak i na nadaniu każdemu głosowi takiej samej siły.
Bezpośredniość oznacza, że wyborca osobiście głosuje na kandydatów lub partię.
Zasada tajnego głosowania rozumiana jest jako możliwość podjęcia przez wyborcę decyzji w warunkach zachowania tajemnicy.
System wyborczy- procedura ustalania wyników wyborów poprzez przeliczenie liczby oddanych głosów na poszczególne partie (lub kandydatów) w uzyskane przez nie mandaty.
Wyróżnia się dwa podstawowe systemy wyborcze:
większościowy- mandat zdobywa ten spośród kandydatów, który uzyskał więcej głosów niż inni.
Występuje on w postaci:
system wyborczy większości bezwzględnej, warunkiem wyboru jest otrzymanie przez kandydata więcej niż połowy wszystkich ważnych głosów w okręgu wyborczym, w Polsce obowiązuje w pierwszej turze wyborów prezydenckich,
system wyborczy większości względnej, mandat otrzymuje ten kandydat, który uzyskał większą liczbę głosów niż inni (w tym systemie przeprowadzane są wybory do Sejmu RP ).
proporcjonalny- stosowany w okręgach wielomandatowych, polega na tym, że
rozdziału mandatów pomiędzy partie (lub ugrupowania) dokonuje się proporcjonalnie do liczby uzyskanych przez nie głosów (np. wybory do Sejmu RP).
Ordynacja wyborcza- ustawa określająca całokształt zasad, procedur i instytucji związanych z organizacją i przeprowadzeniem wyborów; podział na okręgi wyborcze, sposób podziału mandatów w stosunku do liczby głosów. Ustala także system liczenia oddanych głosów i sam tryb głosowania.
Państwowa Komisja Wyborcza- w Polsce stały organ państwa powołany w celu przygotowania, organizacji i przeprowadzenia wyborów do Sejmu RP, Senatu RP, prezydenta RP oraz do organów przedstawicielskich samorządu terytorialnego. Działa na mocy ordynacji wyborczej do Sejmu.
Komisja wyborcza- zespół ludzi upoważniony do przygotowania, organizacji i przeprowadzenia wyborów do organów przedstawicielskich lub prezydenta. Do jej zadań należy: przeprowadzenie głosowania, czuwanie nad przestrzeganiem prawa wyborczego oraz ustalenie wyników głosowania.
Mandat- uzyskane w wyborach upoważnienie do sprawowania funkcji przedstawiciela w organie kolegialnym. Pojęcie to wiąże się z pełnieniem urzędu posła w Sejmie, w
Senacie- senatora. Mandat posła i senatora trwa 4 lata, jak kadencja Sejmu i Senatu.
Frekwencja wyborcza- liczba osób faktycznie uczestniczących w wyborach w stosunku do liczby wszystkich osób uprawnionych do uczestniczenia w wyborach.
Głosowanie- to akt wyrażenia woli przez wyborców. Głosować można tylko osobiście.
Kadencja- określony przez prawo okres urzędowania wybranego organu lub urzędnika. Kadencja najwyższych organów w państwie (parlamentu, prezydenta) wyznaczona jest konstytucyjnie. Natomiast kadencje władz np. w organizacjach społecznych, partiach politycznych określają statuty.
Wybory w Polsce poprzedzone są tzw. prawyborami, czyli wyborami wstępnymi. Mają one służyć demokratyzacji systemu wyborczego i uniezależnić jego przebieg od nacisku wpływowych organizacji i osobistości.
W Polsce prawybory spełniają funkcję sondażu na próbie aktywnych wyborców. Zadaniem jest zbadanie nastrojów społecznych, stanu preferencji wyborczych w danym momencie.
Wyniki prawyborów w pewnym stopniu, kreują dalszą kampanię wyborczą.
Pierwsze prawybory parlamentarne odbyły się w 1993r. we Wrześni, prezydenckie w 1995r. także w tej miejscowości.
Poniżej zostanie przedstawiona charakterystyka wyborów prezydenckich, parlamentarnych i samorządowych w Polsce, a także przytoczone zostaną przykłady tych że wyborów.
Wybory prezydenckie odbywają się co 5 lat, w ich trakcie naród wybiera prezydenta. Jego urząd jest jednym z dwóch podstawowych ogniw władzy wykonawczej obok Rady Ministrów.
