Pytania:
Jaką rolę w X wieku pełniła w Polsce Rada Starszych?
Jaką funkcję pełnił komes, wojewoda, sędzia nadworny, skarbnik królewski, kanclerz ?
Jaką rolę w XIV i XV wieku w Polsce pełniła Rada Królewska?
Jaką funkcję pełnili podkomrzy i burgrabia?
Jakie sprawy regulowały artykuły henrykowskie i pacta conventa?
Jakie sprawy regulowały prawa kardynalne?
Scharakteryzuj rolę Rady Nieustającej.
W jakim zakresie Sejm Konwokacyjny przyczynił się do unowocześnienia administracji?
Scharakteryzuj rolę administracyjną Komisji Skarbowej i Komisji Wojskowej.
Wykład z dnia 24.10.2010r.
Pojęcie administracji w ujęciu współczesnym i historycznym.
Administracja na przestrzeni dziejów rozwijała się w sposób rozmaity na kontynentach i w państwach oraz pod wpływem różnych czynników.
W okresie Oświecenia (XVII-XVIII w.) rozwinęła się filozofia racjonalistyczna i empiryczna w Anglii i Francji
W Polsce to początek czasów saskich – kryzys polityczny – (1772r. – pierwszy rozbiór; 1780r. – projekt kodeksu praw A. Zamoyskiego; 1788-1792r. – Sejm Wielki; 1791r. – Konstytucja 3 maja; 1792r. – Targowica; 1793r. – Drugi rozbiór; 1794r. – powstanie kościuszkowskie, 1795r. – trzeci rozbiór)
Historię administracji należy rozpatrywać na tle historii gospodarczej i społecznej oraz historii ustroju państw. Administracja jak inne części składowe aparatu państwowego jest wytworem określonych stosunków społeczno-gospodarczych. Ma wpływ na gospodarkę państwa i często współdecyduje o jej osiągnięciach lub niedostatkach.
Termin „administracja” powstał w starożytnym Rzymie. W Europie wystąpił w średniowieczu. Zawsze miał wiele znaczeń. Najważniejsze to:
Administracja może oznaczać zarządzanie jakimikolwiek sprawami (osobami, instytucjami prywatnymi lub państwowymi bądź organami adm. Publicznej) Tak ujmuje się ją do dzisiaj w krajach anglosaskich.
Administracja może oznaczać zarządzanie sprawami tylko publicznymi. W tym znaczeniu ugruntowała się w językach romańskich już od starożytności, a pojmowano ją w sposób:
- negatywny – jako tę część funkcji państwa, która nie stanowi prawa, ani nie wymierza sprawiedliwości
- pozytywny (funkcjonalny) – jako działanie wykonawcze w stosunku do decyzji politycznych czy też szerzej, jako organizatorską działalność państwa.
Reasumując
Administrację charakteryzują łącznie trzy cechy:
Inicjuje działalności organizatorskie państwa
Skupia się na rozwiązywaniu spraw i charakterze publicznym
Działa w sposób niewładczy, tzn. bez stosowania przymusu państwa, co wpływa ożywczo na stosunki gospodarcze i społeczne.
Zakłada się, że państwo ponosi odpowiedzialność za należyte działania infrastruktury oraz życia gospodarczego i społecznego. W tym zakresie posługuje się działalnością organizatorską, przez stosowanie przede wszystkim środków niewładczych.
Słowo administracja wywodzi się od łacińskiego czasownika „ministrare”- służyć, a minister to zaufany sługa monarchy; natomiast „ad ministrare” – obsługiwać. Z czasem przyjęto to jako: zarządzać, kierować ale nie rządzić. Utożsamienie administracji z rządzeniem nastąpiło w Stanach Zjednoczonych.
W naszych rozważaniach o historii administracji będziemy mieć na myśli historię administracji publicznej w rozumieniu współczesnym, ale ujmować ją będziemy na tle zjawisk historycznych.
Na uwagę zasługuje to, że nie każda działalność organizatorska państwa w pełni zasługuje na miano administracji. Musi to być działalność wyodrębniona i uporządkowana organizacyjnie oraz musi wynikać z kompetencji prawnych.
Działalność administracyjna będzie w pełni organizatorską, gdy jest:
Realizowana co najmniej przy pomocy systemu biurokratycznemu
Obejmuje zakres sprawy o znaczeniu społecznym
Regulowana jest generalnymi normami prawa
Początków administracji należy upatrywać w monarchii absolutnej (początku ery nowożytnej). Wtedy ukształtowały się w pełni wyżej wymienione cechy administracji.
Monarchia absolutna była ostatnią formą państwa feudalnego, kiedy panował stosunej poddańczy 0 wiążący chłopów z feudalami.
