Co do czego pasuje – przewodnik po bagnetach i oznaczeniach obiektywów firmy Pentax

System lustrzanek Pentaxa wyposażony został w jeden z najbardziej uniwersalnych mocowań bagnetowych. Z jego cyfrowymi korpusami można wykorzystywać znakomitą większość obiektywów z bagnetem K, dlatego przedstawiamy krótki przewodnik po optyce Pentaxa.

Chociaż Pentaxowi daleko do udziału w rynku cyfrowych lustrzanek, jaki ma Canon czy Nikon, jest to firma niezmiernie dla branży i rozwoju lustrzanek zasłużona. To właśnie do niej należy wprowadzenie wielu nowatorskich rozwiązań, które konkurencja zaprezentowała dopiero wiele lat później (choć nierzadko z większym powodzeniem – takie są koszty bycia pionierem). Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów systemu lustrzanek Pentaxa jest bagnet K, który z niewielkimi modyfikacjami przetrwał ponad 30 lat. Do niedawna Pentax bardzo dbał, by kolejne modyfikacje bagnetu, konieczne ze względu na wprowadzanie nowych funkcji, nie naruszały zgodności ze starszymi produktami.

Niestety, w ostatnich latach producent ten postanowił zaoszczędzić nieco pieniędzy, usuwając "zbędne" elementy w niektórych seriach obiektywów oraz większości nowych korpusów. Spowodowało to, że wykorzystanie części nowych korpusów z najstarszymi obiektywami (i na odwrót – niektórych nowych obiektywów ze starszymi korpusami) bywa utrudnione. Dlatego też, jeśli jesteśmy posiadaczami starszej optyki i chcielibyśmy ją wykorzystać, uważnie przyjrzyjmy się umieszczonym na nich oznaczeniom.

Co w literkach piszczy, czyli oznaczenia obiektywów

Na szczęście, Pentax stosuje bardzo konsekwentne oznaczenia swoich obiektywów, zazwyczaj więc nie będzie problemów z określeniem, do której grupy należy interesujący nas obiektyw. Pełna nazwa obiektywu Pentaxa może wyglądać np. tak:

 SMC DA* 16-50 mm F2.8 ED AL [IF] SDM

  Pierwszy segment to oznaczenie opatentowanych powłok antyodblaskowych Pentaxa. Ponieważ mają je niemal wszystkie obiektywy z bagnetem K, jest to w zasadzie obligatoryjny element nazwy. Następny człon to określenie serii, ściśle związane z odmianą zastosowanego bagnetu. Z tego powodu jest to kluczowa informacja, jeśli rozpatrujemy wybór starszego obiektywu. Następne człony nazwy to kolejno ogniskowa (lub jej zakres), otwór względny obiektywu oraz symbole najważniejszych zastosowanych technologii. Aby ułatwić zorientowanie się w nich, podajemy poniżej ich objaśnienia:

SMC – (Super-Multi-Coating) Oznaczenie opatentowanych w 1971 roku wielowarstwowych powłok przeciwodblaskowych. Cieszą się one opinią jednych z najlepszych na świecie. Spotkać można starsze obiektywy Pentaxa, które mają powłoki przeciwodblaskowe, jednak nie są to powłoki SMC.

 ED – (Extra-low Dispersion) Informacja o zastosowaniu soczewek ze szkła niskodyspersyjnego, co pozwala zmniejszyć natężenie aberracji chromatycznej.

 AL – (Aspherical) Symbol obiektywów wyposażonych w soczewki asferyczne. Ich zastosowanie pozwala skorygować aberrację sferyczną, na wystąpienie której szczególnie narażone są jasne, szerokokątne zoomy. Dodatkową korzyścią wynikającą z zastosowania soczewek asferycznych są łatwiejsze uzyskanie równomiernego rozkładu światła w kadrze oraz skorygowanie zniekształceń geometrycznych, a także zredukowanie liczby soczewek, z których składa się obiektyw.

 [IF] – (Internal Focusing) W ten sposób oznaczona są obiektywy, w których zastosowano system wewnętrznego ogniskowania. Ponieważ podczas ustawiania ostrości porusza się wewnętrzna grupa soczewek o małej bezwładności, ogniskowanie może być szybsze. System wewnętrznego ogniskowania poprawia też szczelność obiektywu.