Wybór prezydenta przez naród pozwala na uzyskanie prezydentowi własnej legitymacji demokratycznej i powołanie się na wolę narodu w konfliktach z parlamentem.
Urząd prezydenta ma charakter kadencyjny i ograniczony w czasie. Art. 127 ust. 2 Konstytucji ustala kadencję Prezydenta na okres 5 lat i tylko raz dopuszcza możliwość ponownego wyboru.
Wybory prezydenckie mają charakter czteroprzymiotnikowy, co oznacza wg art. 127 ust. 1, ze są powszechne, równe, bezpośrednie i tajne, co zostało wyjaśnione przy prawie wyborczym. Wyborca ma prawo do oddania jednego głosu na 1 kandydata. Zarządzenia wyborów dokonuje Marszałek Sejmu. Wybory (pierwsza tura) muszą się odbyć w dniu przypadającym nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta (art. 128 ust. 2 Konstytucji). Wybory zawsze muszą się więc zakończyć przed upływem kadencji i co ważniejsze- pozostanie jeszcze czas dla rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy ich ważności.
Kandydować na urząd prezydenta może obywatel posiadający pełnię praw wyborczych oraz ukończone 35 lat.
Wybór dokonywany jest w oparciu o zasadę większości bezwzględnej- na Prezydenta zostaje wybrany kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów (art. 127 ust. 4 zd. 1). Tym samym, jeżeli żaden z kandydatów takiej większości nie uzyska, musi być przeprowadzona druga tura głosowania. Musi się ona odbyć 14 dnia po pierwszej turze (art. 127 ust. 4 zd. 2).
W drugiej turze pozostaje tylko dwóch kandydatów- wybranym zostaje ten, który uzyska więcej głosów (art. 127 ust. 6). Zasadą jest pozostanie dwóch kandydatów, którzy uzyskali największą liczbę głosów w pierwszej turze.
Weryfikacja ważności wyborów należy do Sądu Najwyższego. W razie stwierdzenia nieważności wyborów zostają przeprowadzone nowe wybory.
Objęcie urzędu przez nowo wybranego Prezydenta następuje po złożeniu przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym, co powinno mieć miejsce następnego dnia po upływie kadencji poprzedniego Prezydenta.
Obywatele RP oprócz wyboru Prezydenta wybierają również posłów i senatorów w drodze wyborów parlamentarnych.
Sejm składa się z 460 posłów, a Senat ze 100 senatorów.
Konstytucja 1 02.04 1997r. nadaje charakter pięcioprzymiotnikowy prawu wyborczemu do Sejmu, a mianowicie art. 96 ust. 1 mówi iż wybory do Sejmu są : powszechne, równe, bezpośrednie, proporcjonalne i odbywają się w głosowaniu tajnym. Zasady te dotyczą również wyborów samorządowych. W odniesieniu do Senatu wymienia tylko zasady powszechności, bezpośredniości i tajnego głosowania (art. 97 ust.2 ).
Sejm i Senat wybierane są na 4 kadencje. Kadencje dwóch izb rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się następnej kadencji. Wybory parlamentarne zarządza Prezydent RP nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat do rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu.
Obok władzy wykonawczej i ustawodawczej istnieje również władza lokalna.
We wszystkich państwach demokratycznych świata współczesnego ustrój władzy lokalnej opiera się na zasadzie dualizmu. Oznacza to, że tylko część zadań lokalnych jest realizowana przez agendy administracji rządowej bezpośrednio podporządkowane Radzie Ministrów, Premierowi bądź poszczególnym ministrom. Pozostałe zadania są realizowane przez organy samorządowe podporządkowane wspólnocie lokalnej i reprezentujące jej interesy, a więc samorząd terytorialny. Zakres działania i ustrój samorządu jest różny na poszczególnych szczeblach podziału terytorialnego państwa. Po wyborach samorządowych w 1997r. podział terytorialny Polski ma charakter trójszczeblowy i obejmuje szczebel: szczebel gminny, szczebel powiatowy oraz szczebel wojewódzki.
Powyżej został ukazany zarys władzy wykonawczej, ustawodawczej i lokalnej. Niniejszym zostanie ukazana problematyka polskich wyborów.