Państwo chłopów miało dwie formy:
Na zachodzie Europy stosunki poddańcze ulegały złagodzeniu
Na wschód od Łaby od XVI w. następował regres – w formie osobistego uzależnienia chłopów i zastępowania czynszu pańszczyzną (bez względu na formę poddaństwa).
Właściciele ziemscy trzymali władzę państwową i pełnili (na wsi) funkcję administracji państwowej.
Monarchia absolutna kształtowała się w okresie rozwoju gospodarki towarowo-pieniężnej. Formy ustrojowe poszczególnych państw rozwijały się nierównomiernie.
Francja – przybrała formę monarchii absolutnej w końcu XV wieku, Hiszpania w XVI wieku, a państwa Europy Środkowej dopiero w połowie XVII wieku – w tym Niemcy, które były rozbite. Apogeum monarchii absolutnej w Europie wystąpiło w XVIII w.
Monarchia absolutna to forma państwa w której monarcha miał władzę nieograniczoną i nie był związany prawem. We Francji (uznanej za klasyczną monarchię absolutną) władzę monarchy ograniczały tylko prawa fundamentalne korony (reguły dotyczące następstwa tronu, uprawnień sądu najwyższego zwanego parlamentem paryskim).
Monarchia absolutna różniła się od stanowej tym, że w stanowej władzę monarchy ograniczały stany (duchowieństwo, szlachtę, mieszczaństwo).
W XV wiecznej Anglii bieżący zarząd przez monarchę (sprawy wew. i zew. Państwa) nazywano gubernaculum (tj. rządzenie). Natomiast do stanów należały sprawy sądownictwa, prawo oraz przyznawanie podatków np. na cele wojenne. Ponadto decydowanie o treści ustaw lub indywidualne no sprawach z zakresu prawa sądowego.
Monarchia absolutna ugruntowała zasadę suwerenności państwa i wprowadziła pojęcie państwa. Państwo pojmowano jako:
Zorganizowaną strukturę władzy, w tym administrację dysponującą środkami przymusu, suwerennością wewnętrzną i zewnętrzną, umożliwiającą decydowanie o wszelkich sprawach oraz narzucanie swojej woli podmiotom na terytorium podległym państwu.
Panujący swoja władze wywodził z rzeczywistej czy domniemanej woli ludu oraz prawa jako symbolu państwa i wspólnoty celów, którym ono służy, czyniąc w ten sposób państwo najważniejszą z osób prawa publicznego
W języku polskim początkowo państwem był STAN. Dopiero w XIX wieku pojęcie to wyparł termin państwo (w XIX w. państwo kojarzono z wielkimi latyfundiami ziemskimi, a nie organizacja państwową)
Każde państwo posiada odpowiedni aparat państwowy czyli administrację.
Czym jest historia administracji??
To wiedza o kształtowaniu się administracji na tle historii państw. Pokazuje jakie czynniki miały wpływ na:
- rozwój państwa, jego struktur, aparatu państwowego
- jakość działalności organów władzy
- sposób realizacji kompetencji i zadań oraz jak administracja publiczna wpływała na funkcjonowanie państwa
Pokazuje co było przesłanką do powołania administracji w takiej a nie innej formie oraz dlaczego stawiano jej takie, a nie inne zadania oraz czy była prawna, jakie miała zalety i wady, zasady obsadzania urzędów, technikę realizacji zadań, przygotowanie aparatu administracji rządowej i samorządu terytorialnego do wykonywania funkcji i zadań państwa oraz tworzenie aktów prawa
Historia administracji bada rozwój, stagnację i upadek administracji na tle historycznych uwarunkowań państwa, jego ustroju społeczno-politycznego, gospodarczego i stosunków społecznych między organami administracji, a podmiotami administrowanymi, a także zakres regulacji praw dotyczących administrowania państwem (społeczeństwem).
Administracja w dobie Oświecenia oraz doktryny, które wpłynęły na jej rozwój.
Idee oświecenia wiązały się z rozwojem nauk przyrodniczych i filozofii prawa natury, a później przeniosły się do sfery społeczno-politycznej. W koncepcjach oświecenia dominował racjonalizm i przekonanie, że świat można poznać wysiłkiem umysłu ludzkiego.
Człowiek uznawał, że istnieje „naturalny porządek fizyczno-moralny”. Podstawą porządku w przyrodzie i społeczeństwie jest prawo natury (niezależnie od prawa stanowionego przez człowieka).
Aktywizm i optymizm – określały, że człowiek poznaje świat w celu odkrycia norm prawa natury. Uzyskana wiedza miała służyć dostosowaniu rzeczywistości społecznej do praw natury, co z kolei miało prowadzić do postępu.
