Przyczyny odkryć geograficznych:

a). ekonomiczne:

-ujemny bilans w handlu z krajami Orientu

- odpływ szlachetnych kruszców z europy

-utrudnianie przez Turków po zajęciu Konstantynopola handlu ze wschodem

- poszukiwanie drogi do Indii i rozwój handlu przyprawami

b). społeczne:

-zakończenie wojen z Maurami w Hiszpanii w 1492r. i utrata źródeł utrzymania rycerstwa

- dziedziczenie majątku przez najstarszego z synów a inni musieli szukać innych źródeł utrzymania

- kryzys społeczny w Europie

c). inne przyczyny:

- rozwój techniki żeglarskiej (nowe mapy, busole, kompasy, statki karawle.)

- ciekawość świata jaką niósł humanizm

- chęć chrystianizacji ziem pogańskich

- podniesienie prestiżu danego państwa

- przypadek chęć zdobycia bogactwa sławy i przeżycia przygody

Przebieg odkryć:

a). Wyprawy Portugalczyków:

- odkrycie Wysp Kanaryjskich, Azorów

- 1471r. przekroczenie równika

- 1487-88r. Bartłomiej Diaz odkrywa Przyl. Dobrej Nadzieji

- 1497-98r. Vasco da Gama opływa Afrykę i dociera do Indii

b). Wyprawy Hiszpanów:

- 1492r. Krzysztof Kolumb odkrywa San Salvadore, Kubę i Haiti a w następnych wyprawach dociera do Ameryki

- 1499-1500r. – Amerigo Vespucci dociera do Ameryki i opisuje ją

- 1519-1522r. Pierwsza podróż dookoła świata Ferdynanda Magellana (ginie na filipinach)

c). Wyprawy Konwistadorów (zdobywców):

- przejście przesmyku Panamskiego przez Vasco Balboe

- 1519-22 Ferdynand Cortez podbija państwo Azteków w Meksyku

- 1531-35 Franciszek Pizarro i Diego de Almagro zajmują państwo Inków

Skutki odkryć geograficznych:

- Hiszpania i Portugalia państwami Kolonizacyjnymi

- napływ szlachetnych kruszców z Ameryki rewolucja cen w Europie

- rozwój państw leżących nad Atlantykiem

- rozwój kontaktów handlowych i zakładanie kompanii handlowych

- upadek znaczenia dawnych szlaków handlowych i rozwój nowych

- rozwój niewolnictwa

- zniszczenie cywilizacji Azteków i Majów, Inków oraz innych

- rozwój piractwa i korsarstwa oraz chrześcijaństwa na nowych obszarach

- poszerzenie wiedzy o świecie

Rozwija się Gospodarka folwarczno-pańszczyźniana gdzie główne zyski czerpała szlachta a także rozwija się gospodarka towarowo pieniężna, handel.

Folwark i sposoby jego tworzenia:

Folwark jest to gospodarstwo szlacheckie obejmujące 60-80ha pól uprawnych oraz łąki i lasy. Powstały na skutek zagospodarowania nieużytków oraz zabierania chłopom i sołtysom ziemi. Ziemię obrabiali tam pańszczyźniani chłopi którzy na skutek przywileju Piotrkowskiego z 1496r. zostali pozbawieni wolności osobistej.

Czas odrodzenia w Europie i w Polsce:

- dzięki ożywionym kontaktom z dworem węgierskim do Polski w drugiej połowie XVw. przenikły idee renesansowe . Rozkwit renesansu w polskiej sztuce przypadł na lata XVIw.

- coraz bardziej popularny stawał się mecenat, przede wszystkim królewski na którym wzorowała się magnateria, szlachta i wyższe duchowieństwo.

- rozwój miast oraz społeczny i polityczny awans mieszczaństwa sprzyjał tworzeniu się mecenatu mieszczańskiego.

- w renesansie następuje równouprawnienie języka polskiego w literaturze, zdominowanej dotąd przez łacinę.

Akademia Krakowska i LITERATURA W RENESANSIE - przechodziła swój wielki rozkwit na czele której stał profesor Grzegorz z Sanoka. Działalność renesansową rozpoczęli Jan z Ludziska – wykładowca, pierwszy polski Językoznawca Jan Długosz, historyk – Filip Kallimach, doradca polityczny Kazimierza Jagiellończyka – Konrad Celtis - założyciel stowarzyszenia naukowo-literackiego w Krakowie.

