1

Wykład 3

Odczytanie fragmentu Rdz 3,1-24

Ks. Michał Bednarz

Upadek pierwszych ludzi i kara

Prowadzący: A zatem czy raj naprawdę istniał?

Wykładowca: Według opisu biblijnego pierwsi ludzie zostali umieszczeni w raju, a więc we
wspaniałym ogrodzie zwierząt i ptaków (Rdz 2,4b-17). Ogród ten zawdzięczał niezwykłą
urodzajność Tygrysowi i Eufratowi oraz dwu innym wielkim rzekom. Autor natchniony, pragnąc
przekazać prawdę religijną, oparł się na poglądach ludzi swej epoki. Pisze o przyjaźni z Bogiem i
o konsekwencjach tego stanu. Obraz cudownego ogrodu jest dla niego środkiem, przy pomocy
którego przedstawia stan łaski, do którego został podniesiony pierwszy człowiek. Cudowny
ogród rajski ze swym bujnym drzewostanem jest zatem obrazem-symbolem daru Boga
udzielonego ludziom.

W opisie autor natchniony zastosował więc język obrazowy, przy pomocy którego przekazuje
pewne prawdy religijne. Nie zamierza informować o różnicy fizycznej między światem
aktualnym, a światem pierwotnym, ale o różnicy między stanem niewinności a stanem grzechu.
Cudownemu ogrodowi odpowiada zatem przede wszystkim coś rzeczywiście istniejącego w
człowieku. Otwarta jest zaś sprawa, czy temu opisowi odpowiadała jakaś rzeczywistość w
ś

wiecie materialnym poza człowiekiem.

Prowadzący: Czy to wąż kusił pierwszych ludzi?

Wykładowca: Według Księgi Rodzaju pierwsi ludzie, stworzeni przez Boga, zostali umieszczeni
w raju, a więc we wspaniałym ogrodzie pełnym zwierząt i ptaków. Było to miejsce, gdzie ludzie
byli szczęśliwi. Do opisu autor dołącza fantastyczne opowiadanie o harmonii człowieka z
Bogiem. Jednak niespodziewanie opowiadanie nabiera ciemnych barw.

Pojawia się postać wcześniej niezapowiedziana – wąż. Chociaż został stworzony przez Boga, to
jednak różnił się od zwierząt i innych wężów. Posiadał cechy wykraczające poza naturę
zwierzęcia. Zdradzał niepospolitą inteligencję, znał psychikę ludzką i sztukę uwodzenia. Był
przebiegły i obdarzony rozumem. Ukazywał ponadto Boga w złym świetle i zwodził kobietę.
Rozpoczął z nią dyskusję i podważył Boży zakaz, zmieniając go w sposób widoczny. Podkreślał,
ż

e jedynym motywem zakazu jest zazdrość. W sposób perfidny przypisał zazdrości to, co w

rzeczywistości pochodziło z dobroci Boga.

Rola węża nie zakończyła się w raju. Będzie dalej, w ciągu wieków, walczył przeciw ludzkości,
chociaż nie osiągnie końcowego zwycięstwa. Jest to więc byt nie tylko rozumny, ale i duchowy.
Nie ulega wątpliwości, że wąż jest zamaskowaną potęgą zła: przeciwnikiem Boga. Gdy nastąpi
dalszy rozwój objawienia, autorzy natchnieni wyraźnie zaznaczą, że chodzi w tym wypadku o
szatana. Autor Księgi Mądrości, który żył około 900 lat później niż twórca tradycji o kuszeniu
pierwszych ludzi w raju, napisał: „A śmierć weszła w świat przez zawiść diabła” (Mdr 2,24).

Prowadzący: W czym przejawił się grzech, który popełnili pierwsi ludzie?

Wykładowca: Tekst mówi o bardzo konkretnej czynności: człowiek spożył owoc zakazany. Jeżeli
bierze się opis dosłownie, to wtedy odpowiedź jest jasna i prosta. Jeżeli jednak widzi się w nim
formę literacką, to wtedy rodzi się pytanie: czy grzech prarodziców był tylko grzechem

2

wewnętrznym, czy też skonkretyzował się w jakimś czynie zewnętrznym? W drugim wypadku
powstaje pytanie: czy można określić naturę tego czynu?