Część myślicieli oświecenia domagała się zniesienia feudalizmu siłą np. Jan Jakub Rousseau (1712-1778), uważał, że hamuje on rozwój kapitalizmu, stąd należy znieść uprzywilejowanie szlachty i poddaństwo chłopów, a także monarchii.
Republiki oświecone
W XVIII wieku na terenie Niemiec było wiele monarchii z dualną władzą. Dominowały w małych państwach (oprócz Saksonii powiązanej z RP).
W XVIII wieku republiką nazywano państwo, w którym społeczeństwo wywierało znaczący wpływ na rządy (dzisiaj pojmowane są jako przeciwieństwo monarchii).
Republiki były zróżnicowane np. Wenecja, kantony szwajcarskie, Zjednoczone Prowincje Niderlandów, Stany Ameryki (po proklamowaniu niepodległości w 1776r.)
Za republikę uważano również monarchię parlamentarno-gabinetową np. Wielkiej Brytanii (powstałą w ramach porządku burżuazyjnego po rewolucji z połowy XVII w.) oraz Polską Rzeczpospolitą Szlachecką.
Republiki małe odrzucały koncepcję państwa wypracowaną przez monarchie absolutne, a duże z reguły wprowadzały reformy społeczne w tym administrację na wzór monarchii oświeconych.
Do republik oświeconych zalicza się także Polskę z czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764-1795)
Zakres działania administracji w XVIII wieku monarchii absolutnej.
Cechą swoistą tego okresu była działalność aparatu państwowego (adm.) na rzecz monarchy i interwencja państwa w życie gospodarcze i społeczne. Wynikało to z łożenia na utrzymanie wielkich armii i opłacenie korpusu urzędniczego. Popierano rozwój przemysłu przynoszącego dochody burżuazji (z podatków). Państwo udzielało pożyczek na rozwój przemysłu oraz dotacji (premii eksportowych). Prowadzono politykę celną w celu zachęty do budowy dróg oraz innej infrastruktury. Wprowadzono obowiązkowe nauczanie dzieci w zakresie podstawowym np. Prusy – 1717r. ; Austria – 1774r. (ze względu na potrzeby armii i administracji).
Dla uzasadnienia funkcji państwa tworzono różne doktryny, które objaśniły jego rolę i sposób realizacji zadań, Doktryny ugruntowały w społeczeństwie przekonanie o potrzebie istnienia określonej formy państwa.
Doktryny, które wpłynęły na rozwój administracji
Jedną z pierwszych burżuazyjnych teorii ekonomicznych opartych na podstawach empirycznych. Próbował uzasadnić celowość prowadzenia przez państwo polityki przyspieszonego wzrostu gospodarczego był merkantylizm (colbertyzm).
Merkantylizm – powstał w XVII wieku jako doktryna ekonomiczna. Podwaliny pod jej rozwój wniósł generalny kontroler finansów J. B. Colbert . Stąd nazwa colbertyzm. Pogląd ten rozpowszechnił się w europie w XVII i XVIII wieku. Wtedy zamożność kraju wiązano z zasobami kruszcu i dodatnim bilansem płatniczy,. Bogacenie się wiązano z rozwojem gospodarki towarowo-pieniężnej.
Merkantyliści uważali, że rozwój kraju zależy od produkcji przemysłowej, której produkty dają większe korzyści przy wymianie niż rolnictwo. Postrzegali państwo i naród jako zintegrowaną jednostkę gospodarczą o charakterze burżuazyjnym. Negowali stosunki ekonomiczne i filozofię państwa feudalnego. Poglądy te rozwijały się głównie w Holandii, Wielkiej Brytanii, Francji i Włoszech. Do jego głównych przedstawicieli zalicza się: J. Hales, J. Colbert, A. Serra, a w Polsce J. Grodwagner i A.M. Fredro.
Kameralizm – był doktryną nieco odmienną od merkantylizmu. Nazwa wywodzi się z włoskiego. Kameraliści uważali, że kraj bogaci się głównie przez zasoby złota. Dlatego zabroniono wywozu złota poza granicę. Doktrynę tę nazywano też bulionizmem (ang. Bullion – złoto lub srebro w sztabach) Nie zezwalano na wpływanie na rynek wewnętrzny obcych towarów oraz nakładanego cła (protekcjonizm celny).
Kameralistów od merkantylistów różnił fiskalizm.
Kameraliści postrzegali państwa w aspekcie możliwości powiększenia dochodów panującego (wynikało to ze specyfiki Niemiec i Austrii gdzie panował szczątkowy feudalizm). Wg kameralistów naczelnym celem polityki gospodarczej państwa powinno być pełne zatrudnienie i wykorzystanie sił wytwórczych. Kameralizm rozwinął się głównie w Niemczech i Austrii w XVII i XVIII wieku. Jego ideolodzy to: J. Bechera, P. Hornika i W. von Schroedera.