 SDM – (Supersonic Direct-drive Motor) Tak Pentax oznacza pierścieniowy silnik napędu AF, zapewniający szybkie i ciche ogniskowanie. Pierwszymi obiektywami Pentaxa wyposażonymi w silniki SDM są (a w zasadzie będą) modele SMC DA* 16-50 mm F2.8 ED AL [IF] SDM i SMC DA* 50-135 mm F2.8 ED [IF] SDM. Korzystać będą one z zasilania poprzez styki systemu Power Zoom (bagnet w wersji KAF2), zatem obecnie jedynym aparatem Pentaxa przystosowanym do pracy z tymi obiektywami jest K10D (oraz bliźniaczy Samsung GX-10).

 Macro – Pentax nie podchodzi restrykcyjnie do oznaczenia Macro – by je otrzymać, obiektyw powinien zapewniać skalę odwzorowania 1:2.

 Fish-Eye – Oznacza obiektywy typu rybie oko (fish-eye), czyli szerokokątnych szkieł o charakterystycznej, krzywoliniowej perspektywie. Zobacz też artykuł: Ile naprawdę widzi aparat, czyli kąt widzenia obiektywu.

Superszerokokątny zoom przeznaczony do pracy z korpusami cyfrowymi, Pentax smc P-DA FISH-EYE 10-17mm F3.5-4.5 ED (IF), zapewnia charakterystyczną, krzywoliniową perspektywę.

SP – (Super Protect) Tak określane są dodatkowe powłoki ochronne nanoszone na przednią soczewkę niektórych obiektywów.

 Ghostless – Nazwa nowych powłok przeciwodblaskowych, po raz pierwszy zastosowanych w 1997 roku w obiektywie P-FA 43/1.9 Limited. Ze względu na wysoki koszt wykonania, powłoki te zarezerwowane są dla obiektywów "z górnej półki".

 QSF – (Quick-Shift Focus) Funkcja pozwalająca na ręczne przeostrzanie bez konieczności przełączania na tryb manualny w aparacie.

 

Power Zoom – Funkcja niektórych korpusów małoobrazkowych i obiektywów sprzed ery cyfrowej pozwalająca m.in. na zmianę ogniskowej obiektywu z poziomu aparatu. W najnowszym modelu K10D styki systemu Powerzoom odpowiadają za zasilanie silnika ultradźwiękowego SDM. Zakres funkcji realizowanych przez mechanizm Power Zoom zależy zarówno od obiektywu, jak i korpusu, pełna lista przewidywana przez specyfikację Pentaxa obejmuje:

• Automatyczne chowanie obiektywu: po wyłączeniu aparatu ogniskowa obiektywu zostaje ustawiona na taką, przy której ma on najmniejsze rozmiary,

• Śledzenie wielkości obiektu: w miarę jak zmienia się odległość od fotografowanego obiektu ogniskowa zmieniana jest tak, by zachować tę samą jego wielkość (skalę odwzorowania)

• Power Zoom: ogniskowa zmieniana jest poprzez niewielkie poruszenia pierścienia na obiektywie lub elementami kontrolnymi umieszczonymi na korpusie aparatu (pokrętło, przyciski),

• Zoom Clip: pamięć ogniskowej. Kilka wartości ogniskowej może być zapamiętanych, a następnie przywołanych przez ustawienie pierścienia zmiany ogniskowej w pozycji AS,

• Zoom effect: śledzenie fotografowanego obiektu podczas ekspozycji. Ogniskowa jest zmieniana podczas wykonywania zdjęcia poruszającego się przedmiotu by uzyskać jego wyraźny obraz przy rozmytym, dynamicznym tle mającym postać charakterystycznych linii.

Niektóre z wymienionych technologii nie pojawiają się w nazwie obiektywu (Power Zoom, QSF, Ghostless) – dopiero zerknięcie w dokumentację pozwala stwierdzić, czy są obecne.

Jaka to seria?