- W 1543r. zostaje ogłoszona teoria Heliocentryczna Mikołaja Kopernika. Nowoczesne gimnazja humanistyczne założyli luteranie w Gdańsku i Toruniu. Około 1500r. działalność w Polsce rozpoczął Franciszek Florentczyk który podjął się przebudowy częściowo spalonego zamku na Wawelu. W Polsce działa także znany malarz niemiecki – Hans Suss. Najsłynniejszym polskim rzeźbiarzem był Jan Michałowicz. U schyłku renesansu ważnym wydarzeniem z zakresu architektury jest budowa Zamościa. Literatura renesansowa ma dwujęzyczny charakter. Literatura piękna pisana w języku polskim i literatura po łacinie. Literatura polska wyróżniała kilka nurtów: szlachecki dworski historyczny biblijny i publicystyczny.

Święta inkwizycja – była powołana w 1232r. przez papieża Grzegorza IX. Był to najwyższy sąd w sprawach odstępstwa od wiary.

Humanizm:

W XIVw. we Włoszech wzrosło zainteresowanie kulturą starożytnej Grecji i Rzymu. Popularyzowano kulturę starożytną i tak zrodził się humanizm. Przeciwstawiali się oni kulturze średniowiecznej której centrum jest Bóg. Interesowali się człowiekiem.

Architektura w renesansie:

Kolebką architektury jest Florencja. Największe przedsięwzięcie to Bazylika św. Piotra w Rzymie. Budowano także pałace, wille, ratusze i kamienice mieszczańskie.

Geneza gospodarki folwarcznej i sposoby tworzenia folwarków:

- odzyskanie przez Polskę Pomorza Gdańskiego i ożywienie handlu z Europą zachodnią po 1466r.

- pomyślna koniunktura na produkty rolne szczególnie w Europie zachodniej

- ciągły wzrost cen zboża

- przywileje dla szlachty

Folwark jest to gospodarstwo szlacheckie obejmujące 60-80ha pól uprawnych oraz łąki i lasy. Powstawały na skutek zagospodarowania nieużytków oraz zabierania chłopom i sołtysom ziemi. Ziemię obrabiali tam pańszczyźniani chłopi którzy na skutek przywilejów Piotrkowskiego z 1496r. zostali pozbawieni wolności osobistej.

Konstytucja Nihil Novi (nic nowego bez zgody wszystkich) w Radomiu w 1505r. król zobowiązał się iż nic nowego w dziedzinie spraw ogólnopaństwowych i przywilejów szlacheckich nie zostanie postanowione bez zgody obu izb sejmowych.

Powstanie skład uprawnienia i rodzaje sejmów w Polsce:

Szlachta w XVIw. zdominowała życie gospodarcze i polityczne w kraju powstaje szlachecki sejm walny. Został zwołany w 1493r. składał się z dwóch izb poselskich i senatorskiej. Szlachecki parlament tworzył trzy stany sejmujące: król, senatorzy, posłowie. Od 1573r. zwoływany był przez monarchę raz na dwa lata aby obradować przez 6 tygodni (sejmy ordynaryjne). Sejmy nadzwyczajne – zwoływane w obliczu zagorzenia wojną. Obradujące przez 2 tyg. sejmy nadzwyczajnie nazywano ekstra ordynarnymi. Sejm walny podejmował uchwały większością głosów. Wprowadzenie niektórych uchwał napotykało jednak na opór mniejszości dlatego od XVIw. wprowadzono zasadę jednomyślności której służyć miało prawo wolnego sprzeciwu pojedynczego posła – liberum veto.

Sejm rokoszowy – ogłosił 36 żądań pod Lwowem 1537r.

Sejm w Piotrkowie – 1562 – 1563r.

Sejm w Warszawie - 1563-1564r.

Ruch egzekucyjny szlachty – ruch polityczny szlachty w XVIw. w Polsce, której celem było przeprowadzenie reform w dziedzinie sądownictwa, skarbowości i wojska. Reformy te zmierzały do umocnienia państwa i ograniczenia wpływów magnaterii i duchowieństwa. Ruch czasowo stawał się ważnym sojusznikiem króla.

