Strategia rozwoju klastra meblarskiego w województwie warmińsko-mazurskim – streszczenie.

Monika Listwoń

Marcin Kapuściński

Strategia dla sektora meblarskiego w województwie warmińsko-mazurskim została przygotowana w ramach projektu „Stymulowanie innowacyjności gospodarki województwa warmińsko-mazurskiego przez wspieranie rozwoju klastrów – działania pilotażowe”, realizowanego przez Warmińsko-Mazurską Agencję Rozwoju Regionalnego i Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową w ramach Działania 2.6 ZPORR współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego.

Wnioski strategii wypracowano w oparciu o badanie ankietowe przeprowadzone wśród firm z regionu produkujących meble i akcesoria meblowe oraz pogłębione wywiady z wybranymi przedsiębiorstwami, jak też warsztatowe spotkania z przedsiębiorcami.

Dokument ten obejmuje analizę stanu obecnego oraz perspektywy rozwoju branży meblarskiej w przyszłości. W analizie skoncentrowano się na identyfikacji kluczowych czynników determinujących rozwój branży takich, jak innowacyjność firm, relacje z dostawcami i odbiorcami, a także współpraca z jednostkami badawczymi i otoczeniem biznesu. Strategia zawiera propozycje działań stymulujących zwiększanie konkurencyjności i innowacyjności branży oraz silniejszą integrację podmiotów celem uzyskania istotnej przewagi konkurencyjnej.

Dokument branżowej strategii ma służyć lepszemu ukierunkowaniu i wykorzystaniu funduszy strukturalnych przeznaczonych na wspieranie przedsiębiorczości i innowacyjności w latach 2007-2013 (zdefiniowanych w Regionalnym Programie Operacyjnym).

Potencjał branży meblarskiej

Przemysł meblarski jest od początku lat 90. uważany za jedną z ważniejszych sił napędowych polskiej gospodarki i eksportu. Udział przemysłu meblarskiego w 2006 r. w wytwarzaniu PKB to 2,1%, czyli ponad dwa razy więcej niż w pozostałych krajach Unii Europejskiej. Branża meblarska już od wielu lat wykazuje bardzo wysoką dynamikę produkcji, znacznie większą od średniej w przemyśle.

Rys. 2. Wartość produkcji sprzedanej przemysłu meblarskiego w latach 1998-2006

Branża meblarska charakteryzuje się bardzo dużą aktywnością eksportową, znacznie przewyższająca średnią dla produkcji przemysłowej ogółem. Wartość eksportu polskich mebli w 2006 roku wyniosła 19,48 mld zł. Polska eksportuje ponad 89,8% rodzimej produkcji mebli, przy czym meble są drugą pod względem wartości grupą towarową całego polskiego eksportu (6,5%). Wyniki eksportu wyraźnie świadczą o dostosowaniu polskich mebli do wysokich standardów jakościowych oraz wymogów technicznych obowiązujących na świecie oraz możliwościach konkurowania producentów na rynku międzynarodowym. Eksport mebli znacznie przewyższa import (w 2004 roku ponad ośmiokrotnie). Pomimo, że od 2003 r. to import wykazuje większą dynamikę wzrostu niż eksport, bilans w handlu zagranicznym meblami jest wciąż dodatni: w 2005 r. wynosił on ponad 14 mld zł; w 2006 r. – ponad 16,4 mld zł.¹ Według danych za 2006 r. wskaźnik wzrostu wartości eksportu wynoszący 8,8%, był niższy od indeksu wzrostu łącznej wartości produkcji sprzedanej mebli (13,4%), co świadczy o znacznie bardziej dynamicznym od dotychczasowego wzroście sprzedaży na rynku krajowym.

Krótka charakterystyka branży meblarskiej w województwie

Region Warmii i Mazur, zaliczany do najbardziej atrakcyjnych miejsc w kraju pod kątem lokalizacji firm związanych z przemysłem meblarskim, sprzyja rozwojowi tej branży ze względu na duże zaplecze surowcowe, silne tradycje, obecność dużych firm z branży drzewno-meblarskiej oraz sąsiedztwo województw z relatywnie dużym zapleczem surowcowym.

Terytorialnie największe skupiska firm przemysłu meblarskiego w województwie warmińsko-mazurskim koncentrują się w powiatach iławskim, działdowskim, piskim, elbląskim i olsztyńskim. Sektor małych i średnich przedsiębiorstw przemysłu meblarskiego w województwie jest słabo rozwinięty i bardzo rozdrobniony. Jednocześnie w regionie istnieje kilka dużych zakładów, które dominują w strukturze zatrudnienia i stanowią motor rozwoju mniejszych przedsiębiorstw. Cechą charakterystyczną przemysłu meblarskiego w województwie warmińsko-mazurskim jest duże zatrudnienie (dużo większe niż w zagranicznych „regionach meblarskich”) i mała wydajność.