W ostatnich latach Pentax zubożył mocowanie bagnetowe zarówno po stronie korpusu, jak i obiektywu. Powoduje to, że najstarsze obiektywy (serie K i M, a zatem te, które nie mają na pierścieniu pozycji A), mogą mieć problemy ze współpracą z korpusami, w których zabrakło małej dźwigni, pozwalającej korpusowi stwierdzić, w jakim położeniu znajduje się pierścień przysłony. Poszczególne modele aparatów rozmaicie zachowują się w tej sytuacji. Analogowe MZ-60/ZX-60 w ogóle nie pozwolą na wykonanie zdjęcia (chyba, że… nakleimy kawałek taśmy klejącej na bagnecie obiektywu w miejscu, gdzie trafiają styki aparatu). Modele MZ-50/ZX-50 wykonają zdjęcie, jednak będzie ono niedoświetlone. W wygodniejszej sytuacji są posiadacze korpusów serii *ist, ist D, cyfrowych K (oraz bliźniaczych Samsungów). Mogą oni wykonać poprawnie naświetlone zdjęcie posiłkując się funkcją blokady ekspozycji (przycisk AE-L). W tym celu należy w Custom settings aparatu pozycję Using aperture ring ustawić na ON, po czym wybrać manualny tryb ekspozycji [M. Teraz możemy po skadrowaniu zdjęcia ustawić odpowiednią wartość przysłony pierścieniem i dokonać pomiaru ekspozycji. Następnie zapamiętujemy go korzystając ze wspomnianego przycisku AE-L i wykonujemy zdjęcie.

Najbardziej uniwersalne obiektywy Pentaxa to serie zawierające literę A na pierścieniu przysłon.

Z kolei budżetowa seria obiektywów FA J pozbawiona została pierścienia przysłony, zatem najlepiej współpracować będzie jedynie z lustrzankami zapewniającymi sterowanie wartością przysłony z poziomu korpusu. W przeciwnym wypadku tracimy możliwość wykonywania zdjęć z priorytetem przysłony oraz w trybie manualnym. W wypadku korpusów pozbawionych priorytetu czasu (jak Program A/Program Plus, A3/A3000, seria P) do dyspozycji zostaje nam wyłącznie pełna automatyka ekspozycji. W jeszcze starszych korpusach (LX, serie K i M) obiektywy te są w zasadzie bezużyteczne. Poniżej przedstawiamy krótki przewodnik po poszczególnych seriach optyki Pentaxa oraz stosowanych odmianach bagnetu K:

SMC Pentax – Pierwsza seria obiektywów z bagnetem K, a zatem manualnych. Wszystkie informacje pomiędzy obiektywem, a korpusem (w tym ustawiona pierścieniem wartość przysłony) przekazywane są mechanicznie. Chociaż litery tej nie ma w nazwie serii, często nazywane są serią K. Ich użyteczność w korpusach (zwłaszcza analogowych) z "okrojonym" bagnetem KAF może być ograniczona. Ich przydatność należy sprawdzić w dokumentacji aparatu.

 SMC Pentax-M – Druga seria obiektywów Pentaxa z bagnetem K, pojawiła się wraz z wprowadzeniem korpusów serii M. Użyteczność z najnowszymi korpusami jak serii K.

 SMC Pentax-AF (1981) Do tej serii należy tylko jeden obiektyw: SMC Pentax-AF 35-70/2.8, korzystający z bagnetu KF, i współpracujący z korpusem ME-F. Był to nieudany eksperyment Pentaxa z wprowadzeniem napędu AF do obiektywu. Obiektyw ten z wszystkimi korpusami poza ME-F zachowuje się jak manualny obiektyw serii M.

 SMC Pentax-A – (1983) Pierwsza seria obiektywów, które umożliwiają korpusowi pracę w trybie priorytetu czasu ekspozycji oraz pełnej automatyki. Na pierwszy rzut oka wyróżniają się jedynie dodatkową pozycją A na pierścieniu przysłony (należy go w tym położeniu ustawić by działały wspomniane automatyki ekspozycji). Zmiany objęły jednak również mocowanie bagnetowe (ta odmiana nazywa się KA) – od tej pory ruch dźwigni domykającej przysłonę jest proporcjonalny do ustawianego otworu względnego. Na bagnecie pojawiły się również styki elektryczne (w innym położeniu, niż w bagnecie KF!), które przekazują pomiędzy obiektywem i korpusem szereg informacji, niezbędnych do pracy w trybach P i Tv. Przy pierścieniu przysłony ustawionym w położeniu innym niż A zachowują się jak seria K lub M.