Polityka zagraniczna Zygmunta Starego:

- 1519r. – 21 wojna polsko-krzyżacka gdzie zwyciężyli Polacy. Po tej wojnie na skutek kryzysu Albrecht Hohenzollern decyduje się na sekularyzację Prus a wielki mistrz przechodzi na Luteranizm

- 1525r. hołd pruski złożony Zygmuntowi Staremu przez Albrechta Hohenzollerna który staje się świeckim władcą i lennikiem Polski w Prusach Książęcych. Miał obowiązek pomocy wojskowej i finansowej i zakaz łączenia się z Brandenburgią.

- 1515 – zjazd w Wiedniu z Habsburgami na mocy którego po wygaśnięciu Jagiellonów na tronie Węgier i Czech władzę tam mieli objąć Habsburgowie

- 1533r. – zawarcie wieczystego pokoju z Turcją

Polityka Zygmunta Augusta:

- udział w wojnie o inflanty, między Polską (Litwą) a Rosją, Danią Szwecją w 1557-70

- 1561 sekularyzacja Inflant i zakonu kawalerów mieczowych przez Gottharda Kettlera gdzie Kurlandia staje się lennem Polskim, a resztę Inflant włączono do Polski

- 1570 pokój w Szczecinie na mocy którego Polskę zatrzymała większość Inflant.

Polityka wewnętrzna Stefana Batorego:

- utworzył trybunał koronny i Litewski jako najwyższe sądy apelacyjne

- utworzył akademię Wileńską

- pokonał zbuntowany Gdańsk

- wprowadził kalendarz gregoriański

- utworzył piechotę wybraniecką i dokonał reform wojskowych

- był zwolennikiem tolerancji religijnej i ściął Samuela Zborowskiego

Polityka zagraniczna Stefana Batorego:

- toczył długoletnie wojny z Moskwą w latach 1577-82 gdzie odniósł szereg zwycięstw i na mocy rozejmu w Jamie Zapolskim w 1582r. odzyskał prawie całe inflanty i ziemię płocką.

- będąc władcą Siedmiogrodu chciał walczyć z Turcją ale umarł podczas przygotowań do wyprawy wojennej.

Unia Lubelska 1569r.:

a). przyczyny: żądania ruchu egzekucyjnego, ekspansja polskiej szlachty na Ukrainę i Wołyń, zagrożenie ze strony Moskwy, bezpotomna śmierć Zygmunta Augusta.

b). postanowienia:

- zawarcie Unii 1569r. gdzie Litwa i Polska stały się jednym państwem (Rzeczpospolita Obojga Narodów)

- do Polski włączono Podlasie Wołyń i Ukrainę

- wspólny miał być król, sejm, polityka zagraniczna i moneta a osobne urzędy wojsko skarb i sądownictwo.

c). skutki: wzmocnienie Polski na arenie międzynarodowej wzrost potęgi magnatów, skierowanie polityki na wschód i wciągnięcie Polski w różne konflikty. Polska stała się krajem wielonarodowościowym i wielowyznaniowym i była pomostem pomiędzy wschodem i zachodem Europy.

Wolna Elekcja:

wybór monarchy nie przestrzegający zasad sukcesji dynastycznej. Na elekcji szlachta głosowała województwami w obecności posłów, którzy zanosili jej głosy do senatu: wybór króla ogłaszał marszałek, mianował natomiast prymas.

W 1572r. umiera nie pozostawiając potomka Zygmunt August i w Polsce wygasa dynastia Jagiellonów. Władza zostaje oddana sądom, a ostatecznie królem zostaje prymas Polski . W 1573r. dochodzi do I wolnej elekcji gdzie królem zostaje Henryk Walezy który musiał wydać artykuły Henrykowskie. Henryk Walezy rządzi niespełna rok i ucieka do Francji aby tam objąć władzę po swoim bracie. W 1575r. dochodzi do II wolnej elekcji gdzie jednocześnie wybrano Maksymiliana Habsburga i Annę Jagiellonkę której za męża dano Stefana Batorego i ostatecznie wygrywa ten 2 i koronuje się w 1576r.