Autor pisze tylko ogólnie. Elementy wspomniane przez niego uwypuklają to, co jest istotne w
każdym ludzkim grzechu: człowiek oddala się od Boga i pragnie zbawić się tylko przy pomocy
własnych sił. Sam chce być kryterium dobra i zła, czyli odrzuca to, iż jest stworzeniem. Nie chce
uznać całkowitej zależności od Boga oraz faktu, że zbawienie jest wyłącznie łaską. Czyli grzech
polega na tym, że człowiek, zamiast otworzyć się na działanie Boga, zamyka się w sobie. Nie jest
wykluczone, że przejawiało się to w jakiejś czynności zewnętrznej. Nie da się tego jednak bliżej
sprecyzować.

Opis biblijny jest wystarczająco jasny. Wynika z niego, że pierwsi ludzie znaleźli się w sytuacji,
w której dokonali wyboru między „tak” lub „nie” w stosunku do Boga, nawet jeżeli okazją była
rzecz drobna. Opis wskazuje, że ich czyn ma wszystkie znamiona grzechu. Ma taką samą naturę
jak i inne czyny, które Pismo Święte nazywa grzechami. Był to jednak wybór zasadniczy.

Prowadzący: Jak autor natchniony opisuje karę, która spotkała pierwszych ludzi?

Wykładowca: Niezwykle dramatyczny opis ukazuje moment oczekiwania grzeszników na
spotkanie z Bogiem. Hagiograf wykazał tutaj niezwykłą znajomość Boga, przed którym nie
można uciec. Wyrok potępienia jest nieunikniony.

Natychmiast nastąpiło przesłuchanie – najpierw mężczyzny, a później kobiety. Wąż nie był
przesłuchiwany, gdyż jego wina była oczywista. Wszystko przebiegało tak jak przed trybunałem
sądowym (Rdz 3,9-13).

Bóg wypowiedział wyrok potępienia w porządku odwrotnym. Postąpił tak jak każdy sędzia. Pytał
tak, jak gdyby nie znał zupełnie sprawy. Mężczyzna wyznał swą winę, ale obciążył nią kobietę, a
ta z kolei zrzuciła odpowiedzialność na węża. Kobieta została ukarana w pełnieniu zasadniczej
funkcji jako matka i żona. Będzie musiała znosić bóle rodzenia.

Mężczyzna otrzymał karę przede wszystkim jako rolnik. Jego praca, zapewniająca utrzymanie
rodzinie, będzie odtąd uciążliwa. Utraciła radosny aspekt, jaki posiadała w raju (Rdz 2,15). Na
końcu uciążliwego życia czeka człowieka śmierć. Musi wrócić do ziemi, z której powstał.

Ks. Piotr Łabuda

Podział na rozdziały i wersety ksiąg biblijnych. Traktat o natchnieniu.

Prowadzący: Stworzenie świata, człowieka, historia grzechu pierwszych rodziców, a potem
kolejne wydarzenia nazywane historią zbawienia, wszystko to znajduje się w księdze, której
nazwę poznaliśmy w zeszłym tygodniu. Kiedy się nad tym wszystkim zastanawiałem się zrodziło
się we mnie pytanie: Czy cały Biblijny tekst był dzielony na rozdziały i wersety w momencie
tworzenia go?

Wykładowca: Pamiętać należy, iż w pierwotnym tekście poszczególnych ksiąg biblijnych, nie
znajdziemy podziału na rozdziały i wiersze. Co więcej – nie oddzielano nawet wyrazów; pisano
jednym ciągiem, litera po literze. Była to tzw. Scriptio continua. Z takiego zapisu powstały
kodeksy minuskułowe i majuskułowe (w zależności czy pisano dużymi czy małymi literami). Z
czasem, dla celów liturgicznych, śydzi palestyńscy podzielili Torę na 167 sedarim (od hebr.
sedarim – ‘porządek’). Był to trzyletni cykl czytań synagogalnych. Następny podział nastąpił w
Babilonii – podzielono Pięcioksiąg na 54 parszijot (‘fragment, porcja’) na potrzeby
jednorocznego cyklu czytań. Ksiąg prorockich nie dzielono, wybrano z nich tylko 85 perykop i
przeznaczono do czytania w czasie nabożeństw synagogalnych w szabat, po odczytaniu tekstu z

3

Tory. Perykopy te nazywano haftorah. Według Miszny, zbioru norm, które miał otrzymać w
formie ustnej sam Mojżesz, uczeni w Piśmie dokonali podziału na wiersze i policzyli je już w II
w. Wszystko to dotyczy ksiąg Starego Przymierza i tradycji żydowskiej.