 SMC Pentax-F – drugie, dużo bardziej udane, podejście Pentaxa do systemu autofokus. Obiektywy tej serii mają bagnet KAF i korzystają z napędu AF wbudowanego w korpus aparatu, przenoszonego mechanicznym sprzęgłem znajdującym się w obrębie bagnetu (rozwiązanie analogiczne jak w bagnecie AF Nikona). Pojawił się również siódmy styk elektryczny, którym obiektyw informuje korpus o swojej ogniskowej, ustawionej odległości ostrzenia, wartości ustawionej na pierścieniu przysłony oraz rozmiarach obiektywu. Ta ostatnia informacja pozwala korpusowi obliczyć, czy obiektyw nie będzie rzucał cienia przy korzystaniu z wbudowanej lampy błyskowej. Ponadto obiektywy tej serii zawierają układ elektroniczny, w którym zapisana jest optymalna dla danego obiektywu krzywa sterująca automatyki (kombinacje jasność/czas ekspozycji/przysłona).

 

SMC Pentax-FA – druga generacja obiektywów Pentaxa przystosowanych do napędu AF. Część z nich zawiera funkcje Power Zoom, dlatego wykorzystują bagnet KAF2, zawierający dwa dodatkowe styki sterujące działaniem tej funkcji. Ta seria obiektywów ma również zapisaną informację o charakterystyce MTF – pozwala to korpusowi dobierać taką wartość przysłony, przy jakiej obiektyw daje najostrzejszy obraz (ta informacja przesyłana jest przez siódmy styk bagnetu).

SMC Pentax-FA J – budżetowa seria obiektywów z autofokusem, pozbawionych pierścienia przysłon. Z najstarszymi korpusami wyposażonymi w „czysty” bagnet K pracują tylko przy pełnym otworze przysłony. W pozostałych przypadkach zachowują się jak obiektywy serii A, F lub FA z pierścieniem przysłony w pozycji A. Przeznaczone do współpracy przede wszystkim z korpusami wyposażonymi w „obcięte” wersje bagnetu KAF lub KAF2.

Pozbawiony pierścienia przysłon obiektyw smc P-FA J 18-35mm F4-F5.6 AL, nie będzie współpracował z najstarszymi, manualnymi korpusami, zaś z częścią nowszych modeli jedynie w ograniczonym zakresie.

SMC Pentax-DA – seria obiektywów Pentaxa przeznaczona wyłącznie do współpracy z niepełnoklatkowymi lustrzankami cyfrowymi. Ze względu na mniejsze pole obrazowe, w lustrzankach analogowych część z nich da obraz z bardzo silnym winietowaniem lub wręcz zaczernionymi narożnikami. W tej serii pojawiła się funkcja Quick Shift Focus (QSF), a więc ręcznego przeostrzania bez konieczności odłączania napędu AF przełącznikiem. Podobnie jak w serii FA J, brak pierścienia przysłon.

 SMC Pentax-D FA – obiektywy pełnoklatkowe, jednak przystosowane do współpracy z lustrzankami cyfrowymi. Pod względem funkcjonalnym stanowią kompilację serii DA i FA: do dyspozycji mamy zarówno pierścień przysłon, jak i funkcję QSF.

Oprócz wymienionych zasadniczych serii optyki Pentaxa, spotkać można jeszcze obiektywy wyróżnione dodatkowo znakiem * lub dopiskiem Limited.

 

Ten pierwszy symbol to oznaczenie obiektywów profesjonalnych należących do serii M, A, F i FA. Podobnie jak w wypadku klasy L Canona czy EX Sigmy, nie ma dokładnej definicji, czym musi się charakteryzować obiektyw, by się do oznaczenia gwiazdką zakwalifikować. Zawsze jednak są to solidnie zbudowane obiektywy o bardzo wysokiej jakości optycznej, z wygodnymi i szerokimi pierścieniami ostrzenia, niekiedy posiadające uszczelnienia.