Według art. 2 ustawy z dnia 12.04.2001r.- Ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu RP w wyborach do Sejmu i Senatu głosować można tylko osobiście i tylko jeden raz. Zasada ta odnosi się również do wyborów prezydenckich i samorządowych. Wybory do Sejmu i Senatu odbywają się łącznie w dniu wolnym od pracy, podobnie jak wybory do rad gmin, rad powiatów i sejmików wojewódzkich oraz wybory prezydenckie.
W celu przeprowadzenia wyborów prezydenckich, parlamentarnych i samorządowych tworzone są obwody głosowania, zwane lokalami wyborczymi. Osoby, którym przysługuje prawo wybierania wpisuje się do spisu wyborców. Wyborca może być wpisany tylko do jednego spisu. Głosowanie odbywa się w lokalu obwodowej komisji wyborczej w ciągu jednego dnia bez przerwy, między godziną 6.00 a 20.00, przy pomocy urzędowych kart do głosowania. Przed rozpoczęciem głosowania obwodowa komisja wyborcza sprawdza, czy urna służąca do wrzucania kart do głosowania jest pusta.
W dniu głosowania w wyborach do Sejmu i Senatu w lokalu wyborczym mają prawo być obecni mężowie zaufania (art. 61 ordynacji wyborczej).
Przewodniczący obwodowej komisji wyborczej czuwa nad zapewnieniem tajności głosowania oraz nad utrzymaniem porządku i spokoju, w czasie głosowania. Głosować może wyborca wpisany do spisu wyborców.
Wybory prezydenckie i parlamentarne przeprowadzają:
Państwowa Komisja Wyborcza,
okręgowe komisje wyborcze,
obwodowe komisje wyborcze.
Można być członkiem tylko jednej komisji.
W odniesieniu do wyborów samorządowych Państwowa Komisja Wyborcza i wojewódzcy komisarze wyborczy organizują wybory i sprawują nadzór nad ich przeprowadzeniem zgodnie z przepisami prawa.
Wybory przeprowadzają:
do rad gmin- gminne (miejskie) komisje wyborcze oraz obwodowe komisje wyborcze,
do rad powiatów- powiatowe i obwodowe komisje wyborcze,
do sejmików województw- wojewódzkie, powiatowe i obwodowe komisje wyborcze.
Można być radnym tylko jednym z rad.
Radni w gminach, powiatach i województwach wybierani są bezpośrednio spośród zgłoszonych kandydatów.
Prawo wybierania (czynne prawo wyborcze) Prezydenta RP, posłów, senatorów oraz radnych, ma każdy obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
Kandydować na Prezydenta może obywatel, który ukończył 35 lat.
Wybranym do Sejmu może być obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat, natomiast do Senatu obywatel, który kończy 30 lat.
W wyborach parlamentarnych wybiera się posłów i senatorów, natomiast w wyborach samorządowych radnych. W celu ich wyboru tworzone są okręgi wyborcze.
W odniesieniu do wyborów do Sejmu tworzy się wielomandatowe okręgi wyborcze, w których wybiera się co najmniej 7 posłów, natomiast w wyborach do Senatu tworzy się także okręgi wyborcze, ale nie są one wielomandatowe. W okręgach tych wybiera się
od 2 do 4 senatorów.
W wyborach do rad gmin tworzy się okręg wyborczy obejmujący część obszaru gminy, w którym wybiera się od 1 do 5 radnych w gminie liczącej do 20000 mieszkańców, powyżej 20000 mieszkańców od 5 do 10 radnych. W gminach na terenach wiejskich okręgiem wyborczym jest sołectwo.
W wyborach do rad powiatów okręgiem wyborczym jest jedna gmina. Wybiera się w nim od 3 do 10 radnych.
W wyborach do sejmików województw okręgiem wyborczym jest jeden powiat lub jego część i wybiera się w nim od 1 do 15 radnych.
Prawo zgłaszania kandydatów na radnych przysługuje partiom politycznym, stowarzyszeniom, organizacjom społecznym i wyborcom, zarówno w gminach, powiatach i województwach. Należy jednak zaznaczyć, iż w odniesieniu do powiatu zgłoszona kandydatura powinna być poparta co najmniej 200 podpisami wyborców, a w województwie co najmniej 300 podpisami.
Poniżej zostanie ukazana procedura ustalania wyników głosowania..
Po zamknięciu lokali wyborczych następuje ustalenie wyników głosowania we wszystkich obwodach.