Przedsiębiorstwa branży meblarskiej z wynikiem 2 157 mln zł² (8% udział) zajmują trzecią pozycję pod względem całkowitych przychodów netto ze sprzedaży w skali regionu.

Przedsiębiorstwa sektora meblowego w warmińsko-mazurskim należą do jednych z najmniej konkurencyjnych w kraju oraz – pod wieloma względami – też w regionie. Jeśli chodzi o wartość przychodów ze sprzedaży netto przypadającą na podmiot - branża meblarska zajmuje co prawda trzecie miejsce, przewyższając 2-krotnie średnią dla województwa, wypada jednak dużo gorzej (poniżej średniej dla województwa), jeśli chodzi o wartość przychodów netto ze sprzedaży przypadającą na zatrudnionego. Świadczy to niskiej produktywności firm meblarskich w regionie.

Wśród czynników warunkujących konkurencyjność przedsiębiorstw szczególne znaczenie odgrywają innowacje. Wartość nakładów na działalność innowacyjną ogółem w województwie warmińsko-mazurskim jest jedną z najniższych w kraju. W regionie nie występuje utrwalony proces transferu technologii. Niski poziom nakładów jest spowodowany tym, że w gospodarce woj. warmińsko-mazurskiego zdecydowanie dominują branże niskiej technologii.

Przedsiębiorstwa branży meblarskiej zaliczane są, wraz z czterema innymi branżami, do grupy, w której wartość nakładów na działalność innowacyjną na podmiot przewyższa średnią dla województwa. Istotne znaczenie w ocenie innowacyjności branży ma jej porównanie do średniej krajowej. Wyniki tej oceny wskazują, że branża meblowa jest innowacyjna, ale tylko i wyłącznie w skali województwa.

Na uwagę jednak zasługuje fakt, że aktywność w dziedzinie innowacji przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie Warmii i Mazur jest jedną z wyższych w kraju (udział przedsiębiorstw, które prowadziły działalność innowacyjną jest wyższy niż średnio w Polsce). Przedsiębiorstwa produkujące meble wydatkowały na innowacje w latach 2000-2004 średnio nieco ponad 12% ogólnych nakładów, zajmując czwartą pozycję w województwie.

Pomimo tego wśród przedsiębiorstw branży meblarskiej regionu Warmii i Mazur świadomość dotycząca znaczenia innowacyjności we współczesnej gospodarce jest znikoma. W firmach meblowych regionu źródłem innowacji w niewielkim tylko stopniu są wewnętrzne komórki badawczo-rozwojowe. Dostrzegalna jest nikła współpraca z różnymi instytucjami badawczo-rozwojowymi, jednak znaczenie tej współpracy jest oceniane nisko. Podobnie na dość niskim poziomie oceniana jest współpraca z jednostkami samorządowymi i firmami konsultingowymi Niskie wydatki na sferę B+R wynikają z m.in. braku silnego ośrodka badawczo-rozwojowego w regionie. W zakresie działalności innowacyjnej przedsiębiorstwa branży meblarskiej najwyżej cenią sobie współpracę z klientem oraz kooperantami.

Rys. Schemat klastra meblarskiego w województwie warmińsko-mazurskim

Uwarunkowania funkcjonowania i rozwoju branży

1. Duże zatrudnienie i mała wydajność. Sektor meblarski w województwie warmińsko-mazurskim plasuje się poza czołówką najbardziej produktywnych branż, a jego wyróżnikiem jest istnienie dużej liczby rozproszonych przedsiębiorstw sektora MSP.

2. Brak specjalizacji i niski stopień korzystania z podwykonawców. Cały proces produkcyjny odbywa się w obrębie jednego przedsiębiorstwa.

3. Bardzo wysoka jakość polskich mebli oznacza dla większości małych i średnich przedsiębiorców olbrzymi wysiłek. Aż 29% przedsiębiorstw traktuje wymogi dotyczące jakości jako zagrożenie dla nich samych.

4. Powszechnym zjawiskiem jest silna konkurencja cenowa ze strony mało profesjonalnych producentów (tzw. „garażowców”) oraz coraz silniejsza konkurencja produktów i półproduktów pochodzących z Chin.

5. Bardzo zróżnicowany poziom innowacyjności przedsiębiorstw sektora meblowego w skali kraju. Niewielka liczba jednostek zajmujących się badaniami i rozwojem technologicznym oraz edukacją kadr związanych z przemysłem drzewnym, w tym także meblarskim, w kraju.

6. Duże zużycie surowca drzewnego. Niekorzystna polityka Lasów Państwowych, której efektem jest limitowana podaż, zbyt mała w stosunku do potrzeb branży oraz wysokie ceny drewna.