Najstarszy podział chrześcijański pochodzi z III w. i został wprowadzony przez filozofa
aleksandryjskiego Ammoniusa Saccasa. Podzielił on Ewangelie na 1162 kefalaia (‘rozdziały’).
Znanego nam dziś podziału na rozdziały dokonał Stefan Langton (1150-1228), kanclerz
Uniwersytetu Paryskiego, a potem arcybiskup Canterbury. W roku 1214 podzielił on Biblię
łacińską na rozdziały. Podział ten został doprecyzowany w 1262 roku przez kard. Hugo.

Podziału na wiersze – najpierw Starego Testamentu – dokonał w 1528 roku jeden z
najznakomitszych znawców języka hebrajskiego w ówczesnych czasach, dominikanin Santes
Pagnini (1470-1541). Nowy Testament podział na wiersze otrzymał w 1555 roku. Uczynił to
paryski drukarz Robert Estienne.

Mówiąc o podziale na rozdziały i wersety warto pamiętać, że ten podział ma znaczenie jedynie
użytkowe, nie należy go traktować jako podziału znaczeniowego.

Od XVI w. Pismo Święte cytuje się, podając skrót nazwy księgi, rozdział i oddzielony
przecinkiem numer wiersza. Poniżej zostaną podane obowiązujące nazwy i skróty nazw ksiąg
natchnionych.

Prowadzący: Już kilka razy, mówiąc o autorach biblijnych czy o księgach Pisma Świętego,
używał ksiądz określenia: natchniony, natchnione. Co ono znaczy?

Wykładowca: Natchnienie stanowi najbardziej istotną cechę Pisma Świętego jako księgi świętej i
objawionej przez Boga. Rzeczywistość natchnienia obejmuje wszystkich, którzy w jakikolwiek
twórczy sposób współdziałali w powstawaniu, przekazywaniu czy też spisywaniu
poszczególnych ksiąg. Stąd też ojcowie soborowi powiedzą, iż „Kościół miał zawsze we czci
Pisma Boże, podobnie jak samo Ciało Pańskie, skoro zwłaszcza w liturgii świętej nie przestaje
brać i podawać wiernym chleb żywota tak ze stołu Słowa Bożego, jak i Ciała Chrystusowego”
(DV 21). Księgi te zostały napisane pod natchnieniem Ducha Świętego: „Kościół uznaje księgi
Pisma Świętego za kanoniczne [...], spisane pod natchnieniem Ducha Świętego mają Boga za
autora i jako takie zostały powierzone Kościołowi” (EB 77).

Mówiąc o dokumentach kościoła, na temat natchnienia, warto tu przypomnieć jeszcze jeden
dekret, pochodzący z czasów Soboru Trydenckiego. Uczestnicy soboru przypominają, że Bóg w
swojej dobroci postanowił, aby to, co dla zbawienia wszystkich narodów objawił, pozostało w
całości na zawsze, i było przekazywane wszystkim pokoleniom. Dlatego Chrystus Pan, w którym
całe objawienie Najwyższego Boga znajduje swą pełnię (por. 2 Kor 1,20 i 3,16-4,6), polecił
Apostołom, aby Ewangelię zapowiedzianą przedtem przez proroków, przez siebie zaś
wypełnioną i obwieszczoną, głosili wszystkim ludziom jako źródło wszelkiej zbawiennej prawdy
i moralnego porządku

1

. Polecenie to zostało wiernie wypełnione tak przez Apostołów, którzy

głosili i przekazali to, o czym dowiedzieli się, ze słów, z zachowania i czynów Chrystusa, czy też
dzięki pomocy Ducha Świętego, jak i przez tych Apostołów i mężów apostolskich, którzy pod
natchnieniem Ducha Świętego na piśmie utrwalili orędzie zbawienia

2

.