W przypadku wyborów prezydenckich przebiega to następująco: Państwowa Komisja Wyborcza niezwłocznie po otrzymaniu i sprawdzeniu protokołów od wszystkich okręgowych komisji wyborczych ustala wyniki głosowania, które podaje do publicznej wiadomości w formie obwieszczenia, które podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP.
W odniesieniu do wyborów parlamentarnych po zakończeniu głosowania obwodowa komisja wyborcza ustala wyniki głosowania w obwodzie i sporządza w dwóch egzemplarzach odrębnie protokół głosowania w obwodzie w wyborach do Sejmu i Senatu. Jak mówi art. 75 Ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu RP, obwodowa komisja wyborcza podaje do publicznej wiadomości wyniki głosowania w lokalach wyborczych w miejscu dostępnym dla wyborców. Państwowa Komisja Wyborcza ogłasza w Dzienniku Ustaw RP w formie obwieszczenia i podaje do publicznej wiadomości wyniki wyborów do Sejmu i Senatu. Komisja ta przesyła również Marszałkowi Sejmu oraz Sądowi Najwyższemu sprawozdanie z wyborów do Sejmu nie później niż 14 dni po ogłoszeniu obwieszczenia. Ta sama procedura ma również miejsce w przypadku wyborów do Senatu, różnica jest taka, że Państwowa Komisja Wyborcza przesyła sprawozdanie Marszałkowi Senatu.
Podobna procedura ma miejsce w przypadku wyborów samorządowych.
Wyniki wyborów ustala i przekazuje do publicznej wiadomości w gminach na podstawie otrzymanych protokołów gminna komisja wyborcza dla każdego okręgu wyborczego, w powiatach powiatowa komisja wyborcza a w województwach wojewódzki komisarz wyborczy.
Według art. 184 ust. 1 Ordynacji wyborczej do rad gmin, powiatów i sejmików województw Państwowa Komisja Wyborcza podaje do publicznej wiadomości w formie obwieszczenia zbiorcze wyniki wyborów do rad na obszarze kraju. Obwieszczenie to publikuje się w dzienniku o zasięgu ogólnokrajowym oraz ogłasza w Dzienniku Ustaw RP.
Państwowa Komisja Wyborcza przedkłada prezesowi Rady Ministrów informacje o przebiegu i wynikach wyborów, jak również Prezydentowi RP, Marszałkowi Sejmu i Senatu (art. 185 Ordynacji wyborczej).
Wybory prezydenckie, parlamentarne i samorządowe poprzedzone są kampanią wyborczą.
Kampania wyborcza wyborów prezydenckich rozpoczyna się z dniem ogłoszenia postanowienia Marszałka Sejmu o wyborach, wyborów parlamentarnych z dniem ogłoszenia postanowienia Prezydenta RP, wyborów samorządowych z dniem podania do publicznej wiadomości zarządzenia o wyborach do rad.
Kampanii wyborczej nie można prowadzić na 24 godziny przed dniem głosowania i w dniu głosowania, aż do jego zakończenia. Od zakończenia kampanii wyborczej aż do zakończenia głosowania zabronione jest podawanie do wiadomości publicznej wyników przedwyborczych (sondaży) opinii wyborczych dotyczących przewidywanych zachowań wyborczych i wyniku wyborów.
Kampania wyborcza prowadzona jest przez komitety wyborcze, które zgłaszają kandydatów na prezydenta, posłów, senatorów i radnych.
Powyżej została ukazana procedura przeprowadzania polskich wyborów. W celu jej przybliżenia i bliższego wyjaśnienia zostanie ukazane obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 09.10 2000r. o wynikach głosowania i wyniku wyborów Prezydenta RP, zarządzonych na dzień 08.10.2000r, oraz wyniki wyborów parlamentarnych, które odbyły się 21.09.1997r.
Na podstawie obwieszczenia Państwowej Komisji Wyborczej kandydatami ubiegającymi się o urząd prezydenta, którzy otrzymali określoną liczbę ważnie oddanych głosów w wyborach prezydenckich w 2000r. byli: Grabowski Dariusz Maciej, Ikonowicz Piotr, Kalinowski Jarosław, Korwin- Mikke Janusz, Krzaklewski Marian, Kwaśniewski Aleksander, Lepper Andrzej, Łopuszański Jan, Olechowski Andrzej Marian, Pawłowski Bogdan, Wałęsa Lech, Walecki Tadeusz Adam.