Artykuły henrykowskie - akty prawne sformułowane w czasie bezkrólewia, zostały spisane na sejmie elekcyjnym 20 maja 1573 r.

- gwarantowały szlachcie zachowanie przywilejów,

- określały zasady ustroju i prawa Rzeczypospolitej,

- nakazywały królowi zwoływanie sejmu walnego co dwa lata na okres 6 tygodni,

- król na stałe miał przy swoim boku radę doradczą złożoną z 16 senatorów

- nie pozwalały na używanie tytułu dziedzicznego, król miał być wybierany tylko poprzez wolną elekcję

- politykę wewnętrzną i zagraniczną poddawały kontroli sejmu

- zabraniały królowi podejmowania istotnych decyzji politycznych bez zgody senatorów przebywających na dworze królewskim

- narzucały zależność monarchy od praw Rzeczypospolitej, czyli od szlachty, która te prawa sporządzała

- obywatele mieli prawo do wolności wyznania

- zezwalały na wypowiedzenie królowi posłuszeństwa w wypadku łamania przez niego przywilejów szlacheckich.

Absolutyzm są to niepodzielne i osobiste rządy monarchy niczym nieograniczone i nie podlegające kontroli gdzie król jest źródłem prawa i najwyższą instancją.

We Francji początki absolutyzmu to panowanie Ludwika XI w XVw. a później Henryka IV na przełomie XVI i XVIIw jednak jego podwładny stworzył za czasów Ludwika XIII jego pierwszy minister kardynał Richelieu który ograniczył prawa Hugenotów i arystokracji, rozbudował armię i administrację oraz system podatkowy i brał udział w wojnie 30’letniej przeciwko Habsburgom. Dbał także o rozwój gospodarki i handel. Rozkwit absolutyzmu następuje jednak za czasów Ludwika XIV (król słońce), który powiedział że ,,państwo to ja’’ i wprowadził szereg zmian:
- zlikwidował urząd pierwszego ministra i nie zwoływał stanów generalnych

- odwołał edykt nantejski i prześladował hugenotów

- rozbudował armię i wprowadził w niej szereg reform

- rozbudował system podatkowy i biurokratyczny

- rozbudował policję i wybudował bastylię, gdzie więził bez wyroku sądowego

- ograniczył prawa arystokracji trzymając ją w tzw. ,, złotej klatce’’

- był mecenasem kultury nauki i utworzył akademię nauk

- wybudował Wersal gdzie przeniósł się wraz z dworem

Merkantylizm zakładał kontrolę państwa nad gospodarką, dążenie do dodatkowego bilansu handlowego, popierał rodzimą produkcję, i dążył do zgromadzenia jak największej ilości złota i srebra.

WOJNA TRZYDZIESTOLETNIA

a). przyczyny

- rywalizacja między Francją a Habsburgami o hegemonię w Europie

- sytuacja na Węgrzech i Czechach oraz dążenie Szwecji, Holandii i Danii do zwiększenia swoich wpływów w Europie

- napięta sytuacja w Niemczech

b). przebieg wojny:

- Etap czeski 1628-21r.:

1628 defenestacja Praska i detronizacja Habsburgów a królem Czech zostaje Fryderyk, któremu pomaga Siedmiogród jednak w 1620r. Czesi ponoszą klęskę pod białą górą i następują masowe represje i germanizacja Czech.

- wojna o Palatynat i etap Duński 1622-29r. kiedy Habsburgowie zajęli Palatynat i pokonali Danię

- Etap szwedzki 1630-35 gdzie Szwedzi dowodzeni przez króla Gustawa Adolfa odnoszą szereg zwycięstw i jednak król ginie w 1632r. pod Lutzen

- etap Francuski 1635-48 gdzie Francuzi odnoszą zwycięstwo w bitwie pod Rocroi w 1643r.

c). Skutki:

- 1638r. zawarcie pokoju Westhalskiego gdzie m.in. Francja otrzymała Alzację Szwecję Pomorze Zachodnie, Brandenburgia dostała Pomorze Kołobrzeskie, Saksonia – Łużyce i uznano niepodległość Holandii i Szwajcarii

- nastąpił wzrost znaczenia Francji i Szwecji

- utrwaliło się rozbicie polityczne Niemiec

- nastąpił upadek kultury, oświaty i gospodarki

- wystąpiły ogromne straty gospodarcze i ludnościowe np. Ilość ludności Niemiec spadła o 2/3 a w Czechach z 3mln do 800tys.