7. Przy stale utrzymującym się wysokim eksporcie branży tylko nieliczni polscy producenci funkcjonują na zagranicznych rynkach pod własną marką.

8. Rosnący popyt na meble na rynku wewnętrznym.

Analiza SWOT

Silne strony	Słabe strony
Wysoka dynamika produkcji sektora Wysoki udział eksportu - uniezależnienie od popytu wewnętrznego Znaczne zdolności produkcyjne Duża nadwyżka eksportu nad importem Silna konkurencja Wysoka jakość produktów Produkty znane na rynku krajowym i zagranicznym Stabilne rynki zbytu poszczególnych firm Szybkie dostosowywanie się do zmian popytu Wysoki stopień przetworzenia oraz względnie dużą wartość dodana sektora Wysoki poziom produktów pod względem wyglądu i estetyki Relatywnie niskie koszty wytwarzania Dobry (nowoczesny) park maszynowy Częściowa współpraca między podmiotami (w tym umiejętność komunikacji stworzona przez określone organizacje zrzeszające przedsiębiorców) Postępująca specjalizacja	Słaby popyt krajowy Duże rozproszenie produkcji i wciąż niedostateczna specjalizacja Niska produktywność i wydajność pracy Niskie nakłady na innowacje i B+R - niezadowalający poziom innowacyjności i generowania nowej wiedzy Wrażliwość na wahania kursowe Duże uzależnienie produkcji drogiego drewna krajowego Kosztowo-cenowy charakter konkurencji Silne uzależnienie od produktów drewnopochodnych, zwłaszcza pochodzących od lokalnych producentów Niedobór surowca Słaba współpraca firm przemysłu meblarskiego z jednostkami B+R w zakresie rozwoju nowych produktów Słaba renoma marki i skala marketingowego wsparcia Działanie na własną rękę Brak systemu przepływu informacji Brak kompleksowych systemów zarządzania finansami (w tym ryzykiem) Brak wykwalifikowanej kadry– technicznej i finansowej Brak współpracy z władzami lokalnymi Niski poziom kapitału własnego firm
Szanse	Zagrożenia
Rozwój współpracy z innymi podmiotami z branży, powołanie platformy współpracy Uruchomienie wspólnych inicjatyw w obszarach takich jak np.: zakupy, sprzedaż, transport, badania, analizy, promocja, itp. Rozwój technologiczny i organizacyjny przemysłów kooperujących Wzrost innowacyjności Poprawa wydajności pracy Promocja polskich marek za granicą Przeniesienie części produkcji do tańszych krajów Otwarcie na rynki wschodnie (zakup tanich półproduktów, sprzedaż dużych ilości gotowych produktów) Wykorzystanie mediów elektronicznych do sprzedaży Zmiana charakteru konkurencji na jakościowy i innowacyjny Wypracowanie silnej marki Skuteczniejsze działania marketingowe Specjalizacja, wykorzystanie nisz rynkowych Presja na innowacje, zarówno produktowe, jak i organizacyjne, biznesowe i marketingowe Doskonalenie wzornictwa Wykorzystanie nowych możliwości finansowania przedsiębiorstw (fundusze UE, wzajemne poręczenia, gwarancje, itp.) oraz dla klientów (zakupy na raty) Zwiększony i bardziej wyrafinowany popyt krajowy Wejście do strefy euro EURO 2012 - rozwój infrastruktury drogowej; wzrost zamówień	Globalna konkurencja Słabnąca konkurencyjność rodzimych wyrobów wobec tanich produktów spoza Unii Ekspansywna polityka eksportowa krajów spoza Unii Nasycenie rynku europejskiego Wysoki koszt kapitału Niekorzystne wahania kursowe Wysoka koncentracja po stronie dystrybucji i produkcji Wielka zależność od producentów produktów drewnopochodnych, szczególnie lokalnych Wysokie i rosnące koszty transportu materiału, ograniczone znaczenie importu surowca Niedobór surowca, zależność od potencjału i możliwości bazy surowcowej Polityka sprzedaży drewna przez głównego dostawcę, tj. Lasy Państwowe Mała chłonność rynku polskiego Brak specjalizacji produkcji Nieuczciwa konkurencja ze strony szarej strefy, psucie wizerunku Odpływ pracowników i potencjalny wzrost kosztów zatrudnienia Mało stabilne regulacje prawne i administracyjne hamujące rozwój biznesu (podatki, narzuty, przewlekłe postępowania przed sądami i organami administracyjnymi) Zła ochrona prawna dóbr intelektualnych Słaba współpraca i brak zaangażowania ze strony jednostek samorządu terytorialnego Brak lokalnego ośrodka B+R Nieterminowość rozliczeń z odbiorcami

Źródło: Opracowanie własne

Wizja

Region Warmii i Mazur stanie się rozpoznawalnym w Polsce i Północnej Europie zagłębiem produkcyjnym, oferującym wysokiej jakości meble o własnym, atrakcyjnym wzornictwie.