Największą liczbę głosów otrzymali:
Aleksander Kwaśniewski tj. 53,90% ważnie oddanych głosów,
Andrzej Olechowski tj. 17,30 % ważnie oddanych głosów,
Marian Krzaklewski tj. 15,57% ważnie oddanych głosów.
Państwowa Komisja Wyborcza stwierdziła, że spośród 12 kandydatów na Prezydenta RP w 2000r. więcej niż połowę ważnie oddanych głosów otrzymał Aleksander Kwaśniewski i na tej podstawie obwieszcza się, że Prezydentem RP zostaje Aleksander Kwaśniewski.
Kolejnym przykładem są wybory parlamentarne, które odbyły się 21.09.1997r. Przeprowadzono je na podstawie ordynacji wyborczej uchwalonej w 1993r. O miejsca w parlamencie ubiegali się kandydaci reprezentujący dziesięć ogólnopolskich komitetów wyborczych. Ordynacja wyborcza i przyjęty system liczenia głosów preferowały duże ugrupowania polityczne. W rezultacie 5- procentowy próg głosów, a tym samym miejsca w parlamencie, zdobyli przedstawiciele pięciu komitetów wyborczych:
Akcji Wyborczej „Solidarność” tj. 33,80% oddanych głosów,
Sojuszu Lewicy Demokratycznej tj. 27,1% oddanych głosów,
Unii Wolności tj. 13,40% oddanych głosów,
Polskiego Stronnictwa Ludowego tj. 7,3% oddanych głosów,
Ruchu Odbudowy Polski tj. 5,6% oddanych głosów.
W 52 okręgach wyborczych wybrano 391 posłów, zaś pozostałych 69 pochodziło z ogólnopolskich list kandydatów, zgłoszonych przez 10 komitetów wyborczych. W rezultacie wyborów Klub Parlamentarny Akcji Wyborczej „ Solidarność” liczył 201 posłów, Sojusz Lewicy Demokratycznej zdobył 164 mandaty, Unia Wolności 60 mandatów. W nowym Sejmie zasiadło 27 posłów Polskiego Stronnictwa Ludowego oraz 6 z Ruchu Odbudowy Polski. Dwóch przedstawicieli reprezentowało Mniejszość Niemiecką. Jak wynika z przytoczonych danych, przyjęty system rozdziału miejsc w parlamencie, preferujący duże partie polityczne, spowodował, że liczba miejsc w Sejmie nie była proporcjonalna do liczby głosów. Na Akcję Wyborczą „Solidarność” głosowało około 34 społeczeństwa, a w Sejmie przedstawiciele tej koalicji zdobyli prawie 44% miejsc. Podobnie było w przypadku Sojuszu lewicy Demokratycznej, głosowało na niego ponad 27% wyborców, w parlamencie zaś zdobył on ponad 35% miejsc. Natomiast kandydaci Ruchu Odbudowy Polski uzyskali poparcie ponad 5% głosujących, jednak w parlamencie mieli tylko 1,3% mandatów.
Podobna sytuacja wystąpiła w wyborach do Senatu. Zdobywając ponad 40% głosów wyborców, Akcja Wyborcza „Solidarność” uzyskała ponad połowę miejsc senatorskich. Kandydaci Sojuszu Lewicy Demokratycznej, mający poparcie prawie ponad 16% elektoratu, obsadzili 28% mandatów senatorskich, zaś prawie 13% poparcie dla kandydatów Unii Wolności dało zaledwie 8% miejsc w Senacie.
Były to przykład wyborów parlamentarnych w Polsce.
W niniejszej pracy został ukazany proces legitymizacji władzy oraz praktyka polskich wyborów, które są jedną z form legitymizacji władzy.
Na podstawie tej pracy można stwierdzić, że żadna władza , nie wywodzi się ani z siły fizycznej, biologicznej czy duchowej i nie wiąże się z „naturą rzeczy” czy „naturą ludzką”.
Proces legitymizacji władzy stanowi kluczową rolę w każdym demokratycznym państwie i jest wyzwaniem dla przywódców tych krajów.
Podsumowaniem powyższej pracy jest cytat Maxa Webera, będący dowodem na to, że żadna władza nie może zaistnieć bez procesu legitymizacji: „Obyczaj, korzyść osobista oraz emocjonalne bądź idealne motywacje nie stanowią wystarczającej podstawy istnienia porządku panowania. Niezbędny jest tutaj dodatkowy czynnik: wiara w jego prawomocność”.
9