REFORMACJA:

Przyczyny:

- rozpad wewnętrzny kościoła

- rodzący się humanizm

- sprzedaż odpustów

- sytuacja na dworze papieskim

- specyficzna sytuacja w Niemczech

Za początek reformacji uważa się rok 1517 (31 październik) kiedy Marcin Luter w Wittenberdze wystąpił przeciwko sprzedaży odpustów.

Główne wyznania reformacji:

a). Luteranizm – wiara jest podstawową zbawienia a jej źródłem jest biblia którą można interpretować, liturgia w języku narodowym, chrzest i komunia pod dwiema postaciami, odrzucenie zwierzchności papieża, celibatu, zakonu, kultu świętych, i odpustów, na czele kościoła władca danego kraju.

b). Kalwinizm (Jan Kalwin) nauka o predystancji gdzie Bóg z góry jednych przeznaczył na potępienie innych na zbawienie, surowe zasady moralne, demokratyczny zarząd kościołem a reszta jak w Luteranizmie.

c). Anglikanizm – (1534 Henryk VIII) Król głową kościoła, pozostawienie zasad i hierarchii katolickiej, konfiskata dóbr kościelnych a reszta jak w luteranizmie.

Przebieg:

a). wojny w Niemczech początkowo z chłopami a później między wyznaniami zakończone pokojem w Augsburgu w 1555r. głoszącym zasadę ‘’czyj kraj tego religia’’.

b). wojny we Francji z hugonetami gdzie w 1572r. doszło do nocy św. Bartłomieja i rzezi Hugonetów i zakończył je w 1598r. Henryk IV Edyktem Nantejskim gdzie Hugoneci uzyskali swobody wyznaniowe i przywileje.

c). wojny w Niderlandach przeciwko Hiszpanii które doprowadziły do utworzenia Holandii.

d). 1570r. ugoda sandomierska między Kalwinami Luteranami i Braćmi czeskimi o współpracy.

e). 1573r. konfederacja warszawska która została później włączona do artykułów Henrykowskich i gwarantowała ona wieczny pokój między różniącymi się w wierze dla wszystkich wyznań.

Skutki reformacji:

- sobór trydencki

-rozłam w kościele

- święta inkwizycja i jej działalność

- zakon jezuitów i jego działalność

- indeks ksiąg zakazanych

- Polska zasłynęła z tolerancji religijnej i braku prześladowań w odróżnieniu od całej Europy.

Sobór trydencki – zwołany 1545r. przez papieża Pawła III, obradował aż do 1563r. Działaniem był szereg postanowień dotyczących dogmatów i dyscypliny kościelnej.

-papież na czele kościoła

-zakazano łączenia stanowisk

-ukończenie seminarium pozwoliło zostać kapłanem

-noszenie sutanny, zachowanie celibatu

-księgi rejestrujące akty chrztów, małżeństw i zgonów

KONTRREFORMACJA:

Jej zwolennikiem był prymas J. Uchański który przewodniczył m.in. soboru Trydenckiemu. Dbał o rozwój seminariów, dyscyplinę i nowe metody przyciągania wiernych do kościoła. Bardzo ważnym narzędziem stali się Jezuici sprowadzeni do Polski przez Stanisława Kozjusza w 1564r. który założył także pierwsze kolegium jezuickie. Wśród Jezuitów szczególnie sławili się Jakub Wojtek, który przetłumaczył Biblię i Psałterz dawidowy oraz Piotr Skarga autor kazań sejmowych, rektor akademii Wileńskiej oraz spowiednik Zygmunta III Wazy. Jednym z działań kontrreformacji była Unia brzeska z 1596r. która miała podporządkować kościół prawosławny papieżowi. Na jej mocy powstał kościół grecko-katolicki uznający papieża ale zachowujący odrębności. Jednak większa część prawosławia nie uznała tej unii która zaostrzyła walki narodowościowe i podzieliła prawosławie na unitów i dyzunitów.