 

Oznaczeniem Limited są z kolei sygnowane unikatowe obiektywy stałoogniskowe o rewelacyjnych właściwościach optycznych i pancernej budowie. Ich cechą charakterystyczną są nietypowe ogniskowe i maksymalne otwory przysłony. Towar zdecydowanie przeznaczony dla koneserów.

Wiele twarzy bagnetu K

Historia bagnetu K rozpoczęła się w pierwszej połowie 1975 roku, kiedy to Pentax zaprezentował trzy nowe lustrzanki oraz trzy obiektywy: 50/1.2, 50/1.4 oraz 55/1.8 – wszystko z nowym mocowaniem bagnetowym. Pentax zdecydował się na zarzucenie stosowanego do tej pory gwintu M42 (zapewniał on zbyt małą precyzję połączenia, by można było przekazywać sterowanie wartością przysłony, również wymiana obiektywu była zbyt powolna), jednak nie zostawił użytkowników dotychczasowej optyki na lodzie – bagnet K został tak zaprojektowany, by manualne obiektywy w gwintem M42 można było w nim zamocować za pomocą prostej, mechanicznej przejściówki. Utrzymana została również odległość pomiędzy płaszczyznami mocowania i obrazową (45,46 mm), dzięki czemu zachowana została możliwość ogniskowania na nieskończoność (niektóre korpusy analogowe nie potrafiły poprawnie korzystać z takiej przejściówki, gdyż zwiera ona styki elektryczne, korpusy cyfrowe nie sprawiają już takich problemów).

Do zamocowania obiektywu z gwintem M42 w bagnecie K wystarczy prosta, mechaniczna przejściówka.

Trzy obiektywy standardowe to było jednak zbyt mało, by przekonać użytkowników do nowego systemu – do końca roku 1975 światło dzienne ujrzało w sumie 27 obiektywów stałoogniskowych i cztery zoomy, w 1976 pojawiły się "tylko" cztery nowe obiektywy, za to w 1977 kolejnych 19 "szkieł", w tym 17 z nowej, mniejszej i lżejszej serii M. Jak widać, nowy system szybko nabierał rozpędu. W kolejnych latach pojawiały się nowe serie obiektywów i, w miarę jak realizowały nowe funkcje, zmodyfikowane wersje bagnetu: KF, KA, KAF, KA2, KAF2. Owe nowe funkcje to przede wszystkim elektroniczna komunikacja pomiędzy obiektywem i korpusem oraz napęd autofokusa. Pentax przez cały ten okres dbał o zgodność pomiędzy starszymi i nowymi modelami. Sielanka ta trwałaby pewnie do dziś, gdyby nie… księgowi. To zapewne oni wpadli na pomysł, by z jednej strony obniżyć koszty produkcji korpusów i obiektywów, pozbawiając je "zbędnych" elementów, a z drugiej napędzić sprzedaż, wymuszając wymianę najstarszej optyki. Jakie uczucia "obcięcie" bagnetów wywołało wśród starych pentaksiarzy, nie trzeba chyba tłumaczyć. Zapewne ich protesty spowodowały, że wszystkie nowe korpusy, choć wyposażone są w zubożoną wersję bagnetu, umożliwiają wykorzystanie starszej optyki. Poniżej przedstawiamy, czym różnią się poszczególne odmiany bagnetu K, i jak tu wpływa na ich współpracę z poszczególnymi seriami optyki:

K - (1975) Pierwsza wersja bagnetu K, wprowadzona wraz z lustrzankami K2, KX, oraz KM. Dwie dźwignie zapewniają mechaniczne przekazywanie informacji o ustawionym pierścieniem otworze przysłony oraz jej przymknięcie do wartości roboczej podczas wykonywania zdjęcia (nie wszystkie obiektywy serii K i M z niej korzystają).

 KF – (1981) Ten bagnet był efektem pierwsze i dość nieudanej próby wprowadzenia systemu autofokusa do lustrzanek Pentaxa. Aby zapewnić komunikację pomiędzy korpusem a obiektywem, dodano pięć kontaktów elektrycznych. Napęd AF wbudowany był w obiektyw, razem z (niestety) jego zasilaniem w postaci czterech baterii AAA, co razem dało dość nieporęczną konstrukcję – jedyny obiektyw z tym bagnetem, SMC Pentax-AF 35-70/2.8. Powstał tylko jeden korpus z bagnetem KF– najwyraźniej początek lat 80-tych to było zbyt wcześnie, jak na ideę napędu AF wbudowanego w obiektyw. Z powodzeniem zrealizował to (wiele lat później) dopiero Canon, ale zasilanie silnika w obiektywie pozostawił korpusowi.