A zatem, czytając Pismo Święte, widzimy odbicie historii świata, kolejnych epok i środowiska.
Jednakże biorąc do ręki Księgę, należy pamiętać o prawdzie, iż została ona napisana pod
natchnieniem Ducha Świętego i Boga ma za Autora

3

. Stąd też, trzeba zastanowić się nad tym, jak

1

Por. Mt 28,19-20 i Mk 16,15; Sobór Trydencki, Dekret De canonicis Scripturis: Denz 783 (1501).

2

Por. Sobór Trydencki, jw.; Sobór Watykański I, Konstytucja dogmatyczna o wierze katolickiej Dei Filius, rozdz.

2: Denz. 1787 (3006).

3

Sobór Watykański I, Konstytucja dogmatyczna o wierze katolickiej Dei Filius, rozdz. 2: Denz. 1787 (3006).

4

możemy pogodzić ów aspekt boski i ludzki – konieczna jest naukowa refleksja nad zagadnieniem
„natchnienia”. Ta refleksja nad tajemnicą znaczenia terminu natchnienie, będzie nam
towarzyszyła przez kilka następnych spotkań. Natchnienie bowiem wyróżnia księgi Pisma
Ś

więtego spośród wszystkich innych dzieł literatury czy nawet ksiąg innych religii

4

.

Prowadzący: A zatem „natchnienie” to nie tylko potoczne określenie ludzi tworzących czy też
wykonujących podjęte prace z niezwykłym polotem?

Wykładowca: Rzeczywiście, według słownika języka polskiego

5

natchnienie, to stan duchowego

napięcia, ożywienia twórczego, poryw twórczy, skłonność, pewien talent. Stąd też często
mówimy o natchnieniu poetyckim, muzycznym, malarskim. Mówimy, że można mieć
natchnienie do pracy, wykonywać jakieś zadanie pod wpływem natchnienia.

Słowo natchnienie jest bardzo często używane w języku potocznym, np. gdy mówimy o ludziach
szczególnie uzdolnionych, działających w pewnym uniesieniu, a także o stworzonych przez nich
dziełach. Określenie natchniony – natchnienie stosowane w odniesieniu do Pisma Świętego ma
jednak znaczenie szczególne, gdyż ukazuje i objaśnia relację, jaka zachodzi między Bogiem a
człowiekiem. Mamy więc do czynienia z relacją teologiczną. Natchnieniem w teologii zwykło się
nazywać współdziałanie Boga i człowieka, którego owocem jest Biblia jako księga bosko-ludzka.
Można więc powiedzieć, że natchnienie jest działaniem nadprzyrodzonym Boga, obejmującym
cały proces powstawania ksiąg świętych.

W odniesieniu do ludzi, uczestniczących w procesie powstawania ksiąg, natchnienie wyraża się
w szczególnej nadprzyrodzonej i wewnętrznej pomocy zarówno w czasie tworzenia,
przekazywania, jak i spisywania orędzia Bożego. W odniesieniu zaś do samych ksiąg natchnienie
wyraża się w ich podwójnym autorstwie, mocą którego zarówno Bóg, jak i człowiek są
rzeczywistymi i prawdziwymi autorami. Natchnienie biblijne jest to więc charyzmatyczny i
bezpośredni wpływ Boga na poszczególnych autorów Pisma Świętego (słuchających,
przekazujących i spisujących), dzięki któremu – pomimo że zachowują oni własną
indywidualność pisarską i autorstwo napisanych przez siebie ksiąg – Bóg staje się ich głównym
Autorem.

Zatem słowo natchniony, natchnienie w odniesieniu do Biblii ma znaczenie szczególne. Określa
ono bowiem współdziałanie Boga i człowieka. Owocem tego współdziałania są księgi Starego i
Nowego Testamentu. Mówimy więc o natchnieniu w odniesieniu tak do Boga – jest to
nadprzyrodzone działanie, które obejmuje cały proces powstawania ksiąg, jak i w odniesieniu do
człowieka, który uczestniczy w tym procesie powstawania poszczególnych ksiąg (to tchnienie
Boże obejmuje oczywiście tworzenie, przekazywanie i spisanie.). Określenie to należy również
odnosić do samych ksiąg, w których natchnienie wyraża się w podwójnym autorstwie – Boga i
człowieka, gdyż i Bóg, i człowiek są rzeczywistymi i prawdziwymi autorami.