Produkty meblarskie pochodzące z Warmii i Mazur kojarzone są z wysoką jakością i rozpoznawalną marką. Wzrost jakości oraz oryginalne wzornictwo będą skutecznym narzędziem promocji zarówno regionu, jak i przedsiębiorstw klastra.

Klaster meblarski skupiać będzie podmioty o różnym profilu produkcji, których działalność koncentruje się wokół produkcji mebli szerokiego asortymentu, akcesoriów meblowych oraz innych elementów niezbędnych do zapewnienia ich prawidłowego funkcjonowania, bezpieczeństwa i estetycznego, nowoczesnego wyglądu.

Inicjatywa klastrowa zrzeszać będzie przedsiębiorców, którzy prowadzą biznes w sposób etyczny, z poszanowaniem obowiązujących norm i praw: klientów, pracowników, lokalnej społeczności oraz środowiska naturalnego, czym przyczyni się do stworzenia zwartej wspólnoty lokalnej.

Misja

Dla inicjatywy klastrowej jako organizacji:

Tworzenie optymalnych warunków rozwoju branży meblarskiej na Warmii i Mazurach.

Dla przedsiębiorstw w ramach klastra:

Dostarczanie klientom wysokiej jakości mebli – funkcjonalnych, trwałych i estetycznych, zapewniających komfortowe i nowoczesne wyposażenie wnętrz.

Przez wysoką jakość inicjatywa klastrowa rozumie:

• funkcjonalność – meble zapewniające komfortowe, kompleksowe i nowoczesne wyposażenie wnętrz;

• precyzję wykonania - zaawansowane technologicznie, dopracowane w najmniejszym szczególe produkty, odpowiadające oczekiwaniom klientów;

• trwałość – jak pokazują dotychczasowe doświadczenia na rynku, produkty wytwarzane przez przedsiębiorstwa skupione w klastrze można bezproblemowo użytkować przez wiele lat, a interes klienta zabezpiecza długi okres gwarancji oraz sprawny system obsługi posprzedażnej;

• estetykę – członkowie klastra dbają o atrakcyjne, oryginalne i bogate wzornictwo.

Cele szczegółowe:

1. Rozwój niezbędnych zasobów ludzkich dla branży meblarskiej.

2. Zdobycie nowych rynków zbytu dzięki usprawnieniu działań promocyjnych i dystrybucyjnych oraz wykreowaniu wspólnej marki.

3. Rozwój nowych innowacyjnych produktów, poprawa jakości i funkcjonalności produktów istniejących, usprawnienie procesu produkcyjnego.

4. Zwiększenie rentowności przedsiębiorstw branży meblarskiej oraz poprawa dostępu do finansowania działalności bieżącej i inwestycyjnej.

5. Poprawa relacji z otoczeniem administracyjnym i aktywne kształtowanie otoczenia prawnego.

6. Wykształcenie własnego wzornictwa.

Obszary działań strategii rozwoju klastra:

1. Wykreowanie wspólnej marki przedsiębiorstw tworzących inicjatywę klastrową, której celem jest wzrost sprzedaży produktów poszczególnych firm, oraz opracowanie regulaminu przyznawania prawa do marki.

2. Działania wspierające atestowanie i certyfikację mebli, potwierdzających wysoką jakość produktów wytwarzanych w ramach klastra.

3. Działania marketingowe i promocyjne zmierzające do wzrostu rozpoznawalności przedsiębiorstw branży meblarskiej z regionu na terenie kraju oraz na rynkach zagranicznych.

4. Integracja branży meblarskiej wokół projektów ukierunkowanych na rozwój nowych innowacyjnych produktów oraz usprawnienie procesu produkcyjnego.

5. Działania zmierzające do adekwatnego kształcenia pracowników w stosunku do potrzeb branży meblarskiej (programy rozwoju zawodowego wraz z rozbudowanymi praktykami) służące poprawie wizerunku i atrakcyjności zawodu

6. Wykształcenie własnego wzornictwa.

7. Lobbing na szczeblu samorządowym i krajowym, w ramach którego branża będzie promować rozwiązania korzystne dla jej rozwoju.

1^ Na podstawie danych GUS i informacji z prasy branżowej.

2^ Dane za 2004 r.

Projekt - ”Stymulowanie innowacyjności gospodarki województwa warmińsko-mazurskiego przez wspieranie rozwoju klastrów – działania pilotażowe” został sfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego Unii Europejskiej oraz z budżetu państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (działanie 2.6.).