 KA – (1983) Pierwsza (pomijając wpadkę z KF) modyfikacja bagnetu K. Aby korpusom serii A oraz P umożliwić pracę w trybie priorytetu czasu ekspozycji oraz pełnej automatyki, wprowadzono sześć styków elektrycznych (w innym położeniu, niż w bagnecie KF!), przekazujących pomiędzy obiektywem i korpusem informacje o minimalnej (w zakresie od f/1.2 do f/8) oraz maksymalnej (f/16, f/22, f/32 lub f/45) wartości przysłony dla danego obiektywu oraz sygnalizujące ustawienie pierścienia przysłony w pozycji A. Ponadto od tej pory ruch dźwigni domykającej przysłonę jest proporcjonalny do ustawianego otworu względnego – pozwala to na sterowanie otworem przysłony przez aparat.

 KAF – (1987) Bagnet ten jest efektem drugiej, udanej próby wprowadzania systemu AF. Tym razem napęd autofokusa wbudowany został w korpus, i jest przenoszony do obiektywu mechanicznym sprzęgiem znajdującym się na bagnecie. Pojawił się również siódmy styk elektryczny, przenoszący dodatkowe informacje z obiektywu: ogniskową, odległość fotografowania, wartość przysłony oraz rozmiary obiektywu.

KAF2 – (1991) Pojawienie się bagnetu w tej wersji związane było z wprowadzeniem lustrzanek serii Z (w USA PZ) i obiektywów wyposażonych w funkcję Power Zoom (wczesne modele serii FA). Zasilanie silnika odpowiadającego za zmianę ogniskowej wymagało wprowadzenia dwóch dodatkowych styków elektrycznych. Poszerzony został także zakres danych, które obiektyw może przekazywać do korpusu o charakterystykę MTF (również obiektywy bez funkcji Power Zoom).

Bagnet K w najbardziej rozbudowanej wersji, KAF2. Na zielono zaznaczyliśmy styki zasilające system Power Zoom, na czerwono - dźwignię przekazywania wartości przysłony, której brak w najnowszych korpusach jest przyczyną niezgodności z najstarszymi obiektywami.

KA2 – (1997) Odpowiednik bagnetu KAF, jednak pozbawiony mechanicznego sprzęgła napędu AF. Pod względem pozostałej funkcjonalności, łącznie z kontaktami elektrycznymi, zgodny z bagnetem KAF.

 "obcięty" KAF – Ta wersja bagnetu jest w pewnym (nie do końca pozytywnym) sensie przełomowa. Do tej pory Pentax bardzo starannie dbał o zachowanie zgodności pomiędzy obiektywami i korpusami korzystającymi z kolejnych wersji bagnetu K. Niestety, wraz z pojawieniem się lustrzanki MZ-50 (ZX-50) pojawiła się "okrojona" wersja bagnetu, pozbawiona dźwigni przekazującej informację o tym, w jakim położeniu znajduje się pierścień przysłony na obiektywie. Powoduje to, że część korpusów analogowych odmawia wykonania zdjęcia z obiektywami serii K i M, inne natomiast zachowują się, jakby przysłona była zawsze maksymalnie otwarta (korpusy cyfrowe nie sprawiają już tych problemów). Pojawiła się również seria obiektywów FA J, pozbawiona pierścienia przysłon – ze starszymi korpusami współpracują one jedynie w trybie automatyki lub priorytetu czasu. Inna zmiana to zniknięcie styków odpowiedzialnych za zasilanie mechanizmu Power Zoom.

 

"obcięty" KAF2 – Ten bagnet pojawił się wraz z najnowszą lustrzanką cyfrową Pentaxa, K10D. Jak sama nazwa wskazuje, jest to KAF2 pozbawiony mechanicznego przenoszenia wartości przysłony. Dwa styki zasilające dawniej mechanizm Power Zoom, teraz odsługują nowe obiektywy wyposażone w pierścieniowy napęd autofokusa SDM.