Prowadzący: A czy samo słowo natchnienie ma korzenie biblijne?

Wykładowca: Źródłosłowem określenia natchniony jest grecki wyraz – theopneustos
(qeo,pneustoj). Znajduje się on w 2 Tm 3,16. Składa się on z dwóch członów: theos – Bóg i pneuo
– tchnę. Możemy więc przetłumaczyć to nie tyle jako natchnienie, co raczej jako natchnienie
Bogiem.

Na koniec warto również zauważyć, iż Boże natchnienie, w odniesieniu do Pisma Świętego, ma
bardzo szeroki zakres działania. Obejmuje ono bowiem cały czas kształtowania się ksiąg

4

Na temat natchnienia zob. szerzej: H. Muszyński, Słowo natchnione. Zarys teologicznych treści natchnienia

biblijnego, Kraków 1983.

5

Słownik języka polskiego, red. E. Sobol, Warszawa 2002, s. 506.

5

ś

więtych, jak również wszystkich ludzi, którzy współdziałali przy ich powstawaniu oraz

przekazywaniu.

Prowadzący: Dziś rozpoczęliśmy poznawanie traktatu o natchnieniu. A skoro o natchnieniu, to
dla naszych słuchaczy mamy kolejne konkursowe pytanie: Jak można przetłumaczyć określenie
natchnienie? W zeszłym tygodniu nagrodę książkową, za dobrą odpowiedź przesłaną listownie,
wylosowała Pani Eliza Pater z Tarnowa.

N

AZWY I SKRÓTY KSIĄG

P

ISMA

Ś

WIĘTEGO

:

S

TARY

T

ESTAMENT

Rodzaju

Rdz

Wyjścia

Wj

Kapłańska

Kpł

Liczb

Lb

Powtórzonego Prawa

Pwt

Jozuego

Joz

Sędziów

Sdz

Rut

Rt

1 Samuela

1 Sm

2 Samuela

2 Sm

1 Królewska

1 Krl

2 Królewska

2 Krl

1 Kronik

1 Krn

2 Kronik

2 Krn

Ezdrasz

Ezd

Nehemiasz

Ne

Tobiasz

Tb

Judyt

Jdt

Ester

Est

1 Machabejska

1 Mch

2 Machabejska

2 Mch

Hiob

Hi

Psalmy

Ps

Przysłów

Prz

Kohelet (Eklezjastes)

Koh

6

Pieśń nad pieśniami

Pnp

Mądrości

Mdr

Syrach (Eklezjastyk)

Syr

Izajasz

Iz

Jeremiasz

Jr

Lamentacje (Treny)

Lm

Baruch

Ba

Ezechiel

Ez

Daniel

Dn

Ozeasz

Oz

Joel

Jl

Amos

Am

Abdiasz

Ab

Jonasz

Jon

Micheasz

Mi

Nahum

Na

Habakuk

Ha

Sofoniasz

So

Aggeusz

Ag

Zachariasz

Za

Malachiasz

Ml

N

OWY

T

ESTAMENT

Ewangelia wg św. Mateusza

Mt

Ewangelia wg św. Marka

Mk

Ewangelia wg św. Łukasza

Łk

Ewangelia wg św. Jana

J

Dzieje Apostolskie

Dz

List do Rzymian

Rz

Listy do Koryntian

1-2 Kor

List do Galatów

Ga

List do Efezjan

Ef

List do Filipian

Flp

7

List do Kolosan

Kol

Listy do Tesaloniczan

1-2 Tes

Listy do Tymoteusza

1-2 Tm

List do Tytusa

Tt

List do Filomena

Flm

List do Hebrajczyków

Hbr

List św. Jakuba

Jk

Listy św. Piotra

1-2 P

Listy św. Jana

1-3 J

List Judy

Jud

Apokalipsa

Ap